Etyka zawodowa funkcjonariusza / dowódcy / Państwowej Straży Pożarnej i strażaka - ochotnika.

Etyka strażaka PSP i strażaka – ochotnika Ochotniczej Straży Pożarnej w Wejherowie została przyjęta do stosowania w zakresie strażaka – ochotnika uchwałą zarządu OSP Wejherowo i wpisana w

§ 13 pkt. 10 do statutu OSP Wejherowo.

Wejherowo.2003.10.10

Etyka zawodowa funkcjonariusza / dowódcy / Państwowej Straży Pożarnej i strażaka - ochotnika.

1. Wstęp

Niniejsza praca jest próbą zmierzenia się z problemem stworzenia i określenia zasad etyki zawodowej funkcjonariusza – strażaka Państwowej Straży Pożarnej i strażaka - członka ochotniczej straży pożarnej. Nie jest to zadanie łatwe, biorąc pod uwagę fakt, że członkowie ochotniczych straży pożarnych wstępują do stowarzyszenia - ochotniczej straży pożarnej na zasadzie dobrowolności, i nie nawiązuje się między nimi a stowarzyszeniem stosunek pracy lub służby wynikający z kodeksu pracy lub pragmatyki służbowej. Niemniej jako członkowie tego stowarzyszenia zobowiązują się zgodnie ze złożonym przyrzeczeniem oraz zasadami określonymi w statucie ochotniczej straży pożarnej do realizacji zadań z zakresu ochrony przeciwpożarowej na rzecz społeczeństwa, w tym do godnego reprezentowania swojej jednostki i noszonego munduru. Natomiast funkcjonariusze Państwowej Straży Pożarnej wstępują do służby nawiązując stosunek służby w drodze aktu administracyjnego – mianowania , spełniając przy tym szereg warunków formalnych związanych z przyjęciem do służby, w tym wymóg posiadania obywatelstwa polskiego i niekaralności. Podjęcie służby wiąże się ze złożeniem ślubowania zgodnie z określonym ceremoniałem według roty: „Ja obywatel Rzeczypospolitej Polskiej, świadom podejmowanych obowiązków strażaka, uroczyście ślubuję być ofiarnym i mężnym w ratowaniu zagrożonego życia ludzkiego i wszelkiego mienia - nawet z narażeniem życia. Wykonując powierzone mi zadania, ślubuję przestrzegać prawa, dyscypliny służbowej oraz wykonywać polecenia przełożonych.

Ślubuję strzec tajemnicy państwowej i służbowej, a także honoru, godności i dobrego imienia służby oraz przestrzegać zasad etyki zawodowej”.

Zatem w rocie ślubowania zawarto wymóg przestrzegania przez strażaka PSP honoru, godności, i zasad etyki zawodowej – niemniej powstaje pytanie, jak przestrzegać czegoś, co nie zostało jasno, i precyzyjnie określone. W ustawie o Państwowej Straży Pożarnej zawarto także zapis: „Strażak odpowiada dyscyplinarnie za zawinione, nienależyte wykonywanie obowiązków służbowych oraz za czyny sprzeczne ze złożonym

ślubowaniem”. Tak więc nie tylko zobowiązano funkcjonariusza PSP do przestrzegania ślubowania ustawą, ale i określono poniesienie odpowiedzialności dyscyplinarnej za czyny sprzeczne z tym ślubowaniem, czyli wymierzone w honor, godność, dobre imię służby i przestrzeganie zasad etyki zawodowej. W innych służbach, a szczególnie w służbie wojskowej funkcjonuje „Kodeks Honorowy oficera Wojska Polskiego” i „Karta żołnierza zasadniczej służby wojskowej”, w których między innymi ujęto takie wartości żołnierskie jak: godność, honor, wierność i posłuszeństwo, patriotyzm i męstwo. Analogia z tekstem ślubowania strażaka PSP jest jednoznaczna.

Podobne uregulowanie dotyczy strażaków – członków ochotniczych straży pożarnych zawarte we wzorcowym statucie ochotniczej straży pożarnych, które brzmi następująco: „Członkiem czynnym może być osoba , która aktywnie uczestniczy w wykonywaniu postanowień statutu, opłaca składkę członkowską i złożyła przyrzeczenie następującej treści: „W pełni świadom obowiązków strażaka – ochotnika uroczyście przyrzekam czynnie uczestniczyć w ochronie przeciwpożarowej majątku narodowego, być zdyscyplinowanym członkiem ochotniczej straży pożarnej, dbającym o jej godność, ofiarnym i mężnym w ratowaniu życia ludzkiego i mienia”. Należy zatem rozumieć pracę społeczną strażaka - ochotnika jako powołanie, pasję , i zaszczytną misję – do których to cech w pełni pasuje sformułowanie – społeczna służba.

Także i tutaj na strażaka – ochotnika poza innymi zadaniami nakłada się obowiązek dbania o godność jednostki, i własną dyscyplinę. Widoczne jest istniejące podobieństwo do ślubowania funkcjonariusza PSP, i istniejąca analogia obu tych rot – ślubowania i przyrzeczenia, do wartości żołnierskich takich jak: godność, honor, wierność i posłuszeństwo ,patriotyzm i męstwo, ujętych w podanych powyżej kartach i kodeksach dla żołnierzy Wojska Polskiego.

