Medycyna Wet. 2008, 64 (1) 85
Praca oryginalna Original paper
Mleko jest obfitym ród³em sk³adników od¿ywczych i prozdrowotnych. W³aciwoci prozdrowotne mleka wa-runkowane s¹ obecnoci¹, m.in. wybranych sk³adników frakcji bia³kowej (kazeina, bia³ka serwatkowe i wybra-ne peptydy) i frakcji t³uszczowej (kwasy t³uszczowe, witaminy A, E, b-karoten, fosfolipidy i sfingomieliny). Wród d³ugo³añcuchowych kwasów t³uszczowych w mleku najcenniejsze s¹ wielonienasycone kwasy t³usz-czowe. Wed³ug wielu autorów (11, 14) posiadaj¹ one szereg pozytywnych w³aciwoci, miêdzy innymi: anty-nowotworowe: C4:0 (BA), C18:1 cis (OA), C18:2 (CLA c9 t 11), C20:4 (AA), C20:5 (EPA), C22:6 (DHA); prze-ciwmia¿d¿ycowe: OA, TVA, CLA c9 t 11, AA, EPA; obni¿aj¹ce cinienie krwi: EPA, DHA; przeciwzapalne: AA, EPA, DHA; antybakteryjne BA i zwiêkszaj¹ce odpornoæ: CLA c9 t 11. Doskonalenie jakoci t³uszczu mlekowego zmierza w kierunku uzyskania wiêkszej za-wartoci sk³adników pozytywnie wp³ywaj¹cych na zdro-wie konsumenta. Szczególn¹ uwagê zwraca siê na zwiêk-szenie zawartoci niezbêdnych nienasyconych kwasów t³uszczowych z rodziny n-3. Zawartoæ tych sk³adników mo¿na zwiêkszyæ, miêdzy innymi, przez stosowanie ró¿-nych dodatków olejów (2, 7, 8) czy nasion rolin oleis-tych (3, 6, 9, 10, 12). Celem badañ by³a analiza zmian w zawartoci sk³adników frakcji t³uszczowej mleka po zastosowaniu dodatku nasion lnu w ¿ywieniu krów.
Materia³ i metody
Badaniami objêto 11 krów czarno-bia³ych z udzia³em oko³o 75% genów rasy holsztyñsko-fryzyjskiej, bêd¹cych w pocz¹tko-wej fazie laktacji (rednio 66 dzieñ laktacji). Zwierzêta utrzymy-wano w oborze uwiêziowej. Dawka podstawowa sk³ada³a siê z nastêpuj¹cych pasz: kiszonka z traw podsuszonych z motylko-wymi 25 kg, kiszonka z kukurydzy 15 kg, m³óto browarniane 10 kg, pasza treciwa 5 kg i mieszanka mineralna Dolfos.
Dodatek ca³ych nasion lnu stosowany by³ w iloci 200 g na krowê dziennie równoczenie z dodatkiem 40 g tlenku magnezu. £¹czna iloæ magnezu (z Dolfosu i z MgO) wynosi³a 70 g/szt./ dzieñ.
Próbki mleka by³y pobierane w nastêpuj¹cych terminach: przed podaniem dodatku lnu próba kontrolna oraz po 3, 14 i 28 dniach stosowania nasion lnu.
