Adwokaci warszawscy w okresie rewolucji 1905-1907

Halina Kiepurska

Adwokaci warszawscy w okresie

rewolucji 1905-1907

Palestra 8/2(74), 11-20

1964

Nor 2 (74) A d w o k a c i w a r s z a w s c y w o k r e s ie r e w o lu c ji 1905—1907 1 1

A d w o k a t lu b a p li k a n t a d w o k a c k i, p rz e c iw k o k tó r y m to c z y się p o s tę p o w a n ie d y s c y p lin a r n e lu b k a r n e , m o że b y ć ty m c z a s o w o z a w ie sz o n y w c z y n n o ś c ia c h z a w o ­ d o w y c h , je ż e li te g o w y m a g a in t e r e s sp o łeczn y . C zas t r w a n i a z a w ie s z e n ia a p l i ­ k a n t a w c z y n n o ś c ia c h n ie z a lic z a się d o o k re s u o b o w ią z k o w e j a p li k a c ji (a rt. 94 i 97).

K a r y d y s c y p lin a r n e u p o m n ie n ia i n a g a n y m o g ą b y ć w y m ie r z o n e p r z e z d z ie k a n a r a d y a d w o k a c k ie j. O d te j d e c y z ji p r z y s łu g u je o d w o ła n ie d o k o m is ji d y s c y p l in a r n e j. N a to m ia s t z e b ra n ie z e s p o łu lu b k ie r o w n ik z e sp o łu m o że u d z ie lić c z ło n k o w i z e sp o łu lu b a p lik a n to w i a d w o k a c k ie m u o s trz e ż e n ia (a rt. 29). O d te j d e c y z ji o d w o ła n ie n ie p rz y s łu g u je . 12 lip c a 1876 r. z n ie s io n o w K r ó le s tw ie s ą d y p o ls k ie , a n a s te p n e g o d n ia w p r o ­ w a d z o n o n o w ą o r g a n iz a c ję s ą d o w n ic tw a o p a r tą n a re f o r m ie r o s y js k i e j z 1864 r. J e d n o c z e ś n ie ję z y k ie m u rz ę d o w y m s ta ł się ję z y k r o s y js k i. R e f o r n r e u le g ła ta k ż e a d w o k a tu r a . N a m ie js c e p o p rz e d n ic h s to p n i (p a tro n ó w , a d w o k a tó w i m e c e n a só w ) *, u z y s k iw a n y c h iw d ro d z e e g z a m in ó w p a ń s tw o w y c h , w p ro w a d z o n o te r a z je d e n : a d w o k a tó w p rz y s ię g ły c h (p o m o cn icy a d w o k a tó w i o b r o ń ­ c y p r y w a tn i z o s ta li p o w o ła n i n ie c o p ó ź n ie j). D a w n i c z ło n k o w ie p a le s tr y o tr z y m a li

ty t u ł a d w o k a ta p rz y s ię g łe g o p o z d a n iu e g z a m in u z jęz. ro s y js k ie g o .

W p o c z ą tk o w y m o k re s ie p o w p r o w a d z e n iu re f o r m y „za s to ła m i s ę d z io w s k im i s p o ty k a n o się z s ą d o w n ik a m i p o ls k im i, w ię c n ie o d c z u w a ło się t a k d o tk liw ie w p r o ­ w a d z o n e j z m ia n y ” 2. S ta n te n n ie t r w a ł je d n a k d łu g o . P o w o li z a c z ę to o b s a d z a ć s t a n o w i s k a p rz y b y ły m i z R o sji c a r s k im i u r z ę d n ik a m i. P o lity k a ta , a c z p o w o ln a , d z ia ł a ła s k u te c z n ie . W tr z y d z ie ś c i l a t p ó ź n ie j, w r. 1906, n a 590 s ą d o w n ik ó w W K r ó le s tw ie P o ls k im z n a jd z ie s ię ty lk o 24 P o la k ó w , tj . z a le d w ie 4 % 3.

N o w a o rg a n iz a c ja s ą d o w n ic tw a p o z o s ta w iła d la lu d n o ś c i m ie js c o w e j, p o z a n iż s z y ­ m i s ta n o w is k a m i w s ą d a c h , n o t a r i a t i a d w o k a tu r ę . P rz e p is y n o w e j p r o c e d u r y s ą d o w e j p o d d a ły a d w o k a tó w z u p e łn e j w ła d z y są d ó w . O g ó ln e z g ro m a d z e n ia s ą d ó w o k r ę g o w y c h m ia n o w a ły a d w o k a tó w , o n e te ż b y ły s ą d a m i d y s c y p lin a r n y m i. O d w o ­ ł a n i a od ich d e c y z ji r o z p a t r y w a ła Iz b a S ą d o w a , a w d a ls z e j in s ta n c ji — S e n a t K a s a c y jn y . * W c h w ili r e f o r m y b y ło w W a rs z a w ie 50 m e c e n a s ó w , 50 a d w o k a tó w i 100 p a tr o n ó w <A. S u l i g o w s k i : L u d w ik M a rc z e w s k i, „G az . S ą d . W a rsz .” 1928, s. 392). 2 K r a u s h a r A .: C z a sy s ą d o w n ic tw a r o s y js k ie g o w W a rsz a w ie (1876—1915), W a r s z a ­ w a 3916, s . 19. 3 P rz e m ó w ie n ie A. P e p l o w s k i e g o n a p ro c e s ie S trz e m b o s z a i S z y ffa („ G a z . S ą d . W a rsz .” 19C6 n r 48. s. 737—738). H A L IN A KIEPURSKA

A dw okaci w arszawscy w okresie rewolucji

1905-1907

12

H a l i n a K i e p u r s k a _{N r 2 (74>} W z a s a d z ie a d w o k a te m m ó g ł z o s ta ć te n , k t o u k o ń c z y w s z y w y d z ia ł p r a w n y u n iw e r s y te tu lu b in n e g o w y ż sz e g o z a k ła d u n a u k o w e g o , p ra c o w a ł p rz e z p ię ć l a t w są d z ie w c h a r a k t e r z e s e k r e ta r z a , p o d s e k r e ta r z a itp . lu b te ż p rz e z t e n s a m o k re s b y ł z a p is a n y w k a n c e l a r ii a d w o k a ta p rz y s ię g łe g o ja k o je g o p o m o c n ik . W p r a k ty c e j e d n a k n a liśc ie a d w o k a tó w „ s p o ty k a m y o so b y , k tó r e n ic w sp ó ln e g o z p a le s tr ą n ie m ia ły i n ie m a ją : f a b r y k a n tó w , b u c h a lte r ó w , b a n k ie r ó w , d r u k a r z y , w ła śc ic ie li ła ź n i e tc .” 4.

N a to m ia s t d y s k r y m in a c ji p o d le g a li p r a w n ic y Ż y d z i. W la t a c h 1889— 1905, od c h w ili g d y u k a z a ła się n o w e la d o ty c z ą c a „ w y z n a ń n ie c h r z e ś c ija ń s k ic h ” , m in is te r a n i r a z u n ie z a tw ie rd z ił n o m i n a c ji k a n d y d a tó w Ż y d ó w p rz e d s ta w io n y c h p rz e z r a d y o b ro ń c z e i s ą d y o k r ę g o w e 5.

W ła d z e c a r s k ie z a b e z p ie c z y ły s ię ta k ż e p r z e c iw e w e n tu a ln e j „ n ie b ła g o n a d io ż - n o s ti” a d w o k a tó w p o ls k ic h . A r t y k u ł 537 O rg. Sąd.® z a s trz e g a , że n ie m o g ą być a d w o k a ta m i p rz y s ię g ły m i ci, k tó r z y z w y r o k u s ą d o w e g o u le g li k a r z e z a m k n ię c ia w w ie ż y ; k a r a ta m o g ła b y ć w y m ie r z o n a r ó w n ie d o b rz e za p o je d y n e k j a k za p r z e s tę p s tw o p o lity c z n e czy p ra s o w e . P r z e p is te n , n ie m a ją c y z a s to s o w a n ia w R osji, b y ł je s z c z e je d n y m o g ra n ic z e n ie m p r a w p o ls k ie j in te lig e n c ji, ty m p rz y k r z e js z y m , że m ie r z y ł w p o d s ta w y b y to w a n ia . W p r a k t y c e ja k ie k o lw ie k p r z e s tę p s tw o p o li­ ty c z n e k w a lif ik u j ą c e o b w in io n e g o n a „ z a m k n ię c ie w w ie ż y ” n ie ty lk o p o z b a w ia ło n a o k re ś lo n y czas w o ln o śc i, a le — co g o rs z a — o d b ie r a ło p r a w o w y k o n y w a n ia z a w o d u . S tą d te ż z a p e w n e p ó ź n ie js z a o s tro ż n o ść ś r o d o w is k a a d w o k a c k ie g o , w y r a ­ ż a ją c a s i ę w d z ia ła n iu p rz e d e w s z y s tk im ś r o d k a m i le g a ln y m i. R e f o r m a 1876 r. n ie p r z e w id y w a ła z o rg a n iz o w a n ia w K ró le s tw ie P o ls k im is tn ie ­ ją c y c h w R o s ji tzw . r a d o b ro ń c z y c h , p o w o ły w a n y c h w d ro d z e w y b o r ó w w a d w o k a ­ tu r z e . R a d y te m ia ły s z e ro k ie k o m p e te n c je : d e c y d o w a ły o p r z y ję c iu k a n d y d a ta w p o c z e t a d w o k a tó w p rz y s ię g ły c h , s p r a w o w a ły w ła d z ę d y s c y p lin a r n ą n a d a d w o ­ k a ta m i d a n e g o o k r ę g u (d y s p o n u ją c k a r a m i a ż do w y k r e ś le n ia z li s t y a d w o k a tó w w łą c z n ie ), o k r e ś la ły w ra z ie s p o r u m ię d z y a d w o k a te m a k lie n te m w y s o k o ś ć h o n o ­ r a r iu m . U tw o rz o n a w 1876 r. w K r ó le s tw ie K o m is ja O b ro ń c z a , c h o ć u z a le ż n io n a c a łk o w ic ie o d w ła d z s ą d o w y c h , z o s ta ła ju ż w 1882 r . z n ie s io n a .7 P o z b a w ie n i ja k ie jk o lw ie k o r g a n iz a c ji z a w o d o w e j, a d w o k a c i w a rs z a w s c y , s t a n o ­ w ią c y g ro s a d w o k a tu r y K r ó l e s t w a 8, p r ó b u j ą s tw o r z y ć n a m ia s tk ę w ła s n e g o s to w a ­ rz y s z e n ia . W 1877 r., z in i c ja t y w y S u lig o w s k ie g o i S z u m a ń s k ie g o 9, ro z p o c z y n a ją s ię p r y w a t n e s p o t k a n ia n a jp i e r w d r o b n e j g r u p k i, p ó ź n ie j sz e rsz e g o g ro n a p r a w ­ n ik ó w 10. Z e b r a n ia te , tz w . p ó ź n ie j p ią tk i, „ z m ie n ia ły z a k re s i k ie r u n e k , b y ły