Jak widać z tego, są to wartości spójne tym służbom, niejako uniwersalne - co wynika z wspólnego mianownika jakim jest określenie nadrzędnych wartości – życia i zdrowia ludzi, mienia , i obowiązku poświęcenia się dla ratowania tych wartości – nawet z narażeniem własnego życia i zdrowia oraz poświęcenia własnego życia w sytuacji zagrożenia ojczyzny .

Poza wykonywaniem wspólnych bądż podobnych zadań przez strażaków obu formacji - zawodowej i ochotniczej , łączy ich także jedna zewnętrznie wizualna ważna cecha - noszenie munduru. To zobowiązuje do określonego godnego zachowania się w różnorodnych sytuacjach, ponieważ mundur staje się wyróżnikiem strażaka z społeczeństwa, nakładając na niego obowiązek przestrzegania moralnych, i etycznie właściwych norm przypisanych dla służb mundurowych.

W dzisiejszych czasach , kiedy strażacy biorą również czynny udział w życiu społeczno – politycznym gmin, powiatów i kraju , przebywając w miejscach publicznych, w stałym kontakcie z mediami publicznymi, wśród działaczy i polityków - tym bardziej należy sformułować pewne zasady i normy, związane z noszonym mundurem i właściwą prezentacją osoby strażaka oraz munduru.

W związku z tym najwyższa pora, aby rozpocząć prace nad tworzeniem „Kodeksu etyki zawodowej strażaków zawodowych i ochotników”, by wzorem innych służb

mundurowych posiadać kanon zasad i norm etycznych przydatnych w prawidłowym wypełnianiu obowiązków służbowych i społecznych.

2. Etyka – uwarunkowania społeczno – historyczne.

Etyka wywodzi swe tradycje z czasów starożytnych. Etyki zawodowe lekarzy, prawników i żołnierzy są jednymi z najstarszych etyk zawodowych. Istotę etyki zawodowej można sprowadzić do zbioru uznanych norm i ocen moralnych charakterystycznych dla funkcjonowania określonej grupy zawodowej w społeczeństwie.

Część z nich posiada charakter rozkazów, nakazów, niektóre są jedynie zaleceniami.

Etyka zawodowa stymuluje i reguluje stosunki międzyludzkie w danym środowisku pracowniczym, przyczynia się do integracji grupy zawodowej, potęguje pomoc, solidarność, życzliwość i wzajemne zrozumienie.

Pełni ponadto ważną funkcję społeczno – profilaktyczną , gdyż może zapobiegać nadużyciom władzy lub kompetencji części reprezentantów zawodów. Komentując relacje między etyką zawodową a etyką ogólną , uwypukla się przede wszystkim fakt, iż ta pierwsza stanowi zastosowanie nakazów / dyrektyw / moralnych obowiązujących w danym społeczeństwie , społeczeństwie konkretnych okolicznościach / sytuacjach / zawodowych. Dlatego też stara się ona udowodnić i zapewnia, że zespół obowiązujących w niej norm, zasad i wartości wywodzi się w prostej linii z katalogu postanowień moralności / etyki / ogólnej.

Etyka strażacka – pożarnicza musi rozwiązać jak i w innych etykach zawodowych - pewien ważny problem moralny. Mianowicie chodzi o to, że powinna ona uzasadnić swoją podstawę, czyli w miarę możliwości dopuszczalność i obowiązek poświęcenia się dla ratowania innej osoby. Podobnie do pozostałych etyk zawodowych, szeroko czerpie ona wiadomości o swych obowiązkach / powinnościach / z nauki zwanej deontologią etyczną.

Owa deontologia jest nauką o obowiązkach , które zazwyczaj stanowią zbiór wskazań i określonych przepisów nt. postępowania jednostek ludzkich oraz grup zawodowych w określonych społeczeństwach. Kluczową rolę w deontologii odgrywa precyzyjnie nakreślony autorytet / wzorzec / moralny. Jest on najczęściej dwojakiego rodzaju.

Występuje jako pewien idealny model moralny o charakterze zewnętrznym lub wewnętrznym. W pierwszym przypadku twórcą i egzekutorem nakazów oraz zakazów mogą być : Bóg, bogowie, społeczeństwo, naród, klasa lub nawet grupa społeczna , charyzmatyczna jednostka ludzka , władza świecka lub religijna. W drugim przypadku, prawomocnym generatorem moralności jest sam człowiek – jego sumienie i wolna wola.

Przy takim założeniu teoretycznym bez trudu zauważamy, iż etyka pożarnicza odwołuje się do deontologii heteronomicznej, ponieważ jej podstawowe wartości nawiązują do norm narzuconych przez społeczeństwo oraz instytucje państwa. Ważną rolę odgrywa tu także postać religijna – patrona strażaków Św. Floriana, stanowiącego wzorzec poświęcenia się dla wiary, dla wartości nadrzędnej , poświęcenia w jej obronie dla społeczeństwa.

