Pio Ciprotti
Num aliquid novi praevidendum sit, quod attinet ad "iustitiam
administrativam" in Ecclesia
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 19/3-4, 3-8
1976
Praw o Kanoniczne 19 (1976) nr 3—4
PIO CIPROTTI
NUM ALIQUID NOVI PRAEVIDENDUM SIT, QUOD ATTINET AD
„IUSTITIAM ADMINISTRATIV AM” IN ECCLESIA *
P rocedura adm in istrativ a m axim i est usus in Ecclesia, cum m a
xim a pars potestatis regim inis ex erceatu r p er actus ad m in istrati
ves, quibus p ra elati aliique, m unus regendi in Ecclesia habentes, Ecclesiam suis praeceptis gubernant.
Q uam quam autem non possum us — sicut dicim us S tatu m p er ius, i.e. p e r iuridica praecepta operari — dicere Ecclesiam p e r ius operari, a t certo possum us ac debem us confiteri Ecclesiam, quam vis m ultis aliis viis o peretu r, ad has tam en vias rite adhibendas opor- tere praeceptis iuridicis u ta tu r. R egendi m unus est ig itu r in Eccle
sia m unus auxiliariu m , videlicet quia cetera Ecclesiae m un era (docendi e t sanctificandi), e t generatim eius pastoralis opera, non possent re g u la rite r exerceri, si iuridica in stru m en ta deessent (quod verum est de qualibet opera et actione in hom inum societate).
A dm in istrativ a autem procedura in te llig itu r ra tio procedendi in potestate regim inis exercenda, quatenus consideretur ea tan tu m huius potestatis pars, quae neque est legislativa potestas neque iu- dicialis. Q uae distinctio u tiq u e est distinctio em pirica, iuris posi- tivi, nec p e rtin e t ad Ecclesiae essentiam , sed tam en iam tran slaticia dici potest.
Si quaeram us cur visum sit norm as de hac re pleniores in fu tu - ram Ecclesiae legem introducere, cum in Codice Iuris Canonici adhuc paucae sin t et interm issae, hau d defficile est respondere, incommodis inspectis quae e x hoc p ro v en eru n t et proveniunt, et p raesertim querelis quae inde, sive iu re sive iniuria, passim m o- veri solent: secundum hod iem am hom inum m entem v id etu r enim pauciores esse in Codice cautiones, u t haec ad m in istrativa activitas secundum legem et secundum iustitiam perp etuo exerceatur, u t sem per respectet — quatenus in Ecclesia debeant respectari — ea quae hom inum iu ra fund am entalia vocantur.
P rincipium autem suprem um in studio activitatis adm inistrativ ae Ecclesiae m ihi hoc esse debere v idetur: quod optim um esset si utru m q u e hoc o btin eretu r: 1) omnes actus adm inistrativos — quos poStea, brev itatis causa, „d ecreta” vocabo — fore sem per om nino
* R eferat wygłoszony na Wydziale P raw a Kan. A.T.K. w W arszawie w dniu 21. X. 1974 r.
4 Pio Ciprotti [2]
iustitiae conformes, et sim ul talia sint quae m axim e respondeant Ecclesiae fini (quod est: si p lu ra d ari possint in singulari casu iusta décréta, illud fe ratu r, quod m axim e conducat ad anim arum bonum); 2) si forte quod decretum non sit iustum , id est alicui dam num iniustum inferat, is p atien ter toleret huiusm ondi dam num sacrificium suae utilitatis, nisi hoc sacrificium anim arum saluti et publico bono noceat, veluti in poenitentiam acceptans. Lex au- tem certo non potest id singulis hom inibus im ponere. et debet iubere om nia décréta et secundum iustitiam et secundum anim a
ru m bonum ferri; et om nino ex pedit u t lex p raevideat rem edia, quibus, si quis contendat decretum aliquod non esse iustum vel non esse anim arum bono conforme, de hac re iudicetur et, si con- s te t id verum esse, decretum vel irritu m fiat vel m utetu r, ita re - p a ra ta iu stitia et curato anim aru m bono.
Rem edia vero, quae in vigenti Codice statu u n tu r, perm ultis hom i
nibus in Ecclesia h au d adaequata et idonea iam videntur: sive quod vere non satis sint ad finem consequendum , sive quod in usu non bene operata sunt (causae m ultiplices esse possunt, nec pos- sum us hic de iis inquirere), sive quod n ostra aetate hom ines in hac re p lu ra postulant a legislatore — immo ab ipso Ecclesiae le
g i s l a t o r — quam antea.
