Sprawa seminarium z historii Kościoła w nieakademickich zakładach teologicznych

Hieronim Eug. Wyczawski

Sprawa seminarium z historii

Kościoła w nieakademickich

zakładach teologicznych

Studia Theologica Varsaviensia 7/2, 239-243

7 (1969) nr 2

KS. H IER O N IM EUG. W Y C ZA W SK I OFM

SPRAWA SEMINARIUM Z HISTORII KOŚCIOŁA

W NIEAKADEMICKICH ZAKŁADACH TEOLOGICZNYCH

J e st fa k te m , ż e coraz w ię c e j n ie a k a d e m ic k ic h z a k ła d ó w te o lo ­ g ic z n y c h w P o ls c e w p r o w a d z a do s w y c h p ro g ra m ó w n a u c za n ia se m in a r ia n a u k o w e , n a śla d u ją c w ty m w y d z ia ły te o lo g ic z n e . D z ie je s ię ta k b ą d ź z n a k a z u k się ż y b isk u p ó w lu b p r o w in c ja łó w z a k o n ­ n y ch , b ąd ź z s u g e s tii b a rd ziej p rze d się b io r c z y c h w y k ła d o w c ó w . M a to z w ią z e k z jed n e j str o n y z o g ó ln y m z ja w is k ie m o sta tn ic h c z a só w — w sz e c h str o n n e g o p o d n o sze n ia się n au k , z d ru g iej zaś z u c h w a ła m i II S ob oru W a ty k a ń sk ie g o , k tó r y p o ło ż y ł w ie lk i n a ­ c isk n a k o r e k tu r ę za k r e su i m eto d d o ty c h c z a so w e g o k sz ta łc e n ia d u c h o w n y c h .

K ilk a k r o tn ie z a p y ty w a n o m ię, jak so b ie w y o b r a ż a m p r o w a d z e ­ n ie se m in a r iu m n a u k o w e g o w d ie c e z ja ln y c h i z a k o n n y c h z a k ła ­ d ach te o lo g ic z n y c h , jak o ż e stru k tu r a ty c h o sta tn ic h je st o d m ie n n a od w y d z ia łó w te o lo g ic z n y c h . O sp r a w ie tej m ó w iłe m ju ż n a z je ź - d zie p r o fe so r ó w i w y k ła d o w c ó w h is to r ii K o ścio ła , ja k i s ię o d b y ł w d n ia c h 17— 18 k w ie tn ia 1968 r. w K a to w ic a c h . S ąd zę, iż d y sk u ­ sja w ty m w z g lę d z ie n a d a l je st a k tu a ln a , p o n ie w a ż w m y ś l p o sta ­ n o w ie ń so b o r o w y c h n ie a k a d e m ic k ie z a k ła d y te o lo g ic z n e sto ją w o ­ b ec p r z e p r o w a d z en ia u s ie b ie r e fo r m y n a u c za n ia , S ob ór zaś o d ­ n o śn ie se m in a r ió w n a u k o w y c h n ie d a ł s z c z e g ó ło w y c h p rzep isó w . N a le ż y w y jś ć z z a ło że n ia , że c e le m se m in a r ió w d u c h o w n y c h je st p r z y g o to w a n ie n ie n a u k o w c ó w , a le ś w ia tły c h d u sz p a ster zy , w sz e c h str o n n ie p r z y g o to w a n y c h do p ra cy śc iś le d u sz p a ste r sk o - k o śc ie ln e j, k a te c h e ty c z n e j, sp o łec zn ej. K to ch ce w y k s z ta łc ić się na n a u k o w c a i p ro feso ra , m u si p o św ię c ić się p o n a d to stu d io m sp e c ja listy c z n y m w ja k ie jś sz k o le a k a d e m ic k iej. S e m in a r iu m d u ­ c h o w n e c h o ćb y p rzy n a jw y ż s z y m je g o p o zio m ie do te g o n ie w y ­

240 K S . H I E R O N I M E U G . W Y C Z A W S K I O F M _[2]

sta rczy . K o n s e k w e n tn ie p rzeto w in ie n b y ć o d p o w ie d n io re a ln y i p rogram , r e a liz o w a n y n a p r o w a d z o n y c h w n ie a k a d e m ic k ic h za­ k ła d a c h te o lo g ic z n y c h sem in a ria ch .

