Stosunki partnerskie Unii
Europejskiej i Rosji
Rocznik Integracji Europejskiej nr 2, 147-166
2008
WOJCIECH
STANKIEWICZ
OlsztynStosunki partnerskie Unii Europejskiej i Rosji
Interesy Federacji Rosyjskiej i Unii Europejskiej uwarunkowanesąw szczególno
ściambicjami ponadregionalnymioraz chęcią odgrywaniadecydującejroli na konty
nencie,atakże powiązaniami gospodarczymi izapotrzebowaniemkrajów europejskich
na rosyjskie surowce energetyczne. Współzależności umacnia również fakt, że Federa cja Rosyjska oraz Unia Europejska znalazły sięw bezpośrednim sąsiedztwie. Rosja
pierwszy raz graniczyna zachodzie z dużym instytucjonalnym sąsiadem,sąsiaduje też z pięcioma państwami członkowskimiUnii, a w dwóch znich zamieszkujeznaczna mniejszość rosyjska - Estonii i Litwie.
Celemniniejszego studium jest włączenie siędo nurtuanaliz,akcentujących zna
czeniewspółpracy FederacjiRosyjskiej z Unią Europejską. Autor poprzezwnikliwą analizę zamierza dowieść jakważnymipartnerami strategicznymisą Uniai Rosja, któ rzy współpracując w różnorodnychobszarach, tj. politycznym, gospodarczym,handlo
wym umacniają pozycję nascenie międzynarodowej.
Hipoteząbadawcząniniejszego studium jest twierdzenie, że dialog między Federa- cjąRosyjską a UniąEuropejskąuwarunkowanyjest przedewszystkim interesami gospo
darczymi, które wynikają, m.in. zbliskości geograficznej, konieczności wzajemnego uzupełniania się w sektorze gospodarczym, infrastruktury oraz potencjału gospo
darczego rynku rosyjskiego i unijnego.
W celu rozwinięciahipotezy,postawiono następującepytania:
1. Jakie dokumenty regulujące stosunki między Unią Europejską a Federacją Ro
syjskąprzyjęto oraz jak zbieżne są interesy stron?
2. Na jakiecele wzajemnej współpracyzwrócono szczególnąuwagę oraz jak zamie rzano jeosiągnąć?
3. Wramach jakich przestrzeni zamierzano prowadzićwspólny dialog?
4. Jakie przesłanki doprowadziły dopodjęciadecyzji ozdynamizowaniu współpracy oraz jakąformę instytucjonalnych spotkańwybrano?
5. Dlaczegowspółpracę zUnią Europej ską uznano priorytetem rosyjskiej polityki za
granicznej?
6. Jakie wyobrażeniarelacji Unia Europejska-FederacjaRosyjska w przyszłościmają obie strony?
7. Naczym polega szczególnycharakter gospodarczego partnerstwaUnii Europej skiej i Federacji Rosyjskiej?
8. Jak europejski popyt naźródła energii sprowadzane zRosji wpływanawzajemne
relacje?
9. Z jakiego powodu UniaEuropejska angażuje sięwfinansowe wspieranie Federacji Rosyjskiej?
10. Jak poszerzanie UniiEuropejskiej naWschód oddziałuje na interesy FederacjiRo
syjskiej oraz jakwpływa na relacjez Unią Europejską? 11. Jak przedstawiają się perspektywy dalszej współpracy?
W analizie wykorzystano metodę politologiczną oraz wspomagano się metodąhi
storyczną1.
1 A. Chodubski, Wstęp do badań politologicznych, Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1998, s. 75-81.
2 Natemat rosyjskiej transformacji w 90. latachXX wieku: E.Zieliński, Współczesna Rosja: stu dium polityczno-ustrojowe, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 1995.
3 Związek Radziecki przez wiele lat nie widział potrzeby nawiązania stosunków dyplomatycz nych z Europejską Wspólnotą Gospodarczą (EWG). Dopiero pierestrojka doprowadziła do zmiany w rosyjskiej polityce. W rezultacie 18 grudnia 1989 r. zawarto pierwszą dwustronną Umowę o han dlu, współpracy handlowej i gospodarczej, która zaczęła obowiązywać w lutym 1990 r. i do 1997 r. stanowiła podstawę prawną stosunków Rosji z EWG, a od 1993 r. z Unią Europej ską, W. Konończuk,
Stosunki UE-Rosja przed rozpoczęciem negocjacji w sprawie nowego Układu o partnerstwie i współpracy, „Wspólnoty Europejskie” 2007, nr 1 (182), s. 9.
4 A. Stępień-Kuczyńska, M. Słowikowski, Unia Europejska a państwa Europy Wschodniej, Wy dawnictwo Sejmowe, Warszawa 2008, s. 46-47.
5 Porozumienie ze względu na przeciągający się tryb ratyfikacyjny oraz ze względu na wybuch wojny w Czeczenii oraz krytykę polityki Rosji przez UE, wcielono w życie dopiero 1 grudnia 1997 r.
1. Relacjepartnerskie UniiEuropejskiej iRosji - geneza. Porozpadzie Związku Socjalistycznych RepublikRadzieckich12 (ZSRR), z początkiem lat dziewięćdziesiątych,
gdyUniaEuropejska (UE) i Rosja rozpoznały wynikające ze wspólnej współpracypo tencjalne korzyści,zarównogospodarcze, jaki polityczne, zaczęto zastanawiać się nad
bliższą kooperacjąi pojawiła siępotrzeba wypracowania porozumieniamiędzyRosją i Wspólnotami Europejskimi (WE)3. Pierwszymdokumentemokreślającym stosunki
międzyRosją i UE była Wspólna deklaracjapolityczna o partnerstwieiwspółpracy
między FederacjąRosyjskąi Unią Europejską, który podpisano 9 grudnia 1993 r.
w Brukseli. W dokumencie podkreślonomożliwośćRosji zadecydowania o wyborze
przyszłości państwa i podjęciadecyzjiw kwestii nowych instytucjidemokratycznych. Wyrażono wiarę,że kontynuowaniewspierania demokratycznie wyłonionych organów przyczyni siędopodniesieniaichskutecznościw urzeczywistnianiu zmian, azarazem
umożliwi Rosji przyłączenie siędo państw europejskich, którepodzielajądemokra tyczne wartości. Podstawą partnerstwa powinnozatem być trzymanie się zasad demo
kracji oraz praw człowieka. W deklaracji podkreślono także nasileniewspółdziałania
politycznego w celu rozstrzygania problemówglobalnychoraz poszukiwania odpo wiedzina zagrożenia i konfliktymogącezaistnieć w przyszłości4. Obie stronyzwróciły uwagę na konieczność jakościowej zmianykooperacji w dziedzinie ekonomii oraz
oparcia jej na zasadach gospodarkirynkowej.Zaakcentowano, że rozszerzanie UE bę
dzie korzystnie wypływaćzarówno na Unię,j ak i na Federację Rosyjską (FR).Ponadto UE zapewniła o podjęciudziałań, które pozwoląna otwarcieswego rynku na eksport rosyjskich towarówi usług orazobjęciu go preferencyjnym systemem.
Poruszonew deklaracji zagadnieniazostały następnie rozwinięte w dokumen cie obowiązującym do czasów współczesnych pt. Porozumienie o Partnerstwie i Współpracyzawartym 24czerwca1994 r. na greckiej wyspieKorfu5; od tego momen
tuUkład jest nąjważniejsząpodstawą prawną stosunków Unii Europejskiej z Federacją
Rosyjską.
Układy o partnerstwie i współpracy stoją niskow hierarchii umów międzynarodo
wych zawieranych przez UE, lecz Układ o Partnerstwie i Współpracyzawarty zRosją
jestporozumieniemwyróżniającym się pod względem szeroko rozbudowanego dialogu
politycznego.Wdokumenciezawartoogólnikowecele oraz zasady normujące relacje między stronami, scharakteryzowano ramy instytucjonalne stałego dialogu ekono
micznego i politycznego, a ponadto kierunki współpracyw konkretnych dziedzinach.
Po porozumieniu nieoczekiwano jakiegokolwiek planu stowarzyszenia FR z Unią ani jej przynależności doUE.Podstawowymi celami partnerstwa były: zinstytucjonalizo
waniepolitycznego dialogu między stronami, wspomaganie wymiany handlowej i in westycji orazskoordynowanych relacji ekonomicznychwspierających stabilny wzrost gospodarczy stron, wzmocnienie politycznych i ekonomicznych swobód, ugruntowa
nie demokracjiwFR, rozwój rosyjskiej gospodarki, atakże wolnorynkowychmecha
nizmów, wspomaganie rosyjsko-unijnej kooperacji wkwestiigospodarki i finansów, nauki i techniki,spraw społecznych, ekologiii kultury,pogłębianie wzajemnych relacji UE i Rosji, wtym ułatwienie budowy międzystronami strefy wolnego handlu6, two rzenie sprzyjających warunków dla transferu inwestycjii kapitału, wyeliminowanie
dyskryminacyjnych praktyk, współpracana rzecz demokratyzacji życia oraz reform rynkowych7. Obiestronyporozumieniabyły świadome, iż dokumentstanowi jedynie
podstawędo wypracowywania kolejnych porozumień,dlatego najego podstawie za
wierano dokumenty szczegółowe8.
po ratyfikacji przez wszystkie państwa członkowskie UE. Porozumienie zawarto na 10 lat z szansą na coroczne przedłużanie.
6 Agreement on Partnership and Cooperation, http://ec.europa.eu/comm/extemal_relations/cee-
ca/pca/pcamssia.pdf [dostęp: 9.12.2008]; M. Raś, Perspektywy dialogu Rosja - Unia Europejska, w: A. Stępień-Kuczyńska, T. Jałmużna (red.), Dialog europejski Zachód-Wschód. Polityka - gospo darka - społeczeństwo, Adam Marszałek, Toruń 2006, s. 278.