W pobranych próbkach mleka oznaczano: podstawowy sk³ad chemiczny (procentowa zawartoæ t³uszczu, bia³ka ogólnego, lak-tozy) metod¹ spektrofotometrii w podczerwieni na aparacie Mil-ko-Scan FT-120 firmy Foss Electric, liczbê komórek somatycz-nych (LKS) w 1 cm3 metod¹ cytometrii przep³ywowej z
wyko-rzystaniem barwienia fluorescencyjnego przy u¿yciu aparatu Somacount 150 firmy Bentley. Nastêpnie przeprowadzono eks-trakcjê t³uszczu z mleka metod¹ Röse Gottlieba (1) i oznaczano nastêpuj¹ce frakcje lipidowe: profil 27 kwasów t³uszczowych: od C4:0 do C22:6 (w tym CLA cis 9 trans 11 oznaczany w opisie jako CLA), witaminy A, E i b-karoten, cholesterol ca³-kowity, wolne kwasy t³uszczowe (WKT) i fosfolipidy. Analizê sk³adu kwasów t³uszczowych (jakociow¹ i ilociow¹) wykona-no metod¹ chromatografii gazowej, stosuj¹c chromatograf
gazo-Przydatnoæ nasion lnu do modyfikacji sk³adników
frakcji t³uszczowej mleka krów
TERESA NA£ÊCZ-TARWACKA, HENRYK GRODZKI, BEATA KUCZYÑSKA
Zak³ad Hodowli Byd³a Katedry Szczegó³owej Hodowli Zwierz¹t Wydzia³u Nauk o Zwierzêtach SGGW, ul. Ciszewskiego 8, 02-786 Warszawa
Na³êcz-Tarwacka T., Grodzki H., Kuczyñska B.
Usefulness of linseeds for the modification of fat fraction components in cow milk
Summary
The aim of the research was the analysis of changes in milk fat fraction content upon the use of linseeds as an additive to the rations. The research was conducted on 11 cows in the initial stage of lactation (66th day on
average). The animals received an additive of whole linseeds at an amount of 200 g per cow a day. Milk samples were collected before the beginning of the experiment, and then 3, 14 and 28 days after the additive use. Components of milk fat fraction were analyzed. The results obtained indicate that the linseed additive caused a statistically significant increase of vitamin A and E content in the milk as well as the decrease of phospho-lipids and cholesterol in comparison to the content of these components in milk of cows that did not receive such an additive. The linseed additive did not cause changes in the content of fatty acids negatively influencing human health (C12:0, C14:0 and C16:0). A statistically significant influence of the linseed additive on the increase of the following fatty acids in milk was found: CLA (from 0.555 to 0.848 g/100 g of fat), LNA (from 0.830 to 1.071 g/100 g of fat), EPA (from 0.042 to 0.062 g/100 g of fat) and DHA (from 0.010 to 0.019 g/100 g of fat). The results confirm the possibility of modifying desired milk components by the use of a simple regimen of a linseed additive to the rations for dairy cows.
Medycyna Wet. 2008, 64 (1) 86
wy firmy Hewlett-Packard, wyposa¿ony w dozowniki typu split/ splitless oraz detektor p³omieniowo-jonizacyjny FID i oprogra-mowanie integruj¹ce HP Chem-Station. Witaminy rozpuszczal-ne w t³uszczach: A, E oraz b-karoten oznaczano przy wyko-rzystaniu spektrofotometru UV-VIS (5). Cholesterol ca³kowity i wolne kwasy t³uszczowe (WKT) oraz fosfolipidy oznaczano przy wykorzystaniu chromatografii cienkowarstwowej TLC i spektro-fotometru UV-VIS (5).
Uzyskane dane poddano analizie statystycznej, a istotnoæ ró¿-nic wyznaczono testem Duncana.
Wyniki i omówienie
W tab. 1 przedstawiono wydajnoæ mleka i jego sk³ad chemiczny oraz jakoæ cytologiczn¹. Wydajnoæ mleka z jednego doju wynosi³a oko³o 15 kg. Nie stwierdzono sta-tystycznie istotnych zmian w wydajnoci mleka po zasto-sowaniu dodatku nasion lnu. Podobnie nie uleg³ statystycz-nie istotnym zmianom sk³ad chemiczny mleka pochodz¹-cego z poszczególnych okresów dowiadczenia. Zaobser-wowano jednak zmniejszenie zawartoci t³uszczu w mle-ku z 4,56% do 4,26% i zwiêkszenie zawartoci bia³ka z 2,84% do 2,98% (odpowiednio dla próby kontrolnej i po 28 dniach stosowania dodatku nasion lnu).
