Vox Patrum" 7 / 1 8 7 / z . 12 - 1 3
LISTY ŚW. AUGUSTYNA
OBRAZEM JEGO DUSZY
Każdy l i s t w r o z u m ie n iu t z w . D e m e tr io sa j e s t "w izeru n k iem du szy a u to r a k o r e s p o n d e n c j i" .. W n a w ią z a n iu do t e g o o k r e ś l e n i a p r z y j rzymy s i ę d u sz y A u g u sty n a w z w i e r c i a d l e j e g o e p i s t o l o g r a f i i ^ . P o s łu żymy s i ę w tym c e l u w y ra ż en ia m i B isk u p a H ippony b a d a ją c e g o w ła sn ą d u s z ę . Ju ż "Wyznania" p r z e k o n u ją n as o j e g o w i e l k i e j z d o l n o ś c i i upo dobaniu do a u t o r e f l e k s j i i i n t r o s p e k c j i . N ie m n ie j ważnym źr ó d łem s ą tu j e g o " S o lil o k w ia " . R ów nież w in n y c h d z i e ł a c h , l i s t a c h i k a z a n ia c h spow iada s i ę c z ę s t o A u g u sty n Bogu i swoim braciom**. J e s t jed n a k z a s a d n ic z a r ó ż n i c a m ięd zy "Wyznaniami" i l i s t a m i , bo w sw ej k o r e s p o n d e n c j i B isk u p H ippony p r z e k a z u j e o s o b i e w i e l e d a n y c h , a l e s k i e r o wanych do sw o ic h a d r e s a tó w , c o n i e w ą t p l i w i e u t r u d n ia o d c z y t a n ie s t a nów j e g o d u s z y . R ów nież z a w a r te tam r a d y , u p o m n ie n ia 1 p o c ie c h y , od k tó r y ch r o i s i ę w j e g o k o r e s p o n d e n c j i , p o z w a la j ą p r z y b l i ż y ć s i ę do je g o p s y c h i k i . Tak na p r z y k ła d a n a l o g i c z n i e do sw ych "Wyznań" p i s a ł do Ja n u a reg o :
" Jestem b ard zo d a le k o od t e g o , c o o m nie s ą d z i s z , a m ia n o w ic ie , że n ic n i e ukrywam. N ie z n a la z łe m w twym l i ś c i e , n i c z e g o , c o by b a r d z ie j m nie zasmu c i ł o , n i ż t e n tw ój p o g lą d , p o n ie w a ż J e s t on f a ł s z y wy. I d z iw ię s i ę , ż e n i e z n a s z mej n ie w ie d z y od n o s z ą c e j s i ę do in n y c h n ie s k o ń c z o n y c h spraw ; nawet w z a g a d n ie n ia c h b i b l i j n y c h w ię c e j n i e w iem , n i ż wiem "^.
1 D e m e tr io s , O w y r a ż a n iu s i ę , I w ie k ; p o r . J . S c h n a y d e r , W stęp , w: A n t o lo g ia l i s t u a n t y c z n e g o , Wrocław 1959 /BN I I 1 1 7 / , s . I I I . 2 M. P e l l e g r i n o , F is io n o m ia s p i r i t u a l e , w: S . A g o s t in o , Łe l e t t e r e ,
I , Roma 1 9 6 9 , s s . XLIV-LXXVII; W. Thimme, A u g u s tin e i n L ebens und C h a r a k t e r b ild a u f Grund s e i n e r B r i e f e , G M ttingen 1 9 1 0 . 3 P o r . C o n f e s s io n e s X i , 1 , CSEL 3 3 , 2 2 6 .
o t w i e r a j ą c e j e j t a j n i k i Boże 1 w y j a ś n ia j ą c e mu tr u d n e t e k s t y Pism a ś w i ę t e g o . V/ l i ś c i e do P a u lin a i T e r a z j i s t w i e r d z a , ż e ż P au lin em " w o li mćwić o tym , czym b ęd zie m y , n i ż o tym , czym jesteśm y" **. W i n nym znów l i ś c i e do N e b r y d iu sz a cz y ta m y , ż e d u s z a j e s t n ie ś m ie r t e ln a " , a s z c z ę ś c i e p o le g a na r a d o ś c i , j a k ą nas o b d a r z a ją b y ty duchowe . Mimo
ż e A u gu styn rozm aw ia z e s o b ą , to owe r o z t r z ą s a n i a k o ń c z ą s i ę zw ykle m o d litw ą od p raw ian ą w iec zo r em . N a jb a r d z ie j in te r e s u j ą c y m j e s t w tym w z g lę d z ie j e g o 4 l i s t , w którym o p i s u j e sw ój w z lo t do Boga odbywający s i ę p r z y B ożej pomocy do n a jp r a w d z iw sz y c h bytów duchow ych: to w zn ie s i e n i e j e s t w e jś c ie m w s i e b i e ^ .