Dlatego też takie rozumienie etyki pożarniczej wiedzie do wniosku, iż jest ona etyką obowiązku i powinności wobec społeczeństwa i państwa , a w państwie demokratycznym szczególnie wobec społeczeństwa .

Etyka pożarnicza / etyka strażacka / spełnia tez istotną funkcję społeczną. Wynika ona wprost z ważnych funkcji pełnionych przez straż pożarną w społeczeństwie, a także z roli i zadań strażaka w swoim środowisku. Zasadniczym zadaniem etyki pożarniczej jest jej oddziaływanie profilaktyczne, nakierowane na przybliżenie strażakom sposobów kształtowania swojej indywidualności / osobowości / , a szczególnie jej sfery etycznej oraz właściwych postaw, w tym tworzenia przekonania o potrzebie ofiarności w służbie dla państwa i społeczeństwa. Oprócz niezwykle ważnej, wspomnianej już wcześniej funkcji społecznej etyka ta pełni także inne , liczne i istotne funkcje m.in. motywacyjne, normatywne i integracyjne.

Podobnie do innych etyk zawodowych, etyka pożarnicza ściśle wiąże się z określonymi powinnościami / obowiązkami / , zobowiązaniami oraz niejednokrotnie dokładnie naznaczonymi sposobami postępowania. W tym ujęciu powinna ona być deontologią zawodu strażackiego / ratowniczego / , a jej denotacja częściowo zawarta jest w przyrzeczeniach, ślubowaniach, brak natomiast jej określenia w kodeksach. Autorzy

„małego słownika etycznego” zaznaczają, iż kodeksy etyczne funkcjonują w tych zawodach, w których ich reprezentanci na co dzień spotykają się z wartościami szczególnie cenionymi , jak: zdrowie i życie człowieka / lekarz, ratownik – strażak /, wolność / sędzia, prokurator, adwokat / , kształtowanie osobowości wychowanka / wykładowca, nauczyciel /, lub są to zawody, których wykonywanie wymaga posiadania nie tylko wiedzy i umiejętności instrumentalnych, ale również określonych kwalifikacji moralnych, zapewniających należyte pod względem etycznym wypełnianie obowiązków / uczciwość zawodowa /. Dostrzega się również sens i potrzebę funkcjonowania kodeksów etycznych w tych środowiskach zawodowych, których działalność zyskała szersze znaczenie społeczne / uczeni / lub w których kwestia kwalifikacji moralnych jest co najmniej tak ważna, jak kwalifikacji zawodowych / kodeks honorowy oficera WP /.

3. Określenie wartości i cech strażackich do Kodeksu etyki pożarniczej.

Należy tu umieścić takie wartości, które są związane z zadaniami realizowanymi przez strażaków, a ich prawidłowe wykonywanie wymaga nie tylko kwalifikacji fachowych, lecz także wartości etycznych. Sądzę, że należy tu szczególnie mocno wyeksponować takie wartości oraz cechy niezbędne w służbie każdemu strażakowi jak:

- godność - honor

- uszanowanie munduru - męstwo

- poświęcenie - patriotyzm - sprawiedliwość - solidność - uczciwość - koleżeństwo

- sprzeciwianie się złu - dyscyplina

- umiejętność działania w trudnych warunkach.

Podane powyżej wartości stanowią określenie pewnych zagadnień moralno – etycznych. Ich jednoznaczne rozumienie, i przedstawienie jest podstawą tej pracy, gdyż stanowi kanwę do jasnego, i wyrazistego opracowania kanonów etycznych „kodeksu etyki pożarniczej”. W dzisiejszym świecie polityki i biznesu wiele z podanych wartości utraciło swe pierwotne znaczenie, a obserwowany upadek obyczajów i wartości publicznie zdeprecjonował ich sens. Niestety, występuje aktualnie tendencja do unikania stosowania tych wartości w życiu publicznym, a poddawane są one także modnej postawie - relatywistycznemu zacieraniu się granic, znaczeń i symboli oraz presji zdobywania pieniędzy, kariery – czasem za wszelką cenę, kosztem norm moralnych i uznanych wartości.

Dlatego w celu wyrazistego określenia przytoczonych norm, zasad moralnych konieczne jest przytoczenie ich precyzyjnych definicji.

1/ godność – poczucie świadomości własnej wartości, szacunek dla samego siebie, honor, duma, człowiek godny – wart czegoś lub kogoś, zasługujący na coś, godny podziwu, zaufania,

2/ honor – poczucie godności osobistej, dobre imię, cześć, słowo honoru – formuła wypowiadana przy uroczystym zaręczeniu własnym dobry imieniem, postąpić szlachetnie – oddać komuś przysługę zwykle z własną niewygodą lub krzywdą,

3/ uszanowanie munduru - / uszanowanie / poważanie, poszanowanie, szacunek, cześć, uszanowanie innego człowieka, kogoś praw, uczuć, życzeń, czyjejś pamięci, pamiątek, symboli,

4/ męstwo – dzielność, odwaga, nieustraszoność, hart ducha, bohaterstwo, waleczność, 5/ poświęcenie – gotowość do ponoszenia ofiar, wyrzeczenie się czegoś lub kogoś dla czegoś, poświęcanie komuś lub czemuś czasu, sił i zdrowia,

