Statystyczny obraz 20-lecia województwa bielskiego

(1)

W O JE W Ó D Z K I U R Z Ą D STATYSTYCZNY

TA T.YSTiY C‘ Z N Y

mm

a f t j u i i g M y

WOJI W O D / I-WA

liii irsKii (.o

Bielsko-Biała, w rzesień 1995 r.

(2)

WOJEWÓDZKI U R ZĄ D STATYSTYCZNY

STATYSTYCZNY - OBRAZ

20-LECIA WOJEWÓDZTWA

BIELSKIEGO

Bielsko-Biała, w rzesień 1995 r.

(3)

(4)

SZANOWNI PAŃSTWO

M ija 20 lat od utw orzenia w ojew ództw a bielskiego. T en skrom ny ju b ileu sz skłania do refleksji a zarazem k o n ieczn o ści analizy dotychczasow ych osiągnięć i w ykorzystania szan sy na rozw ój we wszystkich o b szarach życia spo łeczn eg o , szansy ja k ą przyniósł n aszem u regionow i nowy p o d z ia ł a d m inistracyjny w 1975 r.

C elem niniejszej publikacji jest p rzed staw ien ie p o d s ta wowych ten d en cji rozwojowych w ojew ództw a o raz z a p re z e n tow anie pop rzez liczby zm ian zaistniałych w in fra stru k tu rze sp o łeczn ej i tech n iczn ej, w d zied zin ie o ch ro ny środow iska n a tu ra ln e g o , w s tru k tu rz e d e m o g ra fic z n e j i rynku pracy, w rodzim ym przem yśle i rolnictw ie oraz przebiegu procesu pryw atyzacji p rzed sięb io rstw państw ow ych.

M am y n ad zieję, że publikacja ta pozwoli Państw u d o strzec w szerokim aspekcie poziom d o k o nań i odpow iedzieć na p y tanie czy bielskie spełn ia swoje funkcje ja k o sa m o d zieln a je d n o s tk a ad m in istracy jn a o raz czy m a szansę p e ł

nić je w przyszłości.

P u b lik acja zo stała o p raco w an a przez z esp ó ł p rac o w n i

ków W ydziału K oordynacji, A naliz i O p racow ań Z biorczych.

D y r e k t o r

W ojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Bielsku-B iałej

/i/ż. ALE K SA N D R A LO R E K

B i e l s k o - B i a ł a , w r z e s ie ń 1995 r.

3

(5)

O ' H V A k « . \ / H 0 7 t \ V

\

■n .. .

• . •-V1 : . •,

(6)

Województwo bielskie

(7)

(8)

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA WOJEWÓDZTWA

Z dniem 1 czerw ca 1975 r. w prow adzono 2-stopniow y p o dział adm in istracyjny kraju. J e d n ą z now o pow stałych j e d n o ste k adm inistracyjnych było w ojew ództw o bielskie, u t

w o rzo n e z części teren ów należących do w ojew ództw a k a to w ickiego i krakow skiego.

W skład w ojew ództw a weszły z daw nego w ojew ództw a k a tow ickiego powiaty: bielski (bez m iasta C zecho w ice-D zie- dzice o raz gm in Bestw ina i Ligota), cieszyński (b ez gm iny Z ebrzyd ow ice) z w ojewództwa krakow skiego pow iaty: ośw ię

cim ski (b ez m iasta B rzeszcze i gm iny Jaw iszow ice), suski (bez m iasta i gm iny Jo rd an ó w o raz gm iny B ystra-Sidzina), wadow icki, żywiecki oraz m iasto i gm ina C h ełm ek z d aw n e

go pow iatu chrzanow skiego.

W ojewództwo bielskie swym zasięgiem terytorialnym o bej

m uje 59 jedn ostek administracyjnych, tj. 8 m iast, 10 m iasto- gmin oraz 41 gmin. Długość granic województwa wynosi 424 km, z tego:-z województwem katowickim 160 km, krakowskim 84 km, nowosądeckim 30 km i z Czechami i Słowacją 150 km.

Pod względem obszaru województwo bielskie jest jednym z naj

mniejszych w kraju. Jego powierzchnia wynosi 3704 km 2, z czego na tereny m iejskie przypada 585 km 2, a na wiejskie 3119 km 2.

Pow ierzchnia województwa stanowi 1,2% pow ierzchni kraju.

Środowisko geograficzne województwa charakteryzuje się do

syć dużym zróżnicowaniem. Obszar cechuje urozm aicone ukształ

towanie powierzchni, występują tu od południa pasma górskie Beskidów Zachodnich przechodzące poprzez Pogórze Karpackie w Kotlinę Oświęcimską. Rozpiętość hipsometryczna wynosi od 210 m n.p.m. w Kotlinie Oświęcimskiej do 1725 m n.p.m. w bes

kidzkim masywie Babiej Góry. Województwo lezy w górnych do

rzeczach Wisły i jest zasobne w wodę. Występują tu również bo

gate zasoby wód podziemnych oraz wody zmineralizowane.

(9)

Pod względem złóż surowców m ineralnych, województwo nie jest zbyt bogate. Występuj;) tutaj surowce budow lane jak:

kam ienie drogowe, budow lane, skały w apienne, kruszywo na

turalne i inne.

D w ie trzecie pow ierzchni w ojew ództw a stan ow ią teren y górzyste lub po d g ó rsk ie, co p ociąga za sobą o k reślo n e w a

runki klim atyczno-glebow e, isto tn e dla c h a ra k te ru g o s p o dark i ro lnej.

Gleby województwa należą do słabszych w kraju. W ystępu

ją tu głównie mało urodzajne gleby górskie, w dolinach rze

cznych mady piaszczyste i nieco lepsze gleby b runatne i bieli- cowe. Przeważają gleby IV i III klasy bonitacyjnej. Lasy sta n o wią 37,4% powierzchni województwa ¡występują w rejonie po łudniowym, głównie na terenach górzystych. Rejon ten o nie

powtarzalnych w alorach naturalnych i klim atyczno-krajobrazo

wych predystynowany jest do pełnienia funkcji rekreacyjno- wypoczynkowej i turystycznej w skali krajowej. Istniejąca sieć osadnicza nie jest rów nom ierna, poniew aż rozwój jej był uwa

runkow any zróżnicow aniem fizjograficznym i gospodarczym . Sieć tę m ożna podzielić na kilka grup. Pierwszą grupę sta n o wią koncentracje miejskie o dominujących funkcjach przemys- lowo-mieszkaniowych. D rugą grupę tworzą obszary stanow ią

ce bezp ośred nie zaplecze m iast, zurbanizow ane, zam ieszkałe przez chłopo-robotników . Na obszarach tych występuje duże rozd ro bn ienie gospodarstw rolnych i rozproszenie zabudowy, co u tru d n ia praw idłow e kształtow anie układu osadniczego, a także wyposażenie w usługi i w infrastrukturę techniczną.

T rzecią grupę osadniczą tworzą obszary o przew adze fun

kcji rolniczej, położone na północy województwa, ch arak tery zujące się także rozdrobnieniem gospodarstw rolnych, oraz nieco m niejszym rozproszeniem zabudowy. G rupa ta koncen

truje się głównie wzdłuż tras kom unikacyjnych oraz cieków wodnych. O statn ią grupę osadniczą stanow ią rejony Beskidu Śląskiego i Żywieckiego na południu województwa. Sieć osa

dnicza jest tu uw arunkow ana elem entam i środow iska geogra- 6

(10)

licznego, stąd osadnictwo ma charak ter zabudowy dolin, z te n dencją do rozproszonej zabudowy po zboczach. W latach 1975

— 1994 ludność województwa wzrosła z 779,3 tys. do 915,1 tys. osób, przy czym dynam ika przyrostu ludności, jak również jej terytorialne rozm ieszczenie były znacznie zróżnicow ane.

W ojew ództwo bielskie należy do województw o wysokim wskaźniku gęstości zaludnienia wynoszącym 247 osób na km 2, tj. 2-krotnie wyższym od krajowego. W końcu 1994 roku liczba pracujących w gospodarce narodow ej poza rolnictw em indywi

dualnym wynosiła 272,3 tys. osób, z lego 131,6 tys. w sektorze publicznym i 72,9 w sektorze prywatnym.

W ojewództwo bielskie należy do grupy województw, któ

rych c h a ra k te r wyraźnie określają w arunki środow iska przyro

dniczego. M imo, że w założeniach przyjęto jako dom inującą funkcję rekreacyjną, a w dalszej kolejności rolniczą i na ostat

nim przemysłową — to realizacja tych założeń kształtuje się odw rotnie. W iodącą funkcją w produkcie krajowym b rutto wy

pracow anym przez województwo oraz podstawowym czynni

kiem dynamizującym rozwój społeczno-gospodarczy jest p rze mysł. Produkcja przemysłowa skierow ana jest przede wszy

stkim na rynek wewnętrzny oraz na eksport. Na teren ie w oje

wództwa bielskiego zlokalizowanych jest wiele przedsiębiorstw o ważnym znaczeniu dla gospodarki narodow ej. W chodzą one w skład grupy gałęzi przemysłowych, których rozwój wyznacza ogólne tem po produkcji przemysłowej województwa, a zwła

szcza dotyczy to przemysłu elektrom aszynow ego, spożywcze

go, chem icznego i lekkiego. S tru k tu ra gałęziow a przem ysłu w ostatnim okresie uległa znacznym przeobrażeniom . T rady

cyjnie dom inujący przemysł lekki, wyspecjalizowany w zak re

sie w łókiennictw a i wyrobów skórzano-obuwniczyeh, obecnie zajm uje dalsze miejsca, natom iast na czoło wysunął się p rz e mysł elektromaszynowy. Równolegle z przemysłem elek tro m a

szynowym rozwija się nowoczesny przemysł chem iczny, n a sta wiony głównie na produkcję kauczuków, tworzyw sztucznych oraz farb i lakierów. Wyroby tych 4-ch gałęzi stanow ią obecnie

7

(11)

p o n ad 89,6% wyrobów produkcji sprzedanej całego przemysłu województwa. Najwięcej zakładów przemysłowych k o n cen tru je się w Bielsku-Białej, zakłady te wytwarzają ponad 61,6%

w artości produkcji przemysłowej województwa.

