Bezpieczeństwo psychiczne i emocjonalne w odniesieniu do zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży

(1)

Bezpieczeństwo psychiczne i emocjonalne w odniesieniu do zdrowia psychicznego

dzieci i młodzieży

(2)

Bezpieczeństwo psychiczne i emocjonalne

2

▶

Bezpieczeństwo psychiczne

dotyczy takiego środowiska, w którym uczestnicy mają możliwość wypowiadania i anga- żowania się bez obaw przed negatywnymi konsekwencjami (np. ośmieszeniem)

▶

Bezpieczeństwo emocjonalne

dotyczy dodatkowo możliwości otwartego wyrażania swoich emocji.

Akceptacja społeczna jest jedną podstawowych potrzeb człowieka.

W klasie każdy ruch i zachowanie ucznia jest obserwowano sprawia, że z pozoru prosta czynność, jaką jest podniesienie ręki podczas

lekcji i powiedzenie „nie rozumiem”

bywa aktem wielkiej odwagi.

(3)

3 Nie chcemy być postrzegani jako:

Ignoranci

Niekompetentni Natrętni

Negujący

A zatem:

Nie zadajemy pytań

Nie przyznajemy się do błędów i słabości Nie proponujemy rozwiązań

Nie kwestionujemy status quo

Opracowano na podst. wystąpienia Amy Edmondson, TEDx Talk

(4)

4

▶ poziom bezpieczeństwa psychicznego uczniów jest pozytywnie skorelowany z ich dobrostanem, a w szczególności z komfortem emocjonalnym, pewnością siebie oraz wyższym poziomem aktywności poznawczej

(Bordovskaia i Baeva, 2015)

▶ jedynie 75% uczniów ma gotowość psychiczną i emocjonalną to pełnego uczestniczenia w lekcjach. Pozostałe 25% to uczniowie, którzy z różnych wzglę- dów nie mogą aktywnie uczestniczyć w nauce, między innymi z powodów róż- nych dysfunkcji, zaległości, kłótni rodziców, nieprzespanej nocy, kłótni z kole- żanką…, itp.

(Nerwińska, 2012)

Bezpieczeństwo psychiczne

i emocjonalne

(5)

5

▶ Uczniowie nie boją się nauczycieli, współpracują z nimi ▶ Dzieci zadają pytania nauczycielom i innym uczniom

▶ Uczniowie wyrażają autonomiczne i niezależne od innych opinie ▶ Dobre relacje uczniów z rówieśnikami

▶ Zadowolenie z warunków panujących w szkole ▶ Niski poziom lęku, frustracji i stresu

▶ Pozytywne odczucia związane ze szkołą (np. nauczycielami, dyrekcją, itp.) (Kulikova, T.I., Shalaginova, K.S., Cherkasova, S.A., 2017)

Co świadczy o poczuciu

bezpieczeństwa psychicznego uczniów?

(6)

6 → Prewencja zachowań agresywnych i bullyingu

▶ Zachowania agresywne i bullying stanowią zagrożenie nie tylko dla bezpieczeństwa fizycznego uczniów, ale także psychicznego

i emocjonalnego.

→ Wzmacnianie pozytywnych zachowań uczniów i relacji opartych na wzajemnym szacunku

▶ Wzajemny szacunek (także dla odmiennych poglądów) i życzliwość

sprzyjają budowaniu zarówno bezpieczeństwa psychicznego, ponieważ w takim środowisku można otwarcie i bez lęku mówić o swoich

problemach, zadawać pytania bez obaw, że zostanie się uznanym ignorantem czy też przyznawać się do błędów bez strachu, że inni określą cię mianem niekompetentnego.

Co sprzyja budowaniu

bezpieczeństwa psychicznego uczniów?