6/ patriotyzm – postawa społeczno – polityczna i forma ideologii, łącząca przywiązanie do własnej ojczyzny, poczucie więzi społecznej oraz poświęcenie dla własnego narodu z szacunkiem dla innych narodów i poszanowaniem ich suwerennych praw,

7/ sprawiedliwość - / człowiek sprawiedliwy / postępujący zgodnie z nakazami etycznymi wobec innych, uznający bezstronnie prawa przysługujące innym ludziom, dążący do obiektywnego sądzenia, człowiek moralny, uczciwy,

8/ solidność - / człowiek solidny / na którym można polegać, zasługujący na zaufanie, rzetelny, uczciwy, należyty,

9/ uczciwość – prawość, rzetelność, sumienność, uczciwość w postępowaniu, w interesach, szanowanie czyjejś własności, niezdolność do oszustwa, prawość,

10/ koleżeństwo – przyjazne stosunki między kolegami, koleżeńska solidarność, uczciwość, uczynność, koleżeństwo w pracy, służbie,

11/ sprzeciwianie się złu / sprzeciw / - stawianie oporu w jakiejkolwiek formie, niezgadzanie się , protest , wnoszenie sprzeciwu, występowanie przeciw komuś lub czemuś, nie zgadzanie się na coś, przeczenie czemuś,

12/ dyscyplina – podporządkowanie się przepisom regulującym stosunki wewnętrzne danej grupy ludzi karność, rygor, ustalony porządek.

Na podstawie tych wartości można określić i uszczegółowić wymagane, oraz pożądane cechy strażackie.

1/ Dyscyplina musi mieć charakter odpowiedzialności za podjęte lub otrzymane zadania, jak również świadomości, że realizacja wydanych rozkazów i poleceń ma za zadanie spełnienie najbardziej szczytnego celu , jakim jest ratowanie zdrowia i życia ludzkiego oraz majątku narodowego.

Dyscyplina i porządek w jednostkach , wyszkolenie i wysoka sprawność techniczna sprzętu jest warunkiem utrzymania jednostki w gotowości bojowej.

2/ Służba pożarnicza zobowiązuje do świadomego i sumiennego spełniania przyjętych , i nałożonych obowiązków.

3/ Strażak jest samodzielny w działaniu, rzetelnie wykonuje obowiązki, wykazuje się inicjatywą, wysokimi wymaganiami wobec siebie i swych podwładnych , stanowczością i konsekwencją w postępowaniu. Dba o prezencję, schludny i estetyczny wygląd.

4/ Strażak reprezentuje służbę pożarniczą i odpowiada za jej dobre imię. Jest wzorem kulturalnego zachowania się. Udziela pomocy znajdującym się w potrzebie. Jest świadom tego, że swoim postępowaniem kształtuje opinię społeczeństwa o pożarnictwie.

5/ Strażak szybko i sumiennie wykonuje rozkazy przełożonych, uczy się opanowania sprzętu i regulaminów, utrzymuje sprzęt i umundurowanie w pełnej gotowości sprawności.

6/ Strażak powinien być odważny, uczciwy i prawdomówny. Charakter służy pożarniczej stwarza możliwość osiągnięcia wyższych stopni funkcyjnych, dlatego powinien posiadać ambicję w dążeniu do zdobycia jak największej wiedzy zawodowej , i pożarniczej oraz jak najlepszego wypełniania obowiązków.

7/ Strażak szanuje mienie jemu powierzone, pamiętając , że stanowi ono własność ogólnonarodową. Za zawinione uszkodzenia , zniszczenie lub utratę mienia ponosi odpowiedzialność.

8/ Strażak jest patriotą, zdyscyplinowanym obywatelem i podporządkowuje się zarządzeniom władz i administracji.

4. Etyka dowódcy.

Etyka dowódcy stanowi organiczną część etyki pożarniczej, zwłaszcza etyki strażaka.

Wyróżnienie to wynika z faktu, iż nie każdy oficer, aspirant, czy też podoficer może być dowódcą. Tak samo dotyczy to strażaków – ochotników. Etyka dowódcy podejmuje , i rozważa oraz próbuje rozstrzygać zagadnienia moralne związane z wypełnianiem przez strażaka w strukturach Państwowej Straży Pożarnej, i ochotniczych straży pożarnych obowiązków dowódcy - tej niesłychanie ważnej roli społecznej.

U podstaw etyki dowódcy leżą dwie podstawowe wartości moralne – godność i honor.

