s k i c h w c e l u s p o p u la r y z o w a n ia pewnych z a g a d n ie ń , t o z b y te c z n e j e s t p o d aw an ie t e j ż e p r a c y w w e r s j i o r y g i n a l n e j , s k o r o k o r z y s t a s i ę z p r z e k ł a d u . Czy n i e l e p i e j b y ło b y p o d a ć w tym m ie js c u o d p o w ie d n ie p r a c e p o l s k i e lu b i s t n i e j ą c e t ł u m a c z e n ia n a j ę z y k p o l s k i p r a c n a p is a n y c h w in n y c h j ę z y k a c h ? B rak naw et w s z y s t k i c h i s t n i e j ą c y c h tłu m a c z e ń p o l s k i c h p r a c z e s ta w io n y c h p r z e z a u t o r a . U w zg lęd n io n o n a t o m i a s t / z w y p rz e d z e n ie m / tłu m a c z e n ie p r a c y A .A t i y a , a p o m in ię to w c z e ś n ie j wy d an e p r z e z "P ax " t łu m a c z e n ie k s i ą ż k i C .N .C o c h r a n e 'a . Co w i ę c e j , n ie k tó ry m a u to ro m z m ie n io n o r ó w n ie ż p ł e ć , bowiem C h r i s t i n e Mohrmann j e s t k o b i e t ą . W ą tp liw o ś c i b u d z i ta k ż e o k r e ś l e n i e
" e s e j e C .M ohrm anna". Czyż a r t y k u ł y naukowe w "!%tudes s u r L a- t i n d e s c h r e t i e n s " można z a l i c z y ć do e s e jó w ? J e d n a k ż e t e u s t e r k i r e d a k c y j n e w n ie w ie lk im t y l k o s t o p n i u o b n i ż a j ą w a r t o ś ć sam ej p r a c y , k t ó r a j e s t i n t e r e s u j ą c y m u z u p e łn ie n ie m p o p r z e d n io w ydanego t ł u m a c z e n i a k s i ą ż k i A.H.Arm s t r o n g a i U .A .M a rk u sa . C z e sła w M azur 3 . O ry g e n e s . 0 z a s a d a c h . T łum . S .K a lin k o w s k i. W stęp i o p r a co w an ie S .K a lin k o w s k i, k s.W .M y sz o r, k s . E . S t a n u l a , PSP X X III, W arszaw a 19 7 9 , ATK, s . 3 6 8 .
D w u d z ie sty t r z e c i z k o l e i tom PSP - t o d r u g i p o l s k i p r z e k ł a d z d z i e ł O ry g e n c s a . Po u d o s t ę p n i e n i u naszym c z y t e l
nikom d z i e ł a " P rz e c iw C e ls u s o w i" p ra c o w n ic y Z a k ła d u P a t r o l o g i i ATK w y d a li w k ró tc e p r z e k ł a d d r u g ie g o w i e l k i e g o d z i e ł a A le k s a n d r y jc z y k a , a m ia n o w ic ie : "0 z a s a d a c h / c h r z e ś c i j a ń s t w a / " , k t ó r e J . D a n i e l o u w s w o je j m o n o g r a f ii o O ry g e n e s ie / O r i g e n e , P a r i s 1948, s . 2 0 1 / n azw ał p i e r w s z ą summą t e o l o g i c z n ą p r z e d
s y n t e z ą św .J a n a D am asceń sk iego 1 św .Tom asza z Akwinu. J e ś l i przy tym w spom nieć o d a ls z y c h p r z e k ła d a c h , k tó r e s i ę u k a z a ły : "Komentarz do E w a n g e lii św .J a n a " , c z ę ś ć I i I I , " H om ilie o P i e ś n i nad p ie ś n ia m i" wraz z " Z achętą do m ęczeństw a" - t o bez p rz e sa d y można p o w ie d z ie ć o r e n e s a n s ie m y ś li t e o l o g i c z n e j O ry- g e n o sa na g r u n c ie p o ls k im .