(7)

7 → Wczesna identyfikacja i interwencja w przypadku uczniów z grup ryzyka

▶ Wyśmiewanie czy też zawstydzanie innych może być jedynym sposobem, jaki znają niektórzy uczniowie by zaistnieć w nowo tworzącej się grupie rówieśniczej. Dlatego niezwykle ważne jest budowanie atmosfery bezpieczeństwa psychicznego od samego początku tworzenia się grupy (np. na początku szkoły podstawowej, na początku liceum)

→ Interwencje edukacyjne, psychologiczne i terapeutyczne dotyczące umiejętności społecznych i emocjonalnych

▶ Aby nauczyć się reagować na odmienność innych i na różnorodność otoczenia konieczna jest empatia oraz umiejętność rozpoznawania emocji innych ludzi. Dzieci muszą się też nauczyć przewidywania jak ich zachowania wpływają na emocje innych osób.

Co sprzyja budowaniu

bezpieczeństwa psychicznego uczniów?

(8)

8 → Partnerska współpraca szkoły z rodzicami

▶ Tylko w atmosferze wzajemnego zaufania możliwe będzie stworzenie warunków do dyskutowania problemów i przezwyciężania pojawiających się trudności

→ Uczenie rozwiązywania konfliktów i problemów a także radzenia sobie ze złością

▶ Jeżeli uczeń (albo nauczyciel czy też rodzic) nie umie radzić sobie z problemami czy też konfliktami

i złością to często wyładowuje swoje emocje na innych osobach, zachowuje się agresywnie. A to zagraża to poczuciu bezpieczeństwa psychicznego osób z otoczenia takiej osoby.

→ Wsparcie uczniów i nauczycieli w zakresie zdrowia psychicznego

▶ Jednym z najważniejszych powodów agresji jest frustracja potrzeb. Brak wsparcia psychologicznego może prowadzić w przypadku uczniów do agresji i przemocy, a w przypadku nauczycieli do pogłębiającego się stresu i wypalenia zawodowego.

Co sprzyja budowaniu

bezpieczeństwa psychicznego uczniów?

(9)

9 → Karanie i dyscyplinowanie ważniejsze niż nagradzanie i wdzięczność

▶ W takiej atmosferze ludzie będą sobie wzajemnie przytakiwać, zgadzać się z innymi nawet wtedy, gdy uważają, że ktoś nie ma racji.

▶ Uczeń nie przyzna się, że czegoś nie zrozumiał albo nie powie, że coś go dręczy.

→ Rządy większości – ignorowanie osób, które są w mniejszości

▶ Kiedy uczniowie albo nauczyciele zauważą, że ich poglądy i pomysły (różniące się od poglądów większości) są regularnie odrzucane, to w przyszłości mniej chętnie będą dzielili się swoimi

pomysłami i wiedzą. .

Czynniki ryzyka dla bezpieczeństwa

psychologicznego i emocjonalnego dzieci i młodzieży

Czynniki ryzyka dla bezpieczeństwa

psychologicznego i emocjonalnego dzieci

i młodzieży

(10)

Czynniki ryzyka dla bezpieczeństwa 10

psychologicznego i emocjonalnego dzieci i młodzieży

→ Brak równowagi pomiędzy bezpieczeństwem fizycznym i psychicznym

▶ Dyscyplina, kontrola, karanie, monitoring, zatrudnianie ochrony itp. nie mogą być podstawowymi lub jedynymi sposobami dbania o bezpieczeństwo w szkole.

▶ Polityka dyscypliny i karania prowadzi do pojawiania się lęku i niepokoju, a zatem zagraża poczuciu bezpieczeństwa

psychicznego uczniów.

BEZPIECZEŃSTWO FIZYCZNE

BEZPIECZEŃSTWO PSYCHICZNE

DYSCYPLINA

KSZTAŁTOWANIEUMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNY

I EMOCJONALNYCH CH

WZMACNIANIE POZYTYWNY

ZACHOWAŃCH

WSPARCIE ZDROPSYCHICZNEGOWIA

MONITORING

(11)

Czynniki ryzyka dla bezpieczeństwa 11

psychologicznego i emocjonalnego dzieci i młodzieży

→ Brak motywacji

▶ Należy jednak pamiętać, że poczucie bezpieczeństwa psychicznego będzie sprzyjało uczeniu się w zespole jedynie wtedy, kiedy obecna będzie także motywacja

MOTYWACJA

Strefa komfortu

Strefa apatii

(12)

12 Na co zwrócić uwagę podczas obserwacji klasy pod kątem oceny poczucia bezpieczeństwa psychicznego uczniów?

▶ czy uczniowie zawsze są jednomyślni podczas podejmowania decyzji (jeśli tak, to wcale nie jest dobrze!)