P r z e d e w s z y s tk im — m o im z d a n iem — tru d n o w ty c h z a k ła ­ d a ch p ro w a d z ić se m in a r ia z e w s z y s tk ic h w y k ła d a n y c h p rze d m io ­ tów . P o p ie r w sz e , że n ie k a żd y w y k ła d o w c a p o sia d a do te g o k w a ­ lifik a c je , po w tó r e, ż e — jak już w sp o m n ia n o — za k ła d y te n ie słu żą ze s w e g o za ło ż e n ia sp e c ja liz a c ji n a u k o w e j. W sem in a ria ch d u c h o w n y c h p o w in n o się p ro w a d z ić n ie w ię c e j ja k d w a se m in a ­ ria n a u k o w e do d o w o ln e g o w y b o r u k le r y k ó w i to z in n y m n ieco p ro g ra m e m a n iż e li n a w y d z ia ła c h te o lo g ic z n y c h . N p. jed n o m ó g łb y p ro w a d z ić w y k ła d o w c a filo z o fii lu b te o lo g ii d o g m a ty c z n e j, d ru gie w y k ła d o w c a h is to r ii k o śc ie ln e j lu b p ra w a k a n o n icz n e g o . W yd aje się , że n a jb a rd zie j o d p o w ie d n ia do te g o c e lu je s t h isto r ia K ościo ła , ta k ze w z g lę d u na jej h u m a n is ty c z n y ch a ra k ter , ja k i w ię k sz ą niż in n e p r z e d m io ty jej k o m u n ik a ty w n o ść z e ś w ie c k im i, ch o cia ż w z e s­ p o le n a u k te o lo g ic z n y c h n ie je st on a n a jw a ż n ie jsz a .

N a se m in a r iu m p o w in n i u czę sz cza ć t y lk o stu d e n c i z trz ech n a j­ w y ż s z y c h k u r só w , a z a te m i r e a liz o w a n y na n ich p rogram p o w i­ n ie n b y ć r o z ło ż o n y n a c y k l 3 -le tn i. P ro g r a m te n p o w in ie n b yć o b lic z o n y n ie na sz k o le n ie n a u k o w c a , a łe n a p r a k ty c z n e p rzy sp o so ­ b ie n ie do d u sz p a ste r stw a . B ę d ą c p rzez sz e r e g la t z w ią z a n y z W y ­ d z ia łe m T e o lo g ic z n y m U n iw e r s y te tu J a g ie llo ń sk ie g o , g d z ie s tu ­ d io w a li w y łą c z n ie k le r y c y , m a m pod ty m w z g lę d e m tro c h ę d o­ św ia d c z e n ia . B y ł to W y d zia ł, a za te m m u sia ł r e a liz o w a ć c e le n a u ­ k o w e i p ro w a d z ić ś c iś le n a u k o w e se m in a ria . A le s tu d io w a li na n im k le r y c y , p r z y g o to w u ją c y s ię do d u sz p a ste r stw a b ez w z g lę d u n a to, c z y m a ją c z y n ie z a m iło w a n ia n a u k o w e . R e z u lta t b y ł taki, że n a 60 p r z e c ię tn ie a b so lw e n tó w , o p u sz c z a ją c y c h co ro k u W y ­ d zia ł, t y lk o 6— 7 zd o ła ło n a p isa ć p ra cę m a g iste r sk ą i u zy sk a ć sto ­ p ień , a w ię c t y lk o ci, co p o sia d a li w y b itn ie js z e u z d o ln ie n ia n a u k o ­ w e i n a d a w a li się do stu d ió w w y ż sz y c h . A p r ze cież k a żd y k ler y k u c z ę sz c z a ł o b o w ią z k o w o od I i- g o rok u n a ja k ie ś se m in a riu m , a w ię c o słu c h a ł się d u żo w z a k r e sie m eto d y , b ib lio g r a fii o b ra n eg o p rzed ­ m io tu , ź r ó d ło z n a w s tw a i k o n str u k c ji d y se r ta c ji n a u k o w e j, jeśli zaś e f e k t y te g o b y ły n ik łe , to d la te g o , że k le r y c y b y li ta m p rzy ­ tło c z e n i zn a czn ą ilo ś c ią g o d żin w y k ła d o w y c h n a W y d z ia le oraz za­ ję c ia m i p r a k ty c z n y m i w d om u i n ie w s z y s c y p o sia d a li u z d o ln ie ­ n ia do p r a c y n a u k o w e j. S tą d te ż r o b ie n ie n a s iłę z k a żd eg o k le ­ r y k a n a u k o w c a c h y b ia celu . P o d o b n a sy tu a c ja is t n ie je w k ażd ym se m in a r iu m d u c h o w n y m . W m y ś l ty c h sp o str ze że ń p ro w a d zo n e w n ic h se m in a r ia m u sz ą się różn ić od se m in a r ió w n a u k o w y c h

w sz k o ła c h a k a d e m ic k ich , m u sz ą m ie ć n a ok u n ie t y le n a u k o w e w y r o b ie n ie stu d e n tó w , ile jeg o p r z y g o to w a n ie do d u sz p a ster stw a .