D z ie ło "0 zasad ach " n a le ż y tr a k to w a ć ja k o o b s z e r n y , u s y s tem atyzow any i w n ik liw y kom entarz do w c ią ż fo r m u łu ją c e g o s i ę w I I I w. c h r z e ś c ij a ń s k ie g o c r e d o . Możemy j e o d n a le ź ć we wpro w adzeniu A le k sa n d r y jc z y k a do I k s i ę g i d z i e ł a . Nasz t e o l o g p r z y ta c z a t e a r ty k u ły w ia r y , k t ó r e w y r o s ły z nauki p r z e k a z a nej p r z e z a p o s to łó w i w y z n a je , i ż c h c e mówić o Bogu, k tó r y j e s t j e d e n , k tó r y w sz y stk o s t w o r z y ł z n ic z e g o / e x n i h i l o / i j e s t Bogiem A d a m a ..., Abrahama, p a tr ia r c h ó w , M o jżesza i p r o roków ora z tym , k tó r y z e s ł a ł na ś w ia t swego S yn a. J e z u s C hrys t u s z a ś j e s t tym , k tó r y n a r o d z ił s i ę z O jca , z o s t a ł w c ie lo n y i s t a ł s i ę c z ło w ie k ie m n i e p r z e s t a j ą c być tym , czym b y ł - Bo g ie m . T w ie r d z i, ż e p r z y j ą ł On o l a ł o , k t ó r e n a r o d z iło s i ę z D z ie w ic y i Ducha Ś w ię te g o o r a z , ż e t e n J e z u s c i e r p i a ł praw d z i w i e , zm arł p ra w d ziw ie i p raw d ziw ie t e ż z m a r tw y c h w sta ł, a po zm artw ych w stan iu ob cow ał z uozniam i i w s t ą p i ł do n ie b a / p o r . W prowadzenie 4 / . Pewną tr u d n o ś ć O rygenes w id z i w wyznawaniu w iary w bóstw o Ducha Ś w ię t e g o , z w ła s z c z a , że h e r e ty c y /b łę d y g n o sty k ó w / " g ło s z ą n ie g o d n e o p in ie na tem at bóstw a Ducha Ś w ię te g o " /O z a sa d a c h I I , V I I , 3 / . P ow ołu je s i ę napierW na a p o s t o łó w , k tó r z y n a u c z a l i , że "Duch ś w ię t y j e s t z je d n o c z o n y z Ojcem i Synem w ch w ale i g o d n o śo i" /W prowadzenie 4 / . S tw ie r d z a j e d n ak , ż e n ie r o z s t r z y g n i ę t o c zy Duch j e s t zrod zon y c z y n i e z r o - dzony / z o b . t a m ż e /, i w id z i p o tr z e b ę d o g łę b n y c h p o sz u k iw a ń . 0 c a ły w iek w c z e ś n ie j n iż A tanazy i B a z y li n a u c z a ł, i ż Duch Ś w ię ty n ie j o s t stw o r z e n ie m / p o r . 0 z a sa d a c h 1 , 1 1 1 , 3 / , ż e j e s t
u ś w ię c a ją c ą m ocą, że J e g o n a t u r a " j e s t ś w i ę t a w s p o s ó b n a t u r a l n y i s u b s t a n c j a l n y " /O z a s a d a c h I , V I I I , 3 / . N ie t u m i e j s c e , aby w c h o d z ić w k w e s t i ę s u b o rd y n a c jo n iz m u , a w k o n s e k w e n c ji c a łe g o t r y n i t a r y z m u A le k s a n d r y jc z y k a - i d z i e t y l k o o w sk a z a n i e n a t r a f n e je g o i n t u i c j e t e o l o g i c z n e , k t ó r e w e s z ły do s k a r b c a n a u k i K o ś c i o ł a , ch o ć n i e zaw sze w y m ien ian o p rz y n i c h im ię O ry g c n e s a . N ie c h t e n k r ó t k i r e f l e k s t e o l o g i c z n y w y s ta r c z y z a odp o w ied ź na p y t a n i e : co C z y t e l n i k może z n a l e ź ć w d z i e l e "0 z a s a d a c h " , budzącym w c ią g u wieków w i e l e sporów t e o l o g i c z n y c h .