L i s t 1 0 , będącym 5 do N e b r y d iu s z a , o d s ł a n i a nam znów d u szę A u g u styn a: w y zn a je w nim , ż e s k u p ie n ie p o z w o l i ł o mu u p o d o b n ić s i ę do Boga^O. J e s t ono w tym wypadku synonimem s a m o tn o ś c i i k o n ie c z nym warunkiem od s t r o n y l u d z k i e j t e g o u p o d o b n ie n ia . G. F o l l l e t zwró c i ł k ie d y ś uwagę na wpływy p l a t o ń s k o p l o t y ń s k i e , a s z c z e g ó l n i e p o r
-, 11
f i r i a n s k i e , u w id a c z n ia j ą c e s i ę w powyższym sfo r m u ło w a n iu . P rzy p o m n ia ł on p rzy tym s k a r g i w y p o w ied zia n e p r z e z B isk u p a Hippony na P o r f i r i u s z a , k tó r y p r z e d n aw róceniem o d c ią g a ł go od C h r y stu sa jak o S ło w a W c ie lo n e g o . Ten p o g a ń s k i m ęd rzec z d ą ż a ł , by u p o d o b n ić s i ę do B oga, a l e z p o m in ię c ie m C h r y s t u s a , u s i ł u j ą c d o j ś ć do c e l u d ro g ą c n ó t . Każdy o c z y w i ś c i e m usi u zn a ć wpływ t r z e c h w y:aien ionych f i l o z o fów na A u g u sty n a , n ie m n ie j jed n a k pozw olim y s o b ie zau w ażyć, że cho c i a ż od n ied aw n a s i ę n a w r ó c ił i p r z y j ą ł c h r z e s t / 3 8 7 / , t o jednak t u ż p r z e d n a p isa n ie m l i s t u do N e b r y d iu s z a z o s t a ł on obdarowany ła sk ą m is t y c z n e j e k s t a z y c a ł k o w i c i e j u ż c h r z e ś c i j a ń s k i e j ^ . Zgadzamy s i ę z P . Henrym, ż e r e l a c j a w i z j i w O s t i i p r z e k a z a n a j e s t w ję z y k u p ł o - ty ń s k im . P rzyzn ajem y r ó w n ie ż , że A u gu styn n ie d o s z e d ł j e s z c z e do c a ł k o w i c i e d o k tr y n a ln e g o u j ę c i a p r z e ż y c ia 5 E p i s t o ł a 95,. 5,, CSEL 34,, 510 / r . 4 0 5 - 4 0 8 / 6 E p i s t o ł a 3 , 4 , CSEL 3 4 , 8 / r . 3 8 7 /. 7 E p i s t o ł a 3 , 3 , CSEL 3 4 , 7 . 8 Tamże. 9 E p i s t o ł a 4 , 2 , CSEL 3 4 , 10. 10 E p i s t o ł a 10,, 2,, CSEL 34, 2T / r . 3 8 8 - 3 9 1 / . 11 G. F o l l i e t , " D e i f i c a r i i n o t i o " , A u g u s t in . E p i s t o ł a iO , 2 , " R ech erch es A u g u s t in ie n n e s " 2 / 1 9 6 2 / 2 2 5 - 2 3 6 . 12 C o n f e s s io n s IX iO , t r ą d , e t comm. A. S o lig n a c / B i b l i o t h e ą u e A u g u s t in ie n n e 1 3 / 1 9 1 - i9 7 ; z d a w n ie js z y c h autorów p o r . P . Henry,
m s t y c z n e g o , b ęd ą c d o p ie r o u p o c z ą tk u w ła s n e j t e o l o g i i ł a s k i . Mimo to sam P o r f i r i u s z n ie w y s t a r c z y łb y do w y j a ś n ie n i a naw et ó w cz esn eg o p r z e ż y c i a u p o d o b n ie n ia do Boga i r o z p o c z ę t e g o pojm ow ania w y m ien io nego d o z n a n ia m is t y c z n e g o u A u g u sty n a .
N i e w i e l e p ó ź n i e j , bo w 390 r . w l i ś c i e napisanym do Rom aniana, A ugustyn z a c h ę c a ł :
Pozbądźmy s i ę j u ż t r o s k o r z e c z y z m ie n n e , szukajm y s t a ł y c h 1 p ew nych, w zn o szą c s i ę ponad z ie m s k ie z a s o b y . I p s z c z o ł a bowiem ma s k r z y d ł a , by w y jś ó z d u ż eg o m iodu , bo z a b i ł b y on t ę , k t ó r a by w nim t k w i ł a " l 3 .
N eb ryd iu sz w jednym z e sw ych l i s t ó w do A u g u sty n a / l i s t 5 / z a r z u c a mu i j e g o w sp ó ło b y w a te lo m z T a g a s t y , że " z b y t n io s i ę k o c h a ją " . W ie my, że t o z b y t n ie u m iło w a n ie sw o ic h b l i ź n i c h i o d d a n ie s i ę w śród n ic h a p o s to ls k ie m u d z i a ł a n i u o d ry w a ło f a k t y c z n i e A u gu styn a od b o g o m y śln o ś- c i . J e g o a p o s t o l s k i e o b o w ią z k i z w ię k s z y ły s i ę j e s z c z e b a r d z i e j , gdy z o s t a ł kapłanem skierow anym do pomocy b isk u p a W a le r iu s z a . Aby s p r o s ta ć swym zadaniom d u s z p a s t e r s k im , m u s ia ł on " p r o s i ć , s z u k a ć i k o ł a t a ć , c z y l i m o d lić s i ę , c z y t a ć i o p ł a k i w a ć " ^ . Jak o n e o p r e z b i t e r z a k l i nał wówczas W a le r iu s z a : "wiem, ż e Pan n ie g a r d z i ową m i ł o ś c i ą b ła g a j ą c ą w mej i n t e n c j i , a p rzy jm u je j ą ja k o o . l a r ę p r z y j e m n ą " ^ . W s ł o wach ty c h A u g u sty n z a k l i n a ł sw o je g o b is k u p a , by m o d li ł s i ę za n ie g o i d ał mu j e s z c z e t r o c h ę c z a s u na g ł ę b s z e p o z n a n ie P ism a św . By go z a ś n ie p r z e r a z i ć od w lek an iem z nim w s p ó łp r a c y , p i s a ł : "Może naw et i w k ró tsz y m c z a s i e , n i ż p r o s i ł e m , Bóg z a p o zn a m nie z e zb a w ie n n y mi radam i Pism a ś w . " 1 6 . w k r ó tc e p o j ą ł owe b i b l i j n e w s k a z a n ia i z a c z ą ł p r o w a d z ić d z i a ł a l n o ś ć a p o s t o l s k ą . Z d oln y b y ł t o c z y n i ć d l a t e go, że d z i ę k i m o d litw ie j e d n o c z y ł s i ę z Bogiem :
"W t e n sp o s ó b / c z y l i p o p r z e z B i b l i ę / p ou czon y c z ło w ie k p o t r a f i p ę d z i ć ż y c i e w śród b e z b o ż n y c h , w w ięk szym
1 2 7
-La v i s i o n d ' O s t i e , P a r is 1938; z au to ró w n a jn o w szy c h p o r . Take s h i K a to , L' e x t a s e a deux , w: A u g u stin u s L e x ik o n , Bd. 1 , S t u t t g a r t 1 9 8 6 , 1- 6 . J a p o ń s k i u czon y zw raca uwagę na i s t o t n y u d z ia ł M oniki w e k s t a z i e m a tk i i s y n a .