▶ czy uczniowie potrafią na forum klasy powiedzieć, że czegoś nie rozumieją ▶ czy są w klasie osoby, z których inne dzieci się śmieją

▶ czy są w klasie osoby, z którymi inne dzieci nie chcą się bawić ▶ czy są osoby, które są liderami w grupie

▶ jakie zachowania innych uczniów są pozytywnie odbierane przez klasę, a jakie negatywnie

Bezpieczeństwo psychiczne

– obserwacja klasy

(13)

13 → Kwestionariusz Diagnozy Psychologicznej Środowiska Edukacyjnego (Baeva i in., 2011)

▶ Istotne dla uczniów cechy środowiska szkolnego ▶ Poczucie bezpieczeństwa w różnych aspektach

→ Pakiet TROS-KA (Domagała-Zyśk, Knopik, Oszwa, 2017)

▶ T – radzenie sobie z trudnościami ▶ R – relacje społeczne

▶ O – obraz siebie ▶ S – sprawczość

▶ KA – kontrola afektu

Bezpieczeństwo psychiczne

- kwestionariusze do diagnozy

(14)

14 → Przykłady pytań

▶ Jakie emocje towarzyszą ci podczas przerwy?

▶ Strach/radość/lęk/nuda/smutek/Inne…

▶ Na ile czujesz się bezpiecznie w swojej klasie?

▶ 1 – wcale

▶ 2 – raczej mało bezpiecznie

▶ 3 – ani bezpiecznie, ani niebezpiecznie ▶ 4 – raczej bezpiecznie

▶ 5 – bardzo bezpiecznie

Bezpieczeństwo psychiczne

– własne ankiety

(15)

15 → Pozytywne wzmocnienia, szczególnie gdy:

▶ uczeń przyznaje się do błędu:

▶ „Doceniam, że zadałeś to pytanie. To bardzo ważne, aby zapytać, gdy się czegoś nie rozumie, ponieważ wtedy mam okazję spróbować wytłumaczyć ci to jeszcze raz”

▶ uczeń odważy się mieć inne zdanie niż większość klasy:

▶ „Widzę, że Jaś ma inne zdanie niż większość z was. Cieszę się, że się z nami nim podzielił.

Czasem trudno jest powiedzieć coś, co jest odmienne od zdania reszty grupy. Każdy z nas ma prawo do własnej opinii na ten temat.

▶ gdy coś uczniom nie wyszło, ale byli zaangażowani:

▶ „Widzę, że nie udało wam się skończyć plakatu do końca. Podobało mi się, jak bardzo się staraliście. Doceniam to, że rysunki na waszym plakacie są zrobione bardzo dokładnie.”

Rozwiązania wzmacniające poczucie

bezpieczeństwa psychicznego uczniów

(16)

16 → Pozytywne wzmocnienia, szczególnie gdy:

▶ Informowanie uczniów o tym, gdzie można szukać pomocy w trudnych sytuacjach ▶ Docenianie faktu, że dziecko szuka pomocy, np.:

▶ „Dobrze, że powiedziałeś mi o tym problemie, wiem, że opowiedzenie mi o tym mogło być

dla ciebie trudne. Cieszę się, że szukasz rozwiązania tej sytuacji, postaram się ci w tym pomóc.”

→ Kontakt z rodzicami

Rozwiązania wzmacniające poczucie

bezpieczeństwa psychicznego uczniów

(17)

17 → Nazywanie stanów i emocji uczniów

▶ „Wydaje mi się, że jesteś smutny, bo Jaś cię uderzył.”