D rugą ważną funkcją województwa jest funkcja rolnicza, chociaż funkcja ta z uwagi na warunki przyrodnicze, stru k tu ralne jak i dem ograficzne jest bardzo złożona. W arunki glebo

wo-klimatyczne i fizjograficzne znacznie ograniczają możliwość rozwoju rolnictwa, zwłaszcza rolniczego wykorzystania ziemi.

D om inującą rolę w rolnictwie województwa bielskiego o d grywają indywidualne gospodarstw a rolne, we władaniu k tó

rych znajduje się 91,0% użytków rolnych. Indywidualne rolni

ctwo cechuje bardzo duże rozdrobnienie. Średnia pow ierzchnia ogólna indywidualnych gospodarstw rolnych wynosi 3,1 ha, w tym powierzchnia użytków rolnych 2,4 ha. W strukturze grup obszarowych gospodarstw a do 2 ha zajm ują 30% , od 2-5 ha

\ T / , pozostałe 14% wszystkich gospodarstw. K olejną funkcją charakteryzującą województwo to lunkcja rekreacyjno-w ypo

czynkowa. W ojewództwo bielskie obok rozw iniętego przem ys

łu posiada tereny około dwóch trzecich obszaru województwa rekreacyjno-turystyczne o niepowtarzalnych walorach klimatyczno-krajobrazowych. Te walory stanowią, że województwo biel

skie jest jednym z centrów krajowego ruchu wycieczkowo-wcza- sowego o znacznej bazie dla wypoczynku, turystyki i sportów zimowych. Silny wpływ na rozwój turystyki tego regionu wy

w iera czynnik natury społecznej, wynikający z bliskiego sąsie

dztwa m ocno zurbanizow anego województwa katowickiego, któ

rego potencjał ludzki posiada wielkie zapotrzebow anie na róż

ne form y turystyki i rekreacji.

W ojew ództw o dysponuje stosunkow o silnie rozw iniętą tu rystyczno-wypoczynkową bazą noclegową, liczącą łącznie o k o ło 36 tys. miejsc. Niekorzystnym zjawiskiem tego środow iska n atu raln eg o pogarszającego jego walory są zakłady przem ysło

we, k tó re swą działalnością produkcyjną zanieczyszczają to śro dowisko, głównie w postaci zanieczyszczeń powietrza i wóc.

8

(12)

W ślad za rozwojem dem ograficznym i gospodarczym w 20- leciu istnienia nastąpił rów nież w w ojew ództw ie rozwój in

frastru k tu ry społecznej, chociaż rozwój ten w o sta tn ic h la

tach uległ pew nem u zaham ow aniu. Na p o d k reślen ie zasłu g u je rozwój budow nictw a m ieszkaniow ego oraz budow nictw a typu rekreacyjn eg o. Rozwój budow nictw a m ieszkaniow ego spółdzielczego k o n centruje się w ośrodkach m iejskich, zw ła

szcza w Bielsku-Białej i pozostałych m iastach w ojew ództw a, zaś budow nictw o indyw idualne na wsi i p ery feriach m iast.

W ysokie w alory krajobrazow e oraz zap o trzebo w anie na tu ry stykę i wypoczynek, stworzyły duże zain teresow an ie ludności m iejscowej i sąsiednich w ojew ództw budow nictw em indywi

dualnym . Z ain teresow anie ludności rekreacją i wypoczynkiem , stworzyło nowe zjawisko w postaci budow nictw a rek reacy jne

go. Na tere n ac h górskich pow stało wiele obiektów zarów no zakładow ego oraz pryw atnego budow nictw a typu letniskow e

go, w wyniku czego wieś w ojew ództw a bielskiego zm ieniła swoje oblicze. W m iejsce dawnych c h a t powstały piękne, w ie

lokondygnacyjne budynki m ieszkalne. W ślad za rozw ojem budow nictw a m ieszkaniow ego nastąpił rów nież rozwój w p o zostałych dziedzinach życia społecznego i gospodarczego. D a l

szym w arunkiem w szechstronnego rozwoju w ojew ództw a i p eł

nienia wyznaczonych funkcji, będzie n ad an ie odpow iedniej rangi in fra stru k tu rze technicznej, zwłaszcza realizacji zadań takich jak: rem onty i m odernizacja istniejących dróg oraz b u dowa nowych, zagospodarow anie tras turystycznych, g o sp o d arka ściekowa, a także budow a linii telefonicznych.

Realizacja tych zam ierzeń winna wiązać się ściśle z rozw o

jem infrastruktury społecznej, spośród której w w arunkach w o

jew ództw a bielskiego węzłowe znaczenie ma budow nictw o m ie

szkaniowe oraz sieć placów ek ochrony zdrowia i opieki społe

cznej, oświaty, kultury i sportu.

9

(13)

■

(14)

LUDNOŚĆ

Stan i rozm ieszczenie

W latach 1975 — 1994 ludność w ojew ództw a bielskiego w zrosła z 779,3 tys. do 915,1 lys. osób, a więc o 17,4%.

Szczególnie szybki wzrost występował w ia ta c h 1975-1982, kiedy to śred n io rocznie przybywało pon ad 10 tys. m ieszk ań

ców. O d 1983 r. obserw ujem y system atyczny regres przyrostu n a tu ra ln e g o najbardziej widoczny w trzech ostatnich latach.

1975 1982 1992 1994

Ludność w tys. 779,3 849,8 907,3 915,1

w tym w m iastach 332,0 414,3 442,2 444,2

w tym w % 42,0 48,8 48,7 48,5

Ludność na 1 km 2 210 229 245 247

G ę sto ść zalu d n ien ia zdecydow anie p rzek racza p rz e c ię tn ą g ęstość z a lu d n ie n ia kraju. Stan ten jest o d b iciem dużej g ę stości z a lu d n ie n ia te re n ó w w iejskich, k tó re to s p e łn ia ją p rze d e wszystkim funkcje m ieszkalne.

Prognoza

Przewiduje się, że w 2(XX) r. liczba ludności woj.

bielskiego osiągnie 933,6 tys., zaś w 2010 r. — 948,2 tys.; w wieku produkcyjnym odpow iednio 547,7 tys.

i 556,8 tys. W rezultacie tych zmian w 2010 r. na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadać będzie ok. 59 osób w wieku nieprodukcyjnym (obecnie 73 osoby).

li

(15)

Struktura ludności według płci i wieku

U dział k o b iet w ludności ogółem spadł z 51,7% w 1975 r. do 51 ,3% w 1994 r. W skaźnik fem inizacji m ierzo ny liczbą k o b ie t p rz y p a d a ją c y c h n a 100 m ężczyzn z m n ie jsz y ł się z 107,2 do 105,5.

M niej korzystnie kształtuje się sytuacja w p rzed ziale w ie

ku 18-29 lat gdzie w roku 1975 na 100 mężczyzn przy p ad ało 98,7 ko biet, w roku 1994 w tym samym przed ziale w iek o wym od znaczającym się najw iększą skłonnością do z a w ie ra nia m ałżeństw w skaźnik fem inizacji w yniósł 97,0.

W 1975 r. w w ieku żłobkow ym było 92,7 tys. dzieci czyli 11,9% ogółu ludności, o b ecnie 91,7 tys. i stanow ią 10,0%, dzieci w w ieku szkoły podstaw ow ej stanow iły 13,1%, dzisiaj 13,6% . W zrósł z a te m udział p ro ce n to w y dzieci w g ru p ie w iekow ej od 7 do 14 lat.

W an alizo w a n y m o k re sie czasu w sk aźn ik u r o d z eń sy ste m a ty c zn ie sp a d a z 19,3 do 13,3; w z ra s ta n a to m ia s t w sk aźn ik zgonów z 8,8 do 9,8. P rzy ro s t n a tu r a ln y na 1000 lu d n o śc i z m n ie jsz y ł się z 10,3 w 1975 r. do 3,2 w 1994 r.

v--- --- 1975 1994 L u d n o ść ogółem

mężczyźni kobiety

K obiety na 100 m ężczyzn

779,3 915,1 376.1 445,3 403.2 469,8 107.2 105,5

12

(16)

Struktura wiekowa ludności

| 0 - 2 lal ■ 3 - 6 lat 7 - 1 4 lat 15 -1 9 lat | 20 - 24 lat B 25 - 59 lat H 60 1 wj^ce <

1994 r.