Godność jest pojęciem szerszym niż honor i oznacza nieredukowalną i niestopniowalną oraz zasługującą na szacunek własny i innych ludzi właściwość przysługującą wszystkim osobom ludzkim z racji bycia człowiekiem. Godnością określamy inaczej wartość człowieka jako takiego, człowieczeństwo. Według niektórych autorów pojęcie godności zawiera w sobie dwa znaczenia. Po pierwsze jest to szacunek , poważanie, poszanowanie , uznanie ze strony innych ludzi, po drugie – oznacza świadomość własnej wartości, szacunek dla samego siebie. A więc godność dowódcy może być określana jako świadomość , czy też poczucie własnej osobistej wartości. Objawia się ona w pewnym dualizmie: jest z jednej strony zarówno przejawem godności ludzkiej, jak i postępowaniem zgodnym z uniwersalnymi normami moralnymi, z drugiej strony z kolei – ściśle wiąże się z podstawową cnotą strażacką, jaką jest ofiarna służba ojczyźnie i społeczeństwu. Dzięki posiadaniu godności dowódca może przeciwdziałać złu skierowanemu przeciwko sobie i inny ludziom. W takim ujęciu godność stanowi określoną siłę moralną nie dopuszczającą do szerzenia się negatywnych postaw i zachowań.

Szanując swoją godność szanujemy jednocześnie godność innych ludzi, bowiem istnieje wyraźna jedność między zdolnością liczenia się z godnością osobistą ludzi, z którymi mamy do czynienia , a troską o zachowanie własnej godności. Stosunkowo łatwo przychodzi nam przy tym ustalić, na czym polega poszanowanie – bądź też naruszenie - w naszym postępowaniu godności innego człowieka.

Honor natomiast to tego rodzaju godność, której zachowanie uwarunkowane jest realizacją pewnego szczególnego rodzaju wartości, np. odwagi , odpowiedzialności, wierności. W ujęciu etyki chrześcijańskiej: wyrażenie „honor” ma co najmniej dwa różne znaczenia. Z jednej strony w znaczeniu węższym – „honor” oznacza sprawność, która skłania do ścisłego dotrzymywania słowa. Z drugiej strony używa się słowa „honor” także w innym, szerszym i ważniejszym znaczeniu, mając na myśli skłonność do wysokiej czci

dla wielkości charakteru, ambicję osiągnięcia pod tym względem jak najwyższego poziomu – i w konsekwencji skłonnego do domagania się, aby ta wielka wartość była także szanowana przez innych. W tym postrzeganiu człowiekiem honorowym jest ten, który nie tylko dotrzymuje słowa, ale jest także mężny i prawy.

Na przestrzeni dziejów pojęcie honoru było różnie rozumiane. W wojsku odwoływano się zazwyczaj do tradycji etycznej bohaterów starożytnych eposów, rycerzy, szlachty, dworzan i dżentelmenów. Podstawę postępowania honorowego we wszystkich wymienionych przypadkach była jednak niezmiennie wierność, stałość, i poświęcenie dla jakiejś określonej, niezmiennej i naczelnej wartości. W tradycji starożytnej tą wartością była sprawiedliwość polegająca z jednej strony na odpłacaniu za krzywdę ludzką krzywdą, ale również odpłacaniu dobrem za dobro / wyrównywanie rachunków / . W miarę upływu czasu sprawiedliwość została zastąpiona przez umiar, który eksponował regułę proporcjonalności. W czasach średniowiecznych priorytet zyskała słuszność , wierność Bogu i swojemu królowi, jako zasady , które wywodziły się z cnót teologicznych – wiary, nadziei i miłości. Stała się ona podstawą honoru rycerzy średniowiecznych i renesansowych . Aktualnie dominującą rolę – jak uważają niektórzy – odgrywa praworządność, praworządność czego wynika, iż przestrzeganie prawa w państwie wolnym, demokratycznym , jest warunkiem koniecznym przy postępowaniu etycznym / honorowym /.Podsumowując te rozważania warto skonstatować : w rzeczy samej człowiek honorowy to ten, który postępuje sprawiedliwie, umiarkowanie i słusznie oraz praworządnie.

Honorowe postępowanie strażaków posiada głębokie uzasadnienie moralne i prawne w tradycjach straży pożarnych oraz składanych przyrzeczeniach i ślubowaniach / na wierność Ojczyźnie i społeczeństwu /. Najpełniej przejawia się ono w konsekwentnym przestrzeganiu zasad i reguł współżycia społecznego oraz obowiązujących norm moralnych zarówno w służbie, jak i poza nią. Honor pełni istotne funkcje w życiu i działalności dowódcy. Jest on m.in. najcenniejszą zaletą charakteru dowódcy, elementem podnoszącym poczucie jego własnej wartości, czynnikiem integrującym środowisko strażackie, wartością kształtującą autorytet i prestiż straży pożarnych na zewnątrz, wewnętrzny regulatorem zachowania wobec siebie i innych, głosem sumienia dowódcy.

Honor i godność nie są dane strażakowi i dowódcy raz na zawsze. Można je utracić osobiście, słowem lub czynem.