13 E p i s t o ł a 1 5 , 2 , CSEL 3 4 , 36 / d o R oB taniana/.
id E p i s t o ł a 2 1 , 4 , G&KL 3 4 , 52 / p o W ielk a n o cy 391 r . / . 15 E p i s t p l a 2 1 , 6 , CSEL 3 4 , 5 4 .
spok oju su m ien ia umrzeć i z a b ie g a ć o t o , by n ie u t r a c ić te g o ż y c ia , do k tó r e g o je d y n ie w zdychają c h r z e ś c ij a ń s k ie pokorne i łagod n e s e r c a " ! ? .
Oto poryw k a p ła ń s k ie j duszy Augustyna do dóbr w iec z n y c h , n ie wyklu c z a ją c y nawet m ęczeństw a, z a le ż n y jednak od c i ą g ł e j m o d litw y , o czym św iad czy je g o l i s t pośw ięcony m o d litw ie :
"Długa m odlitw a n ie j e s t naganna, a n i n ie u ż y te c z n a , j e ż e l i mamy na to c z a s , to z n a c z y , k ie d y ona n ie p rzeszk a d za w wykonywaniu innych d o b r y c h ,k o n ie c z nych i obowiązkowych z a j ę ć . A le i w c z a s i e ty c h z a j ę ć , jak p o w ied zia łem , mamy s i ę m od lić g łów n ie p ra g n ien iem . D ługa m odlitw a n ie j e s t , ja k n ie k tó r z y są d z ą , w ielom ów nością /Mt 6 , 7 / . Czymś innym, bowiem j e s t d łu g a mowa, a czymś innym d łu g a i tr w a ła m iło ś ć . Pan według Pisma św. s p ę d z ił noc na m o d litw ie /Łk 6, 1 2 / " / . . . / i d ługo s i ę m o d lił" /Lk 22, 4 3 / . Co wów c z a s c z y n ił? - dawał nam p r z y k ła d . Oto n asz orędow n ik , k tó r y j e s t d la nas wzorem lS,
Ż y cie a p o s t o ls k ie j e s t życiem prowadzonym pod n atch n ien iem i k ieru n k iem m i ł o ś c i .
" M iłość / . . . / ja k o ż y w ic ie lk a p ie lę g n u j e d z i e c i sw o je . N ie c z y n i te g o w z a le ż n o ś c i od ic h m i ł o ś c i , a le s t o sow nie do ic h p o tr z e b : s ła b s z e p rzed k ład a nad m ocn iej s z e " ^ .
Augustyn zna i p o tw ie r d z a skierow ane do n ie g o zd a n ie P a u lin a , że m iło ś ć wymaga m ęczeństw a, c z y l i " p r z e ż y c ia ś m ie r c i e w a n g e lic z n e j. Ona to d z ię k i dobrowolnemu oderwaniu s i ę od spraw z ie m sk ic h wyprze dza śm ierć c ie le s n ą " 2 . D z ie je s i ę t o w ted y, gdy z te g o ś w ia ta od chodzimy w z g o d z ie z naszym sum ieniem :
"Sprawa j e s t p r o s ta i n ie ma według n aszeg o p rzek o n a n ia w ą tp liw o ś c i, że w tym śm ierteln ym ż y c iu
17 E p is t o ła 21, 4 , CSEL 3 4 , 52.
18 E p is t o ła i3 0 , 19, CSEL 4 4 , 6 1 -6 2 /p o r . 4 1 1 /.
19 E p is t o ła 139, 3 , CSEL 4 4 , 153 / z roku 411 do M a r c e lin a /.
129
s i ę w pew ien sposób do ż y c ia lu d y? o r t e ln e g o . I s t n i e j e jednak n iep o k o ją cy problem
u d z i d z ia ła j ą c y c h i sz u k a ją c y c h , ta k ic h ja k j a . P o le g a on na tym, jak n a le ż y żyó wśród lu d z i i d la
ż y ć , " " G r a ją c n ie c i e l e s n ą , l e c z wewnętrznym oderwaniem s i ę n ? . *el^ S " y°h p on ęt . C z ę sto nam s i ę w ydaje, że j e ś l i n ie zgadzamy s i ę z tak im i lu d źm i, co -d o ic h postępow a n ia , od k tó r e g o pragniem y ic h o d w ró cić, t o n ie z d z ia łamy n ic p o ż y te c z n e g o d l a . i c h z b a w ie n ia . Wówczas od czu -
wamy że urok ty ch z ie m sk ic h dóbr w ś liz g u j e s i ę w nas
/ . . . / , wtedy n a sz e zbrukane d u sze s t a j ą s i ę o c i ę ż a ł e
i z w ie lk im mozołem i p o w o ln o śc ią wznosimy j e do Boga,
by brać u d z ia ł w ż y c iu zgodnym z e w a n g e lią 1 um ierać ś m ie r c ią ew an geliczn ą" ^ ^ .