(17)

(18)

INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA

I n f r a s t r u k tu r a s p o łe c z n a to z e s p ó ł z o rg a n iz o w a n y c h p la c ó w e k ( o b ie k tó w ) , u r z ą d z e ń i w y s p e c ja liz o w a n e g o p e r s o n e l u , k tó r e s łu ż ą do z a s p o k o je n ia p o tr z e b lu d z k ich . D la te g o też in f r a s tr u k tu r a s p o łe c z n a j e s t w ażn ym e le m e n te m w a ru n k ó w życia lu d n o śc i u z n a w a n y m ja k o w y raz p o s tę p u s p o łe c z n e g o . K s z ta łto w a n ie in lr a s t r u k tu - ry s p o łe c z n e j je s t ściśle p o w ią z a n e z o sią g n ię ty m p o z io m e m r o z w o ju r e g i o n u , s ie c i ą o s a d n i c z ą , d y n a m i k ą i s tr u k t u r ą lu d n o śc i o ra z p o trz e b a m i, te zaś w y w ierają silny wpływ na z m ia n y w s ta n ie ro zw o ju in f r a s tr u k tu r y s p o łe c z n e j.

W ojew ództw o bielskie ch a ra k te ry z u je się ogrom ny m z a lu d n ie n ie m . Na 1 km 2 p rzypada 247 m ieszkańców . G ę sto ść z a lu d n ie n ia jest z a te m 2 -k ro tn ie w yższa niż p r z e c ię tn a w kraju. T ak duży p o ten c jał ludzki wymaga d o b rze w yposa

żonej i zorganizow anej sieci placów ek św iadczących usługi w zak resie edukacji i wychow ania, kultury oraz ochrony z d ro wia i opieki społecznej.

E dukacja i w ych ow an ie

W o k resie 20-lecia istnienia w ojew ództw a liczba dzieci w wieku przedszkolnym w ahała się w granicach od 50,7 lys.

w 1975 r. i w zrastała w ia ta c h następ ny ch aż do 64,1 tys.

w 1987 r. Po 1988 r. ob serw ujem y system atyczny sp a d e k liczby dzieci w w ieku od 3 d o 6 lat. P ro p o rc jo n a ln ie do liczby dzieci kształtow ała się liczba dzieci przebyw ających w placów kach w ychow ania przed szk o lneg o .

W latach 1975 — 1990 liczba przedszkoli wzrosła z 312 do 375. W następnych latach notuje się spadek ogólnej liczby przed

szkoli przy jednoczesnym wzroście przedszkoli niepublicznych.

13

(19)

1975 1990 1994 P rzed szk o la p u bliczne

P rzed szk o la n iep u b liczn e D zieci w przed szk olach:

312 372 319

— 3 5

publicznych 18457 20606 21846

158 241

15312 12955 22292 niepublicznych

M iejsca w przedszko lach

Liczba szkół podstawowych, rów nolegle do zm ian liczby dzieci w wieku szkolnym, zmniejszała się w latach 1975 — 1980.

W ia tac h następnych rosła i osiągnęła liczbę 401 w roku 1990.

W kolejnych latach następuje spadek szkół podstawowych iw 1994 r. ich liczba wyniosła 395 w tym 4 niepaństwowe.

W liceach ogólnokształcących kształci się ponad 20% ogól

nej liczby młodzieży w wieku od 15 do 19 lat. Prawie 2-krotnie, w porównaniu z 1975 r., wzrosła liczba szkół o profilu ogólno

kształcącym, a ich największy przyrost przypada na lata 90-te.

W iększość m łodzieży uczy się w różnego typu szkołach zaw odow ych. W bieżącym roku szkolnym 250 szkół zaw o

dowych kształci 50 tys. uczniów . W stru k tu rz e szkół zaw o

dow ych najw iększy p ro c e n t p rz y p a d a na szkoły ś re d n ie 5 9 ,6 % , n a s tę p n ie z a s a d n ic z e sz k o ły z a w o d o w e 2 5 ,2 % i p o lic e aln e 15,2% , p od w zględem liczby uczniów o d p o w ie dnio: 52,5% , 41,6% i 5,9% .

Dane o szkolnictwie obejmują szkolnictwo publiczne, tj. prowadzone przez Ministrów, inne organy administracji rządowej, gminy lub związki komunalne oraz niepublicz

ne, tj. prowadzone przez inne osoby prawne i fizyczne.

Szkoła niepubliczna może uzyskać uprawnienia szkoły publicznej, jeżeli realizuje minimum programowe oraz sto

suje zasady klasyfikowania i promowania uczniów ustalo

ne przez Ministra Edukacji Narodowej, umożliwiające

l uzyskanie świadectw lub dyplomów państwowych.______

14

(20)

Szkoły

podstaw ow e

w tym niepubliczne licea ogó ln okształcące w tym niepubliczne zaw odow e

w tym niepubliczne U czniow ie w tys.:

szkół podstaw ow ych liceów ogólnokształcących szkół zawodowych

1975 1990 1994

349 401 395

A

22 35

4 40 c

217 228

J 250

— — 33

104,2 125,3 123,5

9,9 10,0 15,9

47,0 44,7 50,0

/ --- - W 1994 r. wydatki budżetów gm in nu ośw iatę i w ychowanie stanowiły 31,2% wydatków ogółem (w

1992 — 17,8%, w 1993 r. — 18,2%).

W dwóch filiach uczelni wyższych: P olitechn iki Ł ódzkiej i U niw ersystetu Śląskiego stu d iu je pon ad 6,5 tys. osób p o n a d to 208 stu d en tó w pob iera n aukę w Wyższej Szkole In form atyki i Z arząd zan ia oraz 139 w Bielskiej Wyższej Szko

le B iznesu. N ad tokiem studiów czuwa ogółem 387 n au czy cieli ak ad em ick ich .

Kultura

N a te re n ie w ojew ództw a działają: Państw owy T e a tr P o l

ski i Państw ow y T e a tr L alek “ B a n ia lu k a ”. W ia ta c h 1975- 1994 w obu te a tra c h ilość m iejsc w ah ała się n iez n a c zn ie , zaś liczba widzów w ykazuje ten d e n c je m alejące.

O b o k T e a tru Lalek z n an e jest i to nie tylko w kraju, ale i p o z a je g o g r a n ic a m i S tu d io F ilm ó w R y s u n k o w y c h , w którym pow stało wiele filmów dla dzieci.

(21)

W in sty tu c ja c h k u ltu ry najw iększy sp a d e k o b se rw u je się w liczbie kin stałych z 47 w 1975 r. d o 19 w 1993 r.

J e s t to o b ra z m a le ją c e g o z a in te re s o w a n ia film em k in o wym . L iczba w idzów sp a d ła z 3112,4 tys. do 639,9 tys., czyli b lisk o 5 -k ro tn ie .

Przybywa m uzeów i zbiorów m uzealnych. K ażdego ro ku m uzea i wystawy zwiedza kilkaset tysięcy osób, w tym duży u d ział m a m łodzież szkolna. W ia ta c h 1975-82 liczba zw ie

dzających system atycznie m alała. O d 1983 r. n astąp ił w zro st z a in te re so w a n ia działaln o ścią tych placów ek.

Maleje liczba placówek bibliotecznych. Jeszcze w roku 1989 ich liczba wynosiła 492, natom iast w 1993 r. — 297. Wpływ na taki stan m a ogromny spadek liczby punktów bibliotecznych, głównie w m iejscow ościach wiejskich. Liczba bibliotek i filii zm ienia się co roku i wykazuje tendencje rosnące, aż do 199(1 r.

Trzy kolejne lata charakteryzują się nieznacznym spadkiem dzia

łających bibliotek, ale już w 1994 r. nastąpił ponowny wzrost, liczba ich osiągnęła 290 i jest najwyższa wcalyni 20-leciu.

W 1994 r. w ydatki b u d ż e tó w gm in w w ojew ództw ie bielsk im n a k u ltu rę i sz tu k ę stanow iły 3,6% w y d atk ó w o g ó łe m (w 1992 r. — 4 ,4 % , w 1993 r. — 4 ,2 % )

P rzem ian y system ow e o sta tn ic h lat g łębo ko w strząsnęły tradycyjnym i dziedzinam i i form am i życia k u ltu raln eg o . W y

kreow ały now e, w cześniej u nas nie rozp o w szech n io n e tr u d no m ie rz a ln e i d o s tę p n e dla statystyki. K u ltu ra s ta ła się to w arem podlegającym praw om rynku. U pow szechniło się tzw . “ k in o d o m o w e ”, a w ięc p o z a in s ty tu c jo n a ln a fo rm a k orzystania z d oro b k u kultury (wym iana kaset video, k sią

żek, płyt itp. w g ro n ie znajom ych).

T ak więc b ard ziej w artościow e, aczkolw iek droższe fo r

my i treści przekazów kulturalnych powoli ulegają p ro c e s o wi deg rad acji.

16

(22)

W o k resie tra n sfo rm ac ji obserw ow any jest zaró w n o s p a dek poziom u uczestnictw a w kulturze i p o trzeb ku lturalnych, jak też i m ożliwości ich zaspokojenia w w arunkach o b n iża jących się płac realnych.

O ch ron a zdrowia

S tru k tu ry organizacji służby zdrow ia p o zo stają w ścisłej zależn o ści od system u politycznego, g o sp o d arczeg o i s p o łeczn eg o . N iezależnie je d n a k od system u zaw sze w ystępuje sp rz e c z n o ść m iędzy jego m o żliw o ściam i e k o n o m ic z n y m i i kadrow ym i, a z a p o trzeb o w an iem społecznym .