7 Ł. Bartkowiak, Stosunki zewnętrzne Unii Europejskiej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń
2008, s. 105.
8 A. Stępień-Kuczyńska, M. Słowikowski, op. cit., s. 52.
9 Ze Stałą Radą Partnerstwa mamy do czynienia od 2003 r., wcześniej istniała jako Rada Współpracy, W. Konończuk, op. cit., s. 9.
Porozumieniewyznaczyło także następujące ramyinstytucjonalnew celu regular
nych narad międzyUE a FR:
- strategicznykierunek rozwoju relacji UE-Rosja będzie określany podczasszczytów szefów państwirządów (uczestniczą wnichprezydent Rosjioraz przewodniczący
Rady UE i KomisjiEuropejskiej) odbywających się dwa razyw roku;
- omawianie konkretnych problemówbędzie się odbywało w ramach spotkań Stałej Rady Partnerstwa9,wktórych będą uczestniczyć odpowiedzialnizadaną sferę poli tyki ministrowie;
- spotkania będą sięodbywać na szczebluekspertów orazwyższych urzędników;
- dialogpolityczny dotyczący aktualnych kwestiimiędzynarodowych będzie prowa dzony podczas regularnych szczytów ministrów spraw zagranicznych, szczytów wyższych urzędnikówz ich odpowiednikami rosyjskimi, a także comiesięcznych
szczytów ambasadora FRprzyUE z TrójkąKomitetu Politycznego i Bezpieczeń
stwa10 11, aponadto w ramach zespołów eksperckich;
10 Trójka Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa składa się z przedstawicieli państwa człon kowskiego UE, które akurat przewodniczy Unii, przedstawicieli państwa członkowskiego, które będzie przewodniczyć Unii w kolejnej kadencji, a także Komisji Europejskiej i Sekretariatu General nego Rady UE, http://ec.europa.eu/extemal_relations/library/publications/russia_brocliure07_pl.pdf [dostęp: 9.11.2008].
11 Agreement on Partnership and Cooperation, art. 55, http://ec.europa.eu/comm/extemal_rela-
tions/ceeca/pca/pca_russia.pdf [dostęp: 12.12.2008]. 12 W. Konończuk, op. cit., s. 10.
13 Common Strategy of the European Union on Russia, http://ec.europa.eu/comm/extemal_rela-
tions/ceeca/com_strat/russia_99.pdf, [dostęp: 12.12.2008].
14 Stratiegija razwitija otnoszienij Rossijskoj Fiedieracii s Jewropiejskim sojuzom na sriedniesrocznuju pierspiektiwu (2000-2010 gody), http://www.delrus.cec.eu.int/ru/p_320.htm [dostęp: 12.12.2008].
1 A. Stępień-Kuczyńska, M. Słowikowski, op. cit., s. 53-54.
16 Por. W. Pozdniakow, Obszczaja stratiegija Jewropiejskogo Sojuza w Otnoszenii k Rossii, „Mieżdunarodnaja Żizń” 1999, nr 8, s. 13.
- konsultacje w sprawie praw człowieka będą się odbywać regularnie;
- współpraca Parlamentu Europejskiego i Parlamentu Rosyjskiego będzie sięodby
wać wzakresie Parlamentarnego KomitetuWspółpracy.
W założeniu Układ miał pełnić ważną rolę w integracjiFR z gospodarką europejską orazpotwierdzić i umocnićszczególną wartość relacji Rosji zUE. Mimo żeprzewidy
wanow nim dość obszerne regulacje w handlu międzystronami(zbliżenierosyjskiego ustawodawstwado prawa wspólnotowego)11, okazałosię, żepogłębienie stosunków go spodarczych jest trudniejsze niż się spodziewano, m.in. nigdy nie rozpoczęto debaty o stworzeniu strefywolnego handlu - jeden z głównych celów układu. Jest topo części wywołane niektórymi postanowieniami Układuzakładającymi,żeRosja w najbliższym czasieprzystąpi doŚwiatowejOrganizacji Handlu (WTO), czego jeszcze nieosiągnęła12.
Wśród priorytetowych porozumieńprzyjętych z końcem latdziewięćdziesiątych
międzyFR i UE wyszczególnić należy Wspólną StrategięUEwobec Rosji13przyjętą na spotkaniu 3-4 czerwca z 1999r. w Kolonii,a także Strategię Rozwoju Stosunków
FR z UEwPerspektywie Średnioterminowej tj. na lata 2000-201014, przedstawioną 22października 1999 r. wHelsinkach, a zatwierdzoną 3 czerwca 2000 r.dekretempre
zydenta Rosji. Dokument przedstawia rosyjską wizję partnerstwa z Unią.
Pierwsza Strategia wynikła z konieczności znalezienia nowych rozstrzygnięćwe wzajemnych relacjach, którebyły wynikiem kryzysu rosyjskiego 1998 r. oraz oczeki
wanego poszerzenia NATO na wschód, a wynikające z tego negatywne odczucia
społecznemiały w pewnymstopniu zostaćdzięki Strategii zniwelowane15. WStrategii
wskazano ogólne ramy politycznego dialoguzFR, a według ekspertóweuropejskich Strategia stanowiła unikalną szansę dla rozwoju państwa rosyjskiego, której wykorzy stanie było zależne wyłącznie od Rosjan. Podkreślono, iż największą odpowiedzial ność wtworzeniu strategicznej współpracy ponosi Rosja16.
We wstępie do dokumentu stwierdzono, że odpowiedzi dotyczące wyzwańprzed ja kimi staj e kontynent europejski mogą zostaćodnalezione jedynie dzięki coraz bardziej zacieśniającym się kontaktom pomiędzy UE a Rosją. Rosyjskaprzyszłośćjest zasadni czymelementem przyszłościEuropy i stanowipriorytetowy interesdla Unii. Szczegól
nie istotne są pierwsze słowa dokumentu: „Stabilna, demokratyczna, rozkwitająca Rosjajako integralna część zjednoczonej Europy, wolnej od nowych, rozdzielających
ją podziałów, gwarancj ą trwałego pokoju na kontynencie. Problemy całegokontynentu mogą być rozwiązane tylko na drodze jeszcze ściślejszej współpracymiędzy Rosją a Unią Europejską”17.
17 W. Konończuk, op. cit., s. 54. 18 Por. ibidem, s. 55-58.
19 Dialog europejski..., s. 297.
20 Stratiegija razwitija otnoszienij Rossijskoj Fiedieracii s Jewropiejskim sojuzom na sriedniesrocznuju pierspiektiwu (2000-2010 gody), http://www.delrus.cec.eu.int/ru/p_320.htm [dostęp: 12.12.2008].
Ponadto UE wychodząc z przeświadczenia, że w Rosji należy dokonaćreform, zo bowiązuje siędoudzielenia Rosji pomocy takw kwestii stworzenia instytucji państwa,
jak zarówno instytucji funkcjonujących w sferzegospodarki. UE popiera integrację Rosji wzakresieogólnoeuropejskiej problematyki ekonomicznej i społecznej, a powo
dem zaabsorbowania w tąprzestrzeń jest zainteresowanie zwiększeniem wydajności tego procesu ze względu na relacjehandlowez FR oraz inwestycje Unii w Rosji. Z tego
powodu za konieczne uważasię powstanie wFRgospodarkirynkowej, dla której nie zbędnym wymogiem jest zaprowadzenie zasad charakteryzujących państwo prawa (demokracja, instytucja państwa, społeczeństwo obywatelskie)18. Głównym celem
Unii w kontaktachz FR stało się zagwarantowaniebezpieczeństwai stabilności w Euro
pie orazna świeciedziękidynamicznej współpracy z Rosją.Przyjęcie Strategii oraz spre
cyzowanie dialogu między stronami stworzyło swojego rodzaju kodeks określający działalnośćpodmiotówmiędzynarodowych w stosunku do gospodarki oraz polityki.
W drugim wymienionym dokumencie,tj. Strategii RozwojuStosunków FR z UE wyrażono ogólnie identyczny kieruneki sformułowano zbliżone zadania do strategii
unijnej,pominięto jedynie zagadnienia dotyczącego rozwoju demokracji w FR. W do kumencie przestawiono rozwinięciekoncepcji polityki zagranicznejFR nastawionej na
współpracę zpaństwami zachodnimi,wyrażono potrzebęwzajemnej współpracy go
spodarekw celu dopełniania się oraz wskazano na odpowiedzialność krajów europej skich za przyszłelosy kontynentu. Do priorytetowychzadań współpracy Rosja-UE wyznaczonych w Strategii należy umacnianie strategicznegopartnerstwa Rosji z Unią, zwiększanie znaczenia i efektywnościpolitycznegodialogu, rozwójinwestycjii han
dlowej wymiany, współpracaw sferzefinansowej, ochrona rosyjskich interesów przy rozszerzeniu Unii,rozwój infrastrukturyintegrującej kontynent,współpracaw dzie
dzinie nauki, techniki i ochrony intelektualnej własności, rozwój przygranicznej
współpracy, ujednolicanie prawodawstwaw sferze gospodarki i technicznychstandar
dów,kooperacjawzakresie wymiaru sprawiedliwości19.
Zasadniczym założeniem Strategiijest zabezpieczenie spraw państwowych,a także
podwyższenie wpływu oraz autorytetu FR wEuropie,jak równieżna świecie, coumo
żliwia efektywny, ogólnoeuropejski system solidarnego bezpieczeństwa oraz gospo darczy potencjał UE. Strategia zorientowana jest na rozwijanie oraz wzmacnianie
partnerstwa FR z UE zarównowsprawachogólnoeuropejskich,jak i światowych oraz na zgodne powstrzymywanie irozwiązywanieśrodkamipokojowymi lokalnych spo
rozwoju kooperacji z UE powinny być realizowane w bezpośredniej koordynacji
z ewolucjąwstąpienia Rosji do WTO.
