View of The polemics of Irenaeus and Eznik of Kolb against Marcion

SCHEMAT POLEMIKI Z MARCJONEM

U IRENEUSZA Z LYONU I EZNIKA Z KOLB

P olem ik a a MarojonSm z a p r z ą t a ła umysły w ie lu Ojców K o ś o lo ła . Ten ży ją o y w I I w. g n o sty k , k tó r y sw oje poglądy zaw arł w zaginion ym d z i e l e p t . " A n tith e se s" o k a za ł s i ę s z o z e g ó ln ie n ie b e z p ie c z n y zarów­ no d l a w sp ó ln o ty K o ó c io ła I I w ., ja k i wieków p ó ź n ie j s z y c h . Stąd t e ż - ja k wiadomo - mnożyły s i ę d z i e ł a p olem lozne p rzeciw k o M arojo- nowl i m arojonitom od czasów mu w sp ó łc z e sn y c h do k i l k u s e t l a t póź­ n i e j s z y c h . Wśród n a j s t a r s z y c h n a le ż y wspomnieć z a g in io n e d z ie łk o J u sty n a ^ , z a g in io n e d z i e ł k o T e o f i l a z A n t io c h ii^ oraz Ir en eu sza

"Adveraus h aereses"**. W l i t e r a t u r z e ł a c i ń s k i e j do n a js t a r s z y c h z a - l i o z a s i e "Adversus Maroionem" T e r t u lla n a * . Polem ikę podejm ują ta k ­ ż e p ó ź n i e j s i O jcow ie K o ś o lo ła , z w ła s z c z a g r e c c y . P rzen ik a ona ta k ­ że do p a tr y s ty o z n e j l i t e r a t u r y a r m e ń sk ie j. Jeden z ozołow ych j e j p r z e d s t a w i c i e l i , Eznlk z Kolb /V w . / o s t a t n i ą IV k s ię g ę swego n a p i­ sa n eg o o k . 4 4 5 -4 4 8 r . d z i e ł a "De Deo" /arm . E łc Ałandoo/** p o św ięc a

1 P o r. B u se b iu s, a .E . IV , 1 1 , 8 , SCh 3 1 ,1 7 5 , POK 3 ,1 5 8 - I r e n a e u s , A dversu s h a e r e s e s IV , 6 , 2 , SCh 1 0 0 ,4 4 0 .

2 P o r . E u s e b lu s , H .E. IV, 2 4 , SCh 3 1 ,2 0 6 -2 0 7 , POK 3 ,1 8 4 .

3 PO 7 ,4 3 7 -1 2 2 4 / l l b r l I - V /; o s t a t n i e k r y ty cz n e w ydanie: A .R ousseau - L .D o u tr e le a u , L ib er I - SCh 2 6 3 -2 6 4 ; l i b e r I I - SCh 293-2 9 4 ; l i b e r I I I - SCh 2 1 0 -2 1 1 ; l i b e r IV - SCh 100; l i b e r V - SCh 1 5 2 -1 5 3 . 4 PL 2 ,2 3 9 - 2 5 4 , CC 1 ,4 3 7 -7 2 6 .

5 Wydane z tłum aozenlem f r a n c . p rze z L .M arłeś - C h.M eroler, PO 2 8 , P a r ls 1959, f a s o . 3 - 4 , 4 1 3 -7 7 6 ,

23-4327;

72

Byłoby rzeczą ciekawą prześledzenie t e j polemiki u wszystkioh

Ojców K ościoła, wykazanie elementów wspólnyoh oraz wzajemnej współ-

zależnośoi Ojców. K westii wapółzależnośoi p atro lo g ia wapółczeana po­

święca coraz więcej uwagi. Niewątpliwie patryatyczne polemiki z here­

tykami poaiadają nie ty lk o analogiczne t r e ś o i, a le także podobny

schemat dowodzenia, przejmowany często od w oześniejszyoh Ojców. Znaj­

duje to zastosowanie także w polemioe z Marojonem.