W 1994 r. województwo bielskie posiadało 5166 łóżek w 11 szpitalach. W porównaniu z 1975 r. liczba łóżek zwiększyła się 0 1750, liczba szpitali o 6. Zmiany wskaźnika liczby łóżek na 10 tys.

ludności są również znaczne z 43,8 w 1975 r. do 56,5 w 1994 r.

S y stem a ty c z n ie w z ra sta liczba o śro d k ó w z d ro w ia z 80 w 1975 r. do 92 w 1994 r. Rośnie w dużym tem pie, zwłaszcza w o statn ich latach, liczba aptek , a jed n ocześnie ulegają li

kwidacji punkty apteczne. A pteki i punkty ap teczn e są n ie

odłącznym elem en tem lecznictw a am bulatoryjnego i stacjo narn eg o . Na tere n ie całego województwa działa 151 ap tek . W liczbie lej apteki pryw atne stanow ią 94,7% ogółu aptek .

N ieco in aczej p rze d staw ia się sy tu acja w liczbie p rz y c h o d n i. Ich liczba w ia ta c h 1975 — 1991 w zrosła z 112 do

165, n a to m ia s t od 1992 r. sy ste m aty c zn ie m a le je . P rz y czyną ta k ie g o sta n u je s t ciąg le z m n ie js z a ją c a się liczba p rzy c h o d n i przem ysłow ych.

R ealizacja podstaw ow ych zad ań o ch ro n y zd ro w ia wy

m ag a nie tylko o d p o w ie d n ie j bazy leczn ictw a o tw a rte g o 1 z a m k n ię te g o , a n ad e w szystko o d p o w ie d n ie j liczby k a d r le k a rsk ic h , śre d n ie g o p e rs o n e lu m ed y czneg o o raz p o m o c n iczeg o p e rs o n e lu m edycznego.

17

(23)

W la ta c h 1975 — 1994 liczba lek a rzy i p ie lę g n ia r e k w p rz e lic z e n iu na 10 tys. lu d n o ści w zrosła o d p o w ie d n io z 12,8 i 35,1 do 20,0 i 54,7. P od o bn ie kształtow ała się licz

ba farm ac e u tó w na 10 tys. ludności (w zrost z 3,1 w 1975r.

do 4,7 w 1994r.) o raz położnych (z 3,7 do 6,1). N a to m ia st liczba lekarzy d e n ty stó w w om aw ianym okresie w ah ała się n ie z n a c zn ie iw efekcie w 1994 r. kształtow ała się na tym sam ym p o zio m ie jak w 1975 r. — 3,7.

L iczb a 1975 1994

L ek arzy 982 1833

L ekarzy dentystów 288 336

P ie lę g n ia re k 2667 5010

P ołożnych 292 558

S zpitali 5 11

Ł ó żek w szpitalach 3416 5166

P rzychodni 112 135

O śro d k ó w zdrow ia 80 92

A p te k 62 151

Ż ło b k ó w 24 9

Z uwagi na p ro ces d ecen tralizacji polityki społecznej na szczebel gm in i w ojew ództw , szczególnego zn a cz e n ia n a b ie rają spraw y stan u p osiad an ia o raz jakości i funkcjonalności u rzą d z e ń in frastruk tu ry , a także stanu i jakości kadr o b słu g ujących u rz ą d z e n ia i placó w ki, by w e fe k c ie d o sto so w ać ja k o ś ć i d o s tę p n o ś ć o fero w a n y c h u słu g d o z a s p o k o je n ia p o trz e b w szystkich m ieszkańców .

(24)

INFRASTRUKTURA TECHNICZNA

O stan d ard zie życia społecznego w dużym stopniu decy

duje g o sp o d a rk a kom u n aln a i m ieszkaniow a.

O b e c n ie w sz y stk ie m ia s ta i g m iny w ie jsk ie (b e z w y

s z c z e g ó ln ie n ia n a w sie ) p o s ia d a ją s ie ć w o d o c ią g o w ą . D łu g o ś ć sieci w o d o c ią g o w e j ro z d z ie lc z e j w 1994 r. w y

n o s ił a 2 9 4 2 ,5 km i z w ię k s z y ła s ię p o n a d 3 k r o t n i e w p o ró w n a n iu z 1975 r., liczb a p o łą c z e ń do b u d y n k ó w m ie s z k a ln y c h 17 k r o tn ie .

N ie c o g o rze j p rz e d s ta w ia się sy tu a c ja z sie c ią k a n a li

z a c y jn ą . J e sz c z e je d n o m ia s to i 26 g m in w ie jsk ic h n ie p o s ia d a te g o typu u rz ą d z e ń k o m u n a ln y c h . N ie m n ie j j e d n a k p rz y ro s t sieci k a n a liz a c y jn e j i p o łą c z e ń p r o w a d z ą c y c h d o b u d y n k ó w m ie s z k a ln y c h j e s t d o ś ć z n a c z n y i w ynosi o d p o w ie d n io 121,1% ¡2 9 1 ,0 % p o ró w n u ją c sta n w k o ń c u 1975 r.

N a p o p raw ę w arunk ó w życia ludności ogrom ny wpływ m a rów nież funkcjonująca sieć gazowa. Jej p rzyrost w latach 1975-1994 je s t 11-krotny, zaś w zrost p ołączeń p ro w a d z ą cych do budynków m ieszkalnych 9-krotny.

D ługość sieci w km: 1975 1989 1994

w odociągow ej rozdzielczej 945,0 2125,4 2942,5

kanalizacyjnej 372,0 612,0 822,4

gazow ej rozdzielczej 465,0 2690,8 5200,2

P o łą cz e n ie p ro w adzące do do budynków m ieszkalnych

w odociągow e kanalizacyjne gazow e

1975 1989 1994

4127 52987 70685

3390 9546 13254

9590 51010 92575

19

(25)

N a p rze strz e n i 20 lat zasoby m ieszkaniow e zam iesz k a n e zwiększyły się o 50 tys. m ieszkań i 305 tys. izb. Nie oznacza to w szakże z a sp o k o je n ia p o trz e b m ieszkaniow ych ludności.

N ajw ięcej oddanych m ieszkań do użytku przypada na lata 1975-79 tzn. śre d n io ro c z n ie p o n a d 6 tys. M iędzy 5 tys. a 3 tys. now o w ybudow anych m ieszkań rocznie c h a ra k te ry z u je się o k res lat 1980-90.

N ajniższy przyrost m ieszkań n o tu je się w czterech o s ta t

nich latach .

E le k ty b u d o w n ic tw a m ie s z k a n io w e g o

pow ierzch n ia m ieszkania izby użytkow a

w tys. m 2

Lata 1975 6030 23248 381,0

1990 3035 13808 272,1

1991 2759 12339 244,9

1992 2486 11285 226,8

1993 1510 7462 156,8

1994 1649 8056 175,8

L u d n o ść w ojew ództw a bielsk ieg o zam ieszk u je 254156 m ieszkań. Przeciętna pow ierzchnia użytkowa m ieszkania na 1 osobę wynosi 18,9m2, natom iast prze

ciętn a liczba osób na jed n o m ieszkanie wynosi 3,5.

W dniu 31 XII 1994 r. zarejestrow anych było w w oje

w ó d ztw ie b ielsk im 249,6 tys. p o jazd ó w sam o c h o d o w y c h , w tym 182,0 tys. osobowych. Z ogólnej liczby zarejestrow y- nych sam o ch o d ó w osobow ych 177,8 tys., tj. 97,7% stanow ią w łasność pryw atną.

20

(26)

W p o ró w n an iu ze stanem w końcu 1975 r. liczba p o ja zdów sam ochodow ych w zrosła o 349,0% , w tym sa m o c h o dów osobow ych blisko 9 -kro tn ie.

1975 1994 Pojazdy sam ochodow e

z a re je s tro w a n e w tys.

oso b o w e

w tym pryw atne ciężarow e

t--- >

W 1975 r. je d e n sam o ch ó d przypadał na 37 m ie

szkańców . O b ecn ie co 5 m ieszkaniec w ojew ództw a b ielsk ieg o p o sia d a w łasne au to .

____________________________________ _____ __________________________ ' Długość dróg publicznych o tw ardej naw ierzchni w końcu 1994 r. wyniosła 5876 km (w 1975 — 2400 km ), z tego 10%

to drogi krajow e, 28,7% — drogi w ojew ódzkie, a 61,3 gm in

ne i lokalne m iejskie.

W s tru k tu rz e d ró g publicznych o tw ardej n a w ierzch n i n a stą p iły k o rzy stn e zm iany p o le g a ją c e na zw ię k sz e n iu się d łu g o ś c i d ró g o n a w ie rz c h n i u le p s z o n e j (o 2941 k m ).

W w y n ik u te g o d ro g i o tw a rd e j n a w ie rz c h n i s ta n o w iły w ko ń cu 1994 r. 80,8% ogólnej długości d róg p u blicznych (w 1975 — 7 5 ,2 % ).

W z ro st długości d ró g zw iększył ich z a g ęsz c ze n ie n a 100 k m : p o w ie rz c h n i w ojew ództw a z 64,8 km w 1975 r. d o 128,1 w 1994 r.

O gólna długość linii kolejowych eksploatow anych n o r

m aln o to ro w y ch w końcu 1994 r. w p o ró w n a n iu z 1975 r.

uległa nieznacznem u spadkow i (19 km ) i wynosi 396 km.

