ROCZNIKI TEOLOGICZNO-KANONICZNE
Tom X III, zeszyt 1 — 1966
Ks. Stanisław Ł a c h , Księga W yjścia w stęp, przekład z oryginału, kom entarz opra
cow ał ... Poznań, P allottinum 1964, s. 372 + 4 m apki (Pismo św ięte Starego Testam entu KUL, t. 1, cz. 2.).
Z w ielk im zadow oleniem w itam y o p raco w an ie k sięg i W yjścia ks. S t. Ł a c h a ja k o so lid n ej p u b lik a c ji sp e c ja li sty czn ej p rzy g o to w an ej p rzez biegłego fachow ca. K s. S t. Ł ach bow iem poza licznym i a rty k u ła m i i ro zp raw am i n a te m a ty egzegetyczne w o statn ich la ta c h
o p u b lik o w ał k o m e n ta rz e do księgi R o d z a ju i do L istu do H eb rajczy k ó w . P o w yższe p u b lik a c je , podobnie ja k ks. W yjścia, u k a z a ły się w s e rii k o m e n ta rz y w y d aw n ictw a P a llo ttin u m , o p raco w y w an ej pod eg id ą W ydziału T eolo gicznego K U L. J e s t to pierw szy w dzie ja c h P o lsk i k o m en tarz do k siąg P i
sm a św .
Z godnie z ogólnym założeniem w y d a w n ic tw a b ard zo w iele m iejsca po św ięcił a u to r n a om ów ienie zagadnień
w stęp n y ch . P o m ija on co p ra w d a za g a d n ie n ia a u to rs tw a k sięg i W yjścia, ale
w n ik liw e jego o p raco w an ie zn ajd zie się w e w stęp ie do księgi R odzaju. S p e c ja ln e zaś d la księgi W yjścia u zu p eł n ie n ie z n a jd u je czy teln ik w obszernym w stę p ie h isto ry czn o k ry ty czn y m , w ro z
dziale II. W poprzedzającym rozdz. I z n a jd u je m y obszerne om ów ienie tre śc i księgi W yjścia. W n astęp n y m , tj. III rozdziale, m ów iącym o staro ży tn o ści zb io ró w p raw n y ch w księdze W yjścia, n a uw agę zasłu g u je b ard zo a k tu a ln e zag a d n ie n ie staro ży tn o ści D ekalogu. H i- sto ry czn o ść w y jścia Izraelitó w z E g ip tu o ra z historyczność zaw arcia p rzy m ierza z B ogiem , tło geograficzne, teologia i znaczenie księgi W yjścia om ów ione w d alszych ro zd ziałach w stęp u sta n o w ią rzeczow e w p ro w ad zen ie do tre śc i
k o m en to w an ej księgi. .
Z asadniczą część o p raco w an ia s ta now ią te k s t i k o m en tarz. T ek sty są tłu m aczone z ję z y k a oryginalnego, a w k ró tk im a p a ra c ie k ry ty czn y m pod te k ste m d a je a u to r w y ja śn ie n ie zasad n i czych tru d n o śc i filologicznych. K ró tk o i zw ięźle u ję te uw agi k ry ty k i te k stu n ie o b ciążają o p raco w an ia. K o m en tarz je s t b ard zo w n ik liw ie opracow any, a w zbogacają go liczne szczegóły z a r cheologii i h isto rii. Id e n ty fik a c ja m ie j
i
scow ości b ib lijn y c h czy te ż poszczegól n y ch etap ó w w ęd ró w k i Iz rae litó w n a P ółw yspie S y n ajsk im stan o w i p rzed m io t w ielu drobiazgow ych dociekań a u
to ra .
P rz e jrz y sty podział tre ś c i n a 4 czę ści i n a k ilk an aście m niejszych je d n o stek , podyktow anych tre śc ią księgi W yjścia, u ła tw ia k o rz y sta n ie z kom en
ta rz a .
C ałość o p raco w an ia u zu p ełn ia 10 ró z p ra w n a te m a ty szczegółow e, k tó re nazw ano ek sk u rsam i. Z n ajd u jem y w n ich ta k ie zag ad n ien ia, ja k Im ię Boże Jah w e, p lag i egipskie, n a tu ra m an n y b ib lijn e j, pochodzenie paschy b ib lijn e j. S ą to zag ad n ien ia tra fn ie do b ra n e , k o n tro w ersy jn e i a k tu a ln e . Do b rze się zatem stało , że a u to r om ów ił je , in fo rm u ją c w te n sposób społeczeń stw o k ato lick ie P o lsk i, ja k i je s t sta n dzisiejszych b ad ań egzegetycznych w za k re sie pow yższych zagadnień. S zkoda jed y n ie, że ja k o odrębnego e k sk u rsu n ie u ją ł a u to r m . in . tak ieg o zagadnie n ia, ja k pochodzenie sz a b a tu iz ra e lsk ie
go.