W niniejszym artykule podejmujemy próbę ukazania podobieństwa

omawianej polemiki u Ireneusza i Eznika. Wybór tych dwóch autorów

n ie j e s t przypadkowy. Wprawdzie Bznlk żyje około 250 l a t p óźn iej,

leoz jego d z ie ło wykazuje wyraźną zależnośó od żyjąoyoh woześnlej

Ojców greckioh, a zwłaszcza od Ireneusza .

Wydaje s i ę to zrozumiałe, gdyż jak informuje Korlun w napisa­

nym przez s ie b ie "Żywocie Mesropa"" - Bznlk w o za sie swojej podróży

do Edessy, w oelu zdobycia d z ie ł Ojców sy ry jsk ich , zatrzymuje s i ę

także w Konstantynopolu, znajdując tu w iele d z ie ł Ojców greckioh.

Przywozi je później do Armenii, gdzie są tłumaozone na język armeń­

sk i^ .

Zależnośó Ojców armeńskloh, w tym także Eznika, od Ireneusza

znajduje swoje dodatkowe potwierdzenie w fak cie ogromnej popularnoś­

c i tego Ojoa K ośoloła w lite r a tu r z e arm eńskiej. Wyatarozy tu przy­

pomnień, że IV i V k sięga "Adversua haereses" w w ersji armeńskiej na­

le ż ą do najstarszych zachowanych przekładów, a " B p id e ik sla ..." dotar­

ło do naszych czasów tylko w w ersji armeńskiej, pochodzącej z

naj-6 PO 28,358-432, BKV^ 57,152-180.

7 0 Ezniku z Kolb p o r.: L.Adontz, "Ravue de l'0 r le n t ohretlen" 25

/1 9 2 6 / 309-357; O.Bardenhewer, Gesohiohte der a lto h r ls tllo h s n

L itera tu r, V, Frelburg ln Br. 1932, 209-216; V .ln g lls la n , RAC VII

118-128; P.Ananian, DHGE XVI 293-294; M.Zakrzewska-Dubaaowa, His­

to r ia Armenii, Wrocław 1977, 61-64; K .S ta n ieck l, BK IV 1484-1485.

8 Das Leben Mearops, K rlt. arm. Aufgabe N.Aklnlan, Więn 1952;

przekład niem leoki: S.Weber, BKV2 57^185-232.

9 Tamże 17, BKV^ 57,220-221.

w c z e ś n ie js z e g o o k resu c h r z e ś c ij a ń s k ie j l i t e r a t u r y A rm en ii. W o s t a t ­ n ic h la t a o h Ch.Renoux p r z e k a z a ł nowe, d o ty c h c z a s n ie z n a n e , fragm en­ t y arm eńskie obu d z i e ł Ir e n e u sz a ^ " .

N ie j e s t r z e c z ą ła tw ą r o z s t r z y g n ą ć d z i s i a j na i l e Eznik ko­ r z y s t a ł b e z p o śr e d n io z I r e n e u s z a , a na i l e z pism j e g o "uczniów ", do k tó r y c h z a l i c z a s i ę p ow szech n ie Metodego z Olimpu i E p lfa n iu s z a z S alam ln y. Wiadomo, że Armeńczyk w swoim d z i e l e p o s łu g iw a ł s i ę ob­ szernym i c y ta ta m i z t r a k t a t u Metodego "0 w oln ej w o l i " H . Wiadomo t e ż , że E p if a n iu s z , k tó r y w "H aereses" ca ły m i p a r tia m i c y t u j e "Adversus h a e r e s e s " I r e n e u s z a , b y ł rów n ież znany w n a jw c z e ś n ie js z y c h p rzek ła d a o h l i t e r a t u r y arm eń sk iej^ . Wydaje mi s i ę jed n a k , że porów nanie s o h e m a t u p o le m ik i z Marojonem, j a k i s t o s u j e zarówno I r e n e u s z .j a k

1 E z n ik ,p o z w a la wzmocnić t e z ę o z a l e ż n o ś o l m yślow ej t e g o o s t a t n ie g o

? 13

od B isku pa Lyonu .