G d y ch o d zi o p rogram r e a liz o w a n y n a g o d zin a ch , p rzezn a czo n y ch na se m in a r iu m z h isto r ii K o śc io ła , p o w in ie n on b y ć —· w e d łu g m ego p o g lą d u — n a stę p u ją c y : Z a m ia st w d r a ża ć k le r y k ó w w m e ­ tod ę b a d a ń n a u k o w y c h p o w in n o się d ą ży ć, ab y n a b r a li p rzed e w sz y s tk im p e w n e j k u ltu r y k sią ż k o w e j. P o w in n i się d o w ied zie ć, co to są d ru k i z w a r te i n ie z w a r te . W śród d ru k ó w z w a r ty c h ' p rzy ­ sw o ić so b ie p ojęcia: k sią żk a , b roszu ra, u lo tk a , w y d a w n ic tw o c ią g łe, w y d a w n ic tw o se r y jn e , co to są p o lo n ica . W śród d r u k ó w n ie z w a r - ty c h p o w in n i p ozn ać z n a c z e n ie ter m in ó w : czasop ism o, p rasa, d alej rozp raw a, a rty k u ł, p r zy c zy n ek , k o m u n ik a t, r e ce n z ja , n o ta tk a b i­ b lio g r a fic z n a , o d b itk a i n a d b itk a . D a lej p o w in n o się ic h zap ozn ać ze sta r y m i d ru k am i, o b ja śn ia ją c, co to są in k u n a b u ły , c y m e lia , k lo ck i, in c ip ity . P o w in n i w ie d z ie ć , co w k sią ż c e je st ty tu łe m w ła ś ­ c iw y m (n ie na o k ła d c e i g rz b iec ie), co to je st ad res w y d a w n ic z y , p a g in a c ja , fo lia c ja , rod za je fo rm a tó w , n o ty d ru k a r sk ie , w sta r y c h d ru k ach k u sto sz e i re k la m a n ty , w in k u n a b u ła c h k o lo fo n y . Coś b y im też n a le ż a ło p o w ie d z ie ć o sta r y c h op ra w a ch , o e k slib r y sa c h i su p e r e k slib r y sa c h i w m ia rę m o ż liw o śc i z a d em o n str o w a ć p ię k ­ n ie jsz e o b iek ty .

N a s tę p n y z e sp ó ł z a g a d n ie ń to n a jo g ó ln ie jsz e o m ó w ie n ie p o m o ­ cy n a u k o w y c h . S tu d e n t p o w in ie n n a b ra ć o r ie n ta c ji w lite r a tu r z e ty p u p o d r ę c z n ik o w e g o , w o p ra c o w a n ia c h o g ó ln y c h p rzed m io tu , n a stę p n ie p ozn ać n a jw a ż n ie js z e e n c y k lo p e d ie , s ło w n ik i (b io g ra ­ ficz n y , sta r o ż y tn o śc i s ło w ia ń sk ic h , a r c h ite k tó w , m a la rz y , le k a r z y etc., sło w n ik i ję z y k o w e jak e ty m o lo g ic z n y B r ü c k n er a , ję z y k a p o l­ sk ieg o , ła c in y śr e d n io w ie c z n e j), n a stę p n ie g łó w n e rod za je b ib lio ­ g r a fii z u m ie ję tn o śc ią p o słu g iw a n ia się n im i.