Augustyn z d a je s o b ie spraw ę, że o siągn ąw szy pewne su k c e sy na t e j drodze, w ystaw ia s i ę na pokusę p ych y. M odlitw a jednak d od aje mu s i ł i ch ron i przed z a r o z u m ia ło ś c ią . O t e j r o l i m iło ś c i i z n a c z e n iu modlitwy poucza nas je g o k o resp o n d e n c ja z Eudoksjuszem , do k tó r e g o p is a ł:
"Prosimy i zaklinam y was p r z e z n a jg łę b s z ą pokorę 1 p e łn ą m iło s ie r d z ia w z n io s ło ś ć C h r y stu sa , a b y ś c le o nas p a m ię ta li w waszych św ię ty c h m od litw ach , k tó r e s ą żywsze i le p s z e n iż n a s z e , bo mroki z a m ie sz a n ia d oczesn ych spraw b ie ż ą o y c h c z ę s t o nara ż a ją nas na szkodę i o s ła b ia j ą n a sze m odły. N ie s ą t o wprawdzie n asze spraw y, a l e ty c h , k tó r z y nas z n ie w a la ją , byśmy s z l i z nim i "jedną m ilę " , a mając ew a n g e lic z n y nakaz musimy " iś ć z nim i dwie" /Mt 5 , 4 1 / . Dźwigamy tak w ie lk ie c i ę ż a r y , że le d w ie oddychamy, w ie r z ą c je d n a k , że "przed o b lic z e Twoje d och od zi w zdychanie zw iązanych" /P s 7 8 , 1 1 /2 2 .
Biskup Hippony bez pokory na pokaz l i c z y na modły sw oich b l i ź n i c h , którym s i ę p o le c a . I ta k na z a k o ń czen ie k r ó tk ie g o l i s t u do A u r e liu s z a , prosi go: "Módl s i ę za mnie"^^. Podobną p rośbę k ie r u j e do sw oich w ie r nych podczas swej n ie o b e c n o ś c i w H ipponie^ ^. Nawet u k r e su J e g o ż y c ia
21 E p is t o ła 9 5 , 2 , CSEL 3 4 , 507 / r . 4 0 8 -4 0 9 do P a u lin a 1 T e r a z j l / . 22 B p ia to la 4 8 , i , CSEL 3 4 , 137 / r . 3 9 8 /.
23 E p is t o ła 174, CSEL 4 4 , 651 / r . 4 1 5 - 4 1 6 /.
Ra p rzełom ie 4 2 9 /4 3 0 r .,b r z m i m odlitew ne echo "Wyznań" i prośby o modły w sta w ie n n ic z e , jak o tym św iadczy l i s t do komesa D ariu sza
" P rzyjm ij, mój syn u , p rzyjm ij mężu dobry i c h r z e ś c ij a n in ie n ie p o zo rn y , l e c z p e łe n C hrystusow ej m iło ś c i k s ię g ę moich "Wyznań",o k tó r ą p r o s i ł e ś : p rzesyłam c i j ą zgod n ie z twym ży czen iem . Poprzez n ią p op atrz na m nie, kim je s te m , by mnie z b y tn io n ie c h w a lić . P r z y j r z y j s i ę mnie w ś w i e t l e r e l a c j i zaw artej w "Wyzna n ia c h " , abyś mnie n ie c h w a lił ponad t o ,k im je ste m / . . . , i przekonaj s i ę kim byłem sam w s o b ie i d z ię k i s o b ie . A j e ż e l i we mnie c o ś c i s i ę podoba, to chwal ze mną Tego, k tó r e g o chwały szukałem , a n ie s w o je j, bo swej ń ie c h c ia łe m , gdyż On nas u c z y n ił, a n ie my sami s i e b ie /P s 9 9 , 3 / . Myśmy n a r a z i l i s i ę na zgubę, a On nasz Stw órca nas u r a to w a ł. Gdy tam mnie z n a j d z ie s z , módl s i ę za m nie, ab ym -się n ie s p r z e n ie w ie r z y ł, a le d o sz e d ł do c e l u . Módl s i ę syn u , módl s i ę . Prośbę tę wypowiadam z g ł ę b i duszy i św iadom ie. N ie uważaj tego z a p rzesad n ą p o k orę. N ie m y śl, że n ie j e s t e ś te g o god ny, jakoby to p r z e k r a c z a ło tw oje z a s ł u g i . N ie modląc s i ę z a ś w mojej i n t e n c j i , pozbaw iasz mnie bardzo du ż e j pomocy. N ie t y lk o t y , a l e w sz y sc y , k tó r z y d z ię k i twoim słowom nas p o k o c h a li, m ó d lcie s i ę za n a s. P rze- każ im moją p r o śb ę . Ponieważ z a ś macie d la nas w ie le szacunku, u z n a jc ie n a szą prośbę za p o le c e n ie i wy p e łn i j c i e j e , a lb o p o s łu c h a j c ie n aszego nakazu. Módl c i e S ię za n a s. C zytaj Pismo ś w ., a z n a jd z ie s z w nim a n a lo g ic z n ą prośbę samych a p o sto łó w , przywódców t r z o dy n aszego Pana oraz ic h nakaz skierow any do s łu c h a c z y . Ja z p ew n o ścią s p e ł n i ę tw oją p rośbę i będę mo d l i ł s i ę z a c i e b i e , odw zajem niając s i ę m odlitw ą p e ł ną m i ł o ś c i . Jesteśm y p a sterza m i waszym i, a wy trzod ą Bożą / i P 5 , 2 / . R ozważcie to 1 z o b a c z c ie , że nasze n ie b e z p ie c z e ń stw a s ą w ię k sz e n iż w asze i m ó d lcie s i ę za n a s. N iech aj Pan u d z i e l i nam i wam t e g o , byśmy z d a l i dobrą sprawę z n a sz e j t r o s k i o w as. N ajw yższe mu P a ste r z o w i i n a sz e j w sp óln ej G łow ie. Obyśmy również u n ik n ę li p o ch leb stw te g o ś w ia ta b a r d z ie j n ie b e z p ie c z nych n iż je g o p r z y k r o ś c i, chyba, że pokój je g o temu s p r z y j a . 0 co z a ś według wezwania A p o sto ła mamy s i ę m odlić? - "Abyśmy c ic h e i sp ok ojn e ż y c ie w ie d li we w s z e lk ie j p ob o żn o ści i m iło ś c i" / i Tm 2 , 2 / . M ódlcie s i ę zatem , abyśmy m ie li ż y c ie c ic h e i sp ok ojn e we w s z e lk ie j p ob o żn o ści i m iło ś c i; p od ob n ie, ja k my w t e j i n t e n c j i modlimy s i ę za w as, tak i wy w t e j samej za nas s k ła d a j c ie p r o śb y . G dziekolw iek bowiem j e s t e ś c i e , i g d z ie k o lw ie k my je ste śm y - On tam j e s t w sz ę d z ie 1 do n ie g o należym y"23.