Swoje d z i e ł o Ir e n e u sz a d r e s u je wprawdzie p rzeoiw w szystk im gnostykom , a l e M arojona i m arcjon ltów wspomina im ie n n ie aż 32 r a z y . P olem ika z Marcjonem p r z e w ija s i ę we w s z y s tk ic h p lę o iu k s ię g a c h "Adversus h a e r e s e s " , a le możemy d o s t r z e c w n i e j pewne m etodyczne u sze re g o w a n ie argumentów.

N ajpierw Ir e n e u sz dokonuje k r ó t k ie j p r e z e n t a o j i poglądów Marojona, a k c e n tu ją c t o , oo w n ich r ó ż n i s i ę od d oktryny

l i

k a t o l i c k i e j . N a stę p n ie p rze ch o d z i do o d p a r c ia nauki t e g o ż g n o s t y - k a , o p ie r a ją c s i ę n a jp ierw na argumentaoh r o z u m o w y o h . W skazuje, że k o n c ep o ja dwóch bogów u Marojona j e s t a b su r d a ln a i prak­

t y c z n ie prow adzi do a t e iz m u ^ , p odczas gdy w s z e lk ie r u o je rozumowe

iO P o r. C h.Renouz, Ir e n e e de Lyon. Nouveaux fragm en ts arm enies de l'" A d v e r su s h a e r e s e s " e t de l ' " E p i d e i x l s " . I n tr o d u o tio n , t r a d u c - t l o n l a t i n e e t n o t e s , PO 3 9 , f a s o . i , n .1 7 8 , Turnhout 1978. IŁ Z e s ta w ie n ie te k stó w p o r . w PO 2 2 , f a s o . 5 .

12 Armeńską w e r s ję "H aereses" E p lfa n iu s z a w ydał J .D a s h la n , Wien i8 9 5 .

13 0 m etodach p olem lozn yoh I r e n e u sz a 1 E znlka z o b .: B .R ey n d ers, La p o lem lęu e de s a i n t Ir e n ó e .' Methode e t p r l n c i p e s , "Recherohes de T h e o lo g ie a n oien n e e t m ód lóvale" 7 /1 9 3 5 / 5 -2 7 ; C .W illia m s, E z n ik 's resumó o f M a r e lo n lte D o o tr ln e , "Journal o f T h e o lo g io a l S tu d le s " 4 5 /1 9 4 4 / 9 5 - 7 3 .

14 1 , 2 7 ,2 ; 1 , 2 8 , 1 , SCh 2 6 4 ,3 5 0 ,3 5 4 . 15 1 1 ,1 ,4 ; 1 1 , 3 , 1 , SCh 2 9 4 ,3 0 ,4 2 .

74

muszą prow adzić do s t w ie r d z e n ia , że i s t n i e j e je d e n Bóg, k tó r y j e s t rów n o cześn ie Ojcem i Stw órcą w s z y s tk ie g o * . S posób , w j a k i z o s t a ł zrodzony Syn z Ojoa j e s t Bożą ta jo m n io ą , k t ó r e j n ie t y lk o n ie może? znaó Marojon i in n i g n o s ty c y , a le ta k ż e a n io ło w ie i a r c h a n io ło w ie .

Swoją polem ik ę Ir e n e u sz r o z w ija d a le j w o p a rciu o argumenty z a c z e r p n ię t e z T r a d y c j 1*&. W ykazuje, ja k a j e s t nauka Apos­ to łó w przechowywana, w K o ś c ie le . A koentująo " p r io r lta te m w e r it a t ia " zw raca uwagę, że Marcjon r o z w in ą ł sw oją d z ia ła l n o ś ó z a p o n t y fik a t u A n ic e t a , k tó r y j e s t j u ż d z ie s ią t y m papieżom . Przedtem s e k t a M arcjo- na n ie b y ła zn an a, n ie może w ięc za w ie ra ć prawdy* . Wspomina rów­ n i e ż , że w ierny św iadek T r a d y c ji - P o lik a r p n ie zaw ahał s i ę nazwać