Zaobserwowane podwy¿szenie zawartoci komórek so-matycznych w ostatnim etapie dowiadczenia, jednak nie przekraczaj¹ce normy klasy jakociowej ekstra, mog³o wynikaæ z wp³ywu wielu czynników rodowiskowych, warunkuj¹cych tê cechê. W badaniach przeprowadzonych przez innych autorów (9, 10, 12) równie¿ nie stwierdzono istotnego wp³ywu stosowania
dodat-ku nasion lnu w ¿ywieniu krów na wy-dajnoæ i sk³ad chemiczny mleka. Po-dobnie w badaniach Kennellyego (6) z wyj¹tkiem nieznacznego obni¿e-nia procentowej zawartoci bia³ka w mleku krów otrzymuj¹cych 150 g nasion lnu na 1 kg s.m. dawki z 3,21% do 3,13% (z poziomu 3,21% dla gru-py kontrolnej).
Uzyskane wyniki wykaza³y, i¿ do-datek nasion lnu spowodowa³ sta-tystycznie istotny wzrost zawartoci w mleku witamin A i E (tab. 2). Nie stwierdzono zmiany w zawartoci b-karotenu w mleku po zastosowaniu badanego dodatku. Witamina A w mleku pochodzi z b-karotenu dostar-czonego w paszy i zapewne dlatego uzyskano zwiêkszenie zawartoci wi-taminy A w mleku po zastosowaniu dodatku nasion lnu bez zwiêkszenia zawartoci b-karotenu. Podwy¿szenie zawartoci witamin A i E w mleku krów otrzymuj¹cych dodatek lnu wy-nika z lepszego wykorzystania wita-min z paszy pod wp³ywem dodatko-wego t³uszczu pochodz¹cego z nasion lnu, który jest ich nonikiem. Podob-ne wyniki odnonie do zwiêkszenia zawartoci witaminy E w mleku po zastosowaniu nasion lnu uzyskano w badaniach Reklewskiej i wsp. (10). W badaniach tych autorów uzyskano równie¿ zwiêkszenie zawartoci
b-ka-rotenu w mleku, co odbiega³o od wyników uzyskanych w prezentowanej pracy. W badaniach Focant i wsp. (4) dodatek oleju lnianego mia³ wp³yw na zwiêkszenie zawar-toci witaminy E w mleku.
Frakcje lipidowe t³uszczu mlekowego (tab. 3) uleg³y zmianie po zastosowaniu dodatku nasion lnu. Korzystna zmiana dotyczy³a zmniejszenia zawartoci cholesterolu z 0,688 g/100 g t³uszczu (kontrola) do 0,483 g/100 g t³usz-czu po 28 dniach stosowania badanego dodatku.
Statystycznie istotne obni¿enie cholesterolu w mleku uzyskano w badaniach Reklewskiej i wsp. (10), gdzie sto-sowano bardzo niewielki dodatek nasion lnu 21 g/sztu-kê/dzieñ. Obni¿enie zawartoci cholesterolu ca³kowitego w mleku wi¹¿e siê ze zmniejszon¹ iloci¹ szkodliwych produktów jego utleniania (PUCH produkty utleniania cholesterolu), na co wskazuj¹ Wilczak i Kulasek (13). Obni¿enie zawartoci fosfolipidów w mleku po zastoso-waniu lnu nie jest korzystnym efektem, gdy¿ fosfolipidy s¹ odpowiedzialne za stabilnoæ otoczek kuleczek t³usz-czowych. Niewielkie zmniejszenie zawartoci WKT uzys-kane w przeprowadzonych badaniach w mleku krów otrzy-muj¹cych dodatek nasion lnu potwierdzaj¹ wyniki badañ Reklewskiej i wsp. (10). Zawartoæ kwasów t³uszczowych negatywnie wp³ywaj¹cych na zdrowie cz³owieka (C12:0, C14:0 i C16:0) (tab. 4) nie uleg³a statystycznie istotnym zmianom po zastosowaniu nasion lnu. Zaobserwowano jednak tendencjê do zwiêkszania siê ich iloci. Takiej ten-dencji nie wykaza³y badania innych autorów, którzy