D ługość linii kolejowych zelektryfikow anych na przestrzen i lat 1975 — 1994 zwiększyła się z 187 km do 374 km i stanow i o b e c n ie 94,4% ogólnej długości linii kolejowych.

71,5 249,6 21,0 182,0 20,4 177,8

9,0 28,4

21

(27)

W w ojew ództw ie bielskim funkcjonuje 160 placów ek p o cztow o — telekom unikacyjnych. Na każdą z nich przypad a ś re d n io 5,7 tys. ludności.

System atycznie z roku na rok w zrasta liczba ab o n e n tó w telefonicznych. W 1994 r. ich liczba osiągnęła 79,4 tys., w tym 62,0 tys. to osoby pryw atne, tzn. p o siad ające a p a ra ty te le f o n ic z n e z a in s ta lo w a n e w m ie s z k a n ia c h p ry w a tn y c h . W p o ró w n an iu ze stanem w końcu 1975 r. liczba a b o n en tó w te le fo n ic z n y c h o g ó łem w zrosła o 54,3 tys., tj. o 3 1 6 ,3 % , w liczbie posiadających aparaty w m ieszkaniach prywatnych blisko 5 -k ro tn ie.

1975 1994 Placów ki p o cztow o-teleko m u n ik acy jn e 155,0 160,0 A b o n en ci telefoniczni w tys. 25,1 79,4

w tym osoby pryw atne 12,8 62,0

A b o n e n c i telefoniczni na 1000 ludności 13,2 86,8

(28)

RYNEK PRACY

P rz ec iętn e z a tru d n ie n ie w go sp o darce narodow ej w o je w ództw a bielskiego w zrosło w latach 1975 — 1978 ze stanu 290,4 lys. do 293,2 tys. osób. W następnych latach o b serw u je się system atyczny sp ad ek z a tru d n ie n ia , k tó re w 1994 r.

o sią g n ę ło poziom 196,0 tys. osób.

W roku 1990 pracow ało 215,0 tys. osób, tj. o 55,8 tys.

o sób m niej niż w l9 8 5 r., zaś w roku 1993 ilość z a tru d n io nych w p rzeliczeniu na pełn e etaty obniżyła się do poziom u 203,7 tys. osób . U d z ia ł k o b ie t w s tru k tu rz e z a tru d n ie n ia w zrósł z 45,9% w 1975 r. do 51,0% w roku 1994.

Z n aczn y sto p ień fem inizacji zauważyć m ożna w działach:

han d el — 64,2% , ośw iata i w ychow anie — 80,0% , k u ltu ra i sztuka — 69,6% , o ch ro na zdrow ia 81,0% .

D uże zm iany zaszły w stru k tu rz e sektorow ej z a tru d n ie nia. W 1975 roku szacuje się, że w gospodarce nieu sp o łecz

nionej p raco w ało ok. 11,5 tys. osób, tj. 3,9% ogółu z a tr u dnionych, p odczas gdy w roku 1994 se k to r publiczny z a tr u dnia 44,7% , a sek to r prywatny 55,3% .

P rzeciętn e zatru d n ien ie w województwie bielskim

1975 1980 1985 1990 1993 1994 O gółem (w tys.) 290,4 287,3 270,8 215,0 203,7 196,0 w tym kobiety 133,2 130,0 123,9 102,8 103,5 100,0

Najw iększe zatru d n ie n ie w ystępuje w przem yśle — w 1993 r. 47,4% , później w oświacie i wychowaniu — 11,2% i dalej w h an d lu — 7,7% . W 1975 r. w przem yśle pracow ało 55,2%

o g ó łu z a tru d n io n y c h , w ośw iacie i w ychow aniu — 4 ,9 % , w h a n d lu — 7,9% . W budow n ictw ie w 1975 r. p rac o w ało 8,1% zatrudn io nych , podczas gdy w roku 1993 już tylko 4,9% .

23

(29)

Z a tru d n ie n ie w 1994 r. — stan na koniec roku

D z iałaln o ść p rodukcyjna 90274

s e k to r publiczny 46036

se k to r pryw atny 44238

B udow nictw o 10864

H a n d e l 17718

se k to r publiczny 414

s e k to r pryw atny 17304

T ra n sp o rt, g o sp o d ark a

m agazynow a i łączność 3736

s e k to r pryw atny 1166

H o te le i re sta u ra c je 1707

Z ro k u na rok m aleje ilość absolw entów , którzy p o d e j

m u ją p racę. W ro k u 1985 p racę podjęło 8251 absolw entów , w roku 1990 — 5485, a w roku 1993 — 4300.

>

Z jaw isk iem n ie ro z e rw a ln ie zw iązanym z p rz e m ia n a m i, k tó re zaszły w kraju w roku 1989 jest b ezro bo cie. Ilość b e z robotnych z 17454 osób w roku 1990 urosła do 47626 w 1994 r. S padek w liczbie b ezro b o tn y ch zauw ażyć m ożna d o p iero w czw artym kw artale 1994 r. R ek o rdo w ą liczbę b e z ro b o t

nych — 49939, z an o to w an o w końcu III kw artału 1994r.Stopa b e z ro b o c ia w yniosła w tedy 12,0%.

24

(30)

B ezrobotni zarejestrow ani w poszczególnych latach.

Stan w końcu roku.

Na k o n iec 1994 r. 62% b ezrob o tny ch stanow iły kobiety, 19,4% osob y z w o ln io n e z przyczyn d o ty czący ch z a k ła d u pracy. W s tru k tu rz e b ez ro b o c ia pod kątem w ykształcenia na czoło wysuwają się osoby z w ykształceniem zasadniczym zaw odow ych — 39,7% . N ajm niej liczną g ru p ę stan o w ią o s o by z w ykształceniem wyższym — 1,6%.

S tru k tu ra b ezro b o cia pod kątem w ykształcenia w p ro cen tach

— n ie p e łn e podstaw ow e, podstaw ow e 30,4

— zasa d n icz e zaw odow e 39,7

— śre d n ie o g ó ln o k ształcące 6,5

— p o lic e aln e i śred n ie zaw odow e 21,6

— wyższe

W s tru k tu rz e w iekow ej n a jlic z n iejsz ą g ru p ę sta n o w ią osoby w wieku 18-24 lat — 31,8% , dalej w w ieku 25-34 lat

— 27,6% . Liczba osób pozostających bez pracy powyżej 12 m iesięcy w yniosła na koniec 1994r. — 19420 osób (40,8%

ogółu b e z ro b o tn y c h ). W roku 1992 osoby tak ie stanow iły 24,9% ogółu.

L iczba b ezro b o tn y ch zarejestro w any ch na je d n ą o fe rtę wyniosła w końcu 1994 r. w w ojew ództw ie bielskim 369 osób, co staw ia nas na 42 m iejscu w kraju. S topa b ezro b o cia wy

niosła w tym o kresie 11,5%.

1990 1991 1992 1993 1994

17454 34692 32641 45468 47626

25

(31)

, . .

(32)

OCHRONA ŚRODOWISKA NATURALNEGO

N a p ro ces d egrad acji środow iska n a tu ra ln e g o na o b sz a rze woj. bielskiego najw iększy wpływ m a niew ątpliw ie p rz e mysł. Z a g ro żen ia jakie niesie, wynikają w zasadzie z emisji zanieczyszczeń do atm o sfery i o d p ro w a d z an ia ścieków do rzek. E m isja zanieczyszczeń pyłowych do atm osfery w 1975 r. w ynosiła 133,4 tys.ton, zaś em isja zanieczyszczeń g a z o wych 54,4 tys. ton. N ieb ezp ieczeństw o jest tym g ro źniejsze, że w s tru k tu rz e zanieczyszczeń duży udział m a d w utlenek siarki S O „ je d n a ze szczególnie groźnych trucizn w ytw arza

nych u b o cznie przez przem ysł.

W ia ta c h 1975 — 1984 o bserw ujem y pew ne w a h a n ia em isji zanieczyszczeń po w ietrza atm osfery cznego, n a to m ia st od 1985 r. w ystępuje system atyczny sp ad ek , zw łaszcza p y ło wych. W ynika to jak m ożna sądzić z redukcji zanieczyszczeń w u rz ą d z e n ia c h filtrujących ja k i pow iększającej się liczby zakład ó w w yposażonych w u rządzen ia do redukcji zanieczy

szczeń o raz ilości i jakości tych u rządzeń.

R ó ż n o ro d n y i sk o n c en tro w a n y przem ysł w ojew ództw a bielsk ieg o o d p ro w a d z a olbrzym ie ilości ścieków . S k ład ają się na nie w ody w ykorzystane w p ro cesach produkcyjnych, a w ięc ob ciążon e różnym i związkam i chem icznym i. Z a n ie czyszczenia te oddziaływ ują szczególnie n iekorzystnie na ś ro dow isko w odne.

Z rz u t ścieków przem ysłow ych i ko m unalnych o d p ro w a dzonych do wód pow ierzchniow ych w 1975 r. wynosił 174,3 hm 3 i był najwyższy w całym okresie istnienia w ojew ództw a.

Z naczn y sp ad ek o dprow adzonych ścieków o d n o to w a n o w roku 1990 113,9 hm 3 i ciągle m aleje (w 1994 r. — 69,6 h m 3). M niejsza ilość wytworzonych ścieków w p o ró w n an iu d o lat ubiegłych wiąże się głów nie ze zm n iejszen iem p r o d ukcji przem ysłow ej, co z kolei wiąże się ze zm niejszonym

27

(33)

p o b o rem wód. Procesow i oczyszczania p o d d a n o w 1975 r.

