NARZĄDY ZMYSŁÓW
1. Rodzaje receptorów ze względu na miejsce pochodzenia bodźca:
eksteroreceptory - odbieranie bodźców ze środowiska zewnętrznego interoreceptory - odbieranie bodźców z wnętrza organizmu
2. Rodzaje receptorów ze względu na rodzaj odbieranego bodźca:
mechanoreceptory - bodźce mechaniczne baroreceptory - zmiany ciśnienia krwi
chemoreceptory - bodźce chemiczne (smak, węch) termoreceptory - temperatura
nocyceptory - bodźce bólowe fotoreceptory - bodźce świetlne
elektroreceptory - zmiany natężenia i kierunku pola elektrycznego, zlokalizowane w powłokach ciała
Oko
= gałka oczna, aparat ochronny, aparat ruchomy, nerw
znajduje się w oczodole (specjalne miejsca w czaszce wypełnione tkanką tłuszczową)
Budowa gałki ocznej
ciało szkliste - galaretowaty płyn, wypełnia gałkę oczną, odpowiada za utrzymanie prawidłowego ciśnienia w jej wnętrzu
komora przednia gałki ocznej - wszystko przed soczewką komora tylno gałki ocznej - wszystko za soczewką
ściana gałki ocznej = 3 błony
błona włóknista = twardówka (z tyłu), rogówka (z przodu) miejsce przejścia twardówki w rogówkę - rąbek rogówki
rogówka jest przezroczysta i cienka, a twardówka ma odcień białawy i jest grubsza
do tej błony przyczepiają się mięśnie poruszające gałką oczną (elementy aparatu ruchowego oka)
naczyniówka - silnie ukrwiona, odżywia gałkę oczną, dodatkowo zawiera barwnik pochłaniający światło (dzięki temu światło nie odpija się wnętrza gałki)
ciało rzęskowe - posiada mięsień rzęskowy, który powoduje zmianę wypukłości soczewki, produkuje ciesz wodnistą (=płyn komorowy), która będzie wypełniać przestrzeń w komorze przedniej (ten płyn następnie jest odprowadzany przez beleczki i kanały Schlemma do krążenia żylnego).
tęczówka - różne zabarwienie w zależności od ilości melaniny, zbudowana z tkanki łącznej luźnej, posiada dwa mięśnie, które regulują średnicę źrenicy.
siatkówka - światłoczuła błona, zawiera komórki fotoreceptorowe:
fotoreceptory są zbudowane z 2 segmentów:
zewnętrzny - ma charakterystyczne poprzeczne błoniaste dyski z białkiem wewnętrzny - synteza białek budujących dyski
pręciki - odpowiadają za postrzeganie kształtów i ruchów + za widzenie w niedostatecznym oświetleniu, znajdują się głównie na obrzeżu siatkówki, zawierają barwnik wzrokowy rodopsynę
czopki - są wrażliwe na barwę, mamy 3 rodzaje (niebieskie, zielone, czerwone), miejsce, gdzie jest ich najwięcej (gdzieś w centrum gałki ocznej) = plamka, zawierają barwnik wzrokowy jodopsynę
plamka = dołek środkowy - miejsce o najlepszej ostrości wzroku, jest tu bardzo dużo czopków, ale nie ma prawie w ogóle pręcików.
plamka ślepa = tarcza nerwu wzrokowego = miejsce na siatkówce, z którego wychodzi nerw wzrokowy, nie mamy tam fotoreceptorów
zbudowana jest z części ślepej i wzrokowej - część ślepa nie posiada receptorów wzroku (pokrywa ciało rzęskowe i tęczówkę), część wzrokowa posiada czopki i pręciki
obraz powstający na siatkówce jest odwrócony, rzeczywisty i pomniejszony 3 warstwy:
nerwowo-nabłonkowa - najbardziej na zewnątrz, przylega do naczyniówki, zbudowana z: czopków, pręcików i nabłonka barwnikowego (pochłania promienie świetlne, żeby te nie odbiły się od wnętrza gałki ocznej).