uzys-y n z c i m e h c d a ³ k s i æ o n j a d y W Dnipobrania(odpodaniadodatkunasionlnu) ) a l o rt n o k ( 0 3 14 28 ) g k ( u j o d 1 z a k e l m æ o n j a d y W 14,4±0,472 15,1±0,472 15,3±0,472 14,6±0,472 ) % ( z c z s u ³ T 4,56±0,281 4,42±0,281 4,55±0,281 4,26±0,281 ) % ( o k ³ a i B 2,84±0,091 2,81±0,091 2,94±0,091 2,98±0,091 ) % ( a z o t k a L 4,73±0,056 4,84±0,056 4,79±0,056 4,78±0,056 ) % ( a s a m a h c u S 12,95±0,323 12,89±0,323 13,10±0,323 12,83±0,323 )l m /. s y t( S K L 109,1±116,02 132,2±116,02 140,1±116,02 293,5±116,02
Tab. 1. Wydajnoæ mleka i jego sk³ad chemiczny oraz LKS (LSM ± SE)
y n i m a ti W Dnipobrania(odpodaniadodatkunasionlnu) ) a l o rt n o k ( 0 3 14 28 A a n i m a ti W 0,350a,B±0,035 0,300C,D±0,035 0,472a,C±0,035 0,497B,D±0,035 E a n i m a ti W 1,029A,B±0,097 1,245±0,097 1,470A±0,097 1,489B±0,097 n e t o r a k a t e B 0,213±0,029 0,186±0,029 0,229±0,029 0,187±0,029
Tab. 2. Zawartoæ witamin A i E oraz beta karotenu (mg/l) w mleku krów (LSM ± SE)
Objanienia: Wartoci liczbowe w tym samym wierszu oznaczone tymi samymi literami ró¿ni¹ siê istotnie: du¿e litery p £ 0,01, ma³e litery p £ 0,05
e j c k a r F Dnipobrania(odpodaniadodatkunasionlnu) ) a l o rt n o k ( 0 3 14 28 y d i p il o f s o F 0,176A,B±0,012 0,121A±0,012 0,152c±0,012 0,111B,c±0,012 l o r e t s e l o h C 0,688A,b,C±0,037 0,498A±0,037 0,578b±0,037 0,483C±0,037 T K W 0,879A±0,06 0,569A,B±0,06 0,707±0,06 0,811B±0,06
Tab. 3. Frakcje lipidowe t³uszczu mlekowego (g/100 g t³uszczu) (LSM ± SE)
Medycyna Wet. 2008, 64 (1) 87
kali zmniejszenie zawartoci C12:0, C14:0 i C16:0 w mleku krów otrzymuj¹cych dodatek nasion lnu (3, 6, 9, 12). Naj-wiêcej interesuj¹cych zmian po zastosowaniu dodatku na-sion lnu dotyczy³o kwasów t³uszczowych o dzia³aniu pro-zdrowotnym w mleku badanych krów (tab. 4). Zaobser-wowano zwiêkszenie zawartoci wiêkszoci kwasów t³usz-czowych o dzia³aniu prozdrowotnym, z wyj¹tkiem kwasu mas³owego. Zawartoæ BA uleg³a zmniejszeniu z 3,541 g/ 100 g t³uszczu (kontrola) do 3,119 g/100 g t³uszczu po 28 dniach stosowania nasion lnu. W badaniach Kennellygo (6) uzyskano nieznaczny wzrost zawartoci tego kwasu pod wp³ywem stosowania dodatku nasion lnu w dawce dla krów, za w badaniach Collomba i wsp. (3) zawartoæ kwasu mas³owego nie uleg³a zmianie po zastosowaniu do-datku nasion lnu do dawki pokarmowej.
