WEDŁUG ŚW. AUGUSTYNA*
(Epistoła 21)
W s t ę p
Zimą 3 9 0 /3 9 1 św .A u g u sty n u d ał s i ę z T a g a sty do H ippony^, aby tara z a ło ż y ć k la s z t o r " i s ł u ż y ć rad ą pewnemu u rzęd n ik o w i a d m in is t r a c j i / t z w . "agens l n r e b u s " / , n a leżą ce m u do t a j n e j p o l i c j i c e sa r s k ie j* * . C zło w iek t e n bowiem z a m ie r z a ł w s t ą p ić do w s p ć ln o ty kon te m p la c y jn e j , k t ć r ą z a ł o ż y ł św .A u g u sty n . Czytywano j u ż wówczas j e go p ie r w sz o d i a l o g i u ło ż o n e j e s z c z e w C a ssic la c u m j a k : "P rzeciw akademikom" 1 "0 ż y c iu s z c z ę ś liw y m " n a p is a n e w 386 r . , ! 'S o lilo q u la " z roku 3 8 6 /3 8 7 , "0 n i e ś m i e r t e l n o ś c i d u szy" skomponowane w 387 r . w M o d io la n io , a s z c z e g ó l n i e t r a k t a t y n a p is a n e w T a g a ś c ie w 3 8 8 /3 8 9 r . : "K sięga 'tod zaju p r z e c iw M anichejczykom ", "0 n a u c z y c ie l u " , "0 praw d ziw ej r o l l g i i " . Z n a la z łs z y s i ę z a ś w n ip p o n ie u c z ę s z c z a ł p i l n i e aa
x P rzok ład u dokonano z ł a c i ń s k i e g o t e k s t u k r y ty c z n e g o opracow anego p rzez A .G old b n ch eru , S a n c t i A u r e l i i A u g u s tin i M p ls t o la e , V in d o - bonao 1 8 9 5 , CSKi. 3 4 / 1 , 4 9 - 5 4 . T y tu ły r o z d z ia łó w p och od zą od t ł u - nmc z *
1 P or. O .P o r le r , Les vo y a g o s do S t .A u g u s t i n , P a r is 1 9 6 9 , 1 5 1 -1 5 2 . 2 S erco 3 5 3 ,2 , ?L 3 9 ,1 5 6 9 : "Jako m ło d z ie n ie c p rzyb yłem do t e g o m ia s
t a /H ip p o n y /, Jak t o z r e s z t ą w ie lu z was o tym w ie . P oszukiw ałem tu m ie j s c a , gdziebym mógł z a ło ż y ć k l a s z t o r i ży ć z e swymi b r a ć m i".
3 P o s s l d t u s , V Ita S a n c t i A u r e l i i a u g u s t in i 3 , PL 3 2 ,3 6 , tłu m . J .U jd a /Ż yw ot ś w ię t o g o A u gu styn a, Poznań 1 9 3 0 , POK 1 1 / s.XXXIX- XL: " Z darzyło s i ę przypadkiem w tym samym c z a s i e , że j e d e n z t y c h , k tó r y c h nazyw ają a g c n tu n l c e s a r s k im i / c z y l i c z ło n k a m i t a j n e j po l i c j i c e s a r s k i e j , p o r . św .A u g u sty n , b y z n u n ia , tłu m . Z .K ubiak, Warszawa 1 9 823, 14 0 , uw. 27; P .C o u r c e l lo , -hichorchos aur l e s
336
l i t u r g i ą . M iejscow y b isk u p W a le r iu s z * , z p o c h o d z e n ia Grek, n ie zn a j ą c y d ob rze ję z y k a ł a c i ń s k i e g o 1 p u n ic k ie g o " , u s k a r ż a ł s i ę c z ę s t o wobec lu d u na brak k a p ła n a , k tó r y wspom agałby go w p ra cy k a z n o d z ie j s k i e j ; ż pomocą p r z y s z l i mu w i e r n i . Z n a li bowiem j u ż d ob rze p ro gram ż y c i a i nauki p r zeb y w a ją ceg o w śród n ic h A u gu styn a, w ie r n e g o n aślad ow cy sp osob u ż y c i a i r e g u ły u s t a lo n o j p r z e z A p o sto łó w ? . Z w r ó c ili s i ę w ię c do n ie g o , z m u s ili go i s i ł ą z a p r o w a d z ili - ja k to s i ę j u ż n ie j e d n o k r o t n ie z d a r z a ło do b is k u p a , by t e n w y ś w ię c ił go na k a p ła n a . W c z a s i e t e g o "gw ałtu" A ugustyn r z e w n ie p ł a k a ł . N ie k t ó r z y n ie r o z u m ie ją c z n a c z e n ia ty c h ł e z , t ł u m a c z y li j o ja k o o z n a - kę pychy i w y j a ś n i a l i mu, że ch oó j e s t on g o d z ie n o w i e l e w y ższeg o s t o p n i a n i ż k a p ła ń s tw o , t o jed n ak i ono z b l i ż a go do b isk u p stw a ^ .