131
A u gu styn w ię c n i e t y l k o m o d li ł s i ę sam z a s i e b i e i p r z e ż y w a ł s z c z y ty m is t y c z n e g o z j e d n o c z e n ia z Ojcem , a l e m o d lił s i ę r ó w n ie ż z a swe o w ie c z k i - , a „ r z y j a c i ó ł i z a w rogów . Można p o w ie d z ie ó , że w t e j m o d litw ie z a b l i s k i c h p r z e j a w ia s i ę J e ? o d u s z a ,z g o d n ie z podaną na
w s t ę p ie D e m etrio so w ą d e f i n i c j ą l i s t u .
W in n y c h znów l i s t a c h B isk u p H lppony d z ię k u j e z a ł a s k ę nawró c e n ia i c i e s z y s i ę z p r z y j ę c i a c h r z t u p r z e z G aw in ian a, l e k a r z a D io - sk ora i k om esa F e r e g r y n a ^ ^ , S t w ie r d z a , ż e p raw dziw a p r z y j a ź ń t o n i e t y lk o , ja k j ą o k r e ś l a C yceron ^ ?, " z g o d n o ść we w s z y s t k ic h sp raw ach b o sk ic h 1 lu d z k i c h z ż y c z l i w o ś c i ą i w zajem ną m i ł o ś c i ą " , a l e z g o d n o ść op arta na C h r y s t u s ie J e z u s i e Panu n aszym , k tó r y j e s t naszym n a jp ra w dziwszym p ok ojen )28. G d zie i n d z i e j znów c i e s z y s i ę i d z i ę k u j e Bogu z a o d zy sk a n ie dawnego p r z y j a c i e l a M arcjana^^ o r a z m o d li s i ę z a b l i s k i c h
s o b ie , by p o r z u c i l i b łę d y p r z e c iw w ie r z e i s t a l i s i ę j e j g ł o s i c i e lam i :
"Radujemy s i ę razem w w ie lk im u n i e s i e n i u lu d u , ż e ś w n a s z e j o b e c n o ś c i p o w r ó c ił do p raw d ziw ej i k a t o l i c k i e j w ia r y . Smucimy s i ę j e s z c z e z l e n i s t w a tw o ic h domowników w p ó j ś c i u z a twoim p rzy k ła d em / . . . / Módlmy s i ę do B oga, aby p o d p o r z ą d k o w a li s i ę naszym w sk azan iom . Ufamy m i ł o s i e r d z i u Bożemu, ż e n ie d łu g o l i s t P e le g r y n a , n a s z e g o b r a t a 1 k o l e g i w b i s k u p s t w i e , j a k r ó w n ie ż t w o j a , k och any p r z y j a c i e l u , od p ow ied ź n a p e łn i r a d o ś c i ą n a s z e s e r c a , a " ję z y k n a sz u n ie s ie n ie m " / P s 1 2 5 , 2 /" .
Nawet gdy u c i e k a ł s i ę do pomocy p a ń stw a p r z e c iw k o c ir k u m c e lio n o m , wzywał do m o d litw y za^ ic h k apłan ów S a t u r n in a i E u f r a t e s a , k t ó r z y niedawno p o w r ó c i l i z e sc h iz m y do j e d n o ś c i o r a z z a c h ę c a ł i c h , by s i ę m o d lili z a t y c h , k t ó r z y j e s z c z e s ą s m u t n i, aby ic h s ł a b o ś ć d o z n a ła u zd ro w ien ia : "Wszak ic h t r a p i s ł a b o ś ć na s k u t e k d ł u g i e g o nałogu"**^.
26 Wzmiankuje o tym l i s t 227 n a p isa n y w ed łu g A. Mandouze /P r o s o p o — g r a p h ie d e l ' A f r i q u e c h r e t i e n n e 3 0 3 - 5 3 3 , P a r i s 1 9 8 1 , 5 2 8 - 5 2 9 / w l a t a c h 3 8 8 /4 3 0 .
27 L a e liu s de a m i c i t i a 6 , 2 0 , tłu m . K. K u m an ieck i / L i t e r a t u r a Rzymska. Okres c y c e r o ń s k i , Warszawa 1 9 7 7 , 3 6 9 / .
28 E p i s t o ł a 2 5 8 , 4 , CSEL 5 7 , 6 0 8 . 29 L i s t 258 p is a n y po n a w r ó ce n iu a d r e s a t a M arcjana w r . 386 lu b r a c z e j w s p ó łc z e s n y s a k r z e b i s k u p i e j A u g u sty n a , k t ó r a s i ę odby ł a w r . 395 / A . M andouze, d z . c y t . , 6 9 1 - 6 9 2 / . 30 E p i s t o ł a i 7 0 , 1 0 , CSEL 4 4 , 6 3 0 -6 3 1 / r . 4 1 6 -4 1 8 do l e k a r z a Maksyma/ 31 E p i s t o ł a 1 4 2 , 4 , CSEL 4 4 , 2 4 9 - 2 5 0 .