P ro b lem pochodzenia im ien ia J a h w e p rz e d sta w ił a u to r n a tle k ilk u opi n ii b azu jący ch n a te o rii zapożyczeń. P o p rz e sta je je d n a k n a zrefero w an iu ty c h o p in ii, w strz y m u ją c się od w n io sk u oceniającego ich w a lo r dow odow y. To sam o zauw ażam y w k ilk u in n y ch w y p ad k ach , gdzie a u to r w oli pozostaw ić czy teln ik a w niepew ności co do ro z w iązan ia i w łasnego poglądu n a d an ą kw estię. D zięki te m u dobrze in fo rm u je czy teln ik a o tru d n o ściach dzisiejszej egzegezy.
R zeteln ą i w n ik liw ą in fo rm a c ją s łu ży a u to r czytelnikow i ta k ż e w pozosta ły ch zagadnieniach. T rzeb a to p o d k re ślić szczególnie co do om ów ienia p lag egipskich, m an n y i in n y ch w y d arzeń o c h a ra k te rz e nadzw yczajnym . Z n a jd u
jem y tu bow iem om ów ienie b ad ań uczonych o n a tu ra ln y m podłożu ty ch zjaw isk , a n a stę p n ie u w y d atn ien ie ich
n a d n a tu ra ln e g o c h a ra k te ru . P rz y om a w ian iu m an n y b ib lijn e j te n c h a ra k te r n a d n a tu ra ln y zjaw isk a n ie w y p ad ł w u ję c iu a u to ra zb y t przekonyw ająco, choć cały w yw ód zm ierzał d o tego. P asch ę iz ra e lsk ą p rzed staw ił a u to r ja ko zjaw isko o ry g in aln e u Izraelitó w , m ające sw e źródło w cudow nym uw ol
124 RECENZJE
n ien iu z niew oli egipskiej (s. 326). Z a gadnieniom D ekalogu pośw ięca a u to r aż dw a o d ręb n e ek sk u rsy : „P o zab ib lij- n e p a ra le le D ekalogu” o raz „D ekalog w św ietle etnologii”. W pierw szym om aw ia k atalo g i grzechów egipskie o raz lu d ó w k u ltu ry m ezopotam skiej, w sk azu jąc zasadnicze różnice m iędzy n im i a D ekalogiem , m im o licznych po dobieństw . W d ru g im n ato m iast, opie ra ją c się n a b ad an iach uczonych nad w ierzeniam i ludów p ierw o tn y ch , w y k a
zu je zgodność D ekalogu z p raw em n a tu ry . Z arów no je d n a k w ek sk u rsach , ja k i w k o m en tarzu byłoby dobrze um ieścić ja k iś odsyłacz do w stęp u , gdzie a u to r om aw ia tak że zagadnienie’ czasu p o w stan ia D ekalogu. N a m iejscu b y łab y tu rów nież k ró tk a in fo rm acja o n ajstarszy ch m a n u sk ry p ta c h D eka
logu.
D obrze byłoby rów nież dać, czy to w k o m en tarzu , czy te ż ja k o o d ręb n y e k sk u rs, p o ró w n an ie m iędzy izraelsk im K odeksem P rzy m ierza a zbioram i p ra w ludów staro ży tn y ch , ab y u w y d atn ić b a r dziej h u m a n ita rn y c h a ra k te r p raw o d a
w stw a izraelskiego. B yłoby to bard zo n a czasie w obec poglądów o żądnym
k rw i B ogu Izraela.
C enną pozycję opracow ania sta n o w i s ta ra n n ie przygotow ana b ib lio g ra fia. C zytelnik zn ajd zie w n ie j lite ra tu r ę do w szystkich n iem al zagadnień, ro zp atry w an y ch w tek ście. P rz e jrz y sty u k ła d graficzny u ła tw ia je j w y k o rzy stan ie. M ożna b y sprzeczać się co do
słuszności zastosow anej tu kolejności chronologicznej. Czy n ie b a rd z ie j p ra k ty czn y b y łb y je d n a k u k ład alfab ety cz
n y au to ró w ? W zestaw ien iu b ib lio g rafii zab rak ło opracow ań do szóstego i ósm e
go p rzy k azan ia, jak k o lw iek n ie b ra k ich w k o m en tarzu . Szkoda tak że, że nie w szy stk ie pozycje, cytow ane w kom en ta rz u , znalazły się w zestaw ien iu b i
bliograficznym .