Średnioterminowa strategia była próbą zdefiniowania jednolitej polityki Rosji wstosunkach ze Wspólnotą Europejską, jednak mimouznania współpracyzEuropą za
główny kierunek polityki zagranicznej,utrzymywała kontakty dwustronne z państwa mi członkowskimi Unii,coodbierano jako ignorowanie Wspólnoty jakocałości. Sytu ację tę tłumaczono nieumiejętnością rosyjskiej dyplomacji, która nie potrafiła się odnaleźćw nowej teraźniejszości międzynarodowejpoupadku ZSRR, czego skutkiem było kierowanie się przestarzałymizasadami dyplomatycznymi. Swoistym fenome nem było umieszczenie na liście wśródnajważniejszych zadańkooperacji z UE na przedostatnim miejscu. Należy dodać, iż poza Ministerstwem Rozwoju Gospodarczego
i Handlu, inne ministerstwa nie posiadały wyspecjalizowanych instytucji odpowie dzialnych za kwestieunijne, a posiedzeniamiędzyresortowej komisji dospraw stosun
ków z UE, utworzonej przy Rządzie FR, byłyrzadko organizowanie, a rezultatyjej
działalności nie byłyefektywne21. Średnioterminowa Strategia była więcpróbą po
nownego określenia rosyjskiej polityki względem UE.
21 M. Bodio, Stosunki między Unią Europejską a Federacją Rosyjską (stan i perspektywy rozwo ju), Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2005, s. 40-41.
22 Unia Europejska i Rosja: bliscy sąsiedzi, ważni gracze na arenie międzynarodowej, partnerzy strategiczni, http://ec.europa.eu/extemal_relations/library/publications/russia_brochure07_pl.pdf [do stęp: 12.11.2008].
23 Remarks by President of Russia Vladimir Putin At the Russia - EU Summit The Kremlin, Mo- scov May 21, 2004, http://www.ln.mid.ru/brp_4.nsf/37cld223d059e448c3256ec9001a9583/e274- 93fl9blala32c3256ec9001c93ba?OpenDocument [dostęp: 10.12.2008].
2. Wspólneprzestrzenie.W kolejnych latachFR i UE w dużym stopniu poszerzyły sfery współpracy. Na szczyciew październiku 2000 r. w Paryżu podjęto decyzjęo roz
poczęciu dialogu energetycznego oraz dialogu o bezpieczeństwie; nakolejnym szczy
cie, który sięodbyłw maju 2001 r. w Moskwie zdecydowano o rozpoczęciu prac nad
powołaniem wspólnej przestrzeni gospodarczej. Natomiast decyzja o zintensyfikowa
niu wzajemnej współpracy unijno-rosyjskiej zapadła na szczycie w maju 2003 r.
w Sankt Petersburgu. Pojawił się wówczas pomysł, aby wramachumowy o partner stwiei współpracystworzyć cztery długoterminowe,oparte na zgodnych wartościach oraz interesach wspólne przestrzenie. Należą do nich:
- wspólnaprzestrzeńgospodarcza - dotyczy kwestiigospodarczych, a także ochrony środowiska;
- wspólnaprzestrzeńwolności,bezpieczeństwa i sprawiedliwości;
- wspólna przestrzeń współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa międzynarodowego (zewnętrznego) - łączniezzarządzaniemkryzysowym i nierozprzestrzenianiem bro ni jądrowej;
- wspólnaprzestrzeń badańi edukacji,obejmująca aspekty kulturowe22.
Jednocześnie z decyzją dotyczącą opracowania czterechPlanów Działania, osobno dla
każdej zprzestrzeni, postanowiono powołaćwyspecjalizowanych koordynatorówkaż
W tym samym czasie, podczas wizyty WładimiraPutina w Kijowie w maju 2003 r.
stwierdzono, żeUEi FR powinnyskoncentrować się nabudowie wspólnej przestrzeni eko nomicznej24. Wizyta dowiodłaewolucji stanowiska Rosji w kwestii stworzenia wspólnych
przestrzeni, gdyż ponadrokwcześniej minister G. Gref na Światowym Forum wDavos po wiadomił,że oczekuje aż Bruksela zdecyduje w sprawiepowstaniawspólnejprzestrzeni ekonomicznej25 oraz intensyfikacjidialogu, aby przyniósł jaknajszybsze efekty.
24 Por. T. Vickery, Putin to Back Common Economic Space, Bellevile News Democrat, www.aberdeennews.com/mld/newsdemocratl57857.htm [dostęp: 12.12.2008].
25 D. Johnson, Russia waits for EU’s signal to from common economic space - Gref Johnson’s Russia List, www.cdi.org/russia/johnson/7035.cfm [dostęp: 12.12.2008].
26 The Common European Economic Space. Concept Paper, 06.11.2003, Rzym, http://www.ln.
mid.ru/ns-dos.nsf/162979df2beb9880432569e70041fdle/4f74calb4b22afec43256del003966e070pen- Document [dostęp: 12.11.2008].
27 Por. EU-Russia Summit, Moscow, 10May 2005, http://www.consiHum.europa.eu/cms3_fo/showPa- ge.asp?id=635&lang=PL&mode=g [dostęp: 10.12.2008].
28 Spotkanie na szczycie UE-FR w Brukseli (1.10.2001 r.). Najważniejszymi decyzjami była intensyfikacja kooperacji w następujących dziedzinach: walka z terroryzmem międzynarodowym, polityka zagraniczna i bezpieczeństwa, dialog energetyczny oraz Wspólna Europejska Przestrzeń Go spodarcza. Zgodnie z decyzją zapowiedziano regularne narady Komitetu Politycznego Bezpieczeń stwa UE z przedstawicielami FR, a także włączenie Rosji do przeprowadzanych w ramach WPZiB misji antykryzysowych.
Następnie na szczycie w listopadzie 2003 r.wRzymiezaakceptowano koncepcję Wspólnej Europejskiej Przestrzeni Gospodarczej (WEPG),która do dzisiaj jest uzna wana zanajbardziej ambitny inajdalej perspektywiczny projektwrelacjach UE-FR. Definiowanajest jako „otwarty i zintegrowany rynek, bazujący na wspólnych lub uzupełniających się zasadachi regulacjach”26. Celem WEPGjest skupianie się na znoszeniu przeszkód oraz tworzeniu nowychmożliwości w zasadniczych dziedzinach
aktywnościgospodarczej, a w szczególności: wswobodnym przepływie kapitału, lu dzi, towarów iusług; w perspektywiekoncepcja WEPGzakłada szeroką integrację UE
z FR,która jesttraktowanajako wstępnyprojekt wspólnej przestrzeni gospodarczej.
Niewielkim doprecyzowaniem sąmapy drogowe27 dla czterech przestrzeni, które przy jęto w maju2005r.na szczycie wMoskwie.
3. Intensyfikacja dialogu Federacji Rosyjskiej z Unią Europejską. UE i FR
sądziły, że na podstawie Porozumieniao Partnerstwie i Współpracy, a także obuStrategii
będą potrafiły prowadzić skuteczny dialog gospodarczyi polityczny.Jednakże okazało się, żemimoregularnych zgromadzeń KomisjiParlamentarnejbądź Rady Współpracy,
ważniejsze sądecyzje podejmowane na szczytach UE i FR, gdyż to one dają inspirację
dla rozwoju wzajemnej współpracy. Szczytystały sięinstytucjonalną podstawą debat
prowadzonych pomiędzyWspólnotąEuropejską a Federacją Rosyjską, których efek tywność istotniesię zwiększyła po tragediiz 11września 2001 r.,kiedywalka z terro
ryzmem oraz międzynarodową przestępczością nabrały priorytetowego znaczenia
w stosunku do zagadnień współpracypolitycznej igospodarczej28.
Dialog unijno-rosyjski zaczął przynosić widoczne korzyści, czego dowodem były
postanowienia szczytu UE-FR z 21 maja 2004 r., kiedy Uniazgodziła się na przy
torze gospodarczym. Na szczycieprzyjęto także dokumenty,wktórychpotwierdzono
rozszerzenie UE o nową dziesiątkę oraz objęcie nowych członkówporozumieniem o partnerstwie i współpracy. Stronydeklarowały determinacjęw urzeczywistnianiu Strategiioraz wolę kreowania warunkówzacieśniających wzajemną współpracę29.
29 M. Bodio, op. cit., s. 45.
30 A. Bryc, Rosja wXXI wieku, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, s. 94.
31 Ibidem, s. 95-96.
4. Przesłanki współpracy z UniąEuropejską. Wpolitycezagranicznej Rosjina
początku latdziewięćdziesiątych ścierały siędwaodmienne kierunki - prozachodni
oraz euroazjatycki, ostatecznie wybrano obszarprozachodni - europejski. Wiązałosię
to zdojściem do władzy Władimira Putina, któryożywił działalnośćdyplomacji rosyj skiej w Europie. Czynnikiem, który definitywnie doprowadził do zmian w rosyjskiej polityce zagranicznej, był konflikt członków NATO z Federacyjną Republiką Ju
gosławii (marzec 1999 r.).