62,6 hm3, w 1990 r. — 64,2 hm3, a w 1994 r. — 38,8 lim3, n a to m ia st nie oczyszczono od p o w ied n io 34,4 hm 3, 12,8 hm 3 i 17,0 hm 3 głów nie z po w od u n ied o stateczn ej liczby oczy

szczalni, b ąd ź ich n a d m ie rn e g o o b ciążenia

1975 1990 1994 G ru n ty z d e w a sto w an e i z d e g ra

d o w an e w ym agające re k u lty

wacji i zagospodarow ania w ha 149 688 501 G ru n ty zrekultyw ow ane (w ciągu

ro k u ) w ha 55 26 42

G ru n ty zag o sp o d aro w an e (w c ią

gu roku) w ha 44 5 7

P o b ó r wody na p o trzeb y g o sp o

dark i narodow ej w hm 3 256,6 280,9 233,5 Ścieki przem ysłow e i k o m un aln e

o d p r o w a d z a n e d o w ó d p o

w ierzchniow ych w h m 3 174,3 113,9 69,6 M iasta w yposażone w sieć k a n a

lizacyjną 15 16 17

o b s łu g iw a n e p r z e z o c z y

szczalnie ścieków 10 10 13

Z a k ła d y uciążliw e d la czystości

p o w ietrza atm osferycznego 25 37 42

w tym w yposażone w u rz ą dzen ia do red uk cji z a nieczyszczeń

pyłowych 22 33 37

gazowych — 6 9

E m is ja p rz e m y s ło w y c h z a n i e czyszczeń p o w ietrza a tm o sfe rycznego z zakładów szczegól

nie uciążliwych w tys. t. 178,8 72,9 31,8

pyłowych 133,4 37,0 6,9

gazowych 54,4 35,9 24,9

28

(34)

O d p a d y p rze m y sło w e u ciążliw e dla środow iska n ag ro m ad zo n e

na tere n ac h zakładów w tys. t 8774,6 9542,6 10040,8 N ak łady inw estycyjne (ceny b ie

żące) w tys. zł:

na o c h ro n ę środow iska 11,2 10464,5 42131,2 na g o sp o d a rk ę w odną 27,2 10290,3 50743,9

(35)

(36)

TURYSTYKA

Województwo bielskie znane jest jako jeden z ważniejszych regionów turystycznych o znaczeniu krajowym i międzynarodowym.

N aturalnym bogactwem regionu są lasy, które zajm ują 37,4%

pow ierzchni ogólnej. Porastają one szczyty i stoki grzbietów górskich, będących znakom itym i punktam i widokowymi dla turystów. Najwyższym szczytem górskim jest Babia G óra, te reny w okół której objęto ścisłą ochroną tworząc Babiogórski Park Narodowy. O bszar ten zaliczony został przez U N E S C O do sieci rezerw atów biosfery kuli ziemskiej w ram ach p ro g ra

mu Człowiek i Środowisko (M an and Biosphare).

N a atrak cy jn o ść turystyczną w ynikającą z w alorów ś ro dow iska n a tu ra ln e g o , dość d o b re zag o sp o d a ro w a n ie tu ry styczne i d o stęp n o ść kom unikacyjną składają się tereny c a łego w ojew ództw a. T eren y te sprzyjają u p raw ianiu turystyki pieszej, n arciarstw a, sp o rtó w w odnych, lo tn iarstw a, szybow nictw a i jeździectw a. G ę sta sieć znakow anych szlaków , licz

ne sc h ro n isk a gó rsk ie, dom y wycieczkowe, o środ ki w czaso

we, h o tele , m otele, a także rozm aite obiekty sp o rto w e o raz duża ilość wyciągów narciarskich i kolejek linowych św iad

czy o w y so k im p o z io m ie s p e c ja liz a c ji w o je w ó d z tw a w z a k re sie funkcji turystyczno-w ypoczynkow ej.

Na rozwój turystyki wywiera silny wpływ z jednej strony atrak

cyjność środowiska przyrodniczego, a z drugiej bliskie sąsiedztwo zaludnionego i zanieczyszczonego Górnego Śląska. Istnienie wielu miejscowych ośrodków przemysłowych stwarza również duże za

potrzebowanie na krótkotrwały odpoczynek typu weekendowego.

N ajw iększy rozwój zaplecza rek reacy jn o -tu ry sty czn eg o p rzy p ad a na lata 70-te. W okresie tym w ybudow ano wiele zak ład o w y ch d om ó w w czasow ych, h o teli, m o te li i innych obiektów rekreacyjno-wypoczynkowych. Rozwój i rozbudow a bazy noclegow ej i gastronom icznej przyczyniły się do dy n a

m ic z n e g o ro z w o ju tu ry s ty k i z a ró w n o k ra jo w e j ja k 31

(37)

i zagran icznej. Co roku w woj. bielskim przebyw a znaczn a liczba turystów zagranicznych. N ajw ięcej gości z zagran icy korzystających z noclegów w o biektach turystycznych notuje się w ia ta c h 90-tych, najm niej zaś w ia ta c h 1981 — 1985 czeg o p o w o d em , ja k m o żn a sądzić, była tru d n a sytuacja polityczna i ek o n om iczn a kraju.

K a ż d e g o ro k u z o b ie k tó w noclegow ych turystyki k o rzy sta k ilk a s e t tysięcy tu rystó w . R ekordow y w tym z a k re s ie b ył ro k 1980, w k tó ry m to lic z b a k o r z y s ta ją c y c h z n o c le g ó w p rz e k ro c z y ła 1 m ilion.

Bazę noclegow ą turystyki stanowi obecnie 465 obiektów, w których dyspozycji jest 35,9 tys. miejsc noclegowych. Największą liczbę udzielonych noclegów posiadają ośrodki wczasowe, ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe, pokoje gościnne (kwatery prywat

ne) oraz hotele, natom iast największą popularnością cieszy się zespół ogólnodostępnych domków turystycznych, w których sto pień wykorzystania wynosi blisko 70%.

R ozm iary zdolności usługowych obiektów noclegowych tu rystyki są d alek o wyższe od ich w ykorzystania. M iernikiem tego faktu je s t niew iele powyżej 40% sto pień ich w ykorzysta

nia. Przyczyną takiego stanu, jak m ożna przypuszczać, jest ograniczenie pow szechności usług turystycznych, będ ące sk u t

kiem m .in. ubożen ia pow ażnej części społeczeństw a.

1976 1980 1985 1990 1994 Obiekty noclegowe

turystyki i wypoczynku 388 397 275 348 465 Miejsca noclegowe w tys. 32,0 38,8 30,2 34,3 35,9 Korzystający z noclegów

w tys. ' 499,6 1018,0 802,4 742,6 580,4°

Udzielone noclegi w tys. 5044,6 5840,7 4093,7 3857,7 2576,9a Turyści zagraniczni korzy-

tajacy z noclegów w tys. 17,0 22,1 12,0 61,1 56,3'’

a dane obejm ują okres od 1 do IX 1994 r.

32

(38)

ROLNICTWO I LEŚNICTWO

W ojew ództwo bielskie zajm uje powierzchnię 370404 ha.

Należy ono do jednego z najmniejszych województw w kraju.

Użytki rolne stanow ią 49,1% powierzchni ogólnej, lasy zaś 37,4%. O s ta n ie rolnictwa decydują w głównej m ierze gospo

darstw a indywidualne, które zajm ują 91% powierzchni użyt

ków rolnych. Przeciętna powierzchnia gospodarstw a rolnego w województwie bielskim wynosi aktualnie 3,12 ha, w tym śre

dnio 2,41 ha użytków rolnych. D la kraju liczby te wynoszą odpow iednio 7,1 ha i 6,2 ha. Świadczy to o znacznym rozdrob

nieniu g ospodarstw rolnych, k tó re d odatkow o bory kać się m uszą z trudnym i warunkam i klimatyczno-glebowymi — dwie trzecie województwa zajm ują tereny górzyste i podgórskie.

A n a liz u jąc s tru k tu rę obszarow ą g o sp o d a rstw zauw ażyć m ożna, że najw iększą gru p ę z ogólnej liczby 47475 g o sp o darstw , stan ow ią gospodarstw a o pow ierzchni 1 — 2 ha —

17671, zajm u ją o n e 28,6% pow ierzchni ogólnej użytków ro l

nych, na drugim m iejscu z n a jd u je się g ru p a g o sp o d arstw o pow ierzch ni 2 — 3 ha — liczba ich wynosi 11530, zajm u ją 2 4 ,9 % p o w ie r z c h n i u ż y tk ó w ro ln y c h . G o s p o d a r s t w a o pow ierzchni powyżej 10 ha zajm ują tylko 5,2% pow ierzchni użytków rolnych w ojew ództw a.

S tru k tu ra obszarow a gospodarstw indyw idualnych

1975 1986 1994

Ilość g osp o d arstw G o sp o d a rstw a

80959 78000 47475

0 pow ierzchni ogólnej w ha 100,0 100,0 100,0

0 — 2 55,6 55,7 38,7

2 — 5 35,3 33,9 47,5

5 — 7 5,5 6,1 8,0

7 — 10 2,2 2,8 3,8

powyżej 10 1,4 1,4 2,0

33

(39)

Ś re d n ia p o w ierzchnia użytków rolnych w gospodarstw ach

1975 1986 1994

2,2 2,0 2,4

U w aj* a: za o d rę b n e indyw idualne g o sp o d arstw o ro ln e uw aża się od roku 1991 w y o d ręb n io n ą je d n o stk ę o pow ierzchni ogólnej powyżej 1 ha.