< C a d e r b a u m H .: A d w o k a tu r a w K r ó le s tw ie P o ls k im , W a rsz a w a 1911, s. 67.

5 C e d e r b a u m , o p . c it., s. 66. W 1905 r . p o d w p ły w e m w y d a r z e ń r e w o lu c y jn y c h w ła d z e c a r s k i e s z ły w w ie lu d z ie d z in a c h n a u s tę p s tw a . W y ra z iło się to ta k ż e w z a tw ie r d z e n iu p e w n e j lic z b y a d w o k a tó w p rz y s ię g ły c h Ż y d ó w . L* s tę ic h n a z w is k z a m ie s z c z a „ K u r i e r C o­ d z ie n n y ” 1905 n r 175 z 10.V II., s. 3 i n r 176 z 11.V II. s . 6. « C e d e r b a u m , o p . c it. s. 67. 7 C a r S .: S ta n a d w o k a tu r y w K r ó le s tw ie P o ls k im , W a rs z a w a 1915, s. 16. a W 1906 r . n a 718 a d w o k a tó w p r z y s ię g ły c h 450 j e s t z a p is a n y c h p r z y W a rs z a w s k im S ą ­ d z ie O k r ę g o w y m (S ą d o w n ic tw o w K r ó le s tw ie P o ls k im , ,,K u l t u r a P o ls k a ” 1908 n r 2, s. 8). » „ G a z . S ą d . W a rsz .” 1907 n r 12, s. 180. !■> N a p i ą t k a c h ty c h b y w s ją p o z a a d w o k a ta m i n ie lic z n i p o lsc y s ą d o w n ic y . N a z e b r a n ia p r z y je ż d ż a ją ta k ż e d la w y g ło sz e n ia r e f e r a t ó w p r a w n ic y z M a ło p o ls k i. G d y w 1893 r ., w r o ­ c z n ic ę d r u g ie g o r o z b io ru P o ls k i, p o d n io s ły s ię g ło sy ż ą d a j ą c e o g ło sz e n ia ż a ło b y , a c z a so ­ p is m a g a lic y js k ie p r z e c iw s ta w iły s ię te m u , k o ła w a r s z a w s k ie p r z y g o to w a ły o d e z w y z w a lc z a ­ j ą c e w e z w a n ia lw o w s k ie . P r o k l a m a c j ę w y d r u k o w a n o za 2 ;o rd o n c m , a przyV vi5-ł Ją d o W a r ­ s z a w y A d o lf S u lig o w sk i i t u j ą r a z e m ze S ta n is ła w e m L e sz c z y ń sk im k o lp o r to w a ł (P rz e ­ m ó w ie n ie H . K o n i c a w d n . 22 l u te g o 1932 r . z p o w o d u ś m ie r c i A . S u lig o w s k ie g o , „G a z S ą d . W a rsz .” 1932, s. 122).

N r 2 (74) A d w o k a c i w a r s z a w s c y w o k r e s i e r e w o l u c j i 1905— 1907 ₁₃

o sp a łe i o ż y w io n e , z b y t te o r e ty c z n e i z b y t p r a k ty c z n e , m ia ły z w o le n n ik ó w i p r z e ­ c iw n ik ó w ” ,11 a le p r z e t r w a ły do c h w ili, k ie d y w o ln o b y ło o r g a n iz o w a ć ja w n e s to w a r z y s z e n ia n a u k o w e . W 1902 r. część o só b z z e b ra ń p ią tk o w y c h o ra z część p r a w n ik ó w n ie c h c ą c y c h uczęszczać n a t e z e b r a n i a z n a la z ła in n ą f o r m ę w s p ó ln e j d z ia ła ln o ś c i. Z in i c ja t y w y J ó z e fa L a n g e g o z a p is a ła s ię n a c z ło n k ó w T o w a r z y s tw a P o p ie r a n ia P r z e m y s łu i H a n d lu i w e s z ła do s e k c ji h a n d lo w e j, n a jb liż s z e j p r a w u .

N a m ia s tk ą ja w n e j o r g a n iz a c ji a d w o k a tó w s t a j e się K a s a P o m o c y A d w o k a tó w P rz y s ię g ły c h . U s ta w a n o rm u ją c a d z ia ła ln o ś ć te j K a s y z o s ta je z a t w i e r ­ d z o n a 21 g r u d n i a 1885 r .12 C hoć p o z o rn ie c e lo m e k o n o m ic z n y m s łu ż ą c a , in s ty t u c ja t a p r ó b u j e n ie o g ra n ic z a ć sw y c h w p ły w ó w do sa m o p o m o c y m a te r ia ln e j. P a r a g r a f 6 u s ta w y p o z w a la ł z a rz ą d o w i u s u n ą ć z g r o n a c z ło n k ó w K a s y te g o , k to p o p e łn ił czy n n ie z g o d n y z p r a w e m , h o n o re m lu b g o d n o ś c ią z a w o d o w ą n . G d y w r o k u 1890 za rz ą d K a s y s k o r z y s ta ł z n a d a n y c h m u u s t a w ą k o m p e te n c ji, ó w c z e sn y p r o k u r a t o r Izb y T u r a u s p o w o d o w a ł w y k r e ś le n ie § 6, w ie tr z ą c w n im n ie p r a w o m y ś ln o ś ć p o lity c z n ą . W y d a n y w 1891 r. n o w y te k s t u s t a w y 14 n ie ty lk o p o m ija § 6 i p o w a ż ­ n ie o g ra n ic z a u p r a w n ie n i a z a rz ą d u K a s y , a le d o d a je je s z c z e do § 30 d w a u z u p e ł­ n ie n ia : p ie r w s z e z n ic h m ó w i o ty m , ż e n a z e b r a n i a o g ó ln e K a s y m a w s tę p p r o ­ k u r a t o r Iz b y S ą d o w e j lu b jeg o z a s tę p c a (k tó rz y m a ją ta k ż e p r a w o w g lą d u w p a ­ p ie r y i k s ię g i K a sy ), d ru g ie n a k a z u je p o s łu g iw a n ie się w b iu ro w o ś c i, k o r e s p o n ­ d e n c ji i n a z e b r a n ia c h K a s y ję z y k ie m r o s y js k im 1S.

R o k 1900 p r z y n ió s ł n o w ą o rg a n iz a c ję , ty m r a z e m m ło d e g o p o k o le n ia p r a w n i ­ k ó w 1#. D o p o w s ta n i a je j p rz y c z y n ili się p o w r a c a ją c y z c e s a r s tw a p r a w n ic y , k tó r z y z e s ła n i do w s c h o d n ic h g u b e rn i za u d z ia ł w m a n if e s ta c ja c h , p o o d b y c iu k a r y u k o ń c z y li s t u d ia w R o sji. „ S ta ło s ię to , co się z w y k le z d a rz a w k a ż d y m p o k o le n iu : z a c zęła s ię k r y t y k a » sta ry c h « i w a lk a z n im i (...)” B e z p o ś re d n im p o w o d e m o b u ­ rz e n ia b y ło z a c h o w a n ie s ię k ilk u a d w o k a tó w w zrw iązku z u ro c z y s to ś c ia m i 25 ro c z n ic y w p r o w a d z e n ia d o K ró le s tw a P o ls k ie g o r e f o r m y s ą d o w n ic tw a : tr z e c h p r z e d s ta w ic ie li p a le s tr y z ja w iło się d o b ro w o ln ie n a o b ch o d y . S ą d p o w s ta łe g o w ty m c z a sie K o ła M ło d y c h P r a w n i k ó w 18 w y d a ł w y r o k p ię t n u ją c y u c z e s tn ik ó w

n Z p r z e m ó w ie n ia K . D u n i n a n a z e b r a n iu o r g a n iz a c y jn y m T o w a rz y s tw a P ra w n ic z e g o w W a rsz a w ie , „ G a z . S ą d . w a r s z .” 1907, n r 12, s. 180.