Następuje to wówczas, gdy dowódca dopuści się np. tchórzostwa w czasie akcji ratowniczej, zdrady ojczyzny, przestępstw i wykroczeń pospolitych oraz nadużywania alkoholu czy używania narkotyków, czynów poniżających mundur, czy też powodujących zgorszenie publiczne i sprzeciw moralny. Do katalogu czynów niegodnych dowódcy zaliczyć należy i te, które bezpośrednio naruszają kardynalne zasady etyki zawodowej. Są to m.in. karierowiczostwo, służalczość, obłuda, intryganctwo, prywata, zadufanie, lekceważenie obowiązków zawodowych. Doniosłą rolę w moralnym postępowaniu dowódcy odgrywa jego charakter. Stanowiąc ogół cech współtworzących wizerunek psychiczny lub moralny danej osoby bądź grupy ludzkiej, jest w pierwszej kolejności kształtowany przez temperament. Takie czynniki jak temperament, wydarzenia dzieciństwa, wykształcenie, nabyta wiara, doświadczenie to elementy, o których człowiek

swobodnie decyduje , a zatem może bezustannie zmieniać i doskonalić swoja psychikę i moralność.

W postulowany modelu osobowości dowódcy największe znaczenie odgrywają następujące wartości:

- zawodowe: obowiązki i wymagania wynikające ze specyfiki zawodu , odpowiedzialność, zdyscyplinowanie, karność, odwaga, lojalność wobec przełożonych, troska o podwładnych,

- charakteru : stanowczość i zdecydowanie, rzetelność, solidność, prawdomówność, skromność,

- czysto moralne: / cnoty osobiste zdobiące / : honor, uczciwość, takt, sprawiedliwość, życzliwość, szlachetność, tolerancja, szacunek dla innych,

- obywatelskie: przede wszystkim patriotyzm przejawiający się w miłości do Ojczyzny.

Najpełniej walory / także moralne / dowódcy przejawiają się w jego umiejętności dowodzenia. Owo dowodzenie jest specyficzną formą kierowania sprawowaną przez dowódców . Pojęciem tym określa się działalność mającą na celu utrzymanie straży pożarnych w ciągłej gotowości bojowej, przygotowanie do działań ratowniczych i kierowanie w czasie tych działań, a także jest to ukierunkowana działalność dowódców mająca na celu utrzymanie straży pożarnych w ciągłej gotowości bojowej oraz przygotowanie do działań ratowniczych i kierowanie nimi.

Ze względu na szczególną odpowiedzialność jaka spoczywa na przełożonym / za życie i zdrowie podwładnych oraz często życie i zdrowie innych osób / , powinien on posiadać czyste sumienie rozumiane jako świadomość moralna, zdolność wydawania ocen dotyczących wartości moralnej czynów człowieka, w szczególności swojego własnego postępowania.

Odpowiadając za rezultaty działalności służbowej swoich podwładnych dowódca bardzo często musi odwoływać się do sumienia i rozważać w nim swoje postępowanie wobec podległych strażaków. Związane jest to m.in. z koniecznością sprawiedliwego stosowania przez niego kar i wyróżnień. Wyróżnienia to nic innego jak przejaw uznania ze strony przełożonego. Obok tego, że są one ważnym bodźcem do dalszego właściwego / dobrego / działania, to również kształtują : ambicję zawodową , inicjatywę, nowatorstwo, dążenie do nieustannego samodoskonalenia się wyróżnianych. Kary należy stosować w ostateczności , po wyczerpaniu innych środków wychowawczych / rozmów ostrzegawczych, upomnień, perswazji /. Kara winna być proporcjonalna do wagi przewinienia, a przed jej wymierzeniem powinno się zapoznać ze wszystkimi , istotnymi okolicznościami w jakich popełniono przewinienie.

Przy karaniu dowódca nie może ulegać subiektywizmowi i emocjom. Na ile jest to zasadne w danych okolicznościach, może natomiast wykazać postawę wielkoduszności.

W tej sferze praktyki dyscyplinarnej objawia się również jego odpowiedzialność oraz wypływająca z niej wymagalność wobec siebie i swoich podwładnych. To zwłaszcza dowódcę obowiązuje kardynalna dyrektywa aksjologiczna zawierająca się w postulacie zgodności myśli, słów i czynów. Ponadto w sytuacjach niejasnych i wieloznacznych moralnie powinien on postępować zgodnie ze zdrowym rozsądkiem i poczuciem ludzkiej przyzwoitości. Do istotnych powinności moralnych dowódcy należy także obowiązek stworzenia z podwładnych zgranej wspólnoty strażackiej. Poważnym problemem moralnym przed jakim staje każdy dowódca jest dokonanie sprawiedliwego podziału zadań i obowiązków służbowych wśród swych podwładnych. Kwestia ta jest niesłychanie ważna, gdyż wszelkie nieprawidłowości w tym względzie rodzą u poszkodowanych poczucie krzywdy i niesprawiedliwości, frustracje, brak motywacji do właściwej służby , słabą jakość wypełnianych zadań , pogarszają atmosferę służby i stan relacji interpersonalnych.

Dowódca ma moralny obowiązek z jednej strony wnikliwie i życzliwie rozpatrywać skargi i zażalenia podwładnych, podwładnych drugiej zaś nie powinien ulegać ich presji , koniunkturalnym naciskom i nastrojom. Często jego obowiązkiem i „przywilejem” jest podejmowanie tzw. niepopularnych decyzji w imię wyższych celów. Decyzje te winny być odpowiedzialne i podjęte w zgodzie z jego sumieniem.