Stosowanie dodatku nasion lnu spowodowa³o istotne zwiêkszenie udzia³u nastêpuj¹cych kwasów: CLA o 52,8%, LNA o 29%, EPA o 47,6%, DHA o 90%, n-3 o 29%, co jest niezmiernie wa¿ne dla poprawy wartoci prozdrowot-nej mleka. Zwiêkszenie zawartoci LNA w mleku krów otrzymuj¹cych dodatek lnu uzyskano tak¿e w innych ba-daniach (3, 6, 9, 12). Podwy¿szenie zawartoci CLA przed-stawiono w badaniach (3, 9, 10, 12). Badania uwzglêdnia-j¹ce EPA, DHA (9 i 10) w mleku krów otrzymuj¹cych dodatek nasion lnu wykaza³y podwy¿szenie ich zawarto-ci w porównaniu do wartozawarto-ci uzyskanych dla grupy kon-trolnej. Zwiêkszenie zawartoci kwasów z rodziny n-3 przedstawiaj¹ prace (3 i 9). Badania Collomba i wsp. (3) wykaza³y ponadto, ¿e zwiêkszenie zawartoci EPA w mle-ku krów mo¿na uzyskaæ, stosuj¹c nasiona lnu w iloci 1,4 kg dziennie/sztukê. Dodatek 1 kg lnu nie spowodowa³ zmiany w zawartoci EPA w mleku. Autorzy ci nie uzys-kali równie¿ zwiêkszenia zawartoci DHA w mleku po
za-stosowaniu omawianego dodatku. Nale¿y jednak podkreliæ, ¿e DHA wystêpuje w bardzo ma³ych ilociach w mleku i dopiero u¿ycie specjalis-tycznej aparatury mo¿e przyczyniæ siê do uzyskania dok³adniejszego pomiaru koncentracji tego kwasu. Przyczyn¹ zwiêkszenia zawartoci kwasów z rodziny n-3 w mleku krów otrzymuj¹cych dodatek lnu jest fakt, i¿ nasiona lnu stanowi¹ ród³o kwa-su C18:3, który jest prekursorem kwasów t³uszczowych z rodziny n-3 o ³añcuchach d³u¿szych ni¿ 18 wêgli.
Podsumowanie
Przeprowadzone badania nad sto-sowaniem dodatku nasion lnu do dawki pokarmowej dla krów wska-zuj¹ na mo¿liwoæ modyfikacji sk³adników frakcji t³uszczowej mle-ka wyra¿onej podwy¿szon¹ zawar-toci¹ CLA, LNA, EPA, DHA, wita-min A i E oraz obni¿on¹ zawartoci¹ cholesterolu. Nale¿y podkreliæ, ¿e podawanie 200 g nasion lnu dla kro-wy dziennie jest prost¹ do wprowa-dzenia w praktyce metod¹ poprawy jakoci t³uszczu mleka.
Pimiennictwo
1.Anon.: AOAC: Official Methods of Analysis of the Associated Official Analytical Chemists., Chapter 32, Washington, DC 1990.
2.Chouinard P. Y., Corneau L., Butler W. R.: Effect of dietary lipid source on con-jugated linoleic acid concentrations in milk fat. J. Dairy Sci. 2001, 84, 680-690. 3.Collomb M., Sollberger H., Boetikofer U., Sieber R., Stoll W., Schaeren W.:
Impact of a basal diet of hay and fodder beet supplemented with rapeseed, linseed and sunflowerseed on the fatty acid composition of milk fat. Intern. Dairy J. 2004, 14, 549-559.
4.Focant M., Mignolet E., Marique M., Clabots F., Breyne T., Dalemans D., Laronddelle Y.: The effect of vitamin E supplementation of cows diets containg rapeseed and linseed on the prevention of milk fat oxydation. J. Dairy Sci. 1998, 81, 1095-1101.
5.Holme D. J., Peck H.: Analytical Biochemistry. Lipids 1993, 12, 422. 6.Kennelly J. J.: The fatty acid composition of milk fat as influence by feeding
oilseeds. Anim. Feed Sci. Technol. 1996, 60, 137-152.
7.Lock A. L., Garnsworthy P. C.: Independent effects of dietary linoleic and lino-lenic fatty acids on the conjugated linoleic acid content of cows milk. Anim. Sci. 2002, 74, 163-176.
8.Offer N. W., Marsden M., Dixon J., Speake B. K., Thacker F. E.: Effect of dietary fat supplements on levels of n-3 poly-unsaturated fatty acids, trans acid in bovine milk. Animal Sci. 1999, 69, 613-625.
9.Petit H. V., Ivan M., Mir P. S.: Effects of flaxseed on protein requirements and N excretion of dairy cows fed diets with two protein concentrations. J. Dairy Sci. 2005, 88, 1755-1764.
