Albert Meszorer
O przeniesieniu posiadania rzeczy
darowanej przy darowiźnie
rękodajnej
Palestra 6/9(57), 38-40ALBERT MESZORER
O przeniesieniu posiadania rzeczy darowanej
przy darowiźnie rękodajnej
Zgodnie z art. 358 § 1 kod. zob. do ważności darow izny potrzeba, aby oświadczenie darczyńcy sporządzone było w formie ak tu notarialnego, jeżeli przysporzenie m ajątkow e na rzecz obdarowanego nie następuje przez samo zawarcie umowy lub jednocześnie z nią.
W św ietle powyższego przepisu nie zachodzi potrzeba sporządzenia oświadczenia darczyńcy w form ie notarialnej w w ypadku darow izny rękodajnej, gdyż w tedy przysporzenie m ajątkow e na rzecz obdarow anego następuje jednocześnie z umową darowizny.
Może się nasuw ać pytanie, czy celu dojścia do sk u tk u przysporzenia m ajątkow ego na rzecz obdarow anego p rzy darowiźnie rękodajnej nie zbędne jest w ydanie obdarow anem u rzeczy darow anej (art. 307 praw a rzeczowego), czy też przeniesienie posiadania może nastąpić również w ten sposób, że darczyńca zatrzym uje u siebie rzecz darow aną w cha rak terze dzierżyciela (art. 308 praw a rzeczowego).
Aktualność tego zagadnienia w ystępow ałaby tym w yraźniej, jeśli uprzytom niany sobie, że w arunki lokalowe dość często czynią obecnie oczywistą potrzebę pozostawienia darow anych ruchomości na przecho w aniu u darczyńcy do czasu uzyskania odpowiedniego pomieszczenia przez obdarowanego, k tó ry spodziewać się może uzyskania przydziału lokalu mieszkalnego.
Należy w yrazić pogląd, że przysporzenie m ajątkow e w edług art. 358 § 1 kcd. zob. nastąpi również wtedy, gdy darczyńca zatrzym a rzecz da row aną u siebie w charakterze dzierżyciela, w myśl bowiem art. 308 praw a rzeczowego następuje w tym wyipadku przeniesienie posiadania rzeczy na obdarowanego, a zatem w ym agane przez art. 358 § 1 k.z. przy sporzenie m ajątkow e na rzecz obdarowanego zostaje dokonane jedno cześnie z darowizną.
Przepis art. 358 § 1 kod. zob. nie uzasadnia wniosku, aby przeniesienie posiadania rzeczy darow anej na rzecz obdarow anego m usiało w yłącznie i jedynie nastąpić w drodze wydania rzeczy. Praw o rzeczowe uważa za równoważne sposoby przeniesienia posiadania zarówno w ydanie rzeczy* jak i przeniesienie posiadania, przy czym to ostatnie następuje w ten sposób, że dotychczasowy posiadacz zatrzym uje rzecz u siebie w cha rak terze dzierżyciela, a to na podstaw ie stosunku praw nego, jaki stron y jednocześnie ustalą.
W literatu rze podkreślono, że w edług art. 307 i nast. praw a rzecz, odróżniam y przeniesienie posiadania przez wydanie rzeczy i
przenie-N r 9 (57) P rzen iesien ie posiad. rz ec zy p r z y darów , rę k o d a jn e j 39 -*---sienie posiadania przez samo porozumienie się stron, tj. bez wydania rzeczy. N iejednokrotnie bowiem w ydanie będzie albo zbędne, albo na w et w danych okolicznościach niemożliwe. W szczególności nastąpi 'to wtedy, gdy dotychczasowy posiadacz zatrzym a rzecz dla nabyw cy jako dzierżyciel na podstawie stosunku praw nego, jaki stro n y jednocześnie ustalą (constitutum possessorium). Podobnie wydatnie rzeczy tniiie będlżie możliwe, gdy posiadanie rzeczy nabyw a dbtychczasowy dzierżycie!
(traditio brevi manu), bo rzecz znajduje się j|uiż we władztwie faktycz
nym dzierżyciela, a to czyni w ydanie jej zbędnym .1
Stanowisko, że wydanie rzeczy i przeniesienie posiadania w sposób przew idziany w art. 308 praw a rzecz, są równoważne oo do swych -skut ków (tj. co do zapewnienia przeniesienia »posiadania na rzecz nowego po siadacza), jest w pełni uzasadnione w świetle przepisów praw a rzecz., brak więc byłoby uzasadnionej podstaw y do gorszego traktow ania prze niesienia posiadania w w ypadku, gdy darczyńca zatrzym uje rzecz daro w aną u siebie w charakterze dzierżyciela, mianowicie jako przechowaw ca rzeczy albo na podstaw ie innego stosunku prawnego.
Takie też stanowisko zajmowało orzecznictwo pod rządem przepisów, które obowiązywały na ziemiach polskich przed wejściem w życie kodek su zobowiązań.