P r z e k ła d samego d z i e ł a j e s t p r z e j r z y s t y , t e o l o g i c z n i e z r o z u m ia ły mimo d o ś ć tr u d n e g o c z a s a m i s t y l u A le k s a n d r y jc z y k a . P o p rz e d z o n y on j e s t n o t ą od J e d a k c j i , w stępem p i ó r a S . K a l i n - k o w sk ieg o - niezm o rd o w an eg o tłu m a c z a d z i e ł O ry g e n e s a n a n a s z ję z y k o j c z y s t y i dwoma d o ś ć o b s z e rn y m i k o m e n ta rz a m i. P ie rw s z y z n ic h - k s.W .M y sz o ra p r z e d s t a w i a O ry g e n e sa j a k o s y s te m a ty k a i w prow adza c z y t e l n i k a w głów ne w ą t k i t e o l o g i c z n e d z i e ł a . S fo rm u ło w a n ie p o d t y t u ł u : "O ry g e n e s j a k o g n o s ty k " / n r 3 , s . 3 1 / b u d z i pewną n i e j a s n o ś ć . Od r a z u c h c i a ł o b y s i ę z a p y t a ć : j a k i g n o s ty k ? lu b g n o s ty k - a l e w ja k im s e n s i e . W praw dzie o s t a t n i e z d a n ie p o p r z e d z a j ą c e t e n p o d t y t u ł s u g e r u j e , i ż c z y t e l n i k z o s t a n i e p o in fo rm o w a n y , w ja k im s t o p n i u a u t o r d z i e ł a "0 z a s a d a c h " z a s ł u ż y ł s o b i e na o k r e ś l e n i e c h r z e ś c i j a ń s k i e g o g n o s ty k a , t o je d n a k j a s n o ś ć p o d t y t u ł u d o m ag ałab y s i ę t a k i e g o u ś c i ś l e n i a . W ydaje s i ę n a d t o , i ż l e k t u r a te g o dwu i p ó ł s tr o n ic o w e g o t e k s t u n ie d a j e w m ia rę je d n o z n a c z n e g o p o g lą d u co do c h r z e ś c i j a ń s k i e j gnozy O ry g e n e sa a n i co do elem entów g n o s t y c k o - n e o p l a t o ń - s k i c h p r z e n i k a j ą c y c h c z a s a m i do j e g o n a u k i . W ię k sz ą uwagę z w r ó c i ł A u to r o p ra c o w a n ia na r ó ż n i c e z a o h o d z ą o e m ięd zy m y ślą u c z o n eg o z A l e k s a n d r i i a h e r e t y c k ą g n o z ą . W ydaje s i ę , że b a r d z i e j p o ż y te c z n ą r z e c z ą b y ło b y w y r a ź n i e j s z e p r z e d s t a w i e n i e O ry g e n e sa ja k o c h r z e ś c i j a ń s k i e g o g n o s ty k a , u p a t r u j ą c e g o p o d o b
-n i e j a k K lem e-ns A l e k s a -n d r y j s k i w p o z -n a -n iu r e l i g i j -n y m / g -n o s i s / i s t o t n ą t r e ś ć d o s k o n a ł o ś c i c h r z e ś c i j a ń s k i e j , z g o d n ie ze s t w i e r d z e n ie m A l e k s a n d r y j c z y k a , i ż " w ia ra b e z w ie d z y j e s t czymś m n ie jsz y m od w ie d z y " /Com. i n M a th ., PG i 3 , 1 9 1 7 /. C z ło w ie k o ś w ie c o n y , z d o b y w a ją c y m i ł o ś ć pod wpływem p o z n a n ia u p o d a b n ia s i ę do L ogosu - ź r ó d ł a m ą d r o ś c i i w s z e lk ie g o p o z n a n ia . Z a z n a c z y ły b y s i ę t u t a j w y p o w ied zi J r y g e n e s a n a te m a t h e r e t y c k i e j g n o z y , k t ó r y c h w d z i e l e "0 z a s a d a c h " n ap raw d ę n ie b r a k u j e . W sk a z u ją c z a ś n a e le m e n ty g n o s t y c k i e i n e o p l a t o ń s k i e w n au ce n a s z e g o t e o l o g a można b y ło n ie c o uw agi p o ś w i ę c i ć n p . p r e e g z y s - t e n c j i d u s z / p o r . 0 z a s a d a c h . I , V I I I , i / czy r e i n k a r n a c j i / z o b . 0 z a s a d a c h I , V I I I , 4 ; I I , V I I I , 3 / . Na s . 3 2 p o ja w ia s i ę d w u k ro t n i e s f o r m u ło w a n ie : " i d e a p o w s z e c h n o ś c i z b a w i e n i a " . P o p ra w n ie j b y ło b y mówić o i d e i p o w sz e c h n e g o z b a w i e n i a , u n i k a j ą c w t e n s p o s ć b p o ł ą c z e n i a dwóch rz e c z o w n ik ó w a b s t r a k c y j n y c h i z y s k u j ą c t e o l o g i c z n ą p r z e j r z y s t o ś ć s f o r m u ło w a n ia . W ydaje s i ę rów n i e ż , że s to s o w a n y s k r ó t , n p . : " tw ó r c a " P e r i A rch o n u " / s . 3 3 / n i e b rz m i w ję z y k u p o ls k im n a j w ł a ś c i w i e j . Odmiana p r z e z p r z y p a d k i g r e c k i c h i ł a c i ń s k i c h słó w w w e r s j i p o l s k i e j może r o d z i ć pewne n i e j a s n o ś o i , z w ła s z c z a d l a k o g o ś , k t o n i e z e t k n ą ł s i ę z ję z y k ie m g r e c k im . W tym w ypadku z g r e c k i e g o s ło w a : he a r c h e , t e s a r c h e s , g e n . p l . t o n a r c h o n p o w s ta ł s p o ls z c z o n y w y ra z a r c h o n , a r c h o n u . J e ś l i j u ż i d z i e o g r e k ę , t o n a s . 2 2 w k ra d ł s i ę d r u k a r s k i l a p s u s , a m ia n o w ic ie - z a m ia s t a u t h o t - h e o s - pow inno b y ć - ho a u t o t h e o s . D ru g i k o m e n ta rz k s . E . S t a n u l i p r z y b l i ż a t e o l o g i c z n e z a sad y i n t e r p r e t a o j i P ism a ś w i ę t e g o , u w z g lę d n ia ją c p o j ę c i e h a t - c h n i e n i a u O ry g e n e s a . Można by s i ę t u t a j j e d y n i e dom agać b a r d zo k r ó t k i e g o s z k i c u u w z g lę d n ia ją c e g o wpływ e g z e g e z y F i l o n a z A l e k s a n d r i i i gnozy c h r z e ś c i j a ń s k i e j n a i n t e r p r e t a c j ę b i b l i j n ą e g z e g e ty a l e k s a n d r y j s k i e g o .