W zestaw ien iu n iek tó ry ch m a n k a m entów trz e b a w skazać n a s. 44 w iersz
5 od góry, gdzie w zdaniu: „kiedy to n ie b ra k w p raw d zie uczonych” n ie m a k ilk u słów albo te ż należy w y k reślić słow o „w praw dzie”, gdyż w obecnym układzie zdanie n ie m a sensu. N a s. 191 w iersz 4 od góry b ra k słów : „an i có r
k a tw o ja ”. S tr o n a . 333 u góry je st: „De kalog w św ietle Teologii”, pow inno być: „D ekalog w św ietle etnologii”.
W re z u lta c ie powyższego, dość po bieżnego p rzeg ląd u należy w y razić r a dość z u k azan ia się ta k cen n ej p u b lik a cji, k tó ra ze w szech m ia r zasłu g u je n a
to , aby znaleźć się n a b iu rk u każdego d u szp asterza i teologa polskiego.
k s. E dw ard Z a w isze w ski
Ks. Eugeniusz D ą b r o w s k i , D ziej* Apostolskie, w stęp, przekład z oryginału, ko m entarz opracow ał ... Poznań 1961, Pallotti* num , s. 615 (Pismo św. Nowego Testamentu:
w 12 tom ach, tom V).
K s. E. D ąbrow ski, znany w św ie- cie i zasłużony d la b ib listy k i w k ra ju naukow iec, d a ł czytelnikom polskim k o m en tarz do D ziejów A postolskich,, k tó ry m d o tąd , n ie stety , pośw ięcano
u n as zb y t m ało uw agi.
K o m en tarz ks. E. D ąbrow skiego do D ziejów A postolskich sk ła d a się ze w stęp u historycznokrytycznego, p rz e
k ła d u z ję z y k a greckiego i k o m e n ta rz a . A u to r d o d ał n a d to 11 n o t i 14 e k s k u r- sów , o b szern ą b ib lio g rafię, w y k az sk ró tów , skorow idz au to ró w , spis rz e c z y i d w ie m ap y , p rzed staw iające podróże m isy jn e A postoła N arodów i jeg o d ro g ę do stolicy rzym skiego im perium .
W stęp h isto ry czn o k ry ty czn y p o siad a w ysoką w arto ść. K s. E. D ąb ro w sk i
om aw ia w n im ty tu ł dzieła. W szech stro n n ie p rz e d sta w ia au to rstw o Dzie jów , c y tu je n ajn o w szą b ib liog rafię, a polem izuje p rzy ty m z poglądam i p rzed staw icieli lib eralizm u i ra c jo n a li
zm u. W skazuje n a identyczność a u to ra D ziejów i trz e c ie j E w angelii, p rz y ta c z a za E. Ja cąu ierem sp ecjaln ą ta b e lę ilu
stru ją c ą słow a Ł ukasza. U w y p u k la p ro b lem źródeł D ziejów . C y tu je w ty m przedm iocie poglądy w ielu autorów ,
u m ie ję tn ie w ydobyw a ziarn o p ra w d y z la su hipotez. C zyteln ik m oże ta k ż e
znaleźć w e w stę p ie o b szern ie op raco w an e in n e p ro b lem y , a m ianow icie:
sto su n ek D ziejów d o listó w św . P aw ła, d o Jó zefa F law iu sza; kanoniczność księgi: zag ad n ien ie sty lu i ję z y k a ; te k s t księgi i h isto rię je j in te rp re ta c ji. U w a
gi czy teln ik a n ie u jd zie p o d an a w e w stęp ie do D ziejów A postolskich teo lo
gia, tj. n a u k a o D uchu św ., ch ry sto lo gia, eklezjologia, sak ram en to lo g ia. W prow adza o n a i w tajem n icza o d b io r
cę k o m en tarza bezpośrednio w re lig ij n a tre ś ć księgi i pozw ala d o strzec ro z w ija ją c ą się pod w pływ em D ucha ś w .
d o k try n ę p ierw o tn eg o K ościoła.
Choć sam k o m e n ta rz do te k s tu D ziejów A postolskich m a w ielk ie zale ty , to je d n a k pod w ielu w zględam i n ie
d o ró w n u je on w stępow i. R zuca się w oczy d y sp ro p o rcja w w y ja ś n ia n iu n iek tó ry ch frag m en tó w , ra z i p rz e ro st filologii, a w sk u tek tego niełatw o- z n a jd u je się p o trzeb n y m a te ria ł. Z ro
zum ienie go u tru d n ia p rzy taczan ie d łu gich w ypow iedzi au to ró w w obcych ję zykach, ja k : greckim , łaciń sk im , f r a n cuskim , w łoskim , niem ieckim , a n g ie l sk im (np. s. 231, 232, 237, 253, 263, 274,. 314, 335, 478.). N adto k o m e n ta rz n ie in ~
!["Okoliczanie. Antologia poezji polskiego autentyzmu", Oprac. J.B.Ożóg, Warszawa 1984 : [recenzja]]()