Innymi przesłankami byłyprzeobrażeniainstytucjonalnew stosunkachmiędzyna rodowych- osłabienie ONZ-tu, w którym Rosja jest ważnym członkiem, bierność OB WEw sprawachdotyczącychregulacji kryzysów, a także ujawnienie się dążenia Waszyngtonu do autonomicznego przywództwa - pragnienia USA dohegemonicznej roliwsystemie międzynarodowym30. Rosja, aby zapobiec marginalizacji swejpozycji
na areniemiędzynarodowej, byłazmuszona dowspółpracy zUE. W przeciwnym razie
poszerzenie się UE na wschód doprowadziłoby do stopniowegowypychaniaFR z Eu
ropy. Rosja poczuła siędotknięta jawnym ignorowaniem jejinteresów,cobyło widocz
nepodczas interwencji NATO w 1999 r. na Bałkanach. Dodatkowo odnowionyspór
wCzeczenii odizolowałRosję - miała nie tylko zawieszone prawo głosu wRadzie Eu ropy (RE), ale UE zastosowała teżwobec niej sankcje.
Nowy przywódca Rosji zdecydował się na odbudowanie autorytetu państwa; pod stawą reform były wnioski wyciągnięte zutraty wpływówna kształt stosunków
międzynarodowych. Putin zrozumiał, że jedynieprzez stanowcze sprzeciwianie się
dalszemu rozpadowiładumiędzynarodowego, opartego na Karcie Narodów Zjedno
czonych, możliwejest ograniczenie dominacji USA oraz wzmocnienie rosyjskiej pozy
cji.Wówczas dyplomacja rosyjskaza prymat polityki zagranicznej uznała kierowanie się interesem narodowym,przestała wten sposób być prozachodnia bądź euroazjatyc
ka, a stała sięprorosyjska. Na kontynencie europejskimnowe myślenie uwidaczniało sięw większym zaangażowaniu Rosji zarównow relacje dwustronne zpaństwami Eu ropyZachodniej oraz kontakty zpartneramitakimi jak np.Unia Europejska, z którą stosunki stały się priorytetem polityki zagranicznej Rosji.Wynikało toz uzmysłowie
niasobieprzez Rosjęrosnącejroli UE, nie tylko na kontynencie europejskim,lecz także jako ewentualnej przeciwwagi dla hegemonii USA w środowisku międzynarodo
wym31.Kooperację wzmacniafakt, że po rozszerzeniuUnii Rosjasąsiaduje z jejpię
cioma państwami członkowskimi, azatem jest w bezpośrednimsąsiedztwieUE.
Stosunki z UE należy postrzegaćwświetle zadańwymienionych w Koncepcji poli tyki zagranicznej Federacji Rosyjskiej. Wśród ogólnych celów wyszczególniono: stworzenie sprzyjających warunków zewnętrznych dla rozwoju Rosji,zagwarantowa
niejejbezpieczeństwa oraz czołowej pozycjina scenie międzynarodowej, odpowiada jącej potrzebomFR jako jednego z głównych ośrodków politycznych świata. Spośród
szczegółowych celówza najważniejsze uznano zwiększenie wpływu FR na formowa
nie sięnowego porządku na świecie32.
32 Koncepcja polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej, http://www.pism.pl/biuletyny/fi-
les/092.pdf [dostęp: 12.11.2008]. 33 A. Bryc, op. cit., s. 96.
34 M. Menkiszak, Rosja wobec Unii Europejskiej: kryzys „strategicznego partnerstwa”, „Prace OSW” 2006, nr 22, s. 18.
35 Ibidem, s. 6.
36 J. Borko, Tiernistyjput’kpartniorstwu: Rossija i Jewropiejskij sojusz, „Swobodnaja mysi XXI
w.” 2001, nr 3, s. 55-67; H. Timmerman, Stratiegiczeskojepartniorstwo: szto diełatjewrosojuzu dla ustanowlenija tiesnoj swiazii s Rossijej?, „Politieja” 2002, nr 2, s. 85-96.
Z końcem 2000 rokuwzrosło znaczenie UEjako najważniejszego partnera handlo
wego orazgłównego inwestoraw FR. Rosjajestrównieżzainteresowanapogłębianiem kooperacjiz UEw sferze gospodarki, aszczególną rolę odgrywa realizacjatzw.part
nerstwaenergetycznego, które umożliwiłoby pozyskaćinwestycje konieczne dla uno
wocześnienia sektora paliwowo-energetycznego33.
5. Kształtrelacji dwustronnych. O rozwoju dalszej współpracy UE-FRdecydują poglądyobu pomiotów na tematjej kształtu oraz celów. Każda stronama innewyobraże
niawzajemnych stosunków wprzyszłości. Wspólnota zakłada ograniczoną integrację
Unii z Rosją, której głównym celem byłoby stworzenie wspólnej przestrzeni europej
skiej,z WEPG na najważniejszymmiejscu. Obligatoryjne w tym wypadku byłoby przy jęcie przez Rosjan norm oraz regulacji unijnych, czyli „zbliżenie ustawodawstwa”.
Wiąże się z tymzaakceptowanie przez Rosję norm, w kształtowaniu których nie brała
udziałuoraz stosowania siędonich przyjakichkolwiek formach współpracy dwustron
nej, które wychodząpoza ramy stosunków handlowych oraz przewidują integrację34.
Rosj a natomiast przyszłe stosunki z UEpostrzega w sposób całkiem odmienny, któ
rych najważniejszymzałożeniem jestrównoprawność obu stron. FR dąży dowypraco wania takich relacjiz Unią, które umożliwiłaby osiągnięcie maksymalnych korzyści
z ograniczonejintegracji dotyczącej kooperacji w dziedzinach, które są najkorzystniej
sze dlaRosji, co skutkowałobyodrzucaniemograniczającychi niekorzystnych reguł oraznorm. Zgodnie z rosyjskimipoglądami proces zbliżania z UE niewymagałby akcep towania ustawodawstwa europejskiego, a także byłbyprocesem dwustronnym, ponieważ
i UEmusiałaby pójśćna kompromis odnośnie uczestnictwa Rosji weuropejskim rynku, ułatwiając jej jednocześnie możliwość zgłaszania i wprowadzania zastrzeżeń do po szczególnych obszarów regulowanych przez Wspólnoty. Wtedy współpraca z UE
służyłaby podkreśleniuszczególnej roli FR na arenie międzynarodowej i umocniłaby
rosyjską mocarstwowość35.
Działania prowadzone przezFR wobec UE,jeżeli mają doprowadzićdozacieśnie
nia współpracy, muszązmierzaćdozbliżenia normrosyjskichz unijnymi. Kraje euro
pejskie, jak Szwajcaria czy Norwegia, które nie należą do UE,dostosowująswe normy
ustawodawcze do przepisów Unii, dlatego dalsza współpraca Rosjii UE jest uzależnio naodzbliżenia w tym zakresie36. W konsekwencji współpraca unijno-rosyjskanabiera
wirtualnej postaci. Rosja mając własnewyobrażenieo relacjach z Unią nie akceptuje propozycji wysuwanych przez UE i odwrotnie-Unianie chceprzyjąć propozycji ro
syjskich.
6. Unia Europejska jako partnergospodarczy. Współpraca ekonomiczna Rosji iUnii Europejskiejopiera sięna Układzie o Partnerstwie i Współpracy, w którym zo stały uściślone kwestie dotyczące zagadnień gospodarczych. Strony zobowiązały się do ściślejszej kooperacji w sektorze przemysłu oraztransportu,atakże doposzukiwa
nia rynków zbytu, jak również promowania regionalnej współpracy. W sprawie posta
nowień handlowych ustalono,że zchwiląwejściaUkładu w życie, strony zobowiązują się doprzyznaniasobie nawzajemklauzuli najwyższego uprzywilejowania. Ponadto w Układzie wskazano na możliwośćtworzeniastrefwolnego handlu,unii celnych,
a także porozumieńw kwestiihandlu przygranicznego. Strony zadeklarowały, że nie
będą wprowadzać ograniczeń ilościowych we wspólnym handlu artykułami prze mysłowymi - ograniczenia zachowano jedynie na tekstylia orazprodukty rolne37.
37 Agreement on partnership and cooperation establishing a partnership between the European Communities and their Member States, of one part, and the Russian Federation, of the other part,
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do ?uri=CELEX:21997Al 128 (01): PL: HTML [do stęp: 14.11.2008].
38 The EU’s Relations with Russia: EU-Russian Trade (May 2002), www.europa.eu.int/comm/ex-
temalrelations/russia/mtro/trade.htm [dostęp: 9.12.2008].
39 M. Kaczmarski, E. Smolar, Unia Europejska wobec Rosi 2004-2007, http://www.csm.org.pl/ima- ges/rte/File/Raporty%20i%20publikacje/Inne/policy—paper_kaczmarski_smolar_POL.pdf [dostęp: 10.11.2008].
40 A. Bryc, op. cit., s. 99.
UniaEuropejska jest dla Federacji Rosyjskiej szczególnym partnerem wwymianie handlowej38,co dostrzegłWładimir Putin i po objęciu władzy największy naciskw sto sunkachzEuropą Zachodniąpołożył naproblematykę gospodarczą. Federacja Rosyjska
w państwach europejskich dostrzegała największego gwaranta rozwoju gospodarczego
swojego państwa, a w celumaksymalizacji dochodów wzmogła działania w handlu su rowcaminaturalnymioraz przyciąganiuzachodnich inwestycji. Władze upatrywały we
współpracyzUnią także element integrujący gospodarki Rosji,Europy oraz świata,
a ponadto wymiana handlowa pomiędzy Rosją i Unią okazała się korzystna i wykazy wała tendencję wzrostową.
Uwidoczniła sięjednocześnie asymetria w obustronnych interesach handlowych
- rynekUE j est ważniej szy dlaFRniż rynek Rosji dla Unii. Ważne j est j ednak, że rosyj
-ski rynekprzedstawiasię perspektywicznie - jest rynkiem wschodzącym, a UEinwe stującna nimwyrównuje dysproporcje39.