D a lej w y p a d a ło b y ic h zap ozn ać z n a jg łó w n ie js z y m i p ro b lem a m i n au k p o m o c n ic z y c h h isto rii, m ia n o w ic ie o b ja śn ić cz y m się z a jm u ­ ją p o sz c z e g ó ln e n a u k i p om o cn icze, p o u czy ć ich , co to jest d o k u ­ m en t, p o d a ją c is to tn e je g o e le m e n ty z e w n ę tr z n e i w e w n ę tr z n e , co to je st p ism o p a le o g r a fic z n e i e p ig r a fic z n e , co to je st b r a ch y g ra fia , p odać ro d za je d a w n y c h p ie c z ę c i i ic h e le m e n ty tr e śc io w e , co to jest h erb , a w n im zn a k h e r b o w y i k le jn o t oraz z a w o ła n ie , sp o ­ so b y d a w n y c h d a ta c ji, c o ś k o lw ie k o erach i sty la c h , n iec o z n u ­ m iz m a ty k i i m etro lo g ii.

K o le jn e z a g a d n ie n ie , to n a jw a ż n ie jsz e p o ję c ia z a r c h iw isty k i: rę k o p is-k o d e k s, fa sc y k u ł, akt, r ę k o p is a r c h iw a ln y a rę k o p is b i­ b lio tec zn y , d a lej n a jo g ó ln ie jsz y p o d z ia ł a r c h iw ó w k o śc ie ln y c h , ch od zi o z e sp o ły i g r u p y ksiąg. G d y czas p o zw a la , to i n iec o o k a n c e la r ia c h i u rzę d a c h k o śc ie ln y c h . G łó w n e za sa d y u k ła ­

242 K S . H I E R O N I M E U G . W Y C Z A W S K I O F M

[4] d a n ia ak t lu ź n y c h i ich p r z e c h o w y w a n ia . R ó w n o c z e śn ie n a le ż a ło ­ b y w y r a b ia ć w stu d e n ta c h sz a cu n e k d la w sz e lk ie j rę k o p iśm ie n ­ n ej sp u śc iz n y i d b ałość o d rob n e (p a r a fia ln e i k la szto rn e) arch iw a. P o w in n i te ż stu d e n c i n a u c z y ć się, jak za b ie ra ć się do czytan ia k sią ż k i c z y a r ty k u łu n a u k o w e g o , jak ro b ić w y c ią g i, u m ie ć dobrze stre szc za ć . P o w in n i też n a b y ć ro z ez n a n ia m ię d z y źr ó d łem a op ra­ co w a n ie m , w ie d z ie ć co to jest źród ło d o k u m e n ta ln e a o p isow e. I w r e sz c ie p o w in n i n a u c z y ć się m e to d y u ło ż e n ia r e fera tu , w ie ­ d zieć co n a le ż y p o w ie d z ie ć w e w stę p ie , ja k zb u d o w a ć zasadn iczą fa k tu r ę r e fe r a tu , co u m ie ścić w za k o ń cze n iu . U m ieć p o d z ielić r e ­ fe r a t lo g ic z n ie i c h r o n o lo g ic z n ie tak , b y z a c h o w a ć zw a r to ść ca­ ło ści, u m ie ć sto so w a ć a k a p ity . K a ż d y stu d e n t p o w in ie n w y k o n a ć d w a w y p r a c o w a n ia , n a jp ie r w o m ó w ić w sk a z a n ą p rzez w y k ła d o w c ę k sią żk ę, p o te m n a p isa ć r e fe r a t n a p o d sta w ie w sk a z a n y c h 1цЬ sa ­ m o d z ie ln ie w y b r a n y c h k ilk u o p racow ań . Z p isa n ie m p rac n a u k o ­ w y c h n ie sp o tk a się k le r y k w p rzy szłe j p ra cy d u sz p a ster sk iej, n a to m ia st o g r o m n ie m u się p rzy d a u m ie ję tn o ść k o n str u o w a n ia r e ­ fe r a tó w .

T a k i w id z ia łb y m za k res p rogram u n a g o d zin y , p rze zn a cz o n e na se m in a r iu m z h isto r ii K o śc io ła w n ie a k a d e m ic k ic h z a k ła d a ch te o lo ­ g ic z n y c h . O czy w iście,· g d y se m in a r iu m je st p ro w a d z o n e łą c zn ie i d la in n e g o p rze d m io tu , np. p ra w a k a n o n icz n e g o , n a le ż a ło b y u w z g lę d n ia ć w m ia r ę m o żn o ści i m a te r ia ł z teg o p rzed m io tu . Z a­ le ż n ie od ilo ś c i g o d zin p rze zn a cz o n y c h n a se m in a riu m , m a te ria ł m o żn a o d p o w ie d n io rozszerzać lu b śc ie śn ia ć . Z r e a liz o w a n ie tego p ro g ra m u da k le r y k o m p e w n ą er u d y c ję , b ard zo p rzy d a tn ą w ich ż y c iu k a p ła ń sk im . W z e tk n ię c iu z in te lig e n tn y m i lu d ź m i ś w ie c k i­ m i n ik o g o n ie b ę d z ie d z iw ić , g d y k sią d z p ra c u ją c y w d u sz p a ster­ s tw ie n ie b ę d z ie się zn a ł n a m e to d z ie b a d a w cz ej, a le zask oczy, g d y b r a k n ie m u o g ó ln ej k u ltu r y k sią ż k o w e j.