10.Reklewska B., Oprz¹dek A., Reklewski Z., Panicke L., Kuczyñska B., Oprz¹dek J.: Alternative for modifying the fatty acid composition and decreasing the chole-sterol level in the milk of cows. Livest. Prod. Sci. 2002, 76, 235-243.
11.Sugano M., Yamasaki M., Yamada K., Huang Y.-S.: Effect of conjugated linoleic acid on polyunsaturated fatty acid metabolism and immune function. Chapter 25, [w:] Yurawecz M. P., Mossoba M. M., Kramer J. K. G., Pariza M. W., Nelson G. J.: Advances in Conjugated Linoleic Acid Research. AOCS Press 1999, T. 1., 327--339.
12.Ward A. T., Wittenberg K. M., Przybylski R.: Bovine milk fatty acid profiles pro-duced by feeding diets containing solin, flax and canola. J. Dairy Sci. 2002, 85, 1191-1196.
13.Wilczak J., Kulasek G.: Produkty utleniania cholesterolu w produktach pochodze-nia zwierzêcego wp³yw na zdrowie zwierz¹t i ludzi. ¯ycie Wet. 2004, 79, 1-11. 14.Williams C. M.: Dietary fatty acids and human health. Ann. Zootech. 2000, 49,
165-180.
Adres autora: dr in¿. Teresa Na³êcz-Tarwacka, ul. Ciszewskiego 8, 02-786 Warszawa; e-mail: teresa_nalecz_tarwacka@sggw.pl
Objanienia jak w tab. 2.
Tab. 4. Zawartoæ wybranych kwasów t³uszczowych w mleku krów (g/100 g t³uszczu) (LSM ± SE) u s a w k a w z a N o g e w o z c z s u ³t ) u n l n o i s a n u k t a d o d a i n a d o p d o ( a i n a r b o p i n D ) a l o rt n o k ( 0 3 14 28 0 : 2 1 C 4,757±0,413 5,264±0,413 4,971±0,413 5,789±0,413 0 : 4 1 C 10,264±0,699 11,345±0,699 11,400±0,699 11,973±0,699 0 : 6 1 C 24,291±1,319 26,418±1,319 27,027±1,319 25,973±1,319 ) A B ( 4 : C 3,541A,B±0,168 3,536c,d±0,168 3,622A,c±0,168 3,119B,d±0,168 0 : 8 1 C 10,845A,B,C±0,854 13,609A±0,854 13,727B±0,854 14,855C±0,854 A F S 60,482±2,843 68,885±2,843 68,881±2,843 71,264±2,843 ) A O ( s i c 1 : 8 1 C 21,845±1,396 22,264±1,396 22,409±1,396 24,879±1,396 ) A V T ( 1 1 s n a rt 1 : 8 1 C 1,245±0,185 1,453±0,185 1,737±0,185 1,517±0,185 ) A L ( 2 : 8 1 C 1,961±0,135 1,930±0,135 2,055±0,135 2,155±0,135 ) A L C ( 1 1 t 9 c 2 : 8 1 C 0,555a,B,C±0,049 0,698a,d±0,049 0,797B±0,049 0,848C,d±0,049 ) A N L ( 3 : 8 1 C 0,830a,B±0,062 0,804c,D±0,062 1,033a,c±0,062 1,071B,D±0,062 ) A A ( 4 : 0 2 C 0,067±0,008 0,083±0,008 0,106±0,008 0,112±0,008 ) A P E ( 5 : 0 2 C 0,042A,B±0,003 0,044c,D±0,003 0,053A,c,e±0,003 0,062B,D,e±0,003 ) A H D ( 6 : 2 2 C 0,010A±0,001 0,011B±0,001 0,014C±0,001 0,019A,B,C±0,001 3 -n a m u S 0,977a,B±0,063 0,962C,D±0,063 1,205a,C±0,063 1,260B,D±0,063 6 -n a m u S 2,300±0,138 2,290±0,138 2,395±0,138 2,511±0,138 3 -n / 6 -N 2,38a±0,124 2,42b,c±0,124 2,02±0,124 2,03a,b,c±0,124