Przedrozszerzeniem udziały krajów Unii w handluz FRwynosiły około40%, na
tomiast 1/3 inwestycji zagranicznych stanowiły inwestycje unijne, tymczasem po przyłączeniu nowychczłonków w2004 r. wzrosły odpowiednio do 52% i 40%. Umo
żliwiło to UE przejęcie w rosyjskim handlu zagranicznym tzw. pakietu kontrolnego.
Dlaporównaniamożna dodać, że udział np. Chin czy USA w handlu zagranicznym FR wynosił 7% i 5%40. Trzeba także pamiętać, że państwaeuropejskie należą do naj
współcześnie Niemcy, Wielka Brytania, Włochy, Holandia, Finlandia, Szwajcaria,
a także Polska.
Jednymzzasadniczych problemów wewzajemnych relacjach
handlowo-gospodar-czychjest surowcowy charakter struktury rosyjskiego eksportu41, postrzegany jako przestarzałyelement - większość wydobywanych w Rosji surowców jest eksportowa
na. Jednymze sposobów zmiany obecnej sytuacji jest zdobywanie w większej skali niż dotej pory nowych inwestycji unijnych, którewykorzystywałyby nowoczesne techno logieorazdoprowadziłyby do wzrostu jakości rosyjskiego eksportu42.
41 A. Chromowa, Targowo - ekonomiczeskije otnoszenija Rossii i Jewropiejskogo Sojuza triebu-
jut optimalizacyi?, „AnaliticzeskiJ almanach” 2003, nr 15, s. 6. 42 A. Stępień-Kuczyńska, M. Słowikowski, op. cit., s. 65.
43 R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2007, s. 166.
44 M. Bodio, op. cit., s. 106. 45 Ibidem, s. 107.
46 Centrum otwarto 5 listopada 2002 r. i ma za zadanie promocję rozwiniętej technologicznie energii oraz ułatwienie pozyskiwania inwestycji dla nowych projektów, http://www.technologycen- tre.org [dostęp: 11.11.2008].
7. Dialog energetyczny. Najważniejsząsferą współpracy gospodarczejUnii i Rosji
jest obszar energii, stąd jednym zzasadniczych celów polityki UE wobec FR było
przyłączenie FR do wspólnej przestrzeni gospodarczej oraz społecznej. Dialog od
noszącysiędo relacji gospodarczo-handlowych realizowany jest wzakresieWspólnej
Europejskiej Przestrzeni Gospodarczej, którego szczególnym elementem jest dialog
energetyczny uchwalonyna szczycie UE-FR 30października 2000 r. wParyżu43. Ini cjatorem szczytu był ówczesny przewodniczącyKomisjiEuropejskiej - Romano Pro-di, który stwierdził, że dialog jest niezbędny, gdyżzczasem należy się spodziewać
podwojenia dostaw rosyjskichsurowców energetycznych do Europy44.
Skutkiem wystąpienia była decyzja o utworzeniu Grupy Wysokiego Szczebla mającej opracować koncepcjęWspólnej Europejskiej Przestrzeni Gospodarczej, a tak że ustaleniuwspółpracy energetycznej. Pomysł utworzeniaPrzestrzeni Gospodarczej zrodziłsięnapoprzednim szczycie UE-FR, który nastąpił 17 maj a2001 r. w Moskwie.
W konsekwencji 21 października 2001 r. w Brukseli na kolejnym szczycieUE-FR przyjęto dokument, w którymokreślono przyszły kierunek dialoguenergetycznego po
międzyUE a FR. Zawartownim propozycjedotyczącezbliżenia regulacji prawnych
w kwestii handlu oraz transportu surowcami, ochrony długoterminowych umów, bez
pieczeństwa szlaków przesyłowych, racjonalnego pożytkowania energii, atakże nada
nia szczególnego znaczenia sieciom przesyłowym45. W zamiarzeurzeczywistnienia
powyższych postanowień utworzono Komitet Współpracy ds. Energii, a ponadto
powołano Unijno-Rosyjskie Centrum ds. Technologii Energetycznych z siedzibą wMoskwie46.
Zewzględu nafakt, że Rosja posiada znaczny potencjał energetycznychzasobów surowcowych oraz jest jednym z najważniejszychdystrybutorów energii do krajów
UE, wzajemny dialog UE i FR jest szczególnie ważny. W2001 r.(luty-wrzesień) przy
wał inwestycje, transfer technologii, infrastrukturę i wydajność energetyczną oraz ochronę środowiska. W pierwszym zaakceptowanym unijno-rosyjskim sprawozdaniu, które przestawiono 3 października2001 r. wBrukseli na ósmym już szczycie UE-FR
zaznaczono, że odtego momentu współpracaUE i Rosjiw sektorze energetykibędzie bardziej praktyczna47. Do zaktywizowania współpracy przyczyniło sięwiele czynni
ków,m.in. wzrost cen na światowych rynkach, niestabilna sytuacja w państwacharab skich oraz rosnący import surowców energetycznych z Rosji do Unii. Nasilenie rozmów dotyczących dialogu energetycznego doprowadziło do zaakceptowania na
szczycieUE-FR 6 listopada2003 r.w RzymieStrategiiRozwoju SektoraEnergetyki i Transportu do 2030 r., w czasie któregoRosja zatwierdziła Strategię Energetyczną do
roku202048.
47 European Union - Russia Energy Dialogue, http://ec.europa.eu/energy/russia/overview/issu-
es_en.htm [dostęp: 11.11.2008].
48 Czwarte wspólne sprawozdanie z postępu prac, http://ec.europa.eu/energy/russia/overview/in- dex_en.htm, [dostęp: 11.11.2008]; Eniergieticzeskaja stratiegija Rossii na period do 2020 goda, http://www.mte.gov.ru/files/103/1354.strategy.pdf [dostęp: 12.12.2008].
49 M. Dobraczyński, Stulecie przyspieszeń: świat a Rosja, Wydawnictwo Adam Marszałek, To ruń 1999, s. 109-114.
50 A. Bryc, op. cit., s. 99.
51 Por. http://europa.eu.int/comm/energy/russia/overview/index_en.htm [dostęp: 12.12.2008]. 52 P. Seklecki, Dw/og energetyczny Unia Europejska-Rosja, http://www.ure.gov.pl/palm/pl/85/286/Dia- log_energetyczny_Unia_EuropejskaRosja.html [dostęp: 10.11.2008].
Ważnymproblememwewzajemnych relacjach handlowych UE z FR jestdużadys
proporcjajakościowa iilościowa.Pierwsza przejawiasięwnieprzychylnej strukturze
wspólnegohandlu, bowiem eksport rosyjski do krajów Unii bazuje głównie na surow
cachenergetycznych orazproduktach ropopochodnych,natomiastimport opiera się na
towarach przetworzonych49. Dysproporcja ilościowa uwidacznia sięnatomiast w udziale
Wspólnot w rosyjskim handlu zagranicznym - na UE przypadaponad 50% rosyjskiego
handlu zagranicznego,podczas gdy udział Rosji w obrotachhandlowych Unii wynosi
niecałe 5%50. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy jest znaczący popyt w UE na ro syjskie źródła energii, które stanowiąprawie połowę wartościimportukrajów UE z Ro sji, któraw 20%zaspokaja unijny popyt na gaz ziemny oraz w 16% zapotrzebowanie
na ropęnaftową, zatemjest głównym dostawcą surowców dla Europy51.
Eksport surowcówenergetycznych jest ważny pod kątem strategicznym dla dalsze
gopostępugospodarczego Rosji, tworzy bowiem podstawowe źródło dochodówbu dżetu,a jednocześnie dochodyz handlusurowcamipełnią szczególną rolę w łagodzeniu rosyjskiego bilansu handlowego. W prognozach gospodarczych przewiduje się, że za potrzebowaniena wymienione surowcebędzie wzrastało, zatem do2020 r. może zgod
nie zprzewidywaniami wzrosnąć odpowiednio dla gazu ziemnego - do 70%, węgla - do 80%, ropynaftowej - do90%-wynika ztego, żeuzależnienie Unii odrosyjskich
surowców będzie rosnąć52.Dla FReksport ropy naftowej oraz gazuziemnego stanowi podstawowe źródłodochodu, Rosjajestbowiem drugim na świecie, poArabii Saudyj
skiej,krajem eksportującym ropęnaftową, którą można stosunkowołatwozastąpić su
rowcem z innych państw. Odmiennie przedstawia się sytuacja z gazem, w którego przypadku problemy zdostawami doprowadziłyby dozałamania europejskiegorynku.
W warunkachkooperacji energetycznej orazwymiany handlowejpomiędzy UE a FR,
wzajemne relacje mają priorytetowycharakter.
Kooperacja w kwestii dialogu energetycznego jest wynikiem przyjęcia przez
Wspólnotę Zielonej Karty, a przez RosjęStrategii Energetycznej do 2020 r. Rosja jest przede wszystkim zainteresowana kontraktami długoterminowymi, a także pomocą fi nansowąoraz inwestycyjną wmodernizacjęirestrukturyzację przemysłuenergetycz
nego,nie chce ograniczeń limitów nadostawy do Unii. Dla Unii priorytetem są kwestie
związane z bezpieczeństwem energetycznym, liberalizacją rynkuenergii oraz ochroną
środowiska naturalnego. Wtej sytuacji, wobec rosyjskiego uzależnieniaświatowych
gospodarek zarówno od ropy, jak i od gazu ziemnego, koniecznejestprzyjęcie obopól
nie korzystnych rozstrzygnięć. Obecnie zaniepokojenie wśród polityków UE budzi faktaktywizacji Rosjina rynkach energetycznych na świecie, który możedoprowadzić do dyktatuprzezMoskwę cen surowców oraz pomijania niektórychkrajów podczas
budowy dróg tranzytowych53.