1 2 P o n i k o w s k i C.: S y lw e ty o b ro ń c z e , W a r s z a w a 1933, s. 74. M y śl p o w o ła n ia K a s y

m ia ł r z u c ić z r r a r ł y w* 1906 r. M a rc e li K r a m s z ty k („ G a z . S ^ d . W a rsz .” 1906 n r 5, s. 79). 13 P o r . p a p ie r y d o ty c z ą c e s p r a w y a d w o k a tó w J a n a F in k e lh a u s a (J e a n F in o t) i A d o lfa P e p ło w s k ie g o , r o z p a tr y w a n e j w K a sie P o m o c y A d w o k a tó w P rz y s ię g ły c h w W a rsz a w ie w 1890 r . B ib lio te k a U n iw e r s y te tu W a rsz a w sk ie g o , R ę k o p is 390, N o w e N a b y tk i, P a p ie r y S . S te m p o w s k ie g o . h A rc h iw u m G łó w n e A k t D a w n y c h . W a rs z a w s k i U rz ą d G u b e r n ia ln y d o S p ra w S to w a ­ r z y s z e ń 176/1907, U s ta w K a s y P o so b ij P r is la ż n y c h P o w ie r ie n n y c h w W a rsz a w ie , W a rsz a w a 1891. 15 S z c z e g ó ło w e o m ó w ie n ie z m ia n o ra z p o ls k i t e k s t u s ta w y — zob. „G a z . S ą d . W a rs z .” 1891 n r 18, s. 278. i« P o r . S u p i ń s k i L e o n : K a r t k a z d z ie jó w a d w o k a t u r y w a r s z a w s k ie j, „ P a ń s tw o i P r a ­ w o ” 1948 z. 2, s. 59— 65; S. S .: D w u d z ie s to p ię c io le c ie K o ła P ra w n ik ó w P o ls k ic h , „ P a l e s t r a ” 1925, S. 1078— 1083. 17 S u p i ń s k i L e o n , o p . c it. s. 61.

i« I n ic ja to r e m u tw o r z e n ia K o ła M ło d y c h P r a w n ik ó w )'y l W ła d y s ła w C h r z a n o w s k i ( O l e w - fl k i W ła d y s ła w : S p . W ła d y s ła w C h rz a n o w s k i, „ G a z . S ą a . W a rsz .” 1924, s. 539), p o p a r ty w s w e j in ic ja ty w ie (S. S .: D w u d z ie s to p ię c io le c ie K o ła , o p . c it., s. 1078—1080) p rz e z L e o n a S u p iń s k ie g o o ra z p rz e z S te f a n a D z ie w u ls k ie g o , T a d e u s z a G ałeck ie go, J a n a M ic h a ła G u m iń - s k ie g o , L u d w ik a K a z a n o w s k ie g o , R a fa ła K e m p n e r a , S ta n is ła w a K o s z u tsk ie g o , W ik to r a K r y p - s k ie g o , J a n a K u c h a r z e w s k ie g o , A n to n ie g o M a c ie ra k o w s k ie g o , W ła d y s ła w a O le w s k ie g o , J a n a P r z a n o w s k ie g o , L e o n a R o s tk o w s k ie g o , T a d e u s z a S a d o w s k ie g o , J e rz e g o S k o k o w s k ie g o , W in ­ c e n te g o S z m id e c k ie g o , A d a m a T a u b w u rc la . W a c ła w a T re jd o s ie w ic z a i T a d e u s z a U la n o w s k ie g o . Z n a c z n a część w y m ie n io n y c h to u c z e s tn ic y p a t r i o ty c z n e j m a n if e s ta c ji w 1894 r . C e le m o r

-JI a l l n a K i e p u r s k a _{N r 2 (74>}

o b c h o d ó w i p r z e s ła ł go do w 'a d o m o ś c ł z b ie r a ją c y m s ię n a „ p ią t k a c h ” . „ P o w s ta ło z te g o p o w o d u o b u rz e n ie w s z e r e g a c h „ s t a r y c h ” , m ia ło je d n a k d o b r y s k u te k : u z n a li o n i s w ó j b łą d i s to s u n k i p o m ię d z y » s ta r y m i i m ło d y m i« u ło ż y ły się w s p o s ó b p r z y j a c ie ls k i” 19.

D ążn o ść d o w y p r a c o w a n ia e ty k i z a w o d o w e j m u s ia ła b y ć b a rd z o s iln a w ś r ó d p a le s tr y , je ś li w c ią g u k ilk u la t n o tu j e m y tr z e c ią z k o le i in i c ja t y w ę z m ie r z a ją c ą do e g z e k w o w a n ia w y s o k ic h w y m a g a ń m o r a ln y c h . „N ie m a m y r a d y a d w o k a c k ie j, n ie m a m y s ą d u k o rp o r a c y jn e g o , n a r z u c a j ą n a m p o m im o n a s z e j w o li do a d w o k a tu r y n a jn ie o d p o w ie d n ie js z y c h o s o b n ik ó w , a m y je s te ś m y b ie r n i i z a p a ti ą n a to p a t r z y ­ m y. P o tr z e b a w ię c k o n ie c z n ie (...) u tw o r z y ć ch o ć ta j n y , k o n s p ir a c y jn y s ą d k o le ż e ń ­ s k i d la p o d n ie s ie n ia e ty k i i g c d n o ś c i z a w o d o w e j” — n a p is z e o ó w c z e sn e j s y t u a c ji w d w a d z ie ś c ia l a t p ó ź n ie j E. C z a jk o w s k i20. £'ąd, k tó r e g o s t a t u t o p ra c o w a n y z o s ta ł w io s n ą 1903 r. i z a tw ie rd z o n y p r z e z 352 p r a w n ik ó w , w czasie sw e g o is tn ie n ia (do r. 1914) o s ą d z ił o k o ło 80 s p r a w 2I.

Rok 1 9 0 5 (do sfrajku p aź d z ie rn ik o w o — listopadowego)22

W y b u c h s t r a j k u p o w sz e c h n e g o z a s t a j e a d w o k a tu r ę 23 n ie w p e łn i z o rg a n iz o w a n ą , a le p rz e c ie ż n ie p o z b a w io n ą m o ż liw o śc i n a w ią z a n i a w k a ż d e j c h w ili k o n ta k t ó w ś r o d o w is k o w y c h (z e b ra n ia p ią tk o w e , K a s a P o m o c y , K o ło M ło d y c h P r a w n ik ó w , S ą d k o le ż e ń s k i, S e k c ja H a n d lo w a T o w a r z y s tw a P cp:e< rania P r z e m y s łu i H a n d lu . R e d a k c ja „ G a z e ty S ą d o w e j W a r s z a w s k ie j”). Z a p e w n e z g ro n a z b ie r a ją c e g o się n a ..p ią tk a c h ” w y s z ła n ie z w y k le p o ż y te c z n a in i c ja t y w a „ K o n s u lta c ji a d w o k a tó w p r z y ­ s ię g ły c h ”. Z a tw ie r d z o n a 29 lis to p a d a 1904 r . 24, m ia ła u d z ie la ć b e z p ła tn ie o so b o m

g a n iz a c ji b y ło p o d tr z y m a n ie ży c ia k o l e ż e ń s k i e g o , u d z ie la n ie p o p a r c ia z a w o d o w e g o , s z e rz e ­ n ia w ie d z y p r a w n ic z e j, śc isłe p r z e s tr z e g a n ie z a s a d e t y k i z a w o d o w e j i k o le ż e ń s k ie j o ra z r e - a g o w f r i e n a w y k r o c z e n ia e ty c z n e (b liż sz e s z c z e g ó ły — zo b . a r t y k u ł y S u p iń s k ie g o i S ie c z ­ k o w s k ie g o ). N a to m ia s t r ó ż r o lito ś ć p o lity c z n a c z ło n k ó w K o ła n ie p o z w a la ła n a p o d e jr r o w a n ie u c h w a ł o c h a r a k t e r z e p o lity c z n y m . P r z e w o d n ic z ą c y m k o ła w 1901 i 1902 b y ł W ła d y s ła w C h rz a n o w s k i, w n a s tę p n y c h la ta c h L e o n S u p iń s k i. i# S u p i ń s k i L e o n , o p. c it. s. 61. -D C z a j k o w s k i E,: L is t d o r e d a k c j i , „ G a z . S ą d . W a rsz .” 1919 n r 14, s. 139. 21 w p ie rw s z y m sk ła d z ie są d u p r e z e s e m b y ł J ó z e f B rz e z iń s k i, w ic e p re z e s e m A d o lf P e - p ło w s k i, s e k r e ta r z e m E d w a rd C z a jk o w sk i, s ę d z ia m i: J . K r z y c k i, J . B e n z e f, M. P o z n a ń s k i, H . K o n ic , K . P a sz k o w ic z , J . M. K arrf ń s k i, T. S trz e m b o s z , J . H ig e r s b e r g e r , a z a s tę p c a m i s ę d z ió w : K . N o w a k o w s k i, C. F r b i a n i i O. F e d e r o w ic z . S k ła d te g o s ą d u z n ie z n a c z n y m i z m ia ­ n a m i p r z e tr w a p rz e z c a ły o k r e s je g o d z ia ła ln o ś c i. 2 2 w a r t y k u l e n in ie js z y m n ie z o s ta ł o m ó w io n y s to s u n e k a d w o k a tu r y w a r s z a w s k ie j d o są d o w n ik ó w ’, p r z e ja w ia ją c y się w d z ia ła n iu in d y w id u a ln y m , ta k im n p . j a k w y s tą p ie n ie w s ą ­ d z ie W a c ła w a H o ro d y ń s k ie g o czy g ło śn e a r t y k u ł y T . S trz e m b o sz a i J . S z y ffa . W y d a rz e n ia te w y w o ła ły ó w c z e śn ie d u ż e p o ru s z e n ie , z a s łu g u ją w ię c n a o m ó w ie n ie o d d z ie ln e .