20 Marojona "pierworodnym sza ta n a " .

N astępny e ta p p o le m ik i Ir e n e u sz a sta n o w ią argumenty s k r y p t u r y s t y c z n e . S i ł ę swego d ow od zenia o p ie r a n a jp ier w na Ewan g e l l l św .J a n a , k tó r y ponad w sz e lk ą w ą tp liw o ść s t w ie r d z a , że ś w ia t s t a ł s i ę p rzez C h rystu sa 1 że p r z y s z e d ł On "do sw oioh" * /czem u wy­ r a ź n ie z a p r z e c z a l i m a r c j o n io l/. W skazuje d a le j na w ew nętrzne podo­ b ień stw o e w a n g e lii syn op tyczn yoh , z k tórym i s t o i w s p r z e o z n o ś c i d z i e l e n i e p rzez Marojona e w a n g e lii na o z ę ś o i , akceptowane i o d rzu - o a n e2 3 . Osobno zajm uje s i ę Ir e n e u sz e w a n g e lią św .Ł u k asza, atakowaną p r z e z m arcjon itów , p o d k r e ś la ją o , że s z e r e g faktów z ż y o la C hrystu ­ s a - k tó r e u zn ają ta k ż e m a r o jo n ic i - znamy w ła ś n ie t y l k o d z i ę k i n i e j 2 \ Stąd t e ż , j e ś l i Marojon od rzu oa t r z e o l ą e w a n g e lie , p o z o s t a - j e w ła ś c iw ie bez e w a n g e lii .

D a lszy o ią g arg u m en ta cji Ir e n e u sz a można by nazwać argum enta­ c j ą d o g m a t y o z n ą . Ir e n e u sz zauw aża, że p o d z ia ł z a s t o s o ­ wany p rzez Marojona n egu je b o sk o ść obu bogów. Bóg bowiem z natury

16 1 1 , 3 0 ,9 , SCh 2 9 4 ,3 i 8 . 17 U . 2 8 ,6 , SCh 2 9 4 ,2 8 2 . 18 _{I I I . 2 .1 . SCh 2 i l , 2 6 .} 19 I I I . 4 , 3 , SCh 2 i l , 5 0 . 20 I I I . 3 , 4 , SCh 2 1 1 ,4 0 -4 4 21 I I I .1 1 .2 . SCh 2 1 1 ,1 4 4 . 22 I I I , i i . 7 . SCh 2 i l , 1 5 8 . 23 1 1 1 ,1 1 ,9 ; 1 1 1 ,1 2 ,1 2 , SCh 2 1 i , i 7 0 , 2 3 0 . 24 1 1 1 ,1 4 ,3 , SCh 2 1 1 ,2 6 6 . 25 I I I , i 4 , 4 , SCh 2 1 1 ,2 7 4 .

swojej j e s t dobry. J e d li brakuje; mu dobroci, n ie j e s t Bogiem. Bóg

zad, który j e s t dobry, a który nie j e s t równoczednie Sędzią, nie

może te ż byó uważany za Boga, ponieważ niemożliwa j e s t wtedy

spra-wiadliwodó i niemożliwe j e s t nazwanie Go mądrym Ojoem^^.

Prawdę o Bogu może objawió ty lk o Jezus Chrystus, bo On j e s t Synem

27

Bożym, a s i e Marcjon .

O statni etap polemiki Ireneusza można by nazwać wykazywaniem

wewnętrznych

s p r z e o z n o d c i

i

n i e k o n s e k w e n

e j i

w

n a u o e

M a r c j o n a . Biskup z Lyonu zarzuca

gnostykowi nieznajomodó Pisma dw.2S, prowadzącą do mylnej in terp re­

t a c j i słów Chrystusa w sen sie obalania Starego Prawa /n p . Mt 5,27;

5 ,3 3 /2 9 . Ireneusz podkreśla, że słów tych nie można wyrywaó z kon­

te k stu , który wskazuje wyraźnie na to , że Chrystus nie obala sta r e ­

go Prawa - jak g ł o s i l i marojonioi - leoz je uzupełnia i rozwija*^^.