W ed łu g m eg o p rze k o n a n ia p o g łę b ia n ie n a g o d zin a ch se m in a ­ r y jn y c h w n ie a k a d e m ic k ic h za k ła d a ch te o lo g ic z n y c h ja k ic h ś w y ­ b r a n y ch p ro b le m ó w i u c z e n ie n a n ich m e to d y b a d a w cz ej n ie w ie le da k le r y k o m i n a n ie w ie le im się to p rzyd a. W ra z ie w y k r y c ia w śró d stu d e n tó w w y b itn e g o ta le n tu n a leż a ło b y ' się n im zająć osob ­ no, a po sk o ń c z e n iu n a u k i sk ie r o w a ć go n a stu d ia sp ec ja listy c zn e. T ak p ro w a d z o n e se m in a r iu m n ie b ę d z ie k le r y k ó w n u ży ć, p o w in n o raczej w zb u d zić ic h cie k a w o ść . N ie za b ie r z e im te ż czasu , p rze zn a ­ cz o n e g o n a n a u k ę p r z e d m io tó w te o lo g ic z n y c h . F a ta ln ie n a to m ia st o d b ija s ię n a p o stę p a c h w n a u c e p isa n ie p rzez k le r y k ó w p racy n a u k o w e j.

D e s e m i n a r i o r u m h i s t o r i a e e c c l e s i a s t i c a e r a t i o n e i n i n s t i t u t i s t h e o l o g i a e t r a d e n d a e n o n - a c a d e m i c i s

i n P o l o n i a o b s e r v a t i o n e s A rg u m en tu m

C um n o str is tem p o rib u s om n iu m doctr-narum stu d ia v e h e m e n te r ub ique p ro m o v ea n tu r atq u e ad stu d ia e c c le sia s tic a reco g n o scen d a C on- cilii V a tica n i II D ecretu m de in s titu tio n e 'sacerd otali co n fert et h o rta - tur, etia m in in s titu tis d io ecesa n is nec n on r e lig io s is th e o lo g ia e tr a - d endae n o n -a c a d e m ic is in P o lo n ia u ltim is an n is sem in a ria sc ie n tific a in stitu u n tu r. Q uod a u tem su p ra la u d a tis in in s titu tis non v iri eru d iti ac th e o lo g ia e p eriti, sed p a sto res an im aru m eru d iu n tu r, itaq u e et haec sem in a ria a liam a tq u e ea, q u ae in fa cu lta tib u s th e o lo g ic is fie r i soien t, stu d io ru m ra tio n em seq u a n tu r, nam m in u s ad th eoriam , p lu s ad pra- xim p a sto ra łem sp ecta re debent.

S em in a rio ru m ig itu r h isto r ia e e c c le sia s tic a e ratio ita disp on atu r, ut h aec sem in a ria fr e q u e n ta n tib u s b ib lio lo g ia e p rin cip ia p rim u m p ro- p onantur. D ein d e a lu m n i lib ros, qui com p en d ia et m a n u a lia vocan tu r, p racip u asq u e b ib lio g ra p h ia s atq u e alia a d iu m en ta sc ie n tific a co g n o s- cant, n ec non e le m e n tis d iscip lin a ru m h isto ria e e c c le sia s tic a e a u x lia - rium , im p rim is a u tem a r c h iv istic a e artis m eth o d u m a ccu ra tiu s p erci- pian t, d en iq u e a rticu lo s et co m m en ta ria com p on ere et con scrib ere d is- cant.

Q uibus recep tis im b u en tu r so lid a in s titu ïîo n e , q u ae in v ita p a sto ra li eis p rosit. In altiora vero et sc ie n tific a stu d ia in itia ti parum e m o lu ­ m en t! ca p ien t, n am hae v ix sib i u tile s p o st in p ra x i p a sto ra li ev a d en t. H. E. W y c z a w s k i