'is W e d łu g sp is ó w z a m ie s z c z o n y c h w ,,P a m i a t n a j a k n i i k a W a rsz a w sk o g o S u d ie b n o g o O k r u - g a n a 1905 g o d ” (W a rsz a w a 1905) z a p is a n y c h b y ło p r : y W a rsz a w sk im S ą d z ie O k rę g o w y m 399 a d w o k a tó w p rz y s ię g ły c h (k a to lik ó w 7 301, ż y d ó w 45, e w a n g e lik ó w 43, p ra w o s ła w n y c h 10) i 268 p o m o c n ik ó w a d w o k a tó w ( k a to lik ó w 146, ż y d ó w 113, e w a n g e lik ó w 6, p ra w o s ła w n y c h 8).

24 P o d te k s te m p rz e p is ó w K o n s u lta c ji („ G a z . S ą d . -Warsz.” 1905 n r 4, s. 57) p o d a n a j e s t d a ta z a tw ie r d z e n ia p rz e p is ó w ,,29 lis to p a d a 3903” . Z a p e w n e j e s t t u b łą d w d a c ie r o c z n e j. W y d a je się m a ło p ra w d o p o d o b n e , ż e b y w c ią g u c a łe g o r o k u 1904 n ie u ja w n io n o te j p o ż y ­ te c z n e j i m p r u .y .

Mr 2 174) A d w o k a c i w a r s z a w s c y v> o k r e s i e r e w o l u c j i 1905—1907 _{1 v}

n ie z a m o ż n y m 25 -w szelkiego r o d z a j u p o r a d i o p in ii p r a w n y c h ( p u n k t 1). P ie r w s z y z esp ó ł K o n s u lt a c ji tw o rz y 50 a d w o k a tó w p r z y s i ę g ły c h 26 ( p u n k t 14). P o m o c n ic y a d w o k a tó w m o g ą b y ć d o p u sz c z e n i d o u c z e s tn ic z e n ia w u d z ie la n iu p o r a d je d y n ie za zgodą d y ż u r n y c h c z ło n k ó w K o n s u lt a c ji ( p u n k t 15). K o s z ty z w ią z a n e z is tn ie n ie m K o n s u lta c ji p o n o s z ą je j c z ło n k o w ie , w p ła c a ją c ra z n a r o k 4 r u b le ( p u n k t 16), b e z p o ś r e d n i z a ś n a d z ó r n a d c z y n n o ś c ia m i K o n s u lt a c ji n a le ż y do S ą d u O k rę g o w e g o w W a rs z a w ie ( p u n k t 33). O tw a rc ie B iu r a K o n s u lt a c ji n a s tą p ił o 1 lu te g o (z a le d w ie w c z te ry d n i p o w y b u c h u p o w s z e c h n e g o s t r a j k u ) w g m a c h u S ą d u O k rę g o w e g o p rz y ul. M io d o w e j.

Z a m ie rz e n ia z K o n s u lta c ją w ią z a n o sz e ro k ie . „M a m y n ie p ło n n ą n a d z i e j ę — c z y ta m y w „G az. S ą d . W a rs z .” z 28 s ty c z n ia 27 — ż e p o tr a f i o n a p r z y n ie ś ć r z e t e ln ą k o rz y ś ć n ie ty l k o w s p r a w a c h ś c iśle s ą d o w y c h , le c z w k w e s tia c h z d z ie d z in y p rz e p is ó w a d m in is tr a c y jn y c h , g m in n y c h , w ło ś c ia ń s k ic h , itd . C a ła t a 's fe ra ż y c ia p ra w n e g o d o tą d p o z o s ta je b e z ż a d n e j p r a w ie o p ie k i. J e s t te d y r z e c z ą p o ż ą d a n ą , a b y a d w o k a tu r a n a s z a z a p o ś r e d n ic tw e m K o n s u lt a c ji w ty m k ie r u n k u r o z w in ę ła s w o ją d z ia ła ln o ś ć . B ę d z ie to p r a c a n ie z m ie r n ie o w o c n a , a je j p o ż y te k d la s z e r o ­ k ic h s f e r n a s z e j lu d n o ś c i s ta n ie s ię t a k n ie w ą tp liw y , że c h y b a b liż sz e g o u z a s a d ­ n ie n ia n ie w y m a g a . W ita ją c w ię c n o w ą i n s ty t u c ję , w y r a ż a m y je d n o c z e ś n ie ż y c z e ­ n ie , a b y je j d z ia ła ln o ś ć ro z w in ę ła s ię w k i e r u n k u n a jb a d z ie j d la s p o łe c z e ń s tw a p o ż ą d a n y m , a b y sło w e m , s łu ż y ła o n a k r a j o w i p c d h a s łe m p r a w d z iw e j o p ie k i i p o ­ m o cy p r a w n e j ” .

J a k d a le c e is tn ia ła p o tr z e b a z o r g a n iz o w a n ia p o m o c y p r a w n e j, ś w ia d c z ą lic z b y u d z ie la n y c h p o r a d . W c ią g u 5 m ie s ię c y s w e g o is tn ie n ia n a 53 d y ż u r a c h p r z y j ę to 940 o s ó b :e, a w c z a sie c a łe g o 1905 r. (11 m ie się c y ) K o n s u lta c ja u d z ie liła p r z e s z ła 1 659 p o r a d (n a 2 d y ż u ra c h n ie z a n o to w a n o lic z b y in te re s a n tó w } .29

B iu ro K o n s u lta c ji a d w o k a tó w p r z y s ię g ły c h s ta ło się w k ilk a m ie s ię c y po s w y m p o w s ta n iu p r e te k s te m do w y s tą p ie n ia w o b e c w ła d z .

W y b u c h r e w o lu c ji r o b o tn ic z e j w p ły n ą ł n a w z m o ż e n ie d a tu ją c e g o się od 1904 r . r u c h u c h ło p s k ie g o . R u c h te n , w zsnacznej m ie rz e z w ró c o n y p rz e c iw w ła d z o m c a r ­ sk im , w y r a ż a ł się w ż ą d a n iu w p r o w a d z e n ia ję z y k a p o ls k ie g o do u r z ę d o w a n ia g m in n e g o , a ta k ż e do sz k o ły i s ą d u . 7 m a r c a 1905 r. p.o. g e n e r a ł - g u b e r n a t o r a

25 P r z e d te m m ia ły m ie js c e w W a rs z a w ie ta n i e p o r a d y d la n ie z a m o ż n y c h , a le b y ły o n e m a ło s p o p u la ry z o w a n e i j a k n a r z e k a „ G ło s ” (1900 n r £7, s. 579 — P o m o c p r a w n a ) , w a d o m o ś ć o i s t n i e r i u te g o ty p u b iu r a n ie p r z e n ik n ę ła d o sz e ro k ie g o o g ó łu . C hoć b iu r a t e o g ła s z a ły s ię w d z ie n n ik a c h , n ie p o d p w a ły c e n y s w y c h u słu g , n ie p u b lik o w a ły te ż s p r a w o z d a ń ze s w e j d z ia ła ln o ś c i. N a to m ia s t w 3904 r . a d w o k a c i w a r s z a w s c y z r d e k la r o w a li b e z p ła tn ą o b r o n ę n i e ­ le tn ic h . W 35 r e w ir a c h są d o w y c h ' p o d ję li się o b r o n y n a s tę p u j ic y a d w o k a c i i p o m o c n ic y a d ­ w o k a tó w : M. K u r m a n , S. S z y fe r, M. B a r u c h , J . U r b a n o w s k i, S. K o s z u ts k i, M . S z a c iń s k i, F . Z a le w s k i, J . S z e lig o w s k i, J. K a c z k o w s k i, M. K o r e n fe ld , K . P ta s iń s k i, B . S o b o le w s k i. A . T a u b w u rc e l, L . E o b iń s k i, L. P a p ie s k i, B. K e r e r , A. J o h n , J . Z a łsz u p in , W . K r y p s k i, A . J a c k ó w - k i, A. G o ld m a n , Cz. B is ła s z e w ic z , S. P a t e k , S. W c lic k i, H . L e w y , H . E b e r h a r d t , W. C h rz a n o w s k i, M. Z b ik o w sk i, J . S c h u p p , W . L ic h o c k i, w . Ł a b ę s k i, W. E r o k i r a n , R. G a ­ b r ie l, J . G ro d z ic k i, W. D ę b iń s k i („ R o c z n ik W a r s z a w s k i” n a r o k 190), s. 84). P o z a o b r o n ą a d w o k a c i p o s ta n o w ili p r o w e d z ić s t a ty s t y k ę d o ty c z ą c ą o s k a rż o n y c h m ło d o c ia n y c h o r a z ic h w a r u n k ó w m a te r ia ln y c h i s p o łe c z n y c h .

26 C z ło n k a m i z a r z ą d u k o n s u lta c ji z o s ta li: J ó z e f B rz e z iń s k i, A d o lf P e p ło w s k i, K a ro l D u n in , H e n r y k K o n ic , D o m in ik A n c (,,G az. S ą d . W a rs z .” 1905 n r 16, s. 260). 2? N r 4, s. 67. 28 „ G a z . S i d . W a rs z .” 1905 n r 27, s. 4T-. 29 ,,G a z . S ą d . W a rsz .” 19C6 n r 5, s. 79. S p r a w o r d ° n i e z 1906 r. m ó w i o 1 246 p o r a d a c h o r a z o z w o ły w a n y c h co m ie sią c p o s ie d z e n ia c h r a d y k o n s u l t a c ji d la w y d a n ia p is e m n y c h o p in ii w s p r a w a c h p o w a ż n ie js z y c h („G az. S ą d . W a rs z .” 3807 n r 6, s. 87), w 1907 r. z a ś lic z b a k o n ­ s u l t a c ji w y r r ż a się lic z b ą 1 150. („ G a z . S ą d . W s rs z .” 1908 n r 116). Z n a c z n y s p a d e k8, s. H e rb y u d z ie lo n y c h p o n d w 1906 i !907 r . j ^ s t z a p e w n e z w ią z a n y z p o w s ta n ie m w k o ń c u . 1905 r . K o ła C fcrony w S p ra w a c h P o lity c z n y c h .