Ten etap polemiki końozy s e r ia pytań, tak skonstruowanych przez na­

szego autora, że wykazują równoczednie sprzeoznodoi twierdzeń maro-

jbnitów \ Nie waha s i ę Ireneusz skierowań do nich wreszoie bezpo-

dredniej zaohęty: "Dlcemus autem adrersus omnes h a ere tico s, e t p r i­

mo quldem adwersus eos qul sunt a Marcione e t advorsus eos qui sunt

sim lle s l i l i a , ab a lte r o Deo d ioentes esse prophetas: Legite d i l i -

gen tiu s id quod ab A p ostolis e s t Evangelium nobis datum e t le g it e

d llig e n tiu s prophetias, et ln w en letis universam actionem e t omnem

dootrinam e t omnem passionem Domini n o stri praedlotam in ip s ls " ^ -.

Trudno zaprzeozyó, że poprzez tak uszeregowane etapy argumen-

t a o j i, autor nasz władeiwle wyozerpuje polemikę. W d a lsz e j czędol

d z ie ła sq raczej pewne nawroty oraz uzupełnienia polem iki. Dotyozy

to przede wszystkim k w estii zmartwychwstania c i a ł , negowanego przez

marojcnitów. Ireneusz porusza ją głównie w k sięd ze V "Adversus hae-

r e se s" . Przeprowadza przy t e j okazji egzegezę zdania dw.Pawła

"oia-26

111,25,3 , SCh 211,482.

27

IV ,6 ,2 ,4 , SCh 100,440.

2S

IV .8 ,1 , SCh 100,464.

22

IV ,1 3 ,i , SCh 100,624.

30

Tamże,

31

IV ,3 3 ,2 , SCh 100,804.

32

IV,3 4 ,i , SCh 100,846.

76

-ło i krew nie mogą posiąśó Królestwa Bożego" / i Kor 1 5 ,5 0 /, które

marojonloi uważali za podstawę do negaoji zmartwychwstania o l a ł .

Ireneusz wykazuje w oparciu o inne te k sty , że Apostoł z o a łą pewnoś-

o ią nauczał z przekonaniem o zmartwychwstaniu o ia ł

.

Niemalże na ostatn ioh kartach swego d z ie ła dołącza stwierdzenie

ad personas mówiąc , że marojonloi i in n i gnostyoy są "instrumentami

szatana". Przez nioh bowiem objawia s i ę szatan, aby złorzeozyó Bo-

: u " .

Możemy zatem polemikę Ireneusza z Marojonem ująó w następująoy

sohemat:

1. przedstawienie błędów

2 . argumenty rozumowe

3 . argumenty z Tradycji

4 . argumenty skrypturystyczne

5 . argumenty dogmatyczne

6 . wykaz sprzecznoóci i niekonsekwencji w nauce Marojona

7 . uzupełnienia:

a / kw estia zmartwychwstania o la ł

b / deprecjacja personalna marcjonltów

Spróbujmy teraz sp ojrzeó, jak skonstruował polemikę z Marojo-

nem drugi z omawianych Ojoów K ośoioła -E z n ik z Kolb. Rozpoozyna -

podobnie jak Ironousz - o d

p r e z e n t a o j i

s y s t e m u

MarojonaSS. Następnie wyakcentowawszy jego błędy w ś w ie tle nauki ka-

to lio k ie j3 6 , p r z e c e d z i do loh odparcia, zaozynająo od argumentów

r o z u m o w y o h ^ '. Zauważa, że koncepoja Marojona o dwóoh bogach

j e s t nie do p rzy jęo ia , ponieważ od razu sugeruje, że ponad Bogiem

Prawa j e s t ktoś wyższy, któremu ten musiałby podlegaó^^.