4
C o n fe s s io n s de S t .A u g u s t l n , P a r is 1968^ , 1 8 1 - i 8 2 / , p rzeb yw ający w llip p o n ie K r ó le w s k ie j za cn y i b ogob ojn y c h r z e ś c i j a n i n u s ły sz a w s z y o j e g o /A u g u s t y n a / d o b r e j s ła w ie i n a u ce, z a p r a g n ą ł i ż y c z y ł s o b ie go w i d z i e ć , sp o d z ie w a ją o s i ę , że b ę d z ie mógł w zgar d z i ć ro zk o sza m i i p on ętam i t e g o ś w ia t a , j e ż e l i z a s ł u ż y s o b ie k ie d y ś u s ł y s z e ć sło w o Boże z j e g o u s t . Gdy A ugustynow i o tym d o k ła d n ie d o n ie s io n o , on p ragn ąc u w o ln ić d u sz ę od n ie b e z p i e c z e ń s t t e g o ż y c i a i od w ie c z n e j ś m i e r c i , z a r a z p r z y b y ł z w ła s n e j w o li do wspom nianego m ia s ta /U ip p o n y / 1 d łu ż e j do poznanego c z ło w ie k a p rzem aw iał i z a c h ę c a ł g o , i l e B jg p o z w a la ł, aby s p e ł n i ł t o , co Bogu ś lu b o w a ł.
Tamże 4 , PL 3 2 ,3 6 —3 7 , Ujdą XL: "W tym t o c z a s i e w ła d zę b is k u p ią w K o ś c ie l e h ip p on eń sk im spraw ow ał ś w ią t o b liw y W a le r iu s z . On t o w skutek n a g lą c e j p o tr z e b y k o ś c i e l n e j p rzem aw iał do b o gob ojn ego lu d u w sp r a w ie u p a tr z e n ia k a p ła n a d l a m ia s ta " . 5 6 7 8 9
Tamże 5 , PL 3 2 ,3 7 , U jdą X LII: "On / W a l e r i u s z / z p o c h o d z e n ia Grek 1 n ie w i e l e obeznany z ję z y k ie m i l i t o r a t u r ą ła c i ń s k ą m niej s i ę nadawał" do k a z n o d z ie j s t w a . A .A rnauld w o p a r c iu o l i s t Augus ty n a do Nowata /E p . 8 4 , 2 , CSEL 3 4 , 3 9 3 / w ysu n ął h i p o t e z ę o n i e z n a jo m o śc i j ę z y k a p u n ic k ie g o p r z e z W a le r iu s z a . P o r . P o s s i d i u s , V ita d i Ban A g o s tin o , e d . e t r ą d , M .P e ll e g r in o , A lba i9 5 5 , 2 0 4 ,
P o s s i d i u s , d z . c y t . 5 , PL 3 2 , U jdą X LII: "Opowiadał /W a l e r i u s z / . ze Pan w y s łu c h a ł j e g o p r ó ś b , j a k i o do Boga b a rd zo c z ę s t o z a n o s i ł ,
y mu z e s ł a ł t a k ie g o c z ło w ie k a , k tó r y by i słow em Bożym i zdrową nauką mógł budować K o ś c ió ł P a ń sk i" .
Sermo 3 5 5 ,2 , PL 3 9 ,1 5 6 9 : "W iecie w s z y s o y , a lb o praw ie w s z y s c y , że w m iarę m ożn ości n aślad u jem y ty c h ś w ię t y c h , o k tó r y c h mówią D z ie j e A p o s to ls K ie : "N ikt t e g o c o m i a ł, n ie nazyw ał swoim , a lo w sz y st ko m i e l i w sp óln e" / 4 , 3 2 / .