16 H a l i n a K t e p u r i k a _{N r 2 (74)}

w y d a ł d e c y z je , w w y n ik u k tó r y c h n a u c z e s tn ic z ą c y c h w z e b r a n ia c h g m in n y c h s p a d ły k a r y a d m i n is tr a c y j n e , n ie je d n o k r o tn ie b a r d z o ' d o t k l i w e 30. 7 k w ie tn i a 1905 r. z ja w iła się u g e n e r a ł - g u b e r n a t o r a w a rs z a w s k ie g o d e le g a c ja K o n s u lta c ji w s k ł a ­ dzie: D o m in ik A n c, H e n r y k K e n ie , S ta n is ła w L e s z c z y ń s k i i L e o n P a p ie s k i. D e le ­ g a c i o ś w ia d c z y li51, że w o s t a tn i c h c z a sa c h z g ła s z a li s ię d o K o n s u lta c ji p eten c i z z a p y ta n ia m i w s p r a w ie w y s u w a n y c h ż ą d a ń p r z y w r ó c e n ia ję z y k a p o lsk ie g o . O tr z y ­ m y w a li o n i od K o n s u lta c ji o d p o w ie d z i, że ż ą d a n ia ich s ą z g o d n e z o b o w ią z u ją c y m p r a w e m . J ę z y k p o ls k i n ig d y n ie b y ł z g m in w y c h o fa n y p rz e z p r a w o d a w c ę , f a k ­ ty c z n i e z aś z o s ta ł w y c o fa n y z u ż y c ia w s k u te k „ d o w o ln o śc i w ła d z a d m i n is tr a c y j­ n y c h ” . W o b ec k a r , ja k ie w y m ie r z o n o d o m a g a ją c y m się s łu s z n ie p r a w do ję z y k a p o ls k ie g o 32, a d w o k a tu r a s k ł a d a g e n e r a ł- g u b e r n a to r o w i m e m o r i a ł33, k t ó r y z a w ie ra z e s ta w ie n ie w s z e lk ic h ro z p o r z ą d z e ń d o ty c z ą c y c h p o s łu g iw a n ia s ię ję z y k ie m p o lsk im w g m in a c h . W k o n k lu z ji s tw ie rd z o n o w m e m o ria le , że „ ję z y k p o ls k i w u r z ę d o w a ­ n iu g m in n y m K r ó le s tw a P o ls k ie g o o p ie r a s ię n a p ra w ie , że z g ro m a d z e n ia g m in n e m a ją p ra w o u ż y w a ć te g o ję z y k a w s w y c h p o s ta n o w ie n ia c h i ż ą d a ć p rz e s trz e g a n ia te g o p r a w a o d u rz ę d n ik ó w g m in n y c h , że z a te m u c h w a la n ie t a k i c h p o s ta n o w ie ń i p r z e d w s t ę p n e o m a w ia n ie te g o p rz e d m io tu , w y ja ś n i a n ie z n a c z e n ia o d p o w ie d n ic h p rz e p is ó w p r a w n y c h je s t c z y n e m z u p e łn ie le g a ln y m , k tó r y n ie p o w in ie n p o c ią g a ć la s o b ą , j a k o czy n le g a ln y , ż a d n e j o d p o w ie d z ia ln o ś c i d la n ik o g o ” .

Z ło ż e n ie p rz e z a d w o k a tó w w a rsz a w sK ic h w y m ie n io n e g o w y ż e j m e m o r ia łu by ło j e d n y m z p r z e ja w ó w p la n o w e j a k c ji p a le s tr y , k tó r e j z d e fin io w a n ie z n a jd u je m y w n ie d łu g im c zasie w § 2 lit. a) S ta t u tu Z w ią z k u A d w o k a tu ry P o ls k ie j (o ty m n iż e j).

W y d a rz e n ia r e w o lu c y jn e n ie p o z o s ta ją b e z w p ły w u n a ś ro d o w is k a zaw o d o w e in te lig e n c ji. P ie r w s z a p o ło w a 1905 r. je s t o k re s e m b u jn e g o p o w s ta w a n ia o r g a n i­ z a c ji p r o f e s jo n a ln y c h , z w ią z a n y c h w K ró le s tw ie P o ls k im z r u c h e m ro s y js k im .

W p ie r w s z e j p o ło w ie (10) m a r c a 1905 r. z w o ła n e w P e te r s b u r g u z e b r a n ie a d w o ­ k a tó w p r z y s ię g ły c h p o s ta n a w ia z o rg a n iz o w a ć W s z e c h r o s y js k i Z ja z d A d w o k a tó w z u d z ia łe m p r z e d s ta w ic ie li s ą d ó w o k r ę g o w y c h 34. W p r z y g o to w a n iu teg o zjaadiu b ie rz e ż y w y u d z ia ł z a m ie s z k a ły w M o s k w ie A le k s a n d e r L e d n ic k i55. Z a je g o to z a p e w n e p o ś r e d n ic tw e m p rz y s z ło do W a rs z a w y z a p ro s z e n ie k o le g ó w P o la k ó w n a Z ja z d W s z e c h ro s y js k i. R o z p a tr y w a n o je w g ra n ie u c z e s tn ik ó w z e b r a ń p ią tk o w y c h , z a s t a n a w i a ją c się, „zali w o ln o u c z y n ić z ad o ść z a p ro s z e n iu K o m ite tu P e t e r s b u r ­ sk ie g o , czy te ż z a p ro s z e n ie to o d rz u c ić ” 3e. O p in ie b y ły p o d z ie lo n e . N a czele p rz e c iw n ik ó w u c z e s tn ic z e n ia w Z je ź d z ie s ta ł A dc-lf P e p ł o w s k i 37 d o w o d z ą c , że z r e w o lu c ji ro s y js k ie j ż a d n a z m ia n a d la lo s u p o ls k ie g o n ie w y n ik n ie .

•30 j a k n p . k a r y p ie n ię ż n e , a r e s z t od 1 do 3 m ie się c y , z a k a z p o b y tu w K r ó le s tw ie P o l­ ickim.

ci „ O g n iw o ” 1905 n r 15, s. 327—328.

32 W e d łu g r e l a c j i „ O g n iw a ” g e n e r a ł- g u b e r n a to r o d p o w ie d z ia ł, że k a r y w y m ie r z a n o nit* za ż ą d a n ie ję z y k a p o lsk ie g o , „ le c z za g w a łto w n y o p ó r r o z p o rz ą d z e n io m w ła d z y , p o łą c z o n y z n isz c z e n ie m s p r z ę tó w , lż e n ie m n a c z e ln ik ó w p o w ia tó w i t p . ” A d w o k a c i ze s w e j s tr o n y o d ­ p a r li, że n a jw id o c z n ie j r a p o r t y o tr z y m y w a n e p rz e z g e n e r a ł- g u b e r n a to r a n ie są śc isłe , bo m o g ą o n i p r z e d s ta w ić d o w o d y w y m ie r z a n ia k a r za s a m o u c z e s tn ic z e n ie w z e b r a n ia c h .

31 T e k s t m e m o r ia łu : „ O g n iw o ” 1905 n r 16, s. 351—353, n r 17, s. 380—r*82; „G a z . S ąd. W a rsz .” 1905 n r 16, s. 255—260. T e k s t m e m o r ia łu p r z e d r u k o w a ło ta k ż e r o s y js k ie c z a s o p ism o p r a w n ic z e „ P r a w o ” (1905, k o l. 1213—1221). Si 30 a d w o k a tó w p rz y s ię g ły c h r e p r e z e n t u j e 1 d e le g a t ( „ P r a w o ” 1905, k o l. 685). 65 B ib lio te k a N a ro d o w a , R ę k o p is (a k c e s ja ) 7327, ż y c io r y s p r z e s ła n y p rz e z A. L e d n ic k ie g o L . K r z y w ic k ie m u . ■36 E ib lio te k a U n iw e r s y te tu W a rs z a w s k ie g o . P a p ie r y S. S te m p o w s k 1 eg o , s y g . 386. N ow e jn a b y tk i, S. P o s n e r : P rz e d ć w ie r ć w ie k ie m (w y c in e k z c z a so p ism a ). 37 W te k ś c ie P o s n e r a b łę d n ie : P o p ła w s k i.