J e st ta zbieżnośó z argumentacją Ireneusza, który wręoz zauważa, że

taka koncepoja Marojona prowadzi do nieskończonej i l o ś o i światów

1 n ie zliczo n ej i l o ś o i bóstw^ .

33 V, 1 3 ,3 -5 , SCh 153,166-182.

34 V,2 6 ,2 ,SCh 153,332.

35 Eznik, De Deo, PO 28,358.

36 Tamże 359-363.

37 Tamże 364-374.

38 Tamże 364.

Z k o le i , po przeprowadzeniu egzegezy zdania św.Pawła o tr z e ­

cim n ieb ie /2 Kor 12 ,2 -4 /* ^ , która służy mu raczej na poparcie ar­

gumentów rozumowych, Bznik przechodzi do argumentacji s k r y p -

t u r y s t y c z n e j* . Zwalcza doketyzm Marojona, wykazująo od­

powiednimi cytatam i, że ju ż w Starym Testamencie zapowiedziana j e s t

"oielesnośó" Jezusa* .

Także Eznlk - podobnie jak Ireneusz — powołuje s i ę na ten sam

fragment Ewangelii św.Jana / i , i i / podkreślając, że Jezus przyszedł

do swoich, a więc On wspólnie z Ojcem j e s t Panem świata**. Do argu-

mentaoji skrypturystycznej armeński Ojciec K ościoła dołącza także

egzegezy Pawłowego tek stu / i Kor 15,24-25/*^. Z k o le i Armeńczyk

przychodzi do argumentaoji d o g m a t y c z n e j ,

którą osnuwa

wokół nauki o wybawieniu dusz z o tc h ła n i. Autor nasz podkreśla, że

moc odkupieńcza Chrystusa obejmuje zarówno te dusze, które tam ooze

kiwały Jego p rzy jśo ia , jak i p rzyszłe pokolenia lu d zk ie. Inaczej bo

wiem - gdyby konsekwentnie zastosować za ło żen ia marojonitów - Syn

Boży musiałby byó zesłany dopiero przy końcu świata* . W

ten sposób

Eznik podsuwa wniosek, że nie można stawiać w opozycji dobroci

i sprawiedliwości Boga. Spotykamy to także u Ireneusza w a n a lo g lcz-

47

nej c z ę śc i polemiki z Marojonem

Z k o le i armeński Ojcieo K ościoła wskazuje na n i e k o n ­

s e k w e n c j e w t w i e r d z e n i a c h M a r o j o n a ,

mająos swoje źródło w nieuwzględnianiu kontekstu całego Pisma św.

Bznik an alizuje t e same cytaty z Pisma św ., co Ireneusz /n p . Mt 5,

28; Mt 19,18/*8, na które powoływali s i ę Marojonlci 1 podkreśla

z naciskiem - podobnie jak Biskup Lyonu - że Chrystus nie przeciw­

staw iał tego co nauczał Staremu Prawu, lecz rozw ijał j e , wykazująo

pełną zgodność między swoim nauczaniem, a tymże Prawem*". Dlatego

te ż poddaje krytyoe asoezę marojonitów jako niezgodną z Pismem

40 Bznik, De Deo, PO 28, 377-384.

41 Tamże 385.

42 Tamże 389.

43 Por. Adversus haereses 1 1 1 ,1 1 ,2 , SCh 211,144.

44 Bznik, De Deo, PO 28,393.

45 Tamże 394-397.

*

48 Tamże 398-404.

47 Por. Adversus haereses 1 1 1 ,2 5 ,3 , SCh 211,482.

48 Tamże IV,12,5; IV ,13,1, SCh 100,520,524.

49 Bznik, De D.o, PO 28,405-408.

78 św. 50

Przy samym końcu sw o je j p o lem ik i Armeńczyk zajm uje s i ę ta k ż e k w e s t ią zm artw ychw stania c i a ł Przeprowadza e g z e g e z ę / i Kor 15, 5 0 / , tw ie r d z ą c - podobnie ja k Ir e n e u s z '^ — że w sp osób n i e z b i t y moż­

na udow odnić, i ż A p o sto ł narodów g ł o s i ł zm artw ychw stanie o l a ł . Polem ika kończy s i ę n o tą , d o ty c z ą c ą osoby M arcjona. Hznik wy­ r a ź n ie d ep reo jo n u je M arojona, w ykazując je g o n ieg o d n o śó o s o b is t ą oraz reasum ując ró w n o cz eśn ie j e g o poglądy^**.