Z aledw ie z n ik ła groźba donatyzmu, a p o ja w ił s i ę groźny d la c a łe j ow czarni C hrystusowej p e la g ia n iz m . I w t e j s y t u a c j i p r o s i ok. 4 i7 : P a u lin a o m odlitw ę w i n t e n c j i naw rócenia zwolenników b łęd u P e la g iu sz a :
"Wola n asza n ie w ysta rczy do p o d ję c ia d e c y z j i , by u w ierzyó w prawdę, j e ś l i Bóg n ie wspomoże j e j ła s k ą . P rzekonanie to u t w ie r d z ił sam nasz Pan, mówiąc do ty c h , k tó r z y n ie u w ie r z y li: "Nikt n ie p rzy ch o d zi do mnie, j e ś l i mu to n ie b y ło dane od Ojca / J 6 , 6 6 / . Z tego t e ż powodu i A p o sto ł, mimo i ż n ie u s ta n n ie g ł o s i ł im E w a n g elię, u w ażał, że t o w szystk o za m ało, j e ś l i s i ę za n ic h n ie b ęd z ie m o d lił, p r o sz ą c , by p r z y j ę l i w ia - - -
r ę / . . . / . Módlmy s i ę w ięc za n ic h , mój ś w ię ty b racie" .
C h a r a k te r y sty c z n ą cec h ą ż y c ia m odlitw y św. Augustyna, je g o a p o s t o ls k ic h i in t e le k t u a ln y c h w ysiłków w z g łę b ia n iu dostępnych d la c z ło w ie k a rządów O p atrzn ości Bożej^ d o p u sz c z a ją c e j z ł o w św ie c ił j e s t p e łn e i ochotne poddanie s i ę w o li B o ż e j. U w idacznia s i ę to j a sno w je g o k o r e sp o n d e n c ji z pobożną n ie w ia s tą Maksymą, c z y l i w l i ś c i e 264, k tó r y według o s t a t n ic h badań p ochodzi z 418 roku^ :
"Bóg t y lk o pozw ala na i s t n i e n i e z ły c h , j e ś l i w ie , że j e s t to p o ż y te c z n e i w y sta r c z a do p o u c z e n ia i doświad c z e n ia je g o ś w ię te g o domu. I w te n sposób p o c ie s z a n asz smutek wywołany p rzez z ły c h l u d z i , bo 1 sam ż a l , ja k ie g o z ic h powodu doznajem y, p odnosi n a s, a ic h trw ających w swym z łu o b c ią ż a . Radość ja k ą odczuwamy z poprawy n ie k tó r y c h nawróconych oraz z ic h z e s p o le n ia ze ś w ię t ą s p o łe c z n o ś c ią n ie da s i ę porównać do żadnego in n ego w e s e la . D la te g o t e ż Pismo św. z a w iera następu j ą c ą p r z e s tr o g ę : "Synu, j e ś l i b ę d z ie s z mądry, t o bę d z ie s z nim d la s i e b i e i d la sw oich b l i s k i c h . J e ś l i s t a n i e s z s i ę z ł y , sam p o n ie s ie s z szkodę" /P r z 9 , 12 LXX/. Gdy r a d u je sz s i ę z m y ś li o w iernych i sp ra w ie d liw y c h , t o ic h c n o ta im 1 nam pomaga. Gdy n id w ie r n i i n iep raw i lu d z ie nas zasm ucają, ic h z ł o 1 nasz smutek im samym sz k o d z ą . Nam za ś u Boga bardzo w ie le pomaga dobroczynna m iło ś ć , k tó r ą wyrażamy ję zy k iem 1 modłami M odlitw a wymaga rów nież stu d ió w , a l e k o n ie c z n ą j e s t w n ie j tak że
pomoc Boża, jak na p rzyk ład w rozw iązyw aniu ' h zagadnień
32 E p is t o ła 186, 3 8 , CSEL 5 7 , 7 7 -7 8 / r . 4 1 7 /.
33 P o r . A. Mandouze, d z . c y t . , 7 1 7 .
133
-ł a c i ń s k i e g o p r z e k -ła d u p s a -ł t e r z a : "Ty p r a g n ie s z — p i s a -ł do A udaksa — sk arb u m ą d r o ś c i, a o t r z y m a łe ś go m n ie j , n i ż c h c i a ł e ś . J a o n ie g o p r o s z ę c o d z i e n n i e ż e b r z ą c na m o d lit w ie o j e g o o d r o b in ę , a z a le d w ie go o tr z y m u ję . w innym znów l i ś c i e a u to r o c z e k u j e p r z e d e w sz y s tk im pomocy z n ie b a do r o z w ią z a n ia tr u d n e g o b i b l i j n e g o z a g a d n ie n ia :
"Wydaje mi s i ę , ż e w ię k s z y wpływ na t o d o c ie k a n ie w y w iera ż y c i e b a d a c z y , n i ż n a j l e p s z e d y s k u s j e . Bo c i , k t ó r z y s i ę n a u c z y l i od J e z u s a C h r y s tu s a b yć c ic h y m i i pokornym i se rc em /M t l i , 2 9 / , w ię c e j z y s k u j ą m odląc s i ę , n i ż c z y t a j ą c i s ł u c h a j ą c . N ie t r z e b a jed n a k z a n i e
c h a ć p o s łu g i w a n ia s i ę d y s k u s j ą , l e c z sk o r o t e n , " k to s a d z i i k t o p o d l e w a w y p e ł n i ł sw ój o b o w ią z e k , t o r e s z t ę n a le ż y z o s t a w i ć Temu, k t ó r y " w z ro st d a le " / i Kor 3 , 7 / 3 6 .
Mimo, ż e w ed łu g A u g u sty n a w ia r a w y p rzed za z r o z u m ie n ie , t o je d n a k życzy on K o n s e n c ju s z o w i, by p rób ow ał t ą w ia r ę z r o z u m ie ć : "A t y , n a j m i l s z y , módl s i ę g o r ą c o 1 w y tr w a le , by Pan u d z i e l i ł c i pojm ow ania w ia r y . W t e n s p o s ó b z e w n ę tr z n e p o u c z e n ia , j a k i c h u d z i e l a c i p i l n y n a u c z y c i e l i znaw c a , b ęd ą ow ocn e, p o n ie w a ż a n i t e n "k to s a d z i n i e j e s t cz y m ś, a n i t e n k t o p o d le w a , a l e B óg, k t ó r y w z r o s t d a - j e " / i Kor 3 , 7 / , do k t ó r e g o mówimy: " O jcze n a s z , k t ó r y ś j e s t w n i e b i e /M t 6 , 9 / . P ow yższą p r o ś b ę z a nosim y do Boga n ie d l a t e g o , żeb y t u b y ł , a tam Go n ie b y ło - w szak On c a ł y j e s t w s z ę d z ie sw ą duchow ą o b e c n o ś c i ą - a l e p r z e z t o wyrażam y, ż e j e s t On w t y c h , k tó r y c h p o b o ż n o ść w s p l e r a " 3 '.