W s tru k tu rz e użytkow ania głów ne m iejsce z a jm u ją g ru n ty o rn e — 73,8% , d alej pastw iska — 14,1%, łąki — 9,6%

i sady — 2,4% .

W rok u 1975 liczby te przedstaw iały się następująco: g ru n ty o rn e — 73,1% , pastw iska — 13,6%, łąki — 10,1% , sady

— 3,2 % . N ie n astąp iły w ięc isto tn e zm iany w s tru k tu rz e użytkow ania. Sukcesyw nie m aleje n a to m ia st udział użytków rolnych w pow ierzchni ogólnej w ojew ództw a.

W roku 1975 stanow iły one 51,5% , w roku 1985 — 49,8% , zaś w roku 1994 — 49,1% . Z w iązane to jest m .in. z p rze k la syfikow aniem w planach zag o sp o daro w ania p rz e strz e n n e g o g ru n tó w rolnych na teren y b u d o w lan e, a co za tym idzie p ro ce sa m i urb an izacji o raz uprzem ysłow ienia reg io nu .

1975 1980 1985 1990 1994 Powierzchnia ogólna

województwa w ha 369235 370404 370404 370404 370404 w tym: użytki rolne I90201 187245 184542 182380 181991 w tym: grunty orne 138985 137830 137026 134927 134409

sady 6151 4441 4007 4284 4387

łąki 19272 19592 19190 18130 17458

pastwiska 25793 25319 25319 25039 25737

34

(40)

• *

Struktura zasiewów

(w hektarach) ,--- 47,0

1 9 ,0

4,0 29,0

■ zboża podstawowe

■ ziemniaki

■ przemysłowe

■ pastewne okopowe

■ inne

(41)

Pow ierzchnia zasiewów wyniosła w roku 1994 140082 ha, z czego na se k to r pryw atny przypada 137036 ha (97,8% ), 3 4 ,8 % z a jm u ją z b o ż a p o d s ta w o w e , 2 1 ,8 % z ie m n ia k i.

W p oró w naniu z rokiem 1975 zmniejszyła się pow ierzchnia z a sie w ó w z b ó ż p o d sta w o w y c h o 12 ,5 % . (w y n o siła o n a 4 7,3% ), na rzecz ziem niaków , ich p o w ierzchnia zasiew ów w zrosła o 3,1% . W śród zbóż podstaw ow ych najw ięcej z a sia no pszenicy — 14207 ha co stanow i 38,2% zbóż p o d sta w o wych ogółem . D alej: owies — 16,1%, jęczm ień — 12,5% , żyto — 8,0% , pszenżyto — 7,7%

W w ojew ództw ie bielskim w 1994 roku było 37105 g o sp o d a rstw (78,2% ) posiadających zw ierzęta g o sp o d a rsk ie.

N a 100 ha użytków rolnych przyp ad ało (w przeliczeniow ych sztukach dużych) 90,4 w roku 1980, i 63,9 sztuk w roku 1990.

Z auw ażyć m ożna sp ad ek pogłow ia zw ierząt we wszystkich g ru p a c h — w sto su n k u do ro k u 1975 ilość bydła sp a d ła o 28,7% , trzody chlew nej o 14,6%, owiec o 14,8%. Zw rócić uw agę należy, że pogłow ie owiec rosło do roku 1985 o sią g ając w arto ść 110644 sztuk, m alejąc n a stę p n ie do w artości 28666 sztuk w roku 1994

Z w ierzęta gospodarskie w gospodarstw ach indywidualnych

Bydło

Trzoda chlewna Owce

Konie

1975 1980 1985 1990 1994 150540 137316 120395 103965 107406 151419 155033 124590 114275 129298 33630 73326 110644 68588 28666

16456 14579 12892 — 7533

35

(42)

Procentow y udział gospodarstw rolnych posiadających maszyny i urządzenia rolnicze

w ogólnej w g ru p ie liczbie g o sp o d arstw g ospodarstw powyżej 15 ha

kom bajny zbożow e 1,6% 55,2%

ziem n iaczan e 0,5% 17,2%

b u raczan e 0,1% 16,4%

sieczkarki polow e

i silosokom bajny 1,4% 32,1%

ro zrz u tn ik i o b o rn ik a 4,5% 85,1%

rozsiew acze do naw ozów 4,5% 92,5%

sad zark i do ziem niaków 2,9% 40,3%

opryskiw acze 4,0% 85,1%

d o jark i 3,3% 61,2%

sch ład zark i do m leka 3,0% 61,2%

S a m o c h o d y o s o b o w e p o s ia d a 16373 g o s p o d a r s tw a ( 3 4 ,5 % ) , s a m o c h o d y c ię ż a ro w e 7 0 1 , d o s ta w c z e 1481.

W ciągniki z a o p a trz o n e są 14464 go spodarstw a (30,5% ), przy czym najw iększą g ru p ę (35 ,6 % ) stan o w ią ciągniki w y p ro d u k o w a n e w ia ta c h 1971-1980. C iągn iki w y p ro d u k o w a n e w 1993 i 1994 roku to zaledw ie 1,3% ogółu.

W rok u 1975 g o sp o d arstw a posiad ały 4348 ciągników , w 1994 r.- 14464 sztuki. W w odociąg sieciowy z a o p a trz o nych je s t ok. 29% gospodarstw indyw idualnych, 60,4% p o d łą czonych je s t do stu d n i głębinow ej lub g o sp o d arczej, 86%

zao p atrzo n y ch je s t w sieć elektryczną trójfazow ą.

Lasy zajm ują 37,4% pow ierzchni ogólnej w ojew ództw a

— 36723 ha. Stanow i to 1,6% p o w ierzchni leśnej kraju. N a j

większy udział w stru k tu rz e w iekow ej lasów m ają d rze w o stany w klasie w ieku III — 41 — 60 lat — 25,9% . N a te re -

36

(43)

nic w ojew ództw a najw ięcej ro śnie drzew iglastych — 77,4%

ogółu, w tym świerk 57,7% , jo d ła i jed lin a — 11,3%, sosna i m odrzew — 8,4% . W śród drzew liściastych 13,2% stanow i buk; dąb, jesio n , klon, jaw o r zajm uje 4% p ow ierzchni. Pod w zględem lesistości w ojew ództw o bielskie z n a jd u je się na 9 m iejscu w kraju — wynosi ono 36,9% (dla kraju 27,9% ).

P ow ierzch n ia parków narodow ych wynosi 1611,8 ha. W aż

niejsze d an e o gospo d arce leśnej

1975 1980 1990 1990 1993 P o w ierzch nia leśna

w ha 136600 136700 136588 136763 136723 L esistość w % 36,8 36,8 34,9 36,9 36,9 O d n o w ien ia i z a le

sienia w ha 973 1974 1730 1636 1258 Pozyskiw anie drew na

(grubizny) w tys.m 3 784,0 670,6 487,9 386,5 367,6

--- --- “ 'N Pow ierzchnia o szczególnych walorach przyrodni

czych praw nie chronionych wynosi 38,1 tys. ha, (tj.

10,3% p o w ie rz ch n i g e o g ra fic zn e j w o jew ó d ztw a), z czego Babiogórski Park N arodow y stanow i 3,4% , rezerw aty 2,4%, a Żywiecki Park K rajobrazow y 94,2%

(44)

■ iT ~ ri .. (L iiiji • >: -n p ' W«$0*. din

- wmboœ i

M ii a o f o 51 •, r o p i n

V en $i;> yiub(sns abiał- d

(45)

PRZEMYSŁ

Przem ysł w w ojew ództw ie bielskim je s t głównym czyn

nikiem rozw oju społeczno — ekonom iczn eg o o raz jed n y m z zasadniczych ogniw kształtujących system osadniczy i sieć in fra stru k tu ry . Je d n ą z cech charakterystycznych przem ysłu je s t s tru k tu ra p rze strz e n n a — w idoczna je s t jeg o k o n c e n

tracja w B ielsku-Białej oraz w kilku ośrodkach m iejsko-prze- m ysłowych.

D o największych ośrodków przemysłowych, poza Bielskiem, należą: Żywiec, Cieszyn, Oświęcim, Kęty, Andrychów, Skoczów.

N a p rz e strz e n i lat 1975-1995 w przem yśle d o k o n a ł się szereg zm ian zw iązanych ze s tru k tu rą gałęziow ą, z a tru d n ie niem , czy form am i w łasności. Rok 1989 był o sta tn im r o kiem g o sp odark i nakazow o-rozdzielczej — o w ielkości p ro d u k cji d e c y d u je te ra z pop y t. W ojew ództw o b ielsk ie p od w zględem produkcji sprzedanej przem ysłu zajęło w 1994 r.

7 m iejsce w kraju. P rod u kcja sp rzed an a przem ysłu wyniosła 68500 m ld starych złotych, co stanow iło 4% p rodukcji k ra jow ej. W roku 1975 pro d u k cja globalna w ojew ództw a w yno

siła 3,4% p ro d u k cji globalnej kraju.

