"Szkice o cywilizacji", L. Gawor,
Rzeszów 2009 : [recenzja]
Rocznik Historii Filozofii Polskiej 23, 403-406
Jagiellońskiego, mgr. Aleksandra Ćuka (Marian Zdziechowski
o nacjonalizmie) i mgr. Krzysztofa Wołodźkę (Marian Zdziechowski – fi lozof czasu katastrofy), pokazano także w tomie postać jego
bohatera od strony mniej znanej. Prof. Alvydas Jokubaitis, we wspom nia nym artykule o wyobraźni poetyckiej Zdziechowskiego, stawia tezę, że autor Pesymizmu... był ostatnim romantykiem. Ostatnim roman ty kiem – ponieważ, wbrew dominującym w jego czasach tendencjom, uprawiał fi lozofi ę subiektywną, zaangażowaną, uznając ją za naukę duchową, i wierzył w związek moralności z polityką. Na osobie Zdziechowskiego, w opinii prof. Jokubaitisa, skończył się polski romantyzm, a koniec ten nastąpił w Wilnie, czyli tam, gdzie prąd ten został zapoczątkowany ponad 100 lat wcześniej przez Adama Mickiewicza. Warto również wspomnieć o artykule doktoranta UJ Jarosława Zoppy, poświęconym recepcji tradycyjnej liturgii kato lickiej w pismach Zdziechowskiego.
Ukazanie się omawianej książki wpisuje się w cykl obchodów 70. rocznicy śmierci Mariana Zdziechowskiego. Podsumowaniem uro czy stości ma być odsłonięcie tablicy pamiątkowej poświęconej wybitne mu polskiemu myślicielowi i profesorowi w Collegium No vum Uniwersytetu Jagiellońskiego, ufundowanej przez Pana Artura Wrońskiego, właściciela restauracji Chimera.
Tomasz Jakubec
L. Gawor, Szkice o cywilizacji,
Wydaw. Uniw. Rzeszowskiego, Rzeszów 2009, s. 185
Ideą przewodnią Szkiców o cywilizacji i jednocześnie zasadniczą osią całości podejmowanych tu rozważań jest ukazanie procesu wy par cia, w początkach XX w., oświeceniowego paradygmatu ogólno ludzkiej cywilizacji przez koncepcję cywilizacyjnego plura liz mu
ludzkości oraz odrodzenia (począwszy od końca XX w.) pojmowa nia cywilizacji jako wspólnego dorobku ludzkości. Z drugiej strony kolejne rozdziały książki można, zdaniem jej autora, odczytywać auto no micznie, jako artykuły.
Szkice o cywilizacji obok dyskutowanych, istotnych z punktu
widze nia fenomenu cywilizacji, kwestii (m. in. konfrontacji między cywiliza cjami czy idei zrównoważonego rozwoju jako projektu nowej ogólnoludzkiej cywilizacji) zawierają krytyczne analizy pre zen towa nych tam trzech polskich oryginalnych teorii cywilizacji, po cho dzących z pierwszej połowy XX w. Są to koncepcje Erazma Majewskiego, Floriana Znanieckiego i Feliksa Konecznego. Temu ostatnie mu Gawor poświęca najwięcej miejsca.
Pierwszy z wyróżnionych autorów traktując pojęcie „cywilizacji” jako synonim pojęcia „kultury” jest jednym z najbardziej znanych, w pierwszych dziesięcioleciach XX w., zwolenników naturalistycz nego charakteru cywilizacji. Z pozycji naturalistycznego monizmu ujmuje on istnienie, rozwój i upadek cywilizacji w kategoriach przy rodniczych uwarunkowań środowiskowych. Pojmuje on cywiliza cję jako najwyżej biologicznie zorganizowaną formę rzeczywistości (realność D), jakościowo różną od niższych poziomów organizacji natury (tj. realności A – poziom bytu nieorganicznego z elementami prewitalistycznymi, realności B – sfera bytu ożywionego, realności C – poziom pojawienia się wolnych organizmów, zbudowanych z ko mórek, w tym organizmów społecznych – zwierzęcych, tworzących gromady i społeczności, a następnie ludzkich społeczeństw, ale nie tworzących jeszcze cywilizacji). W koncepcji Majewskiego osnową cywilizacji (realności D) jako nowego etapu w ciągu manifesta cji życia jest mowa ludzka, dzięki której ukształtowany został ogólno ludzki zasób wiedzy (wspólny dorobek historii pokoleń). Innymi słowy o cywilizacji możemy mówić dopiero wtedy, gdy społeczeństwo ludzkie („biologiczny materiał społeczny”) wytworzy kulturę w sensie „ogółu rezultatów tak materialnej, jak i duchowej natury, osiągniętych i osiąganych przez człowieka w swym rozwoju
fi logene tycznym”. Pojęta w taki sposób cywilizacja jest naturalnym dla człowieka środowiskiem, poza które nie jest mu dane wykroczyć. Za pomocą języka dana cywilizacja kształtuje i wywiera wpływ na konkretnego bytującego w jej obrębie człowieka jako najpierw wytworu tej cywilizacji, a potem jej wytwórcę. Zdaniem Majewskiego ludzkość to jedynie hipostaza, realne istnienie przysługuje nato miast zróżnicowanym cywilizacjom narodowym.