X r 2 (74) A d w o k a c i w a r s z a w s c y w o k r e s ie r e w o lu c ji 7905—1907 1T

P o s ta w a ta , ja k ś w ia d c z y u c z e s tn ik w y d a r z e ń S ta n i s ł a w P o s n e r , m ia ła sw y c h z w o le n n ik ó w , a le w y w o ła ła te ż i g o rą c e p r o te s ty . „W śró d d e lib e r u ją c y c h z n a jd o ­ w a ła się m a le ń k a g r u p a o b ro ń c ó w , k tó r z y s y m p a ty z o w a li z r e w o lu c ją r o s y js k ą i w n ią w ie rz y li ze s ta n o w is k a p o ls k ie g o in t e r e s u n a ro d o w e g o . C i s p r a w ili, że w y b r a n o do d e le g a c ji d w u s o c ja lis tó w : S ta n is ła w a K o s z u ts k ie g o (S D K P iL )'38 i m n ie (pisze o so b ie P o s n e r — p r z y p . a u t o r a ) ja k o p r z e d s ta w ic ie la P P S '39. P a r t i a n asz* p rz y k la s n ę ła w y ja z d o w i do P e te r s b u r g a ” 40. P o z a w y m ie n io n y m i, d o d e le g a c ji n a Z ja z d w e s z li z W a rs z a w y : S ta n i s ł a w B u k o ­ w ie c k i, H e n r y k K e n ie , T a d e u s z S trz e m b o sz , L e o n P a p ie s k i, C els F a b ia n i, S t a ­ n is ła w P a te k . Z K a lis z a p o je c h a ł n a Z ja z d K a u lb e rs z , z S ie d le c , C h rz a n o w s k i, z P io tr k o w a D ę b sk i, z R a d o m ia W ę d ry c h o w s k i. P o d ro d z e d o łą c z y li d e le g a c i z W iln a (W itold A b ra m o w ic z i K o zło w sk i), z G ro d n a (S te in b e rg ), a p ró c z te g o w P e te r s b u r g u z n a le ź li się ta k ż e P o la c y z R y g i (M e jro i S a b ło w s k i), z K o w n a (Ja n o w ic z ), z E a k u (W ąsow icz), z Ł u c k a (F e liń sk i), z K ijo w a ( P e r e s w ie t- S o łta n , H u s k o w s k i, S zy szk o i C e z a ry A b ra m o w ic z ), z W ite b s k a (F e d o ro w ic z ), z H u m a n ia (T a m a sk i), z O d essy (B ogacki), z M o h ile w a (O b ie z ie rsk i), z P e t e r s b u r g a (O lsza- m o w sk i) i z M o sk w y ( L e d n ic k i) 41. Z ja z d ro z p o c z ą ł się 10 k w ie tn ia w g m a c h u T o w a r z y s tw a E k o n o m ic z n e g o . N a p ie r w s z y m p o s ie d z e n iu p r z e d s ta w ic ie le P o la c y o d c z y ta li o ś w ia d c z e n ie (p ió ra H. K o ­ n ic a i S. P o sn e ra ). C d p rz y ję c ia te g o o ś w ia d c z e n ia u z a le ż n io n o u d z ia ł P o la k ó w w Z je ź d z le . B rz m ia ło ono n a s tę p u ją c o : „ P a le s tr a w K ró le s tw ie P o ls k im tw o rz y o d r ę b n ą cało ść i d la te g o n ie m o ż e w e jś ć w s k ła d p ro je k to w a n e g o og ó lm o ro sy jsk ieg o z w ią z k u a d w o k a tó w . M oże o n a a to li w c h o d z ić w ra z ie p o tr z e b y w s to s u n k i z p a le s tr ą r o s y js k ą n a p r a w a c h z u p e łn e j ró w n o śc i. K o n ie c z n e je s t p rz y g n a ć d la K ró le s tw a P o ls k ie g o z u p e łn ą w e w n ę tr z n ą a u to n o m ię p r a w n o a d m in is tr a c y jn ą o p a r tą n a p o w s z e c h n y m , ró w n y m , b e z p o ś r e d n im i t a j n y m g ło s o w a n iu w s z y s tk ic h o b y w a te li K r ó le s tw a P o ls k ie g o . P r z e d s ta w ic ie le p o ls k ie j p a le s tr y w y r a ż a ją s y m p a tię d la ro s y js k ie g o r u c h u k o n s ty tu c y jn e g o . P r z e d ­ s ta w ic ie le je j w e z m ą u d z ia ł w d a ls z y c h p ra c a c h z ja z d u ty lk o w te d y , je ż e li zja z d u z n a k o n ie c z n o ść a u to iłc m ii d la K ró le s tw a P o ls k ie g o ” 4*. O ś w ia d c z e n ie n ie zd o b y ło u z n a n ia o g ó łu . D o p ie ro , j a k tw ie r d z i P o s n e r , z a b r a ­ n ie g ło s u p rz e z R o d ic z e w a , p re z e s a Z ja z d u , k tó r y — p o w o łu ją c s ię n a p rz y ja ź ń H e r c e n a ze S ta n is ła w e m W o rc e le m , n a g o to w o ść P o la k ó w d o k a ż d e j w a lk i, g dy to c z y się o n a o w o ln o ść — w e z w a ł do p r z y ję c ia o d c z y ta n e g o te k s tu , s p o w o d o w a ło u z n a n ie ze s tr o n y z e b ra n y c h d la w y s tą p ie n ia p o ls k ie g o b r a w a , a n a w e t s p o n ta n ic z n y w y b u c h se rd eczn o ści. „ Ś c is k a n o n a s i c a ło w a n o . C z u łe m n a p o lic z k a c h łz y , k tó r e to ­ w a rz y s z y ły ty m p o c a łu n k o m ” ,3. P o d z ię k o w a ł R o d ic z e w o w i L . P a p ie s k i „ ła d n ie

M U s ta le n ie p rz y n a le ż n o ś c i p a r t y j n e j lu d z i te g o o k r e s u n a s trę c z a n i e j e d n o k r o t n ie d u ż e tr u d n o ś c i. K o s z u tsk ie m u w e w s p ó łc z e sn e j h is to r io g r a f i p r z y p is u je się e s d e c k ą p rz y n a le ż n o ś ć p a r t y j n ą . N a to m ia s t L e o n A lte r, k tó r y w ty m o k r e s ie z n a l K o s z u ts k ie g o , tw ie r d z i, że b y ł o n a k ty w n y m s y m p a ty k ie m , r rim o że f o rm a ln ie d o S D K P iL n ie n a le ż a ł (A rc h iw u m Z a k ła d u H is to r ii P a r tii. L e o n A lte r : W s p o m n ie n ia , T e c z k a o so b o w a 83, k . 10).

2 — P a l e s tr a

«9 S ta n is ła w P o cn e r , z c zasem c z ło n e k CK R P P S , j e d e n z k ie r o w n ik ó w W y d z ia łu W ie j­ s k ie g o P P S . r e p re z e n to w a ł p o g lą d y c e n tr o w e te j p a r tii.

40 P o s n e r , lo c. c it.

S k ł? d d e lr g ? c ji poLskiej n a Z ja z d p o d a je m y za P o s n e r e m (loc. c it.). S k ła d d e ­ le g a c ji w a rs z a w s k ie j p o d a n y p rz e z n ie g o j e s t i d e n ty c z n y z ty m , j a k i p o d a ło »»Ogniwo** <1905 n r 16, s. 368, K r o n ik a s p o łe c z n a ), z a p e w n e w ię c n ie m y li się o n r ó w n ie ż c o do o s ó b r e p r e z e n t u j ą c y c h in n e m lr s ta .

< 2 „ C z e rw . S z t.” 1905 n r 27, s. 9.

«3 P o s n e r , lo c. c it. 2 — P a l e s tr a

18 H a l i n a K i e p u r s k a _{N r 2 (74>}

i s p r a w i e d liw ie ” , a c g ó ł p rz e d s ta w ic ie li p o ls k ic h z e b ra ł b ile ty w iz y to w e , by je zło ­ ż y ć w m ie s z k a n iu R o d ic z e w a d la w y ra ż e n ia m u sw e j w d z ię c z n o ś c i44.

A d w o k a c i p o ls c y n ie w e sz li w ię c w s k ła d Z w ią z k u W sz e c h rc s y js k ie g o p o d k r e ­ ś la ją c , że s to s u n k i m o g ą b y ć o p a r te je d y n ie n a z a s a d z ie „ ró w n y z r ó w n y m ” 4S. K o n ta k ty je d n a k z o s ta ły n a w ią z a n e i p o tw ie r d z e n ie te g o z n a jd z ie m y w p ó ź n ie j­ s z y c h m ie s ią c a c h r. 1905 4B. N a to m ia s t d ą ż ą a d w o k a c i w a rs z a w s c y (nie sp o s ó b n ie u z n a ć ic h za n a jb a r d z ie j c z y n n y e le m e n t p a le s tr y K ró le s tw a ) do s tw o r z e n ia z a w o d o w e j o rg a n iz a c ji p o l­ s k ie j 47. 13 c z e rw c a 19C5 r. d o ch o d zi w W a rs z a w ie do s k u t k u Z ja z d p r z e d s ta w ic ie li a d w o k a t u r y p o ls k ie j z K r ó ie s tw a i c e s a r s t w a 48. G ro m a d z i on 61 d e l e g a t ó w 4S. Z a ­ d a n ie m Z ja z d u je s t z o rg a n iz o w a n ie Z w ią z k u A d w o k a tu r y P o ls k ie j. P r o j e k t s t a t u t u r e f e r u j e F r a n c is z e k N o w o d w o r s k i50. S fo r m u ło w a n ie c e lu Z w ią z k u w y w o łu je ży w ą d y s k u s ję . P r o je k to w a n e p o d k re ś le n ie c z y n n ik a 'p o lity czn eg o w § 1 s t a t u t u 51 b u d z i s p r z e c iw W. W y g a n o w sk ie g o , S. D z ie w u lsk ie g o , B. O lsz a m o w s k ie g o , F. N o w o d w o r­ s k ie g o , J . K rz y c k ie g o . A p r o b u ją go n a to m ia s t i w p rz e m ó w ie n ia c h s w y c h u z a s a d ­ n ia j ą słu s z n o ś ć t e j fo r m u ły : H. K o n ic, S. K o s z u ts k i, S. L e sz c z y ń sk i, K . D u n in , A . L e d n ic k i. W w y n ik u g ło s o w a n ia u tr z y m a ł się p r o j e k t F. N o w o d w o rsk ie g o , k tó r y b r z m ia ł: „ Z w ią z e k A d w o k a tu r y P o ls k ie j m a n a celu o b ro n ę p r a w n a r o d u p o ls k ie g o o r a z z e s p o le n ie d z ia ła ln o ś c i z a w o d o w o -s p o łe c z n e j a d w o k a tó w P o la k ó w ” .