P o r. P o s s i d i u s , d z . c y t . 4 , PL 3 2 ,3 7 , Ujdą XLI.
Tamże: " N iek tó rzy w praw dzie ł z y j e g o . Jak sam ml t o op
-Augu3tyn czuł się niegodnym taić wielkiego zaszczytu, płakał i w y olbrzymiał wielkość oraz mnogość niebezpieczeństw, wynikających z za rządzania i kierowania Kościołem. Jego powyższe przeżycia opisał później Possydiusz.
Waleriusz przyjął z radością propozycją ludu i wyświęcił Augu styna na kapłana w styczniu 391 roku . Z tego właśnie czasu, z po czątku 391 r. pochodzi prezentowany przez nas list, w którym świeży nooprezblter, przejęty wielkością obowiązków kapłańskich, prosi Wa- loriusza o nieco c zasu^; by móc się przygotować do wykonywania swoich nowych zadań kapłańskich.
B i b l i o g r a f i a
M.Pellcgrlno, 11 sacordozio nell' esperienza e nel pensiero di Bant Agostino, "Seminarium" 15/1963/ z.2,1-20. J.Pintard, Le sa- cerdoce selon S.Augustin, Marne 1960.
P r z e k ł a d
Augustyn kapłan pozdrawia w Panu błogosławionego i czcigodnego wobeo naszego Pana szczerze ukochanego Ojca Biskupa Waloriusza.
wisko kapłana, chociaż on wyższego jest godny, zbliża do god ności biskupiej. ów zaś sługa Boży, jak nam opowiadał, z większym zastanowieniem się namyślał i wzdychał, widząc jak liczne i wiel kie niebezpieczeństwa grożą już i wynikają z władzy i zarządu Kościołem i dlatego płakał".
10 Do dzieła F. Van der Meera, Saint Agustin pasteur d'ames, Paris 1959, t.1,25 zakradł się błąd podająoy lato 391 r. jako porę, podczas której Waleriusz wyświęcił Augustyna na kapłana. Augustyn bowiem wysłał nasz list do Waloriusza w styczniu 391 r. Por. S.Agostino, Lo Lcttorc, koma i969, t.i,100 =* przed Wielkanocą 391 /A.Carozzi/; O.Perlor, dz.cyt. 435 = styczeń 391 r . ; A.Man- douzo, Prosopographie chretlenne du Bas Empire, Paris 1982, 1140 - r. 391.
11 Waleriusz zgodził się na to przed Wielkanocą, która w 391 r. przypadała na 6 kwietnia. Ponieważ zaś ceremonia przekazania Symbolu kandydatom do chrztu miała miejsce w przoddzleń IV nie dzieli Wielkiego Postu w sobotę 15 marca, wnioskujemy, że do te go czasu Augustyn ukończył swe przygotowania do wykonywania obo wiązków kapłańskich 1 przoprowadził się do Hippony. Por. O.Pcrler, dz.cyt. 152.
388
A. Z adania k a p ła n a s ą n le b e z p ie o z n o
1 . P r o sz ę c i ę p rzed e w s z y s tk im , abyś w sw ej p ob ożn ej r o z t r o p n o ś c i p o m y ś la ł, że w tym ż y c i u , a s z c z e g ó l n i e w obecnym c z a s i e , n ie ma n ic ł a t w i e j s z e g o , p r z y je m n ie js z e g o i b a r d z ie j p oszu k iw an ego w o p i n i i l u d z k i e j , ja k urząd b is k u p a , k a p ła n a lu b d ia k o n a , z a k ła d a j ą c , że oh cą o n i swe c z y n n o ś c i wytconywaó n ie d b a le i z p o c h le b s tw a m i. Wo bec 3oga n ie ma jed n ak n ic b a r d z ie j n ę d z n e g o , sm utnego i b a r d z ie j godnogo p o t ę p i e n i a . N ie ma ró w n ież w tym ż y c iu , a s z c z e g ó l n i e z a na sz y c h d n i , n i c b a r d z ie j tr u d n e g o , m ozolnego i b a r d z ie j n ie b e z p i e c z n e g o , n i ż urząd b is k u p a , k a p ła n a lu b d ia k o n a . Przed Panem jed n ak n ie ma n ic b a r d z ie j s z c z ę ś l i w e g o n i ż b o jo w a n ie / i Tm 1 ,1 8 ; 2 Tm 2 , 4 / pod rozk azam i n a sz e g o n a c z e ln e g o wodza /B o g a , A le a n i w d z i e c i ń s t w i e , a n i w m ło d o ś c i n ie n au czyłem s i ę to g o r o d z a ju s łu ż b y ^ . K iedy z a ś z a c z ą łe m s i ę j e j u c z y ó , zmuszono mnie z powodu m oich g rzech ó w , 1 to s ł u s z n i e , bo n ie znam in n e j p r z y c z y n y , aby z a j ą ł d r u g ie m ie js c e przy s t e r z e , j a , k tó r y n ie umiałem nawet w i o s e ł trzy m a ó .