Florian Znaniecki, podobnie jak Feliks Koneczny akcentował kul turowy charakter zjawiska cywilizacji. Utrzymywał, że brak zmiany kierunku rozwoju cywilizacji skutkować będzie prawdopodobną zagładą cywilizacji zachodniej. Remedium na tę ewentualną sytuację miało być ustanowienie nowej jakościowo cywilizacji uniwersal nej, która miała zapewnić człowieku swobodę jego kreacyjnych mo żli wości. Jej fi larami miały być dwie generalne zasady: stoicka idea
cosmopolis i wspólna dla całej ludzkości fi lozofi a wartości. By zrea
li zować ten ideał politycznie zjednoczonego świata cała ludz kość musi być powiązana „więzią ideacyjną”, pojętą jako „wspólna kul tu ra światowa, uznająca i zachowująca dziedzictwo kulturowe wszy stkich poszczególnych cywilizacji narodowych”. Owa wspólna kultura mia ła cechować się dynamiką, otwartością i chłonnością na nowe war tości. Istnienie „więzi ideacyjnej” w tej nowej cywilizacji miało skut ko wać wewnętrzną harmonią w sferze kultury. Dzięki tej ostat niej „uprzedzenia społecznokulturowe” wobec istniejących w ramach tej cywilizacji różnych, także odmiennych systemów wartości, miały być w tej projektowanej formacji nieobecne.
Feliks Koneczny jako zwolennik tezy o radykalnym pluraliz mie cywilizacyjnym (pojęcie ludzkości to hipostaza, historycznie istnieją jedynie wrogie wobec siebie cywilizacje) podważa sensowność refl ek sji nad możliwością powstania ogólnoludzkiej cywilizacji uni wer salnej. W jego koncepcji cywilizacja to społeczny sposób orga nizacji życia zbiorowości charakteryzujący się ujednoliconym w jej ramach pojmowaniem prawa, czasu i fundamentalnych wartości ludzkiego życia: Dobra, Piękna, prawdy, Zdrowia i Dobrobytu
(Koneczny nazywa je kategoriami bytu ludzkiego albo quincunxem – pięciomianem). Konkretny cechujący daną cywilizację sposób kon struowania rzeczywistości społecznej nazywa on „metodą życia zbiorowego”. Koneczny skupiając się jedynie na znaczących histo rycznie cywilizacjach (tj. długotrwałych i obecnych w świecie mu współczesnym) wyróżnił 7 cywilizacji: żydowska, turańska, bramińska, arabska, chińska, bizantyjska i łacińska). Powyższe for macje różnią się metodami organizacji życia społecznego, co ma źródło w swoistym dla każdej z nich pojmowaniem wartości pięcio mianu, a zatem różnorakimi ich obiektywizacjami w praktyce spo łecznej. Tłumaczy to obserwowany w świecie pluralizm religii, koncepcji dobra, sposobów gospodarowania, obyczajowości i pojęć piękna, stanowiąc jednocześnie argument na rzecz niewspółmierności cywilizacji.
Magdalena Michalik-Jeżowska
Filozofowie polscy na wystawie
W znanym szczecińskim Klubie XIII Muz 3 kwietnia 2009 roku miało miejsce ofi cjalne otwarcie Wystawy Filozofowie polscy. Ko misariat wystawy to Celina Gajewska i Agata Piotrowska, studentki III roku fi lozofi i z el. kulturoznawstwa Uniwersytetu Szczecińskiego, przy współpracy Emilii Błądek i Katarzyny Figurskiej, opiekę nauko wą sprawowała dr Ewa Kochan. Na wystawie zostały zaprezentowane prace studentów III roku fi lozofi i i fi lozofi i z el. kulturoznawstwa US.
Wystawa została umieszczona w programie X Dni Filozofa, cy klicznej studenckiej imprezy fi lozofów szczecińskich organizowanej przez Koło Naukowe Filozofów Uniwersytetu Szczecińskiego. Dni Filozofa cieszą się już znacznym uznaniem nie tylko w Szczecinie,