53 A. Stępień-Kuczyńska, M. Słowikowski, op. cit., s. 73-75.
54 Por. M. Wróblewski, Polityka gospodarcza, w: B. J. Albin, W. Baluk (red.), Rosja, Arboretum, Instytut Studiów Międzynarodowych, Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2003, s. 238-242.
55 M. Bodio, op. cit., s. 109.
56 A. Bryc, Stosunki Federacji Rosyjskiej z Unią Europejską, w: A. Czarnocki, I. Topolski (red.), Federacja Rosyjska w stosunkach międzynarodowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Cu- rie-Skłodowskiej, Lublin 2006, s. 199-200.
Współpracaw sektorze surowcowo-energetycznym odbywa się wramach, zaini
cjowanego na szczycieUE iRosji30 października 2000 r. w Paryżudialogu energe
tycznego, na którym zadeklarowano, że wspólna działalność w tej sferze będzie jednym z filarów powstającego strategicznego partnerstwa.Natomiastpodczasspotka
nia na najwyższym szczeblu 17 maja 2001 r. wMoskwiepodpisanoumowę,wktórej
wstępnie zdecydowano ozwiększeniu eksporturosyjskich surowców energetycznych do krajów unijnych. Wspólnydialogjest warunkowany interesami ekonomicznymi
obu stron,wynikającymi ze wzajemnej zależności podmiotów - Rosja posiada surow ce, aUniajest wstanie stworzyć należyte warunki do realizacji współpracy energetycz
nej - nowoczesne technologie54.
Zapotrzebowanie na inwestycjejest w Rosji widoczne na każdym kroku,toteż zgodnie
z założeniami StrategiiFRna lata 2000-2020 - potrzebne jest blisko450-600mldeuro,
jeżeli Rosjanie chcą zabezpieczyć planowany rocznywzrost gospodarczy, kształtujący
sięw granicach 4-5%55. Duże znaczenie posiada fakt,żekraje UE konsumują ponad
50% eksportu rosyjskiej ropy naftowej, która pozwala na zaspokojenie około 16%eu ropejskiegopopytu,a także ponad 60% eksportu rosyjskiego gazuziemnego, którym
zaspokoją 20% unijnych potrzeb56.
Istotnymzagadnieniem wrelacjach unijno-rosyjskichjest kwestiainwestycji,po
nieważ praktycznieod pierwszych etapów transformacjiRosja borykasię zproblemem
zwiększenia inwestycji zagranicznych na swoimterytorium. Państwa Unii są najważ niejszymi inwestoramiw FR,jednak wysokość ich inwestycjijest mało zadowalająca
dla obu stron. Widoczna jest wyraźna dysproporcja,inwestycje rosyjskie w Uniistano wią zaledwie 0,3% zaś unijne 1/3 wszystkich zagranicznych inwestycji w Rosji, apo
rozszerzeniu UE zajmują blisko 40%57. W czasie transformacji gospodarczej do pań stwa rosyjskiego napływał kapitał zprzeszło 100 państw, lecz j edynie kilkaz nich było najbardziejliczącymisię partnerami - m.in. Francja,Niemcy oraz USA i Wielka Bry
tania, zczego największy udział mająNiemcy- około 20%. Należydodać, że inwesty cje Rosji za granicą są niewspółmierne do rosyjskiego potencjału i w 2006 r.wyniosły jedynie 20mld USD, a inwestycje zagranicznew Rosji były o 10 mldUSD wyższe58.
57 Inwestycje unijne stanowią zaledwie 35 mld USD, w tym 11,8 mld USD przeznaczone jest na inwestycje bezpośrednie, przeważnie w sektor finansowy, a także działalność kredytową i ubezpie czeniową oraz sektor spożywczy, paliwa, transport, lotnictwo, przemysł obronny, wydobywanie ka mieni szlachetnych. J. Safonow, Wniesznieekonomiczeskije swiazi Rossii so stranami Jewropy w kontiekstie rozszirienija JeS, „Ekonomika” 2003, s. 68.
58 Bilans płatniczy 2000-2006, Centralny Bank Rosji, http://www.teberia.pl/news.php?id=5762
[dostęp: 11.11.2008].
59 I. S. Iwanow, Rossija - Jewropiejskij Sojusz: pierspiektiwy stratiegiczieskowo partniorstwa, „Jewropa. Żumal Jewropiejskowo sojuza” 2001, nr 5, s. 21.
60 A. Bryc, op. cit., s. 201.
Reprezentanci władzrosyjskich uważają,żeszczególnie perspektywiczną możesię okazać długofalowa współpracaw zakresie inwestycji w obszarze energetyki. Dostawy rosyjskich nośników energii można byłobyrekompensować inwestycjami z państw Unii. Współpraca takadoprowadziłaby dowzrostueksporturosyjskich paliwdoUE i oznaczałoby to wzmocnienie bezpieczeństwa energetycznego nakontynencieoraz za bezpieczenie interesów gospodarczychRosji59.
Kooperacjęz UE Rosja pragnie wykorzystać do unowocześnienia infrastruktury transportowejgazu ziemnegoi ropy naftowej, jednakutrudnienierozbudowywiąże się
z państwami tranzytowymi - Europa Środkowa i Wschodnia, przez które przechodzi
41% rosyjskichdostaw gazu oraz 31% ropy naftowej eksportowanych do Europy Za
chodniej, wtym 13-15% jest transportowanych przez kraje bałtyckie60. Przyciąganie
inwestorów zzagranicystanowi istotne wsparcie finansowerosyjskiego budżetu, a jed nocześnie jest jednym zwarunków zwiększeniasiłygospodarczej kraju.
Można zauważyć, że zarówno Unia, jak i Rosja są zainteresowane ściślejszą
współpracą w sektorze energetycznym, w znacznym stopniu wpływającą na obecny wzrost gospodarczy Rosji oraz na poprawę warunków życia społeczeństwa rosyjskie
go. Ciągłość dostawrosyjskiej energii pobudza także wzrost gospodarczy w Europie, alemimo tegoEuropa zdaje sobie sprawę z rosyjskich ograniczeń (zagrożenie deficy tem gazu, szantażem surowcowym, dywersyfikacją rynków zbytu surowca) i coraz częściejposzukuje alternatyw wobec źródeł rosyjskiego surowca energetycznego.
8. Współpraca oraz wsparcie.Poziomrosyjskich dostaw, atakże ich zwiększenie,
jestmożliwe w sytuacji, gdy wzrośnie zaangażowanie państw europejskichwinwesty cje wsektorzeenergetycznym oraz w sektorze infrastruktury przemysłowej. Politycy
unijni świadomiprofitów przyjęli w 1994 r. ProgramPomocyTechnicznejdla Wspól
notyNiepodległych Państw (TACIS), wramach któregoUEm.in.dofinansowuje pro
jekty naukowo-techniczne w FR. TACIS jest ważnym instrumentemwspierającym
realizacjęUkładu o Partnerstwie i Współpracy. Najważniejszy cel programudotyczył
rząd ówczesnego ZSRR,pomagających w zachowaniu pokoju oraz stabilności w Euro pie. ZałożeniemTACIS było także wspieranie inwestycji, rozbudowywięzi gospodar czychoraz dialogu społecznego pomiędzy państwami późniejszej WNP61.
61 R. Dziewulski, Stosunki pomiędzy Unią Europejską a Rosją w kontekście rozszerzenia UE,
„Biuletyn Analiz Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej” 2002, nr 9, s. 72. 62 Ibidem.
63 Ibidem.
64 Action Plan for the Northern Dimension with external and cross-border policies of the Europe an Union 2000-2003, http://ec.europa.eu/extemal_relations/north_dim/ndap/06_00_en.pdf [dostęp: 14.11.2008].
W chwiliobecnej głównymi sektorami wspieranymi finansowo przez UEsą: mo-
demizacj a państwowych przedsiębiorstw, rozbudowa sektora prywatnych firm,wypra
cowanie wydajnego systemu produkcji oraz przetwarzania żywności, polepszenie
działalności opiekispołecznej, rozwójedukacji, poprawienie infrastruktury w teleko
munikacji, transporcie i energetyce, przeprowadzenie reformyadministracyjnej. W la tach 1991-1999Unia Europejska na program TACIS poświęciła 4 220,9 min euro, wtym 1 301,5 min euro zostałowydane narosyjskączęść programu.Najwięcej kapi tału pochłonęłyprojekty z obszaru bezpieczeństwa nuklearnego, umacniania przedsię biorczościwłącznie zmałymi iśrednimi przedsiębiorstwami, jakteż rozwoju zasobów
ludzkich oraz bezpieczeństwa socjalnego. Obecnie generalne założeniaprogramu zo stały nakierowane na umacnianie rozwoju współpracy transgranicznej, regionalnej
imiędzypaństwowej krajów korzystających z TACIS oraz między nimia Uniąłącznie
zpaństwami Europy Środkowej i Wschodniej62.
WspółpracaUE z FR dotyczy również szereguinicjatywodnoszących siędo wy branych zagadnień, które charakteryzują się wzajemnym zainteresowaniem stron. W celu wspierania rosyjskiego sektora energetycznego powstał w 1995 r. program
INOGATE Międzypaństwowytransport naftowy i gazowy dla Europyobejmującykraje
byłego ZSRR, a także EuropyŚrodkowej i Wschodniej. Zasadniczym celem INOGATE, wktórego ramachzaczętomobilizacjękapitałuniezbędnegodla restrukturyzacjioraz
usprawnienia wykorzystania infrastruktury,jest wspomaganiemodernizacji systemu
wydobycia oraz transportu zarówno gazu,jak i ropynaftowej. Na realizację założeń
programu w 2000 r.przeznaczono 11 mineuro63.