Istotnym obszarem działalności służbowej przełożonego jest prowadzona przez niego pragmatyka kadrowa. Decyzje kadrowe powinny być sprawiedliwe i rzetelne, a także motywować strażaków do sumiennej służby. W opiniowaniu dowódca powinien obiektywnie, wyczerpująco i w sposób przemyślany charakteryzować podwładnych. W opinii należy zawrzeć ocenę postawy moralnej opiniowanego, opiniowanego szczególnie jego stosunek wobec służby i wykonywanych obowiązków oraz przestrzeganie zgodności słów z czynami. Współczesny dowódca może niejednokrotnie spotkać się z przejawami korupcji.

Zjawisko to ma najczęściej miejsce podczas procedur związanych z dostępem do zamówień publicznych, przetargów, z możliwością wykorzystania stanowiska służbowego do celów prywatnych. Podjęcie słusznych, zgodnych z dobrem służby decyzji wymaga od dowódcy prezentowania wysokiego poziomu etycznego, kierowania się zasadami moralnymi, a więc skutecznej ochrony interesu państwowego.

Moralnym i służbowym obowiązkiem o szczególnym wydźwięku każdego dowódcy jest postulat wszechstronnego kształtowania swoich strażaków. Przez okres wieloletniej zawodowej, i społecznej służby można założyć osiągnięcie wytyczonych celów wychowawczych. Praktyka pokazuje, że bardzo często w służbie wielu młodych ludzi styka się z przełożonymi , których mimowolnie lub świadomie naśladuje w swym postępowaniu, bowiem są oni dla nich prawdziwymi autorytetami. W doskonaleniu zawodowym dowódcy chodzi głównie o to, by dążyć do ukształtowania oddanych służbie i sprawnych strażaków, dobrych obywateli swego państwa i członków społeczeństwa.

Istotne miejsce w tej kwestii odgrywa umiejętność uformowania właściwych postaw moralnych. Dowódca najefektywniej wychowuje poprzez przykład osobisty.

Doskonaleniu wymaganych cech sprzyja zarówno dobre dowodzenie, należyta organizacja i przebieg szkolenia programowego, przestrzeganie porządku służby jak i wymagalność oraz życzliwość, pryncypialność i serdeczność w stosunku do podwładnych.

W kształtowaniu moralnym strażaków istotną sprawą jest oparcie go o wartości etyczne, cnoty i postawy kształtujące dobrego funkcjonariusza, strażaka , człowieka i obywatela. Wśród postulowanych wartości strażackich, o których już wspomniałem wcześniej, w kodeksie etyki pożarniczej powinny znaleźć się : godność i honor, patriotyzm i męstwo, poświęcenie i odwaga, wierność i posłuszeństwo, solidarność i koleżeństwo, prawdomówność i uczciwość, odpowiedzialność i samodzielność, perfekcjonizm zawodowy. Propagując owe wartości , mamy na uwadze ciągłe dążenie dowódców do wzbudzenia w zastępach, sekcjach strażackich „ducha strażackiego”, rozumianego jako specyficzny , wewnętrznie zgodny system przekonań i wartości, przyjęty i wyznawany przez strażaków.

W tym procesie niezmiernie istotną rolę odgrywa , wspomniany już wcześniej, przykład osobisty dowódcy. Tyko w przypadku gdy wartość moralna zawarta jest jako stały element w postępowaniu osoby – autorytetu / dowódcy / , może być ona

„wszczepiona” w osobowość podwładnego.

5. Państwo, społeczeństwo i straż pożarna w systemie demokratycznym.

Etyka pożarnicza, tak jak inne etyki zawodowe wynika z tradycji zawodu i straży ochotniczych, „ducha” kultury narodowej oraz podstawowych wskazań etycznych przyjętych w danym społeczeństwie. Wydaje się, że obecnie w państwach demokratycznych to właśnie społeczeństwo determinuje w największym stopniu funkcjonujące w straży pożarnej nakazy moralne i etyczne. Duże znaczenie ma także tradycja pożarnicza, postępowanie strażaków na przestrzeni lat w różnych aspektach społeczno politycznych, gdy istniejące wówczas zasady i nakazy moralne przekazywane były z pokolenia strażackiego na pokolenie.

Przykładem tu jest funkcjonowanie straży pożarnych w ustroju państwa socjalistycznego, tzw. dyktatury proletariatu, gdy formalnie zakazano uczestniczenia wszelkim publicznym formacjom mundurowym w uroczystościach religijnych, związanych z wyznawaną przez olbrzymią część społeczeństwa wiarą chrześcijańską.

Na przestrzeni tych lat od 1945 do 1989r jedynie straże pożarne, głównie ochotnicze, ale i zawodowe były jedyny mundurowym wyznacznikiem łączności munduru z społeczeństwem w trakcie tych uroczystości. Nawiązywały do tradycji narodu polskiego związanych z tysiącletnią wiarą katolicką, z szczytnym hasłem wypisywanym przez wieki na sztandarach : Bóg Honor Ojczyzna. To piękny argument, i potężny atut , gdy aktualnie w wolnym demokratycznym kraju nie brakuje

beneficjentów gotowych do przypięcia sobie palmy pierwszeństwa w okazywaniu więzów z tradycją narodu polskiego,i kultywowanymi przez niego wartościami.