P a r a g r a f 2 u c h w a lo n e g o s t a t u t u 52 o k re ś la ł z a d a n ia Z w ią z k u w sp o s ó b n a s t ę p u ­ ją c y : a) Z w ią z e k p rz e d s ię b ie rz e w s z e lk ie iprace o c h a r a k te r z e p ra w n ic z o - s p o łe c z - n y m , z m ie rz a ją c e do u ś w ia d o m ie n ia , o b ro n y , p rz y w ró c e n ia i u t r w a l e n ia p r a w n a r o ­ d u p o ls k ie g o , ja k o to : w y g o to w u je i p o p ie r a p r o je k ty u s ta w i s ta tu tó w , s k a r g i, p r o ­ te s ty , m e m o ria ły , w y ja ś n ie n ia itp ., z a rz ą d z a a n k ie ty , b a d a n ia itd ., b) o r g a n iz u je

44 Z ja z d W s z e c h ro sy js k i, ro z p ra s z a n y p rz e z w ła d z e , m u sia ł k i l k a k r o tn i e z m ie n ia ć m ie js c e s w y c h z e b r a ń . M im o to o b r a d y d o p ro w a d z o n o d o k o ń c a i p o d ję to u c h w a łę , k t ó r a n a jb liż s z e z a d a n ie w id z i w z a s t ą p i e r i u is tn ie ją c e g o ufetroju b iu r o k ra ty c z n e g o u s tr o je m k o n s ty tu c y jn y m i w w y z w o le n iu w s z y s tk ic h p r a c u ją c y c h w a r s tw lu d n o śc i sp o d u c is k u i s tn ie ją c y c h w a r u n k ó w e k o n o m ic z n y c h . D la z a p r o w a d z e n ia w R o s ji u s t r o j u d e m o k r a ty c z n o - k o n s ty tu c y jn e g o n a z a ­ s a d a c h p o w s z e c h n e g o , ró w n e g o i ta jn e g o p r a w a w y b o rc z e g o a d w o k a c i tw o r z ą z w ią z e k po­ l i ty c z n y (,,C z e rw . S z t.” 1905 n r 27, s. 9). P o s n e r (loc. c it.) w s p o m in a , że n a ty m Z je ź d z ić z i n i c j a t y w y m ło d y c h e s d e k ó w i e s e ró w z a p a d ła u c h w a ła „ u z b r o je n ia lu d u r o s y js k ie g o ” .

45 .,G az. S ą d . W a rsz .” 1905 n r 44, s. 713. ś

4« P o d o b n ie j a k a d w o k a c i p o s tę p u ją in n e śro d o w is k a in te lig e n c k ie . Z w ią z e k P o ls k ic h I n ż y n ie r ó w i T e c h n ik ó w K ró l. P o l. ta k ż e „ n a w ią z y w a ł s to s u n k . i k o m u n ik o w a ł s ię z W s z e c h - r o s y js k im Z w ią z k ie m In ż y n ie ró w i T e c h n ik ó w i Z w ią z k ie m Z w ią z k ó w ’' (B ib lio te k a N a ro ­ d o w a , D o k u m e n ty Ż y c ia S p o łe c z n e g o , P ro to k ó ł z p o sie d z e n ia z d n . 23.X I.1905 r . z w o łan eg o -p rz e z K o m ite t Z P IiT K r ó le s tw a P o !sk ic g o (...) c e le m z a w ią z a n ia Z je d n o c z e n ia Z w iązk ó w ,, k . 2).

47 w j a k i e j m ie rz e n a p o w s ta n ie z w ią z k u a d w o k a tó w m ia ło w p ły w ś r o d o w is k o in ż y n ie ­ r ó w i te c h n ik ó w — n ie u d a ło n a m s ię u s ta lić . W k a ż d y m ra z ie w w y c ią g u ze s p r a w o z d a n ia <por. P ie r w s z y Z ja z d D e le g a tó w „ Z w ią z k u P o ls k ic h I n ż y n ie ró w i T e c h n ik ó w K ró le s tw a P o ls k ie g o ” , W y c ią g ze s p r a w o z d a n ia , W a rs z a w a 1905, s. 1) c z y ta m y , że p r z e d z ja z d e m „O d ­ d z ia ł W a rs z a w s k i Z w ią z k u ro z p o c z ą ł a g ita c ję z m ie r z a ją c ą do tw o r z e n ia z w ią z k ó w o p o ­ k r e w n y c h c e la c h i d ą ż e n ia c h wrśró d in n y c h zaw odów *’, m . in . w ś ró d a d w o k a tó w , i d o po­ łą c z e n ia ic h w „ Z je d n o c z e n ie Z w ią z k ó w K r ó le s tw a P o ls k ie g o ” (s. 2). 48 N ie b io r ą w n im u d z ia łu a d w o k a c i z ó w c z e s n y c h in n y c h z a b o ró w . 4» ... c k i : S p . H e n r y k K o n ic n a p ie rw s z y m z je ź d z ie Z w ią z k u A d w o k a tu r y P o ls k ie j (w sp o ­ m n ie n ia z 1905 r.), „G a z . S ą d . W r rs z .” 1934 n r 20 21, s. 326—378. so F . N o w o d w o rs k i, d z ia ła c z N D , z r a m ie n ia te jż e p a r t i i b y ł p o słe m do I i I I D u m y P a ń s tw o w e j.

si B rz m i o n n a s tę p u ją c o w p ro p o n o w a n e j r e d a k c ji: „ Z w ią z e k A d w o k a tu r y m a n a c e lir o b r o n ę p r a w n a r o d u poi: k ie g o o ra z z e s p o le n ie d z ia ła ln o ś c i z a w o d o w o -s p o łe c z n e j a d w o k a tó w P o la k ó w z u w z g lę d n ie n ie m w o b u ty c h k ie r u n k a c h c z y n n ik a p o lity c z n e g o ” .

52 A rc h iw u m G łó w n e A k t D a w n y c h , K a n c e la rie a d w o k a c k ie 35, S t a t u t Z w ią z k u A d w o k a ­ t u r y P o ls k ie j.

N r 2 (74) A d w o k a c i w a r s z a w s c y w o k r e s i e r e w o l u c j i 1905—1907 11) o b ro n y w s p r a w a c h są d o w y c h i a d m in is tr a c y jn y c h m a ją c y c h z n a c z e n ie n a r o d o - w o -s p o le c z n e , c) p o d e jm u je w y d a w n ic tw a p u b lic y s ty c z n e i n a u k o w e z w ią z a n e z z a ­ d a n ia m i Z w ią z k u i o b ie r a je d n o z p is m p o ls k ic h z a sw ó j o r g a n 53, d) p o p ie r a r o ­ z w ó j n a u k i i p r a w a w P o lsce. Z d a ls z y c h p u n k tó w s t a t u t u w y n ik a , że u c z e s tn ik a m i Z w ią z k u m o g ą b y ć w s z y ­ sc y a d w o k a c i P o la c y . S ie d z ib ą Z w ią z k u je s t W a rs z a w a . Z w ią z e k d z ie li się n a o k rę g i. K ró le s tw o P o ls k ie s ta n o w i o k rę g I z o g n is k ie m w W a rs z a w ie . O g n is k a m i d a ls z y c h o k rę g ó w są : W iln o , K ijó w , R y g a , P e te r s b u r g , M o sk w a , O d e s s a i C h a r ­ k ó w . Z a b o ry p r u s k i i a u s t r ia c k i tw o r z ą w ła s n e o k r ę g i 54. K a ż d y o k r ę g r z ą d z i się a u to n o m ią w z a k r e s ie z a d a ń z w ią z k u i sw o ic h p o tr z e b , a s p r a w a m i o g ó łu Z w i ą ­ z k u z a rz ą d z a Z ja z d p r z e d s ta w ic ie li o k rę g ó w i W y d z ia ł Z w ią z k u .

D o W y d z ia łu Z w ią z k u , k tó r y m ia ł s ta n o w ić je g o z a rz ą d 55, w w y n ik u g ło s o w a n ia w e s z li z W a rs z a w y : H . K o n ic , K . D u n in , S. L e sz c z y ń sk i, F. N o w o d w o rs k i, L . P a ­ p ie s k i, S. P o s n e r , J . K a m iń s k i, S. B u k o w ie c k i, A. P e p ło w s k i, A. O s u c h o w s k i o ra z C h rz a n o w s k i z S ie d le c , S ta n is z e w s k i z S u w a łk , L e w y z P io tr k o w a , W ę d ry c h o w s k i 7. R a d o m ia , M olir.ski z K o w n a , W y g a n o w sk i z Ł odzi, J e ls k i z M iń sk a , a ta k ż e W ró b le w s k i z W iln a , K n o ll z K ijo w a , J a s iń s k i z R y g i, C z a jk o w s k i z C h a rk o w a , K le c z k o w s k i i O ls z a m o w s k i z P e te r s b u r g a i L e d n ic k i z M o sk w y . N a Z je ż d z ie , k tó r y t r w a ł o d 13 do 15 c z e rw c a , w y s łu c h a n o ta k ż e 2 r e f e r a tó w H. K o n ic a o a u to n o m ii K r ó le s tw a P o ls k ie g o o ra z o p r a w a c h n a r o d o w y c h lu d n o ś c i p o ls k ie j n a c a ły m o b sz a rz e p a ń s t w a r o s y js k i e g o 56. W sz e ś ć d n i po z je ż d z ie z a ło ż y c ie ls k im , 21 i 22 c z e rw c a d w a j c z ło n k o w ie d e le ­ g a c ji w a r s z a w s k ie j Z w ią z k u A d w o k a tu r y P o ls k ie j b io r ą ja k o g o ście u d z ia ł w ta k ż e t a j n y m Z je ż d z ie Z w ią z k u P o ls k ic h In ż y n ie ró w i T e c h n ik ó w K r ó le s tw a P o ls k ie g o 51. W ś rć d p o w s ta ją c y c h w W a rs z a w ie in te lig e n c k ic h z w ią z k ó w , Z w ią z e k P l i T o d e ­ g r a ł z n a c z n ą ro lę , sz c z e g ó ln ie w o k re s ie s t r a jk ó w c z w a rte g o k w a r t a ł u 1905 r. Z w ią z e k te n n ie o g ra n ic z a się do p r a c y ś ro d o w is k o w e j, a le d ą ż y d o k o n s o lid a c ji w s z y s tk ic h p ra c o w n ik ó w u m y s ło w y c h . W w a lc e p o lity c z n e j c h c e s ię p o s łu g iw a ć ś r o d k a m i re w o lu c y jn y m i58. Z a p ro s z e n ie n a P ie r w s z y Z ja z d D e le g a tó w Z P I iT p r z e d ­ s ta w ic ie li ś ro d o w is k a le k a r s k ie g o , a d w o k a c k ie g o , h a n d lo w e g o o ra z p r a c o w n ik ó w k o ­ le jo w y c h b y ło p r ó b ą z je d n o c z e n ia ru c h u .