Biskup H ippony p rzyp om ina t u w ym ienionem u a d r e s a to w i b la s k prawdy ośw ieca ją cej* ^ ^ . W l i ś c i e 266 skierow anym do F lo r e n ty n y w r . 4 0 8 /4 0 9 czytamy o M is tr z u w ew nętrznym , k t ó r y p r ze b y w a ją c w j e j młodym s e r c u p rze k o n u je j ą , ż e "praw dziw e s ą d o p ie r o c o p r z e k a z a n e sło w a " / i Kor 3 , 7 / 3 9 . 35 E p i s t o ł a 2 6 1 , 1 , CSEL 5 7 , 618 /d o A u d a k sa /. 36 E p i s t o ł a 1 4 7 , 1 , CSEL 4 4 , 2 7 4 -2 7 5 / r . 4 1 3 - 4 1 4 / . 37 E p i s t o ł a 1 2 0 , 1 4 , CSEL 3 4 , 716 / p o r . 4 1 0 / . 38 P o r . E p i s t o ł a 1 2 0 , 6 , CSEL 3 4 , 7 0 8 - 7 0 9 . 39 E p i s t o ł a 2 6 6 , 4 , CSEL 5 7 , 6 5 8 .
A utor w r e s z c ie n ie ś m ie r t e ln e g o le j t m o t iw u w "W yznaniach" o n ie spokojnym s e r c u lu d zk im i z a s p a k a ja n iu j e g o p o tr z e b p r z e z B oga, mu s i d z i ę k i ś w i a t ł u Bożemu i w łasnem u d o ś w ia d c z e n iu uzyskanem u na mod- i i t w i e u zn ać j e j z n a c z e n ie w c z a s i e sw ej o s t r e j w a lk i z p e l a g i a n i z - nem. D ysp u ta z P e la g iu s z e m i j e g o u c z n ia m i j e s t ś c i ś l e p o w ią za n a n ie Ł.ylko z wypracowaniem a u g u s t y ń s k ie j t e o l o g i i ł a s k i , l e c z ta k ż e z uwy p u k len iem w i e l k i e j w agi m o d litw y . M od litw a bowiem j e s t , ja k p i s z e A u gu styn w 17T l i ś c i e z 416 r . do p a p ie ż a In n o c e n te g o I , n a jc z y stsz y m dowodem k o n i e c z n o ś c i ł a s k i . D z ię k i ł a s c e w y p r a sza n ej na m o d litw ie , d o k o n u je s i ę d z i e ł o z j e d n o c z e n ia z B ogiem . B isku p Hippony j e s t zd e cy d o w a n ie p rze k o n a n y , co t e ż mocno p o d k r e ś la w wymienionym l i ś c i e do I n n o c e n te g o I , ż e m o d litw a j e s t p o tr z e b n a każdemu c h r z e ś c ij a n i n o w i, by n ie u l e g ł p o k u s ie : "Modlimy s i ę , byśmy m o g li p okon ać p o k u sę , aby duch B o ż y , od k t ó r e g o o tr z y m a liśm y z a d a te k / 2 Kor 1 , 2 2 / , wspomagał n a s z ą n ie m o c /K z 8 , 2 6 / " " . W innym znów l i ś c i e zw raca s*ię do s p r z y j a j ą c e g o P e l a g iu s z o w i J a n a ,b is k u p a J e r o z o lim s k ie g o ,w n a s tę p u ją c y c h s ło w a c h :
"Wykaż mu / P e l a g i u s z o w i / k o n ie c z n o ś ć u z n a n ia ł a s k i B o ż e j , k t ó r ą , j a k wiadom o, z c a ł ą p e w n o śc ią wyzna w a li ś w i ę c i B oży, gdy sam i p r o s i l i P an a, by w y p e łn ić J e g o r o z k a z y . U c z y n is z t o zarów no p r z e z n ap om n ien ie z e w zg lę d u na j e g o z b a w ie n ie , k t ó r e pow inno b yć w Chry
s t u s i e , j a k r ó w n ie ż m odląc s i ę z a n i e g o . Ś w ię c i o t r z y m a li r o z k a z , by u k azać i s t n i e n i e ic h w o l i , p r o s z ą z a ś r o z k a z o d a w c ę , by w sp a r ł j e j n ie m o c "^2.
K o ś c i ó ł w ię c m o d li s i ę z a t y c h , k t ó r z y n i e w ie r z ą , bo Bóg j e s t dawcą w ia r y . Z a n o si t e ż m odły w i n t e n c j i w ie r z ą c y c h , p r z e z c o p rzypom ina, ż e Bóg u d z i e l a d aru w y tr w a n ia . Zwróćmy w r e s z c ie uwagę na l i s t Augu s t y n a do J u lia n n y , m atk i m łod ej D em e tr ia d y , k t ó r a p r z y b r a ła w elon za k o n n y , g d z ie p r z e s t r z e g a c ó r k ę i matkę p r z e d wpływem P e l a g iu s z a :
" W id zisz d o b r z e , ja k n a le ż y w y s t r z e g a ć s i ę w i e l k i e g o n ie b e z p ie c z e ń s t w a , jak im i k o n sek w en cja m i g r o ż ą t e s ło w a . B rzm ią z a ś one n a s t ę p u j ą c o : "Te d ob ra mogą być t y l k o w T o b ie " 4 3 .S ło w a t e b rzm ią z a c h ę c a j ą c o ,
40 C o n f e s s io n e s I 1, CSEL 3 3 , 1: " In ąu ietu m e s t c o r n o stru m , donec r e ą u i e s c a t in t e " .