Strażacy są bowiem w swym działaniu nie jakimś dowolnym uczestnikiem, lecz reprezentantem wspólnoty, do której należą. Straż pożarna stanowi elementarny składnik struktury państwa i integralną część społeczeństwa, a także sytemu bezpieczeństwa wewnętrznego . Realizując szczególne zadania w tym zakresie nie posiada jednak z tego tytułu uprzywilejowanej pozycji wobec innych elementów struktury społecznej i państwowej. Będąc tak blisko społeczeństwa jest poddana silnym oddziaływaniom wszelkich zachodzących w nim zjawisk. Dominujący tam system wartości, sposoby myślenia i zachowania, przenikają bez większych trudności do społeczności strażackiej. Mają więc istotny wpływ na zasady regulujące stosunki społeczne w tej grupie zawodowej, jej kondycję moralną i świadomość społeczną.

6. Wnioski.

Podsumowując te rozważania wokół etyki pożarniczej – strażackiej, będącej elementem otaczającej nas społeczności trzeba zauważyć, że na jej treść i funkcje w znacznej mierze wpływały panujące w danej epoce historycznej stosunki społeczno – ekonomiczne.

W czasach starożytności ceniono takie wartości jak: siłę fizyczną, odwagę, męstwo, waleczność, bohaterstwo, honor, prawość, sprawiedliwość, mądrość, i umiar oraz słuszną dumę, a w średniowieczu najbardziej eksponowano: wierność oraz służbę Bogu i panu, męstwo, mądrość, umiarkowanie oraz wiarę, nadzieję i miłość. Odrodzenie z kolei charakteryzowało się zwróceniem uwagi na osobisto – obywatelskie cechy osobowości. W czasach Oświecenia na plan pierwszy wysunięto oddaną służbę Ojczyźnie i narodowi oraz patriotyzm, uczciwość, wdrożenie do obowiązków obywatelskich , prawdomówność, skromność i uczciwość. Po utracie niepodległości przez Polskę powstał ideał obywatela – żołnierza , dla którego naczelną wartością stała się walka o odzyskanie niepodległości przez Ojczyznę, patriotyzm, a także godność oraz honor, koleżeństwo, uczciwość, sprawiedliwość, odpowiedzialność, obowiązkowość. Wiek XVIII i XIX dały podstawę do powstawania straży pożarnych i ich związków.

Tworzyły się one w okresie walki społeczeństwa polskiego o niepodległe państwo, dlatego przypisano im wartości tożsame z ideą obywatela – żołnierza walczącego o wolną Polskę. Dlatego też straże pożarne w tym okresie włączały się do walki zbrojnej o odzyskanie niepodległości, uczestniczyły we wszystkich zrywach powstańczych, narodowowyzwoleńczych, w powstaniach śląskich, powstaniu wielkopolskim, w walkach roku 1918. Należy zaznaczyć, że w czasie całej przedstawianej historii ludzkości podstawową rolę w etyce różnych zawodów odgrywały kategorie moralne o charakterze ponadczasowym, uniwersalnym. Należały do nich i nadal do nich należą przede wszystkim: honor, godność, męstwo, wierność, patriotyzm, szlachetność, odwaga, zdyscyplinowanie. Kończąc te rozważania pragnę zauważyć, że podjęcie tego tematu wyniknęło wskutek zgłaszanych uwag, i potrzeb , szczególnie z ochotniczych straży

pożarnych, gdzie najbardziej uwidocznił się problem związany z sprecyzowaniem kanonów, norm i zasad moralnych niezbędnych w stworzeniu wzorca strażaka – ratownika, ochotnika, profesjonalisty i obywatela. Sądzę, że niniejsza praca stworzy podstawę do szerokiej dyskusji oraz konsultacji zarówno w Państwowej Straży Pożarnej, jak i ochotniczych strażach pożarnych nad problemem opracowania „Kodeksu etyki pożarniczej” w pełnym, kompleksowym wymiarze, zgodnie z istniejącymi potrzebami w tym zakresie, a jest to przyczynek ku temu zadaniu.

Ostatnia myśl brzmi następująco: w naszych współczesnych warunkach należy dążyć do uformowania takiej etycznej sylwetki strażaka – obywatela, która byłaby przede wszystkim przesiąknięta uniwersalnymi ideałami dobra, piękna, prawdy oraz poświęcenia, dzielności i męstwa. Są to wartości uniwersalne, nieprzemijające i trwałe.

Literatura:

1. Słownik języka polskiego – PWN, Warszawa 1981r

2. Podręcznik szkolenia dowódców OSP – Związek OSP RP, Gdańsk 2001r 3. Wzorcowy statut OSP – Zarząd Główny ZOSP RP

4. Etyka zawodowa żołnierzy demokratycznej Rzeczypospolitej – Ministerstwo Obrony narodowej, Warszawa 2001r

5. Ustawa z dn. 24.08.1991 o ochronie przeciwpożarowej 6. Ustawa z dn. 24.08.1991 o Państwowej Straży Pożarnej