B. Ś w ię c e n ia k a p ła ń s k ie przyjm ował A ugustyn z p łaczem
2 . Pan mój je d n a k , ja k s ą d z ę , c h c i a ł mnie p r z o z t o pop raw ió, ponlow aż o ś m ie liłe m s i ę krytyk ow ać s ł a b o ś c i w ie lu ż e g l a r z y . Wyobra żałem s o b i e bowiem, że je s te m b a r d z ie j n i ż o n i u czony i pobożny, zanim d o św ia d czy ło m ic h tru d n y ch obow iązków . K iedy d o p ie r o rzucono mnie w środ ek m orza, w tedy z a c z ą łe m ro zu m ieć le k k o m y śln o ś ć mych z a r z u tó w , c h o c ia ż i przed tem uważałem t o z a d a n ie za b ard zo n ie b e z p i e c z n e . Oto p rz y c z y n a "owych ł e z " , k tó r e w y la łem w m i e ś c ie pod czas m oich niedaw nych ś w ię c e ń . N ie k tó r z y z b r a c i w i d z i e l i moje ł z y , a nio z n a ją c p r zy czy n y mego b ó lu , p o c i e s z a l i mnie w d o b r e j i n t e n c j i sło w a mi n ie mającymi n ic w sp ó ln eg o z moim c ie r p ie n io m ^ . D ośw iadczyłem jed n a k o w i e l e w ię c e j t r u d n o ś c i, n i ż s i ę sp o d ziew a łem : n io żebym n ie w id z ia ł j a k i c h ś nowych f a l 1 n ie s ł y s z a ł b u r z , k r ó ry ch bym przedtem n ie z n a ł , a n i o n ic h n ie s ł y s z a ł , n te c z y t a ł 1 n ie m y ś la ł, a l e wy t ę ż a j ą c sw o je s i ł y i s t a r a n i a n ie w ie d z ia łe m w o g ó l e , ja k ic h uniknąć
1 W yznania A ugustyna n ic n io mówią o j a k ic h k o lw ie k Jogo s k ło n n o ś c ia c h do k a p ła ń stw a a n i w c z a s i e d z ie c i ń s t w a a n i p o d cza s m ło d o ś c i. 2 W H lp p o n io .
a lb o p r z e z w y c ię ż y ć i p rzy p isy w a łem im pewno z n a c z e n ie . Pan z a ś s z y d z i ł ze mnie i p o p rzez t e w y d a rzen ia c h c i a ł mi u k azać moją n i c o ś ć .