N ie z a le ż n ie w ię c od p o d z ia łu , j a k i z a s t o s o w a li wydawoy oma­ w ianego t r a k t a t u "De Deo" w p o lem ic e Kznika z Marojonem można wy­ r ó ż n i ć n a s tę p u ją c e c z ę ś c i :

1 . p r z e d s ta w ie n ie błędów 2 . argumenty rozumowe

3 . argumenty sk r y p tu r y sty o z n e 4 . argumenty dogmatyczne

5 . wykaz n ie k o n se k w e n c ji w nauoe Marojona 5 . u z u p e łn ie n ia :

a / k w e s tia zm artw ychw stania o l a ł b / d e p r e c j a c j a p e r s o n a ln a M arojona.

N ietru d n o zauw ażyć, że p o d z ia ł t e n odpowiada n iem al d ok ład ­ n ie p o d z ia ło w i,j a k i możemy d o s t r z e c w p o le m ic e I r e n e u s z a z Marojo­ nem. U Eznlka brakuje t y lk o grupy argumentów z T r a d y o j i. J e s t to na swój sp osób z r o z u m ia łe , j e ś l i weźmie s i ę pod uwagę, że B znlk p is z e sw oją p olem ik ę w V w iek u , a w ięo m u siałb y u z u p e łn ić dane T r a d y o ji o ok res d z ie lą c y go od I r e n e u s z a . I r e n e u sz n a to m ia st z n a ją o o s o b lś - o i e uoznlów a p o s t o ls k ic h sam j e s t żywym św iadkiem T r a d y c j i.

Z e sta w ia ją c w ięo o b ie p o le m ik i: I r e n e u s z a 1 B z n ik a , n a le ż y w skazać p rzed e w szystk im na podob ień stw o za sto so w a n eg o sohem atu, wy­ r a ż a j ą c e s i ę n a jp ierw w a n a lo g ic z n e j k o le j n o ś o i sto sow an ych argumen­ tów i ic h z a w a r to śc i t r e ś o io w e j , ja k i p od ob ień stw o metody /t a k ż e w e g z e g e z le Pisma ś w . / używanej d la s k u t e c z n ie j s z e g o p r ze k o n a n ia m arojon ltów . Podobieństw o t o z p ew n o ścią w zm oonlłoby j e s z o z e b ar­ d z i e j z e s t a w ie n ie tek stó w obu Ojoów K o ś o lo ła w a n a lo g io z n y o h o zęśolaoh

50 Tamże 40T -419. 51 Tamże * 2 0 -4 3 1 .

52 P o r. A dversus h a e r e s e s V ,1 3 ,2 - 5 ,1 5 3 ,1 5 5 - 1 8 2 . 53 B zn ik , De D ec, PO 2 8 ,4 3 2 .

p o le m ik l i a n a liz a f i l o l o g i c z n a u ży ty ch p o j ę ć . Wykracza t o jednak poza ramy n in i e j s z e g o a r t y k u łu . Ograniczmy s i ę w ię c p rzyn ajm n iej do jed n ego t y lk o p r z y k ła d u . Ir e n e u sz mówiąc o zm artw ychw staniu o i a ł , p o d k r e ś la , że św .Paw eł g ł o s i t ę prawdę " c la r e e t m a n ife s te " -

4vot(potv6cfv54, oo k oresp on d u je

z

S & $ ć 5 6 .

Zwroty u ż y te p r z e z n aszyoh autorów w tym samym p un kole p o le ­ m ik i z Marojonem 1 przy omawianiu t e j samej k w e s t ii - s ą synonim a­ m i.