O b e c n i ma Z je ż d z ie a d w o k a c i o b ie c a li p rz e d s ta w ić n a p o s ie d z e n iu d e le g a c ji w a r ­ s z a w s k ie j Z A P w n io s e k o n a w ią z a n ie ścisłeg o k o n ta k t u ze Z w ią z k ie m P o ls k ic h In ż y n ie r ó w i T e c h n ik ó w . N ie w ie m y je d n a k , czy o rg a n iz a c ja a d w o k a tó w w a r s z a w ­ s k ic h w e s z ła w k o n t a k t z in ż y n ie r a m i w c z e śn ie j n iż w lis to p a d z ie te g o ż r o k u , k i e ­ dy to p o w s ta ło Z je d n o c z e n ie Z w ią z k ó w K r ó le s tw a P o lsk ieg o .

33 N a Z je ż d z ie za o r g a n Z w ią z k u z o s ta ła u z n a n a „ G a z e ta S ą d o w a W a r s z a w s k a ” .

=4 N ie u d a ło n a m się u s ta lić , czy a d w o k a c i z z a b o r u p ru s k ie g o i a u s tr ia c k ie g o w e sz li w s k ła d Z w ią z k u A d w o k a tu r y P o ls k ie j.

53 P a r a g r a f 14 S t a t u t u Z w ią z k u m ó w i, że w y d z ia ł s k ła d a się z 25 c z ło n k ó w w y b ie r a n y c h n a 1 r o k z g r o n a p r z e d s ta w ic ie li, p rz y c z y m k a ż d y o k r ę g m a m ie ć w w y d z ia le sw e g o p r z e d ­ s ta w ic ie la i z a s tę p c ę . 5« H . K o n ie c w r a z z F . N o w o d w o rs k im o p r a c o w a li z c z a s e m p r o je k t a u to n o m ii n a p o ­ tr z e b y K o ła P o ls k ie g o w D u m ie . 57 P ie r w s z y Z ja z d D e le g a tó w , o p . c it., s. 4. w P o r .: U s ta w a Z w ią z k u P o ls k ic h In ż y n ie ró w i T e c h n ik ó w (s. 7), g d z ie p o d a n o u c h w a ły Z ja z d u Z P IiT z 21 vi 22.V I.1905 r. w p u n k c ie p ie rw s z y m ty c h u c h w a ł m ó w i się o r o z p a t r z e ­ n iu „ c e lo w o ś c i i w y k o n a ln o ś c i s t r a j k u p o lity c z n e g o in ż y n ie r ó w i te c h n ik ó w K r ó le s tw a P o ls k ie g o ” o ra z o n a d e s ła n iu w n a jk r ó ts z y m c z a s ie K o m ite to w i Z w ią z k u p o d ję ty c h w te j s p r a w i e u c h w a ł.

P a w e l H e i n z e l m a n _{N r 2 (74)}

N im je s z c z e n a s t ą p ią b u rz liw e d n i p a ź d z ie rn ik a , lis to p a d a i g ru d n ia , a d w o k a tu r a w a r s z a w s k a z a b ie rz e glos w je d n e j z n a jb a r d z i e j g n ę b ią c y c h lu d n o ś ć K r ó le s tw a k w e s ti i, w s p r a w ie sz k o ln e j.

S t r a j k sz k o ln y , z a p o c z ą tk o w a n y 28 s ty c z n ia 1905 r., z m n ie js z y m lu b w ię k s z y m p o w o d z e n ie m p r z e t r w a ł do k o ń c a r o k u sz k o ln e g o . P o p ie r a ły go p a r t ie p o lity c z n e od le w ic y d o N a ro d o w e j D e m o k ra c ji w łą c z n ie . R ó ż n e u g ru p o w a n ia ró ż n e c e le s t r a j k u w s k a z y w a ły (nie m ie js c e tu n a o m a w ia n ie szczeg ó łó w ) a le co do je d n e g o b y ły z g o d n e : z c a r s k ą sz k o łą n a le ż y w a lc z y ć aż do z w y c ię s tw a 5 W y p a d k i p o lity c z n e j e d n a k n ie św ia d c z y ły o b lis k o ś c i z w y c ię s tw a , b o ć p rz e c ie n ie m o ż n a b y ło za n ie u z n a ć u c h w a ł K -om itetu M in is tró w z dn. 18/19 c z e rw c a , k tó r e z a p o w ia d a ły p r a w o do w y k ła d u w ję z y k u p o ls k im — w sz k o ła c h p r y w a tn y c h — w s z y s tk ic h p r z e d m io ­ tó w p o z a h is to r i ą i g e o g ra f ią R o sji.

11 lip c a o r d y n a t h r . A. K r a s iń s k i z a p ro s ił d o s ie b ie g ro n o r e p r e z e n tu ją c e s f e r y z a c h o w a w c z e w c e lu r o z p a tr z e n ia s p r a w y s z k o ln e j. Z e b r a n ie p r a w ie je d n o m y ś ln ie u z n a ło , że n a le ż y w p ły w a ć n a p o w ró t m ło d z ie ż y do sz k o ły , a je d n o c z e ś n ie s t a r a ć s ię in n y m i d ro g a m i o sz k o łę p o ls k ą . O ś w ia d c z e n ie to w y w o ła ło n ie s ły c h a n ie o b u ­ rz e n ie . P o s y p a ły się p r o te s ty w c z a so p ism a c h , b ro s z u r a c h , o d e z w a c h . W c z te ry d n i p o z e b r a n iu u h r. A. K ra s iń s k ie g o , n a z g ro m a d z e n iu p r a w n ik ó w w M u z e u m P r z e ­ m y s łu i R o ln ic tw a r o z p r a w ia n o ta k ż e o s p r a w a c h sz k o ln y c h . S p o ś ró d 18 m ó w c ó w ty lk o c z te re c h o p o w ie d z ia ło się za s ta n o w is k ie m p r z y j ę ty m p rz e z g re m iu m z e b r a n e u o r d y n a t a . P o z o s ta li p o p e r a l i b o jk o t s z k o ln y i d o ic h o p in ii p rz y łą c z y ła się p r z e w a ż a ją c a część o b e c n y c h 59. P a ź d z ie r n ik p rz y n ió s ł, ja k . w ia d o m o , czę śc io w e u s tę p s tw a w s p r a w ie sz k o ln e j. (d a l s z y c ią g n a s t ą p i) 5» „ K u r i e r C o d z ie n n y ” 1905 n r 180, s. 5. PAWEŁ H E IN Z E L M A N

W y ja z d y czasow e z a granicę w świetle przepisów

dew izow ych

O d w ie lu l a t o b s e r w u je m y d u ż e n a tę ż e n ie r u c h u p o d ró ż n y c h w y je ż d ż a ją c y c h z a g r a n ic ę czaso w o . M o żn a c h y b a ś m ia ło s tw ie r d z ić , że r u c h te n je s t w ię k s z y , a w k a ż d y m ra z ie p o w s z e c h n ie js z y n iż p rz e d 1939 ro k ie m . J e ś li b o w ie m o d rz u c im y w y ja z d y e m ig r a c y jn e , to k to w o k re s ie d w u d z ie s to le c ia m ię d z y w o je n n e g o o d b y w a ł p o d ró ż e z a g ra n ic z n e ? B y li to p r z e w a ż n ie p r z e d s ta w ic ie le k la s p o s ia d a ją c y c h , p r z e ­ m y s ło w c y , h a n d lo w c y , z a m o ż n i z ie m ia n ie , n ie k t ó r z y a d w o k a c i, le k a r z e lu b in ż y n ie ro w ie , z r z a d k a w y żsi p ra c o w n ic y u m y s ło w i. Z ty c h w a r s t w sp o łe c z n y c h r e k r u t o w a l i s ię ró w n ie ż g łó w n ie s tu d e n c i n a o b c y c h u c z e ln ia c h . Z d a r z a ją c e s ię w y j ą t k i p o tw ie r d z a ły ty lk o re g u łę , że s y n o w ie r o b o tn ik ó w i c h ło p ó w n ie w y je ż ­ d ż a li za g r a n ic ę a n i n a s tu d ia , a n i n a w y c ie c z k i.

D z isia j je ź d z im y w sz y sc y . N ie ty lk o w c e la c h słu ż b o w y c h . R o b o tn ic y , c h ło p i, p r a c o w n ic y u m y s ło w i, p r z e d s ta w ic ie le w o ln y c h z a w o d ó w w y je ż d ż a ją in d y w id u a ln ie