41 E p i s t o ł a 1 7 7 , 4 , CSEL 4 4 , 6 7 2 . 42 E p i s t o ł a 1 7 9 , 5 , CSEL 4 4 , 6 9 4 .
135
* * ajp raw d ziw iej i c a ł k o w i c i e p o k r z e p ia j ą . U a ls z e wy p o w ie d z i t e g o a u to r a o t y c h w a r t o ś c i a c h , ż e p o ch o d zą od c i e b i e s a m e j, w y r a ż a ją p o g lą d z a t r u t y jadem f a ł s z u . N ie d a j B o ż e , by d z ie w i c a p o ś w ię c o n a C h r y stu so w i c h ę t n i e i c h s ł u c h a ł a . Ona ro zu m ie w ła sn e u b ó stw o lu d z k i e g o s e r c a i d l a t e g o o z d a b ia s i ę k le j n o t a m i sw ego O b lu b ie ń c a . O t y c h duchow ych b o g a ctw a ch s łu c h a j r a c z e j A p o s t o ła , k t ó r y mówi: " / . . . / A sk a r b t e n mamy w na c z y n ia c h g l i n i a n y c h , aby w y n i o s ło ś ć d z i e ł a n a s z e g o b y ła d z ie łe m p o t ę g i B o ż e j ,a n i e n a s z e j " / 2 Kor A, T / / * * * / * N ie d z iw c i e s i ę , ż e t e sk a r b y n a le ż ą do w as, n i e p o ch o d z ą c od w as; o C h le b ie bowiem pow szednim t e ż mówimy, ż e j e s t n aszym , a mimo t o p ro sim y o n ie g o p o s ł u g u j ą c s i ę fo rm u łą " d aj nam*!, by n i e uw ażano, że s o b i e go z a w d z ię c z a m y " ^ .
Możemy p r z y p u s z c z a ć , ż e w spom niana d z ie w i c a oddana Bogu o r a z u gru n towana w k a r n o ś c i i p o k o r z e c h r z e ś c i j a ń s k i e j , po p r z e c z y t a n iu p o w yższych s łó w b ł a g a ł a Go, by n ie b y ło u n i e j p r z e k o n a n ia , d z i ę k i którem u u w a ż a ła b y , ż e p o s ia d a c o ś , z c z e g o m ogłaby s i ę c h l u b i ć ja k o ze sw ej w ł a s n o ś c i , a n i e z c z e g o ś o trzy m a n eg o od Pana / i Kor 1 , 3 1 / od N a jw y ż sze g o bowiem o t r z y m a ła w s z y s t k i e d a r y , k t ó r e j ą c z y n i ą d ob rą. Bo " j e j d u s z a c h l u b i ć s i ę b ę d z ie w Panu" /P s 3 3 , 3 / , k t ó r y n a s y c i ł dobram i j e j p r a g n ie n ia / P s 1 0 2 , 5 / . On sam n a t c h n ą ł d z i e w icę p r a g n ie n ie m , by n ie c h l u b i ł a s i ę ja k im ś dobrem , ja k o b y / go n i e o tr z y m a ła / i Kor 4 , 7 / .
Na z a k o ń c z e n ie n a szy c h rozw ażań o m o d lit w ie w k o r e s p o n d e n c j i św . A u gu styn a t r z e b a s i ę g n ą ć do n a p is a n e g o po 4 i l r o ku 130 l i s t u do P r ó b y . B isk u p H ippony o k r e ś l a w nim j e j p r z e d m iot n a s t ę p u j ą c o : "Módl s i ę o ż y c i e s z c z ę ś l i w e " ^ . S z c z ę ś l i - wym z a s , j e g o zd a n iem , j e s t t e n , " k tó ry ma w s z y s t k o , co ch ce i n i e p r a g n ie n ic z e g o n ie o d p o w ie d n ie g o . J e ż e l i z a ś tak j e s t , t o s p ó j r z , j a k i e j e s t t o o d p o w ie d n ie p r a g n ie n ie " ^ " . A c z e g o c z ło w ie k w in ie n n a l e ż y c i e p ra g n ą ć? - ż y c i a w ie c z n e g o ^ ? . C zło w iek wówczas ż y j e n a l e ż y c i e i p o ż y t e c z n i e na z i e m i , j e ż e l i z b i e r a z a s ł u g i na ż y c i e w ie c z n e ^ ^
-44 E p i s t o ł a 1 8 8 , 5 - 6 , CSEL 5 7 , 1 2 3 -1 2 4 / r . 4 1 7 - 4 i 8 / . 45 E p i s t o ł a 1 3 0 , 9 , CSEL 4 4 , 5 0 .
46 Tamże, 1 1 , CSEL 4 4 , 5 2 . 47 Tam że, 1 4 , CSEL 4 4 , 5 5 .
Do te g o t e ż ż y c ia , w którym ż y je s i ę d la Boga i z Boga, n a le ż y o d n ie ść bez w ą tp liw o śc i p o z o s t a łe dobra, upragnione poży t e c z n ie i god ziw ie^ . W z w ie r c ia d le prywatnych l is t ó w św. Augustyna w idać w ięc j a s n o , że je g o d u sza j e s t sp ra g n io n a Boga, w którym znaj d u je swój sp o czy n ek , bo On zasp ak aja w s z y s tk ie je g o d ą ż e n ia .
K s. Wacław Eborowioz - P e lp lin
DE S . AUGUSTINI EPISTOLIS UTI IPSIUS ANIMAE IMAGINE /Argumentum/
Hac i n d l s s e r t a t i u n c u l a a u c to r in fundamento D em etrii se n te n t i a e " e p isto la m imaginem animae a u c t o r is e sse " S . A u g u stin i animam ac vitam s p ir it u a le m , quae ex l l l i u s e p i s t o l i s p a t e n t , e x p o n lt.