Porównanie schematów p o le m ik i pozw ala wzmocnić t e z ę , że Ez­ n lk z Kolb n ie t y lk o z n a ł d z i e ł o I r e n e u sz a , a le ta k ż e z n ieg o ko­ r z y s t a ł , a w sw o je j p o lem ioe z Marcjonem b y ł od Ir o n e u sz a z a le ż n y , p rzyn ajm n iej p o ś r e d n io . Z a le ż n o ść t a n ie w yklucza o r y g in a ln o ś c i d z i e ł a E zn ik a. Godny p o d k r e ś le n ia j e s t f a k t ś c i s ł e g o zw iązku p a t r y s ­ t y c z n e j l i t e r a t u r y arm eń sk iej z g r e c k ą , jak ró w n ież p op u larn ość i a u t o r y t e t , jakim c i e s z y ł s i ę w K o ś c ie le starożytn ym j e s z c z e w V w. w d a le k ie j A rm en ii, ś w ię ty b isku p Lyonu - I r e n e u s z .

K s. Bogdan C zęsz - Poznań

THE POLEMICS OF IRENAEUS AND EZNIK OF KOLB AGAINST MARCION /Summary/

In th e p r e s e n t r a p o r t I would l i k e to draw a t t e n t i o n to two F a th er s o f th e Churoh - Ir en a eu s and Eznik o f Kolb - whose works o o n ta ln p o le m lc s a g a ln s t M arcion. Though Eznik l iv e d about 250 y e a r s l a t e r , h i s work shows r e l l a n c e on p r e d e c e s s in g Greek F a th er s i n o l u - d ln g I r e n a e u s . I f in d grounds f o r t h i s ln com parison o f ways and m ethod s, w hich Ir en a eu s and Egnut ugg m p o ie m ic s a g a in s t M arolon.

I t seem s t h e r e f o r e , t h a t Irenaeus c o n str u o te d h is p o iem ic s a g a in s t M arolon i n th e f o llo w in g way: 1 . P r e s e n t a t io n o f e r r o r s ,

54 Adwersus h a e r e s e s V ,1 3 ,5 , SCh 1 5 3 , i 8 0 - l S 2 .

55 P or. B .R ey n d ers, L exlque oompare du t e x t e greo e t d es v e r s io n s l a t i n e , arm enienne e t sy r la q u e de l'" A d v e r su s h a e r e se s" de S a in t I r ć n ć e , L ouvaln 1954.

56 De Dgo, PO 2 8 ,4 2 5 . T łum aozenie M ariesa M eroiera brzm i: "Car l'A p o tr e a oe p o i n t , d o n n ę p o u r o e r t a l n e l a r e a u r r e o tio n du o o r p s . . . " .

80

-2. National arguments, 3. Arguments from the Tradition, 4 . Scriptu-

ral arguments, 5. Dogmatio arguments, 6. A list of oontradiotions and inconsistenoies in Maroion's teaohings, 7. Supplement: a/ the problem of the Resurreetion of the body, b/ depreoiation of tho person of the Maroionites. Eznik's division corresponds almost iden- tically with the division of Irenaeus's polemios against Marcion. Eznik's polemios lacks only the group of arguments from the Tradi­ tion. This is understandable, if we take into oonsideration that Eznik wrote his polemios in the flfth oentury so he would have to oomplete the data on Tradition for the period dividing him from Irenaeus. Wheress Irenaeus himself was a living witness to the Tra­ dition and knew personally the pupils of the Apostles.

A comparison like this suggests that Eznik of Kolb not only knew Irenaeus's work, but also used it and relied on it in his po­ lemice against Marcion. It is difflcult to determine the degree of this relianoe. Anyway, it is worth drawing attention to the olose Union between patristlo Armenlen and Greek Literaturo as well as the popularity of St. Irenaeus In the Anoient Church, proof of whioh we oan find while analysing the work of Eznik of Kolb.