komórki dwubiegunowe (jeden akson i jeden dendryt)
komórki zwojowe - ich aksony się łączą i tworzą nerw wzrokowy
soczewka - przezroczysta, dwuwypukła strukturam, która załamuje promienie świetlne, żeby te padły na siatkówkę
akomodacja - zdolność soczewki do zmiany jej wypukłości (gdy obiekt blisko - wypukła)
nie jest unaczyniona - musi być przezroczysta, żeby mogła przepuszczać promienie słoneczne
otoczona torebką
źrenica - otwór w rogówce, który umożliwia przepuszczenie światła w głąb gałki ocznej adaptacja - zdolność źrenicy do zmiany średnicy (dużo światło - źrenica się zmniejsza, mało światła - źrenica się rozszerza)
Budowa aparatu ochronnego oka
1. Spojówka - cienka błona, która nawilża rogówkę i powieki, pokrywa:
przednia część twardówki - spojówka gałkowa
wewnętrzna powierzchnia powiek - spojówka powiekowa
tkanka budująca spojówkę: nabłonek wielowarstwowy walcowaty nierogowaciejący z licznymi komórkami śluzówki
2. Powieki i rzęsy
w pobliżu rzęs znajdują się gruczoły tarczkowe, które nawilżają brzegi powiek powieki składają się z 4 warstw:
skóra, warstwa mięśniowa, tarczki, spojówka 3. Gruczoł łzowy - produkuje łzy, składa się z 2 części:
część wydzielająca łzy = gruczoł łzowy i gruczoły łzowe dodatkowe część odprowadzająca łzy z worka spojówkowego do jamy nosowej ma budowę zrazikową
łzy posiadają lizozym, czyli substancję, która ma działanie bakteriobójcze 4. Brwi
Budowa aparatu ruchowego oka
6 mięśni
4 mięśnie proste i 2 skośne
tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa = zależna od naszej woli mięśnie są przyczepione do twardówki
Mechanizm widzenia
refrakcja oka = zdolność załamywania promieni świetlnych (jednostka - dioptrie) - prawidłowa wartość wynosi około 60 dioptrii
RODOPSYNA = białko opsyna + retinal (pochodna witaminy A) 1. W ciemności retinal występuje w formie cis
2. Pod wpływem światła następuje zmiana cis-retinalu na trans-retinal 3. Trans-retinal odłącza się od opsyny - rozpad rodopsyny
4. Powstanie impulsu nerwowego
5. Brak promieni świetlnych - trans-retinal zmienia się bezpośrednio do formy cis lub do witaminy A, która następnie zmienia się do cis-retinalu
6. Odtworzenie rodopsyny
W przypadku oka, wygenerowanie impulsu nerwowego jest możliwe dzięki zahamowaniu wydzielania neuroprzekaźników hamujących (co się dzieje po rozpadzie barwników wzrokowych - rodopsyny lub jodopsyny)
Widzenie przestrzenne (stereoskopowe) jest możliwe dzięki temu, że każde oczy znajdują się z przodu głowy i każde oko ma inne pole widzenia. Mózg otrzymuje dwa różne obrazy, które nakładają się w jeden obraz przestrzenny.
każda półkula mózgu otrzymuje informacje z obu gałek ocznych dzięki skrzyżowaniu wzrokowemu
nerw wzrokowy → skrzyżowanie wzrokowe → drogi wzrokowe → kora wzrokowa (płat potyliczny)
w skrzyżowaniu wzrokowym następuje wymiana włókien wzrokowych.
Wady wzroku
krótkowzroczność - załamywanie promieni świetlnych przed siatkówką (lepiej widzimy z bliska)
korekcja: soczewki wklęsłe, rozpraszające
dalekowzroczność - załamywanie promieni świetlnych za siatkówką (lepiej widzimy z daleka)
korekcja: soczewki wypukłe, skupiające
astygmatyzm - promienie świetlne załamują się nierównomiernie na siatkówce, powstały obraz jest rozmazany
korekcja: soczewki cylindryczne
zaćma - zmętnienie soczewki, choroba związana z wiekiem podeszłym, obraz jest zamazany, zamglony
możliwa terapia - przeszczep soczewki
jaskra - uszkodzenie nerwu wzrokowego ze względu na zbyt wysokie ciśnienie panujące wewnątrz gałki ocznej (zazwyczaj problem z odprowadzaniem nadmiaru cieczy wodnistej z komór oka, pole widzenia się zmniejsza
możliwa terapia - leki obniżające ciśnienie wewnątrz gałki ocznej
zwyrodnienie plamki związane z wiekiem - uszkodzenie siatkówki, prowadzi do pogorszenia lub nawet całkowitej utraty wzroku, chory widzi nieprawidłowo centralną część obrazu
daltonizm - choroba uwarunkowana genetycznie, sprzężona z płcią, zaburzenia w obrębie rozpoznawania i widzenia barw