Istotną sferęwspółpracymiędzyUE a Rosją stanowi inicjatywa Wymiaru Północ nego obejmująca kraje regionu Morza Bałtyckiego, Morza Arktycznego, a także północno-zachodniej Rosji. Inspiratorem koncepcjikooperacji w obszarze Wymiaru Północnego była Finlandia, a ramy wymiaru zostałyustalone wKomunikacieKomisji
Europejskiej pt. Wymiar Północny w Politykach Unii Europejskiej, przyjętym na
szczycie Rady Europejskiej w grudniu 1998 r. wWiedniu. W czerwcu 2000 r. w Feira
RadaEuropejska zaaprobowała PlanDziałania w ramach Wymiaru Północnego wpoli tycezewnętrznej orazwspółpracy transgranicznej UEwlatach 2000-200364. W do kumencie znajdują się szczegółowe cele oraz priorytety Unii w sektorze wymiaru północnegona okres2000-2003. Rosyjscy specjaliści twierdzą, żerozszerzenie UE powinno korzystnie wpłynąć narozwój Wymiaru Północnego, atakże narozwój go spodarczych kontaktów FR z krajami nowoprzyjętymi. Uważają, że Litwa,Łotwa, Estonia i Polska posiadają duży potencjał,który wartowykorzystać dla rozwoju pro
gramu.Wymiar Północny jest obszarem, w którymwspólnotowe interesy są najbar dziej zbliżone z narodowymi państw UE65.
65 Por. Ch. Patten, The Northen Dimension of EU foregin Policy: from words to action,
http://ec.europa.eu/extemal_relations/north_dim/doc/index.htm [dostęp: 10.12.2008]. 66 R. Dziewulski, op. cit., s. 73.
67 Obawy dotyczące rozszerzenia Unii na Wschód Moskwa sformułowała w dokumencie: Wykaz
problemów stanowiących przedmiot zaniepokojenia Rosji w związku z rozszerzeniem Unii Europej skiej, zob. I. D. Iwanow, Pierspiektiwy rasszirenija JS: Scenerii iprobliemy, w: Rasszirenije Jewro- piejskiogo Sojuza i intieriesy Rossii, Materiały konfieriencii (Moskwa, 15-16 oktiabrija 1999 g),
Moskwa 2001.
68 R. Dziewulski, op. cit., s. 77.
69 A. Bryc, op. cit., s. 101; A. Stępień-Kuczyńska, Rosja: ku Europie. Z problematyki stosunków
rosyjsko-unijnych, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2007, s. 174.
Inicjatywa dotyczy współpracy w sektorze energetycznym, ochrony środowiska, infrastruktury transportowej, bezpieczeństwanuklearnego, atakże wymiaru sprawie
dliwości, sprawwewnętrznychi współpracy z Obwodem Kaliningradzkim. Koncepcja Wymiaru północnegoopierasię na powstałych wcześniejramach prawnych, tj. Układ o Partnerstwie i Współpracy, Układymiędzy UE apaństwami nadbałtyckimi -Litwa, Łotwa, Estonia, Polska, Porozumienie w sprawie Europejskiego Obszaru Gospo
darczego- Islandiai Norwegia,a także w ramach instrumentów budżetowych,m.in.
TACIS66.
9. Wpływ rozszerzeniaUE na stosunkiz Rosją.Jednymznajważniejszych za gadnień przedstawionych w Strategiirozwoju stosunkówFR z UE było zapewnienie
interesów Rosji w sytuacji rozszerzenia UE. Początkowo zamiary rozszerzenia UE
o państwa byłego blokuwschodniegoniebudziły obaw strony rosyjskiej,któranie do strzegała w nich zagrożenia dla własnychinteresów, a w okolicznościachrozszerzenia NATO stały sięsprzyjającądla Rosji alternatywą. Dopieroz końcem lat dziewięćdzie
siątychzaczętoobawiać się, że rozszerzenie UE może staćsięźródłem problemów67,
Rosja obawiała sięm.in. o statusObwoduKaliningradzkiego po wstąpieniu do UE Pol ski i Litwy. Obawiano siępowstania utrudnień w tranzycie rosyjskich towarów z Kali
ningradu,pogorszenia warunkówmniejszości rosyjskiejwEstonii i naŁotwie,a także negatywnych sytuacji wstosunkach gospodarczych oraz handlu z państwami Europy Środkowej i Wschodniej, w konsekwencji ich akcesjidoUnii68.
Po 1maja 2004 r., kiedy dziesięć państw Europy Środkowej i Wschodniej stało się członkami UE dostrzeżono, jak ważny wpływna rosyjskie stosunki handlowe z zagra nicą mają relacje z nowymi państwami członkowskimi UE.Rozszerzenie Unii o kraje Europy Środkowej i Wschodniej istotniewpłynęło naRosję, ze względu na strategicz
ne znaczenie regionu, któryjest ważnymrynkiem zbytu oraz istotnym korytarzem
transportowym. Przez krajez tegoobszarupłynie do Europy Zachodniej ponad 40%
zaopatrzenia gazu, a także ponad 31% zaopatrzenia ropynaftowej, w tym 15% jest transportowaneprzez kraje bałtyckie69.
Jurij Borko -dyrektorInstytutuEuropyRosyjskiejAkademii Naukoraz doradca rządu rosyjskiego ds.UniiEuropejskiej rozróżnił krótkoterminowe skutki poszerzenia
krótkoterminowych zalicza, m.in. obniżenie taryfy celnej(średnio cło obniżono z 9% do4% wartości towarów), wprowadzenie wiz, które utrudniająwzajemne kontakty nie tylko Rosjanom, ale także innym narodom (Polacy,Czesi),ułatwieniehandlu poprzez wprowadzenie jednej procedury granicznej, poza tym Rosja ma obecnie dostęp do du żego i jednolitegorynku 27 państw stanowiących jedynystabilny region, zktórymgra-
mczy Rosja .
Rosjanie byli zaniepokojeniewentualnymi utrudnieniami w handlu oraz zmniejsze niem przychodówz eksportusurowców, gdyż dotychczas Rosjamiała podpisane umo
wy bilateralne z poszczególnymi państwami regionu Europy Środkowej i Wschodniej
zapewniające stałe sumy importu surowców. Z chwiląwejścia tychpaństw doUEwię kszośćproblemów jestrozstrzyganagłównie przez całą Wspólnotę. Rosjanie zdali
sobiesprawę zezwiększającej sięasymetryczności wichrelacjach z państwami człon kowskimi -wyrażającej sięw poziomie rozwojugospodarczego oraz poziomieżycia obywateli.Aby zmniejszyć powstałą asymetriępostanowiono zaktywizować politykę wobec WNP oraz zwiększyć możliwości przetargowewrelacjach z Unią7071.
70 Wywiad z profesorem dr. hab. Jurim Borko przeprowadzony przez Marcina Bodio (Moskwa,
17 maja 2004 roku), „Przegląd Europejski” 2004, nr 2, s. 151-153. 71 A. Stępień-Kuczyńska, M. Słowikowski, op. cit., s. 88.
72 A. Czajowski, Uwarunkowania stosunku Rosji do Unii Europejskiej, w: M. Cichosz, J. Sroka, K. Zamorska (red.), Konsekwencje poszerzania Unii Europejskiej dla Europy Środkowej i Wschod niej, Wyd. Komitet Nauk Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2004, s. 125.
73 A. Stępień-Kuczyńska, Rozszerzenie Unii Europejskiej na Wschód a stosunki polsko-rosyjskie,
w: A. Stępień-Kuczyńska, op. cit., s. 107; S. Bieleń, Tożsamość międzynarodowa Federacji Rosyj skiej, Oficyna Wydawnicza ASPRA - JR, Warszawa 2006, s. 284-286.
W rezultacie można wyróżnić pozytywne oraz negatywne skutki poszerzenia Unii dlaRosji. Pozytywnym następstwemjest fakt, iżwkrajachprzyjętychdo UE 1 maja 2004 r.istniej e stałe zapotrzebowanie na rosyjskie towary, a wszczególności na środki transportu oraznośniki energii. W krótszej perspektywie Rosja poniesie na rynku ener getycznym stratywynikające zprowadzonej przez Unię polityki- limity na import no
śników energii,jednakże w dłuższejperspektywie nastąpizwiększenie dostaw gazu oraz ropy naftowej na rynek UE.Innym pozytywnym skutkiem jest utworzenie w Eu ropie wspólnego rynku bez barier celnych, co usprawni wymianęhandlową. Nega tywnąstronąjestnatomiast pozbawienieRosji możliwościzawierania bilateralnych
umów, czego skutkiem będą stratygospodarcze72.
Obecnie dyplomacja rosyjska, niezależnie od okoliczności, rozszerzenie UE traktu
je jakozjawisko dokonane i koncentruje uwagęnaprofitach, jakie możedziękiniemu osiągnąćzarówno Rosja, jak i UE.Zatemmimo obaw związanych zrozszerzeniem UE
Rosja wyniosła więcej korzyści niż strat. Procesrozszerzeniowy, dzięki włączeniu do
dotychczasowej wymiany współpracy Rosji z państwami regionu Europy Środko
wo-Wschodniej umocniłstrategiczne partnerstwo Unii zRosją73.
10. Perspektywy partnerstwa. W najbliższej przyszłości możnasię spodziewać dalszego ożywienia współpracy UE z FR, zarównowsferzepolitycznej, jak i gospodar czej. Do najważniejszych czynnikówwarunkującychrozwój kooperacjibędą należeć: corazwiększy udział Rosji w działaniach antyterrorystycznych, ewoluująca integracja
gospodarcza FR z UE, a wramach światowego handlu-przyszłe członkostwowŚwiato
wejOrganizacji Handlu. Istotnymczynnikiem, którywpływa na pogłębienie współpracy
gospodarczej i handlowej UE i FR jest rozszerzanie UE o krajeEuropy Środkowej
i Wschodniej. Współpraca handlowawpływajednocześnie na ujednolicenie oraz roz
szerzenie współpracy na kontynencie74.