U dział przem ysłu województwa bielskiego w kraju (w edług w artości produkcji sp rzed an ej)

1975 1993 O gółem (w % )

Przem ysł paliw ow o-energetyczny m etalu rg iczny

elektrom aszynow y chem iczny

m ineraln y

drzew n o -p ap iern iczy lekki

spożywczy

3,4 3,4

0,3 0,5

2,6 1,8

4.0 8,7

5.0 4,2

1,2 0,6

2,7 1,3

6.1 3,8

1,6 2,9

39

(46)

Św iadczy to o stab iln ej pozycji w ojew ództw a ja k o je d nego z b a rd z iej uprzem ysłow ionych w kraju. Z m ia n ie u le gła n a to m ia s t s tr u k tu ra se k to ro w a p ro d u k c ji s p rz e d a n e j p rz e m y s łu . W 1992 r. s e k to r p u b lic z n y sta n o w ił 78,9%

całości p ro d u k cji sp rz e d a n e j podczas gdy w 1994 r. u d ział je g o sp ad ł do 40 ,5% .

A nalizując stru k tu rę gałęziową zwrócić uwagę należy na przemysł elektrom aszynow y, który w 1975 r. stanow ił 37,3%

produkcji globalnej województwa (4% w skali kraju), natom iast w 1993 r. jego udział wynosił 52,0% (8,7% w skali kraju).

S t r u k t u r a p r o d u k c ji s p r z e d a n e j p rz e m y s łu 1975 1980 1985 1 9 9 0 1 9 9 3 )gółem (w % ) 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

rzem ysł

p aliw ow o-energetyczny 0,8 1,1 1,9 3,8 3,0

m etalurgiczn y 8,9 4,7 4,3 4,0 3,7

elektrom aszyn o w y 37,3 52,7 42,1 42,3 52,0

chem iczny 14,6 10,5 11,8 9,1 11,0

m in eraln y 1,4 0,6 0,6 0,5 0,7

d rzew n o -p ap iern iczy 4,1 2,3 2,9 3,5 2,1

lekki 23,0 20,8 21,8 20,9 7,6

spożywczy 7,9 5,2 12,3 13,9 19,0

p o zo stałe 2,0 2,1 2,3 2,0 0,9

S tab ilną pozycję w stru k tu rz e gałęziow ej z a jm u je p rz e mysł chem iczny w 1975 r. — 14,6%, w 1993 r. 11,0% w w o

jew ództw ie. Z naczny w zrost zan o to w an o w przem yśle spo żywczym -od p ow iedn io z 7,9% do 19,0%.

P rzem ysł lekki, b ęd ąc przez szereg lat przem ysłem w io

dącym w w ojew ództw ie — w 1975 r. 23,0% p ro dukcji sp rze

d an ej w ojew ództw a (6,1% w skali k raju ) — przeżyw a znacz

ny regres. Jeg o udział w skali w ojewództwa wyniósł w roku 1993 tylko 7,6% (3,8% w skali kraju).

40

(47)

A nalizując d yn am ik ę p ro d u kcji sp rz e d a n e j (g lo b a ln ej) zauw ażyć m ożna, że podczas gdy w 1980 r. była ona o 55,0%

wyższa niż w 1975r., to w roku 1990 spadla o 13,5% (licząc w cenach stałych) w stosunk u do roku 1985 o raz o 17,3%

w stosu n k u do 1980 r.

D y n a m ik a p r o d u k c ji s p r z e d a n e j p rz e m y s łu (w c e n a c h s ta ły c h ) i p r z e c ię tn e g o z a tr u d n ie n i a

1975 1980 1985 1990 1993 rok p o p rze d n i = 100

P ro d u k c ja sp rz e d a n a 111,9 101,0 103,6 71,4 133,2 Z a tru d n ie n ie 100,3 100,2 98,4 90,4 95,9

W p ro d u k cji w ażniejszych w yrobów przem ysłow ych na czoło wysuwa się p ro d u k cja kauczuków n a tu ra ln y c h , sy n te tycznych i ich lateksów — 75080 ton w 1993 r., co stanow i 99,9% p ro d u k cji krajow ej.

W w ojew ództw ie bielskim w yprodukow ano 7465 km tk a nin w ełnianych i w ełn opodobnych — 23,5% w skali kraju . S am o ch o d ó w osobow ych w yprodukow ano 69527 — w kraju 334 ty s., 14,5% p r o d u k c ji k ra jo w e j o b u w ia p o c h o d z i z zakład ó w w ojew ództw a bielskiego — 4722 tys. par.

P ro d u k cja w ażniejszych wyrobów w w ojew ództw ie bielskim

1975 1980 1985 19 90 1994 Energia elektryczna

w MWIi 296978 1856209 1679473 1166339 1091818 Odlewy żeliwne w t 111802 118006 86030 61342 61845 Maszyny elektryczne

wirujijce w MW 3789 3301 2809 2298 1381 Tarcica w m3 224353 208327 133341 55717 59264 Samochody osobowe

wszl. 52808 63928 58573 59849 59062

41

(48)

Przeciętne zatrudnienie w przemyśle w 1994 r. kształto

wało się na poziom ie 96 lys. osób — ok. 53,0% pracowało w sektorze publicznym.

W stosunku do 1975 r. stanowi to spadek o 39,6%. W skali kraju w przemyśle województwa bielskiego pracuje 2,9% za

trudnionych.

W 1975 r. na 1000 ludności 204 osoby zatrudnione były w przem yśle, w 1990 r. 122 osoby, a w 1994 r. tylko 105 osób. Dla kraju wskaźnik ten wyniósł w 1994 r. S4 osoby.

(49)

Przeciętne zatrudnienie w przemyśle (w osobach)

30 000

20 000

10 000

■ p r o d u k c j a a r t . s p o ż . i n a p o jó w — 9741

■ p r o d u k c j a t k a n i n — 11 3 5 3

■ p r o d u k c j a c h e m i k a l i i — 7261

■ p r o d u k c j a p o ja z d ó w m e c h . — 1 9 3 6 2

■ z a o p a t r z e n i e w e n e r g i ę e l e k t r . . g a z i w o d ę — 5 3 9 6

■ p r o d u k c j a m a s z y n i u r z ą s d z e ń — 8 6 7 5

■ p r o d u k c j a m a s z y n i a p a r a t ó w e l e k t r . — 5201

■ in n e — 2 8 7 9 9

(50)

ORGANIZACJA I STRUKTURA G O SPODARKI

W zw iązku z tra n s fo rm a c ją g o s p o d a rk i n a ro d o w e j n a s tą p iła lik w id acja p o ję c ia „ g o s p o d a rk a u s p o łe c z n io n a ” .

K o d ek s cywilny w yró żn ia w łasn o ść o só b praw nych i w ła sno ść o só b fizycznych w p o d z ia le na:

— w łasność Skarbu Państw a

— w łasność państw ow ych osób praw nych

— w łasność k o m u nalną

— w łasność pryw atną (osób praw nych i osób fizycznych)

— w łasność m ieszan ą (wg stru k tu ry k ap itało w ej).

W w yniku now ych reg u lacji praw nych o ra z k luczow ego d la o b e c n e g o o k r e s u p r o c e s u p r y w a ty z a c ji , d a n e 0 p o d m io ta c h g o sp o d a rk i n a ro d o w e j p re z e n to w a n e są w e d łu g now ych se k to ró w w łasności: (p u b lic zn y i p ry w a tn y ) o ra z w p o d z ia le na szczegółow e fo rm y w łasn o ści.

S e k to r p u b lic z n y o b e jm u je :

— w łasność państw ow ą (S k arb u Państw a i państw owych o só b praw nych)

— w łasność k o m u nalną

— w łasność m ie sz an ą (w edług stru k tu ry kap itało w ej) S e k to r p ry w atn y o b e jm u je :

— w łasność pryw atną krajow ą

— w łasność zagran iczną

— w łasność m ieszan ą (w edług stru k tu ry kap itało w ej) S p ó łd z ie ln ie o ra z o r g a n iz a c je s p o łe c z n e , p o lity c z n e 1 zw iązkó w zaw odow ych tra k to w a n e są ja k o w ła sn o ść p ry w a tn a o só b p raw n y ch .

43

(51)

Podm ioty gospodarki narodowej

T rw ający od kilku lat p ro ces zm ian system ow ych sp o w odow ał na tere n ie w ojew ództw a bielskiego ogrom ny w zrost liczby p o d m io tó w g o sp o d arczy ch , w s e k to rz e pryw atnym . W koń cu 1994 r. w reje strze “ R E G O N ” z a rejestro w an y ch było 45,4 tys. z ak ład ó w prow adzonych przez osoby fizyczne, 4,8 tys. sp ó łek cywilnych, 1292 spółki p ry w atn e k rajo w e, 29S spółek z udziałem zagranicznym .

W p o ró w n a n iu z 1990 r. najw iększy p rz y ro st n a s tą p ił w lic z b ie s p ó łe k z u d z ia łe m z a g ra n ic z n y m z 31 do 298.

W zrost jest z atem blisko 10-krotny.

Zm niejsza się natom iast liczba przedsiębiorstw państwowych.

Jed n o stki zarejestrow ane w system ie „ R E G O N ”

1990 1994

S e k to r publiczny 1160 1861)

w tym

p rzed sięb io rstw a państw ow e 179 1 16 przed sięb io rstw a k o m u n aln e -- 4 spółki z udziałem : S karbu Państw a 11 43

państw ow ych osób praw nych 34 41

S e k to r pryw atny 4964 52966