▶ „Mam wrażenie, że czujesz się zaniepokojony tą sytuacją”

→ Udział w programach profilaktycznych i psychoedukacyjnych

▶ Np. „Apteczka Pierwszej Pomocy Emocjonalnej”

Rozwiązania wzmacniające poczucie

bezpieczeństwa psychicznego uczniów

(18)

18 → Rola wykonawcy

▶ Organizowanie spotkań online dla całej klasy

▶ Umożliwienie dzieciom rozmów na temat codziennych spraw

▶ Ustalenie z klasą jasnych zasad komunikacji, aby każdy uczeń czuł się bezpiecznie

Rozwiązania wzmacniające

w trakcie zdalnej edukacji

(19)

19 → Wyjście z sytuacji

▶ Zapewnienie uczniom spotkań online ze specjalistami (pedagogiem, psychologiem szkolnym), a także z wychowawcą

▶ Ustalenie z dziećmi jasnych zasad komunikacji – w jakich godzinach i dniach można kontaktować się w sprawie swojego problemu, w jakiej formie należy to zrobić, jak długo trzeba będzie czekać na odpowiedź

Rozwiązania wzmacniające

w trakcie zdalnej edukacji

(20)

20 → Udział w programach psychoedukacyjnych i profilaktycznych online:

▶ np. „Przyjaciele Zippiego”

→ Wsparcie i zrozumienie

▶ Rozmowy o tym, jak się czują uczniowie, z czym sobie świetnie radzą, a z czym mają trudności ▶ Dostosowanie ilości materiału i form pracy do aktualnego stanu emocjonalnego dzieci

Rozwiązania wzmacniające

w trakcie zdalnej edukacji

(21)

21 Szkoła jest miejscem zdobywania kompetencji formalnych

i umiejętności społecznych,

rozwija nie tylko edukacyjnie,

ale również interpersonalnie

(22)

22 Szkoła ma uprzywilejowaną pozycję,

daje możliwość prowadzenia oddziaływań na wszystkich poziomach profilaktyki

PROFILAKTYKA UNIWERSALNA: kierowana do wszystkich uczniów, ich rodziców i nauczycieli

PROFILAKTYKA SELEKTYWNA: kierowana do uczniów z grupy zwiększonego ryzyka

PROFILAKTYKA WSKAZUJĄCA: kierowana do konkretnych uczniów z grupy wysokiego ryzyka

(23)

23 Rozwijanie i utrwalanie kompetencji dotyczących profilaktyki

zdrowia psychicznego i emocjonalnego dzieci i nastolatków doko- nuje się nie poprzez jednorazowe zajęcia czy apele tematyczne,

a przez codzienne, wzajemne interakcje z otoczeniem.

DŁUGOFALOWE, WIELOLETNIE ODDZIAŁYWANIA, SKIEROWANE NIE TYLKO DO UCZNIÓW, ALE RÓWNIEŻ DO ICH RODZICÓW, NAUCZYCIELI, WYCHO- WAWCÓW, SPECJALISTÓW PRACUJĄCYCH W SZKOLE I DO DYREKCJI, POZY- TYWNIE PRZEKŁADAJĄ SIĘ NA TRWAŁOŚĆ OSIĄGANYCH REZULTATÓW.

UCZNIOWIE

RODZICE NAUCZYCIELE

(24)

24 “Sieciowanie to realizacja starej jak świat zasady, że dwóch to więcej niż jeden, trzech więcej niż dwóch, czterech... i tak dalej.”

Jean-Pierre Deru

(25)

25 TRADYCYJNE

Oparte na bezpośrednich kontaktach uczestników

zespołowe wypracowanie rozwiązań action learning

lekcje pokazowe warsztaty

doradztwo grupowe dyskusja

studium przypadku

NOWATORSKIE

Kontakt uczestników możliwy jest dzięki nowym technologiom

webinaria

kursy e-leraning szkolenia online

spotkania tematyczne online (live’y)

dostęp do materiałów, pomysłów, konsultacji i in- spiracji przez “jedno kliknięcie”

(26)

26 FORMALNE

Fundacja Instytut Edukacji Pozytywnej „Myślę pozytywnie”

Centrum Edukacji Obywatelskiej – „ Szkoła Tolerancji”,

„Wychowanie to podstawa”, „Równe/Różne.

Wspieranie równości płci w szkołach”

Budząca się szkoła

Ośrodek Rozwoju Edukacji „Szkoła Promująca Zdrowie”

NIEFORMALNE

„Lekcja

z wychowawcą”

“Pedagog/

psycholog szkolny”