74 R. Dziewulski, op. cit., s. 82.
75 M. Raś, Ewolucja polityki zagranicznej Rosji wobec Stanów Zjednoczonych i Europy Zachod niej w latach 1991-2001, Warszawa 2005, s. 286.
76 Prezydent Władimir Putin w trakcie jednego z wystąpień stwierdził, że Rosja zalicza się do państw europejskich i należy do kręgu zachodnioeuropejskiej kultury; por.: W. Nikoniew, Soblazn
osobowoputi. Rossija - 2013: niezapadnyj Zapad, „Rossija w Globalnoj Politike” 2003,1.1, nr 3, s. 49. 77 M. Bodio, op. cit., s. 176.
78 M. Kaczmarski, Polityka Rosji wobec Unii Europejskiej, http://www.csm.org.pl/images/rte/File/Ra- porty%20i%20publikacje/Raporty%20i%20analizy/2005/rap_i_an_0805.pdf [dostęp: 18.11.2008].
79 D. Trienin, Idienticznost’ i integracja: Rossija i Zapad w XXI wiekie, „Pro et Contra” 2004, nr 3, http://www.camegie.ru/ru/pubs/procontra/vol8n3-01.pdf [dostęp: 12.12.2008].
Rosja jestświadoma, że poprzezkontaktyz UE umacnia swój potencjał- mowa
przedewszystkimonapływającychz Unii inwestycjach,dlatego priorytetem rosyjskiej polityki zagranicznej jest czynne uczestnictwo w europejskich procesachintegracyj
nych.StrategicznepartnerstwoFR i UE wpływa także na usprawnienie rosyjskiejpoli tyki zagranicznej w sferze globalnej - widoczne w stopniowym uzależnianiu całej Europyod dostaw rosyjskichsurowców energetycznych75.
Rosja upatrując wEuropie najatrakcyjniejszego partnera wyróżniakilka możliwych wariantów zbliżenia z UE. Pierwszy scenariusz zakłada szansę ściślejszej współpracy
- integracja oznaczałaby wówczasprzyjęcieprzezRosję identycznej drogi, jaką obrały kraje Europy Środkowej i Wschodniej76. Natomiastw planie drugim przewiduje się
wynegocjowaniez UE nowych form współpracy, dlaktórych podstawą byłyby porozu mieniaprawne. W obuprzypadkachintegracja Rosji zUE oraz bliski sojusznie wydają
sięraczej realne, a przyczynązaistniałej sytuacjijest znaczna asymetria gospodarcza,
polityczna oraz kulturowa. Założenie sojuszunie odpowiada ponadto wytycznym ro
syjskiej polityki zagranicznej, ukierunkowanej na WNP oraz Daleki Wschód. Wzajemna
współpraca może opieraćsię także na perspektywicznympartnerstwie,które uznawane
jest obecniezanajbardziej realne. Bazujeono na kooperacji opartej na pokrewnych ce lach strategicznych, zaufaniu, zrozumieniu oraz wspólnych wartościach gospodar czych i politycznych77.
W chwili obecnej Kreml nie zakłada wstąpienia doUE,model integracji bez człon kostwa okazuje sięwystarczający, jednakw strategii długofalowej twierdzi się, że FR powinnazmienićswe podejście. ProblemRosji polega na tym, iżświadoma swej pozy cji uważa sięzanazbyt silną, by zrównaćsię jakimkolwiek państwem członkowskim UE, dlatego współpracuje z Unią jako samodzielnym aktorem międzynarodowym, ajednocześnie obawiając się Uniijako jednorodnegoaktora politycznego, prowadzi politykępodziału Europy78. Uzasadnienia tej polityki można dopatrywaćsięw obawie przed trudnościami w negocjacjachRosji z UE.
Współcześnie wiele kwestii wskazuje na odmienne interesy zarówno UE, jakiFR79,
stępnych rozszerzeń UE nie sąjeszcze ustalone, aspór toczysię o kraje bałkańskie. Nie jest jasne czypo wejściu państw bałkańskich doUEproces rozszerzeniowy powinien
ostatecznie sięzakończyć80.
80 A. Stępień-Kuczyńska, M. Słowikowski, Unia Europejska..., s. 95. 81 M. Raś, op. cit., s. 289.
82 Ibidem, s. 290.
Bruksela, dostrzegając nieefektywność dotychczasowej polityki unijnej nakierun ku rosyjskim, zmierzać będzie do wzmocnienia koordynacji stosunków UE i FR. Wtym celu Komisja Europej ska przedstawiła Radzie Unii Europejskiej następującere
komendacje:
- strategiczne partnerstwo opierać się będzie na specjalnie opracowanej strategii
współpracy zawierającej konkretne zadania do spełnienia;
- być przygotowanym do dyskusji z FR orazstanowczej obrony interesów Wspólnoty;
- budowaćpartnerstwo nazgodnych wartościach i interesach, atakżewymagać od FR
faktycznej implementacji europejskichwartości, tj.demokracji, respektowania praw
człowieka w Czeczenii;
- propagowaćspójnąpolitykękooperacji z Rosjązjasnosprecyzowanymi celamioraz jednolitymstanowiskiem;
- podwyższyć skuteczność działania wspólnych, unijno-rosyjskichinstytucji.
Podobne cele wyznaczają także przedstawiciele władz rosyjskich, którzy uznali za priorytet umocnienie strategicznego partnerstwa81.
Szczególnie perspektywicznazdaje się być długofalowa współpracaw dziedzinie
energetyki. Dostawy rosyjskich nośnikówenergii byłyby rekompensowane inwesty cjami, transferemtechnologii - urzeczywistnianymi przez państwaczłonkowskie UE w sektorze paliwowo-energetycznym. Owa współpraca przyczyniłaby siędo wzrostu
eksporturosyjskichpaliw doUE82.
Wnioski. Na podstawieanalizy zagadnienia stosunkówUnia Europ ej ska-Federa- cja Rosyjska możnasformułować następujące uogólnienia:
1. Najważniejszym celem rozwoju kooperacji FederacjiRosyjskiej zUnią Europejską jest budowanie partnerstwa opierającego się na równorzędnej pozycji obydwu
stron. Strategiczne partnerstwo Unii Europejskiej i Federacji Rosyjskiej powinno
się kształtować na podstawie umów owspółpracy, alebez konieczności ubiegania
się FR o członkostwow UE.
2. Federacja Rosyjska za kadencji Władimira Putina rozpoczęła współpracęzUnią
Europejskąna wszystkich płaszczyznach - politycznej, bezpieczeństwa oraz eko
nomicznej.Wnajbliższej przyszłości można spodziewać siędalszego poszerzania kooperacji UE i FR, adonajważniejszych czynnikówdeterminujących pogłębianie współpracy należeć będzie, m.in. postępująca integracjagospodarcza obu partne rów, na którą istotnie wpłynęło rozszerzenie Unii o kraje Europy Środkowej i Wschodniej.
3. Największym atutem Federacji Rosyjskiej w relacjachz państwami członkowskimi
Unii Europejskiej jest pozycja najważniejszego dostawcy surowców energetycz
nym oraz jestznaczącyminwestorem w rosyjskiej gospodarce.Surowcowa struktura
unijnego importu z Rosji oraz konsumpcyjnaeksportu niekorzystnie oddziałuje na dynamikę wspólnejwymiany handlowej,a jeszcze bardziej niekorzystniena możli wości rozwojuRosji.
4. Federacja Rosyjskadzięki współpracy z UniąEuropejską zwiększa krajowy poten
cjał, który ujawnia się wnapływających środkach finansowych oraztechnologii.
Aspekt ekonomiczny stosunków zUE ma duże znaczenie dla rosyjskiejgospodarki. Władze Rosjipostrzegają wzajemną współpracę jako narzędzie integrującegospo
darki Europy,Rosji i świata.
5. Federację Rosyjskąi Unię Europejską we wzajemnych stosunkachcharakteryzuje
duża asymetryczność, aposzerzenie obszaruUnii w 2004roku izwiększenie poten cjału ludzkiego oraz ekonomicznegozwiększyłonietylko współzależność, aletak
że asymetryczność. Perspektywy wzajemnej współpracy Federacji Rosyjskiej iUnii Europejskiejzależązarówno od wyznaczonychkierunkówdziałań, atakże odzdol
noścido ichrealizacji.
6. Współpraca gospodarcza Rosji i UEjest ważna ponieważ UEjestimporterem największej częścitransakcji handlowych FR z zagranicą, aUniajestdla Rosji głównym źródłem technologii i inwestycji. Unia wsparła także starania Rosji
o przystąpienie do WTO i wysiłki zmierzające do urynkowienia gospodarki. Fede
racja Rosyjskazeswojej strony oferuje Unii surowce mineralne, główniebędące
nośnikami energii.
7. Rozszerzenie UniiEuropejskiej na Wschód doprowadziło do poszerzenia obszarów
dialogu rosyjsko-europejskiego i współpracy; umożliwiłościślejszą integracjęFR
z przestrzeniągospodarczą Europy, zwłaszcza zewzględu na geograficzną bliskość
i ułatwione włączenie dokomunikacyjnej infrastruktury unijnej. Rozszerzenie we wnętrznego rynku Unii doprowadziło dopowstania największego i najbardziejze spolonego rynku energii;
8. W hierarchii rosyjskich interesów Unia jest ważnym czynnikiem rewitalizującym gospodarkę FR. Ośrodek władzy w Rosjijest zdecydowanie zorientowany na
kooperację z UE ijestto szansa dla Unii, gdyż Rosj a stanowiważne zaplecze ener getyczne. Rosja dostrzega niezależność UE i jej wysokąrangę wstosunkach mię