C. Studium Pism a S w jętę.go niezbędnym p rzygotow an iem do k a p ła ń stw a
3 . J e ś l i z a ś Pan t o u c z y n i ł , t o n i e po t o , by mnie p o t ę p i a ć , a le po t o , by mi ok a za ć sw ojo m i ł o s i e r d z i e . Z c a ł ą p e w n o śc ią s p o dziewam s i ę t o g o , żo poznaw szy t e r a z sw o ją c h o r o b ę , w inienem sz u k a ć w s z o lk ic h loków za w a rty ch w Piśrnio Św iętym , a m odląc s i ę 1 c z y t a j ą c z a b ie g a ć o t o , by Pan u d z i e l i ł m ojej d u sz y o d p o w ied n ieg o z d r o w ia do p o d ję c ia ta k n ie b e z p io c z n y c h z a j ę ć ; n ie c z y n iłe m p rzed tem t e g o , bo i cz a su n i e m iałem . Wtedy bowiem z o s t a łe m w yśw ięcony na k a p ła n a , k i e dy my s ia łe m o w o ln e j c h w i l i p o tr z e b n e j do p o z n a n ia Pism a ś w .; ta k bowiem o h c ie liś m y so b ą zad ysp on ow ać, abyśmy m o g li m ieć w olny c z a s na to z a j ę c i e . S z c z e r a t o prawda, a l e n ie w ie d z ia łe m j e s z c z e c z e g o mi brakuje do t a k i e j p r a c y , ja k a na mnie o b e c n ie c i ą ż y i mnie w y czerp u j e . W samej bowiem r z e c z y d o w ie d z ia łe m s i ę , c o j e s t p o tr z e b n o c z ł o w iek ow i, k t ć r y J e s t sz a fa r z e m sakram entu i s ło w a b o żeg o d l a lu d u , a j u ż n i e s t e t y n ie mogę o s ią g n ą ć t e g o , c z e g o brak s o b ie u św ia d o m i łem . O jcze W a le r iu s z u , czy p r a g n ie s z moj zguby? G dzie tw o ja m iło ś ć ? Czy r z e c z y w iś c i e mnie k o c h a sz ? Czy r z e c z y w i ś c i e k o c h a sz sam K o ś o l ó ł , ktćremu z g o d n ie z tw o ją w o lą mam s łu ż y ć ? Powny je d n a k j e s t e m , że k o chasz i m niC ;i sam K o ś c i ó ł . U z n a je sz m nie z a z d a tn e g o , c h o ć j a s i o - b io l e p i o j znam, a p r z e c i e ż n ie znałbym s i e b i e sam ego, j e ś l i b y m s i e b ie wpiorw n ie d o ś w ia d c z y ł.
D. P rośba o c z a s n lo zb ęd n y na m o d litw ę i stu d iu m Pism a św .
4 . L ecz może powie Twoja Ś w ią t o b liw o ś ć : c h c ia łb y m w io d z l e ć , czeg o b rakuje Twemu w y k s z ta łc e n iu ? Otóż t y l e mam braków , żo ł a t w i e j mógłbym w y lic z y ć to co mac, n i ż to c z e g o bym p r a g n ą ł. O śm ieliłb y m s i ę n a to m ia st p o w io d z io ć , żo w ioń i w p e ł n i w ie r z ę w t o , c o j e s t wyma gane do n a sz e g o z b a w ie n ia . W j a k i jed n a k sp o só b mam tym p o s łu g iw a ć Się d la z b a w ie n ia in n y ch "nlo s z u k a ją c t e g o , co d la mnie j e s t p o t r z e b n e , a le co d la w i e lu , aby b y l i z b a w ie n i" / i Kor 1 ,3 3 / ? Może w K s ię g a c h Ś w ięty ch z n a jd u ją s i ę J a k to ś r a d y , 1 n ie w oln o w to w ą t p ić , żo po z a poznaniu a i ę z nim i i z r o z u m ie n iu lo t t, mógłby c z ło w ie k boży d o b rze
390
wykonywać fu n k c jo k o ś c i e l n e , a lb o p rzy n a jm n iej p o t r a f i ł b y p ę d z ić ż y c ie w śród b ezb ożn ych w w iększym sp o k o ju su m ie n ia lu b umrzeć t a k , żeby n ie s t r a c i ć swego ż y c i a , do k tó r e g o w zd ych ają pokorne c h r z e ś c i j a ń s k i e i ła g o d n e s e r c a , W j a k i jed n ak sp o só b może s i ę t o doko n a ć , J e ś l i n ie w edług z a l e c e n i a Pana: p r o s z ą c , s z u k a ją c i k o ła c z ą o /M t 7 , 7 - 8 / , t o zn a czy m odląc s i ę , o z y t a j ą c i p la o z ą c ? Ma t o w ła ś n ie z a j ę c i e c h c ia łc m s o b i e u p r o s ić z a p o śred n ictw em b r a c i od Twej n a j s z c z e r s z e j i c z c ig o d n e j M ił o ś c i n ie c o c z a s u , na p r z y k ła d aż do W iel k a n o c y , i o b e c n ie ch cę ponow ić swą p r o ś b ę .