Ucho
= narząd słuchu i równowagi mechanoreceptor
Budowa ucha
= ucho zewnętrzne, środkowe, wewnętrzne
1. Ucho zewnętrze - odpowiada za wyłapanie fal dźwiękowych ze środowiska małżowina uszna - wyłapuje fale dźwiękowe
przewód słuchowy - przekazuje fale dźwiękowe do ucha środkowego część zewnętrzna (chrzęstna), część wewnętrzna (kostna) wysłany substancją woskową
2. Ucho środkowe
błona bębenkowa - zmienia fale dźwiękowe na drgania mechaniczne
budowa: naskórek, tkanka łączna z włóknami kolagenowymi, błona śluzowa jama bębenkowa
zbudowana z nabłonka jednowarstwowego płaskiego
3 kosteczki słuchowe = młoteczek, kowadełko strzemiączko - wzmacniają drgania mechaniczne
trąbka Eustachiusza = trąbka słuchowa - łączy ucho środkowe z częścią nosową gardła, odpowiedzialna za wyrównywanie ciśnienia po obu stronach błony bębenkowej
3. Ucho wewnętrzne
błędnik kostny - wypełniony przychłonką, system przestrzeni i kanałów w kości
przedsionek - prowadzi do niego okienko owalne, które jest zamknięte przez podstawę strzemiączka
ślimak - skręcony kanał kostny
jest podzielony przez blaszkę spiralną i błonę przedsionkową na 3 części:
schody przedsionka - przewód górny
przewód ślimakowy - przewód pośredni (tu znajduje się narząd Cortiego przykryty dodatkowo błoną pokrywającą)
schody bębenka - przewód dolny 3 kanały półkoliste
błędnik błoniasty - wypełniony śródchłonką woreczek
łagiewka
przewody półkoliste przewód ślimakowy
Mechanizm słuchu
Narząd Cortiego - zawiera właściwe receptory słuchu
posiada komórki rzęsate (receptory) i komórki podporowe
rzęski komórek rzęskowych są “przykryte” błoną pokrywającą. Pod wpływem drgań śródchłonki uginają się i generują impuls nerwowy
1. Fale dźwiękowe wpadają do ucha, małżowina uszna i przewód słuchowy kierują fale do ucha środkowego
2. Fala dźwiękowa → błona bębenkowa → drgania błony
3. Kosteczki słuchowe przenoszą drgania na przychłonkę w schodach przedsionka ucha wewnętrznego przez okienko owalne
4. Przychłonka zostaje wprawiona w ruch
5. Przychłonka powoduje drgania śródchłonki wewnątrz przewodu ślimaka → blaszka podstawna drga
6. Drgania są odebrane przez narząd Cortiego
7. Pobudzenie jest przeniesione na dendryty neuronów → fale są przekształcane w impulsy 8. Impulsy są przekazywane do kory słuchowej (płat skroniowy)
Narząd równowagi
W woreczku i łagiewce znajdują się plamki statyczne
plamka statyczna = komórki zmysłowe (z rzęskami) + kamyczki błędnikowe (otolity) otolity są zbudowane z kryształów węglanu i fosforanu wapnia
rzęski i kamyczki są zanurzone w galaretowatej substancji - błonie kamyczkowej ruch głowy → przemieszczanie się płynu → wprawienie w ruch otolitów → ucisk rzęsek → impuls nerwowy
Przewody półkoliste koniec = bańka
w bańkach znajdują się grzebienie białkowe = skupiska komórek zmysłowych zaopatrzonych w rzęski
rzęski są zanurzone w galaretowatej substancji = osklepek
ruch głowy → przemieszczanie się płynu → wprawienie w ruch osklepka → ruch rzęsek → impuls nerwowy
impuls nerwowy → ośrodki w móżdżku i korze mózgowej
choroba lokomocyjna = nadmierne pobudzenie narządu równowagi
Narząd smaku
chemoreceptory
kubki smakowe znajdujące się w brodawkach języka i innych częściach jamy ustnej 5 smaków = słodki, słony, kwaśny, gorzki, umami
umami - in. mięsny, gdy w pokarmie jest dużo glutaminianu
każdy kubek smakowy posiada receptory dla wszystkich 5 smaków
brodawki języka posiadają kubki smakowe, w których znajdują się komórki smakowe 1. Rodzaje brodawek:
nitkowate - nie posiadają kubków smakowych okolone - największe
grzybowate liściaste
2. Budowa kubków smakowych:
komórki smakowe komórki podporowe
Narząd węchu
chemoreceptor
nabłonek węchowy - w górnej części jamy nosowej komórki węchowe
komórki podporowe
gruczoł węchowy - ich wydzielina jest rozpuszczalnikiem substancji zawartych w powietrzu
szybka zdolność do adaptacji
adaptacja = zmniejszenie wrażliwości receptorów na bodziec, przy jego długotrwałym działaniu