S z k o d a , że w obu k o m e n ta rz a c h n i e ma s z e r s z e j w zm ianki o a p o k a t a s t a s i s w u j ę c i u O ry g e n e s a , k t ó r a w tym d z i e l e n a j s i l n i e j d o s z ł a do g ł o s u , a k t ó r ą uczony z A l e k s a n d r i i p r z e d s t a w i a j a k o h i p o t e z ę t e o l o g i c z n ą b ę d ą c ą owocem j e g o p o s z u k i wań w k r ę g u n a d z i e i , a n ie w o b r ę b i e p e w n o śc i j e g o p r z e m y ś le ń L e k tu r ę d z i e ł a "0 z a s a d a c h " z a m y k a ją i n d e k s y : I n d e k s im io n i nazw , in d e k s rz e c z o w y o r a z b i b l i o g r a f i a u w z g lę d n ia ją c a obco j ę z y c z n e , a l e t y l k o n i e k t ó r e p r z e k ła d y " P e r i A rch o n " i o p r a c o w a n ia . D ziw i t r o c h ę f a k t , że o p ra c o w a n ia w ym ienione ja k o o s t a t n i e p o c h o d z ą z 1958 r . i 1968 r . ; b r a k p o n a d to c a ł o ś c i o wego z e s t a w i e n i a b i b l i o g r a f i i p o l s k i e j , a z w ła s z c z a a r t y k u ł u k s .M .S k ib n ie w s k ie g o : " P o j ę c i e n a t c h n i e n i a u O r y g e n e s a " , Ali 2 7 /1 9 3 1 / 2 4 - 3 1 . Omawiany p r z e k ł a d j e s t b e z c e n n ą pomocą d l a w s z y s t k i c h , k t ó r z y p r a g n ą g ł ę b i e j z a p o z n a ć s i ę z m y ślą O ry g e n e sa / g e n i u s z a c h r z e ś c i j a ń s t w a - j a k n a z w a ł go J . D a n i e l o u / ja k o t e o l o g a , e g z e g e - ty o r a z c z ło w ie k a K o ś c i o ł a , k t ó r y w P o ls c e j e s t w c ią ż t a k ma ł o z n a n y . k s .K a z im ie r z Jasm an 4 . O ry g e n e s , F i l o k a l i a . T łum , i o p r a ć . K .A u g u s ty n ia k , W arszaw a 19 7 9 , P a x , s . 2 7 2 . Od 1952 r . do t e j p o ry u k a z a ło s i ę s z e r e g d z i e ł Ojców K o ś c i o ł a w p o ls k im p r z e k ł a d z i e , p u b lik o w a n y c h p r z e z I n s t y t u t W ydawniczy " P a x " . O s ie m n a s tą p o z y c ją t e j s e r i i j e s t w ł a ś n i e " F i l o k a l i a " O ry g e n e s a , k t ó r ą o trz y m a liś m y w s ta ra n n y m o p r a c o w an iu i p r z e k ł a d z i e K .A u g u s ty n ia k . " F i l o k a l i a " - "u m iło w a n i e p ię k n a " - t o a n t o l o g i a z d z i e ł A le k s a n d r y jc z y k a , s p o r z ą d z o n a p r z e z ś w .B a z y le g o i ś w .G rz e g o rz a z N a z ja n z u . Ci dwaj
!["Chimery Pana Mikołaja (2)", Ryszard Engelking, "Twórczość" nr 1 (1986) : [recenzja]]()