E. Surowy sąd 3oży c z e k a k a p ła n a pozbaw ionego ś w i ę t e j w ied zy
5 . Bo c ó ż odpowiem sądzącom u mnie Panu? Czy t o , ż e n^e mogłem j u ż w ię c e j ty c h r z e c z y z g ł ę b i a ć , p on iew aż p r z e s z k a d z a ły mi w tym spraw y K o ś c io ła ? On jed n a k możo mi p o w ie d z ie ć : " Sługo n ieg o d ziw y /M t 1 8 ,3 2 ; Łk 1 9 , 2 2 / , a j e ś l i b y k t o ś u s i ło w a ł za g a r n ą ć p o s i a d ło ś ć k o ś c i e l n ą , z k t ó r e j z e b r a n ie plonów wymagało c i ę ż k i e j p r a c y , z a
n ie d b u ją c p r z e z t o p o l e , k t ó r e w ła sn ą k rw ią z r o s i ł e m , t o j e ś l i b y ś u z n a ł, że d la J e j r a to w a n ia m ożesz c o ś z r o b ić u s ę d z i e g o z ie m s k ie g o , c z y n ie p o s p i e s z y łb y ś do n ie g o z a zg o d ą w s z y s t k i c h , a nawet na p o le c e n i e lu b pod przymusem n ie k tó r y c h ? J e ś l i b y z a ś wyrok sądu w y- p a d ł d la c i e b i e n i e k o r z y s t n i e , t o o zy n ie p o d ą ż y łb y ś naw et z a mo r z e ? * I w takim wypadku n ik t by s i ę n ie s k a r ż y ł na tw o ją n ie o b e c n o ś ć , nawot j e ś l i b y ona tr w a ła rok lu b w i ę c e j , aby t y l k o k t o ś i n ny n ie p o s i a d a ł z ie m i z a p e w n ia ją c e j żyw ność n ie d u s z y , a l e c i a ł u l u d z i u b o g ic h . Ic h g łó d jed n a k o w io le ł a t w i e j i d l a mnie przyjem n i e j m ogłyby z a s p o k o ić moje żywe d rzew a , j e ś l i b y t y l k o b y ły s t a r a n n ie p ie lę g n o w a n e . D la c z e g o w ię c p r z y t a c z a s z ja k o p r e t e k s t , że brak c i w oln ogo c z a s u , abym s i ę n a u c z y ł uprawy m ojego p o la ? " Po w ied z mi p r o s z ę , co mam na to o d p o w ie d z ie ć ? Czy możo c h c e s z , bym
o d p o w ie d z ia ł: S ta r y " a l e r i u s z będąc p rzek o n a n y , ż e je s te m w y k s z ta ł eony we w sz y stk im , o i l e w ię c e j mnie u k o c h a ł, o t y l e m n iej mi p oz w o l i ł n au czyć s i ę ty c h r z e c z y .
F . Ponowna p ro śb a o l i t o ś ć i w yrozu m ien ie
6 . S t a r c z e b a l e r i u s z u , zw róć na t o w s z y stk o sw o ją uwagę.
klinam Cię przez dobroć i surowość Chrystusa, przoz Jego miłosier dzie i sprawiedliwość, i przez Togo, który cię natchnął tak wiel ką miłośoią wobec nas, że nawet ze względu na dobro naszej duszy nie ośmielamy się ciebie urazić. Boga 1 Chrystusa wzywasz dla mnie na świadka czystości swoich intencji, miłości oraz szczerych uczuć, jakie żywisz dla nas, Jakobym ja nie mógł togo potwierdzić przy sięgą wobec wszystkich. Błagam więo o tę samą miłość i uczucie, abyś ulitował się nade mną, i na to, na co cię prosiłem, udzielił mi tyle czasu, ile prosiłem, oraz żebyś mnie wspomógł swymi mod litwami, aby nie było próżne moje pragnienie i bezowocna moja nie- obeoność dla Kościoła Chrystusowego oraz dla pożytku braoi i współ-
sług moich. Wiem, że Pan nie wzgardzi taką miłośoią prosząoą za mnio zwłaszcza w takiej sprawie, ale przyjmując ją jako przyjemną ofiarę, może jeszcze w krótszym czasie niż prosiłem, zapozna mnie ze zbawiennymi radami Pisma Świętego.
Tłum, i oprao. Ks. Wacław Eborowicz - Pelplin
DE MAGNITUDINE SACERDOTII SECUNDUŁ1 S .AUGUSTINU?., /Ep. 21/ /Summarium/
Hue legentibus primam epistulao XXI a s.Augustino ad Va- lerlum opiscopum, suum praedecessorem Ianuario AD 391 mlssae Polo nom translationom prodimus, quam brevlbus yerbis introduclmus, ut occasloncm sacerdotalls Augustinl ordinationls exponamus.