Przepis § 516 kod. cyw. niem. przewidywał, że przysporzenie m ajątko we jest darowizną, gdy kontrahenci są zgodni co do tego, że przysporze nie następuje nieodpłatnie. P arag raf 518 kod. cyw. niem. przew idyw ał konieczność udokum entow ania sądowego lub notarialnego umowy da rowizny, z tym jednak zastrzeżeniem, że spełnienie przyrzeczonego świadczenia usuwało skutki b rak u zachowania przepisanej formy.
Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 22 lutego 1929 г. С 354/28 (OSP z 1929 r., poz. 576) wypowiedział tezę, że oddanie przedm iotu darowiz ny w sposób w § 930 k.c. przew idziany jest wykonaniem przyrzeczone go świadczenia w rozum ieniu § 518 ust. 2 k.c. W uzasadnieniu tego sta nowiska Sąd Najwyższy przytoczył, że przepis § 930 k.c. niem. wymaga jedynie zgody kontrahentów , że bezpośrednie posiadanie pozostanie na podstawie umówionego stosunku praw nego przy zbywcy; taki w łaśnie stan w obecnym w ypadku zaistniał i samo pośrednie posiadanie w ystar czało powódce do nabycia własności wymienionych w skardze przedm io tów, natom iast przyjęcie przez sąd odwoławczy innego poglądu p ra ln e g o , mianowicie że sytuacja w r.iczym s.ę nie zmieniła i rzeczy pozostały na dal w posiadaniu i władztwie męża, obraża przepis § 930 k.c. niem.
Należy zauważyć, że w tym w ypadku „bezpośredni posiadacz” byłby rów noważny dzierżycielowi w rozum ieniu art. 308 praw a rzeczowego, na- • tom iast „pośredni posiadacz” byłby osobą, na którą przeszło posiadanie w rozum ieniu tego przepisu.
W związku z przepisem art. 931 kod. cyw. Nap., w ym agającym spo rządzenia w formie notarialnej aktów obejm ujących darowiznę między żyjącymi, orzecznictwo reprezentow ało pogląd, że art. 931 stosuje się tylko do form y pisem nej darow izn i że nie dotyczy on darowizn ręko- dajnych. Golin i C apitant w skazują, że nigdy nie kwestionowano waż
4ö A l b e r i M e s z o r e r N i 9 (57)
ności darow izn rękodajnych oraz że zgodna wola kontrahentów , k tó rej wykonaniem jest w ydanie rzeczy, może podlegać w szelkim restrykcjom , które kontrahenci uznają za słuszne w prowadzić do swego porozumienia; nie m a więc żadnych przeszkód, aby ograniczyć praw o obdarowanego tylko do gołej własności rzeczy. A u to rzy 'ci zauw ażają, że orzecznictwo nie waha się uznać za ważne dodatkowych porozumień związanych z da rowizną rękodajną, w szczególności zaś uznaje ważność darow izny ręko- d ajnej z zastrzeżeniem użytkowania na rzecz darczyńcy. Nieważne by łyby tu tylko takie zastrzeżenia, które by m iały na celu naruszenie za sady nieodwołalności darow izn.2
Również w związku z przepisem § 943 kod. cyw. austr., który stano wi, że z k o n trak tu darow izny zawartego tylko ustnie, bez rzeczywistego oddania, nie przysługuje prawo skargi, oraz że praw o to musi polegać na dokumencie pisem nym — orzecznictwo stwierdzało, że „rzeczywi stym oddaniem” je st także traditio brevi m anu (orzeczenie z 25.X.1911 r., Zb. XIV 5616) lub constitutum possessorium (orzeczenie z 12.1.1909 r., Zb. X II 4493), a także oddanie i natychm iastow y zw rot obdarow ujące m u do użytkowania (orzeczenie z 26.XI.1889, Zb. 13015).3
Z przytoczonych więc w yżej względów w ydaje się całkowicie uzasad niony pogląd, że przy darowiźnie rękodajnej przeniesienie posiadania na rzecz obdarowanego może nastąpić zarówno w drodze w ydania rzeczy, co stanowi postać najczęstszą, jak i za pomocą sposobów przewidzianych dla przeniesienia posiadania w przepisach a rt. 308, 309 i 310 praw a rze czowego. W szczególności nie ma podstaw do wyłączenia wypadków, kie dy obdarow any pozostawia rzecz darow aną na przechow aniu u darczyńcy, co może odnosić się zwłaszcza m.i. do przedm iotów objętościowo w ięk szych, jak np. mebli itp.
2 A. C o d d n , H. C a p i t a n t : C ours é lé m e n ta ire de d r o it civil fra n ç a is, P a ris 1925, t. III, istr. 776, 778.
3 K odeks c y w iln y w p rze k ład z ie <łra Wł. D b a ł o w s k i e g o i d r a J. ( P r z e w o r s k i e g o , 1927, s tr . 936—937.