F it autem , u t ii quoque qui system ati iuridico in Ecclesia ad- v ersan tu r, saepe propugnent u t plenior sit hom inum defensio ad- versu s décréta ecclesiastica, si qua sin t illegitim a vel quom odolibet m inus apta. L egislator ipse, u t nostis, eiusm odi lacunam quodam m odo sensisse videtur, quandoquidem paucis an te annis alteram constituit Suprem i T ribunalis S ig naturae Apostolicae sectionem, ne u n u s p ateret adversus ecclesiastica décréta recu rsu s ad hierarch i- cum superiorém ; cum autem superior hierarchicus plerum que non Sit nisi Apostolica Sedes, id saltern incommodi aderat, quod de re cu rsu decisio d ab a tu r in loco valde dissito; neque v idebatur — ita saltern nonnulli q u ereb an tu r — aequam esse pugnam in ter re cu rre n tem et decreti auctorem , cum hic argum en ta et docum en
ta nosceret, recu rre n tis recurrens vero m inim e illius probationes e t deductiones inspicere posset.
Haec autem alteriu s sectionis S uprem i T rib un alis constitutio post sex ex perim enti annos non vid etu r satis fuisse ad incommoda vitanda, quae in system ate rem ediorum adversus ad m inistrativa décréta in Ecclesia deprehensa sunt; quae rem edia — id ne obli- viscam ur — non ideo tan tu m q u ae ru n tu r, u t décréta iniusta irrita fian t vel refo rm en tu r, sed etiam u t m aiorem curam in decretis ferendis stim ulent, ideoque efficiant u t saepius ea décréta e t iusta e t anim arum bono conform ia evadant.
Ideoque, p racesertim cum S ignatura non possit operari nisi a lo
co dissito, m ulti sunt qui prop ugn ent u t et recursus hierarchici
m elius et efficacius operentur, et d en tu r recursus ad trib u n alia, quae m agis celeriter et proxim e, u t ita dicam, iudicent, et etiam efficiatu r u t opportunis viis ipse superior, qui decretum tu lerit, possit rem iteru m considerare an tequam adversus eum recursus aliquis proponatur.
A ntequam autem via q u a e ra tu r ad optim am solutionem in m ate
ria de procedura ad m inistrativa, vel potius in m ateria de iustitia adm inistrativa, inveniendam , o po rtet anim ad v ertere recursus, qui d a n tu r iis qui adversus décréta q u eru n tu r, non tu ta ri tantum m odo ipsius recu rre n tis utilitatem , sed etiam u tilitatem publicam , quod est tandem anim arum bonum : pub lice enim in tere st u t décréta, quae in Ecclesia fe ru n tu r, cum iustitia non pugn ent et m axim e con- ducant ad anim arum bonum ; ita u t qui, ad suam u tilitatem tu en- dam, re c u rrit adversus decretum , si recursus fundam ento pollet, in- directo prom ovet etiam institiam in potestatis regim inis exercitio ideoque anim arum bono favet. A ttam en periculum est quidem , ne, si nim is faciles fian t in Ecclesiae lege eiusm odi recursus, nim ii hi proponantur, quolibet etiam fundam ento carentes; neque facile e rit im pedire ne nim ii proponantur, neque rem edium huic incom - modo adaequatum e rit m era recursus, fundam ento carentis, reiec- tio. Duas ig itu r necessitates istas debet legislator com ponere, quod arduum sane est munus.
P a te t autem om nia m agis ordinate in exercitio potestatis regi- minis, et p rop rie in ea huius potestatis p a rte quae ’’ad m in istrativ a”
vocatur, procedere posse, si non tan tu m rite m od eretur legislator recursu s qui adversus décréta possint proponi, sed etiam nrm as det, quae servandae sint in decretis ferendis, norm as, inquam , et de decretorum su bstantia et de procedura in iis ferendis. P ro p- terea, u t vobis notum est, in schem ate de procedura adm in istrativa, quod iam C onferentiarum Episcopalium iudicio subm issum est, norm ae propositae su n t etiam de decretis e x tra iudicium ferendis, generaliores quidem norm ae, cum m agis m inu tae non possint nisi in canonibus de singulis m ateriis, si opus sit, dari, et, q uatenus ad rationem procedendi attin eat, etiam in legibus p articu larib u s (No
tifias de hoc schem ate vide in C om m unicationes 1970, 191— 194;
1972, 35—38; 1973, 235—243).
Si autem inspiciam us norm as, quas schem a proponit de re cu r- sibus adversus décréta, id praecipuum est in schem ate novum, quod non unum est trib u n a l adm inistrativu m sectio a ltera Signa- tu rae Apostolicae, sed p ropo n itu r u t etiam trib u n alia inferiora p ri- mi et secudi gradus a C onferentiis Episcopalibus et ab Episcopis constituantu r, o rd in atu r ra tio re cu rre n d i ad varia trib u n alia, no r
m ae p raeterea d a n tu r de tra n situ a via hierarchica ad viam indi- cialem et contra; cum autem recursus hierarchicus rem an eat sicut est in vigenti Codice, paucis tan tu m m u tatis et com pletis, recu rsu s
6 Pio Ciprotti [4]
ad trib u n alia adm inistrativa ad m ittitu r in schem ate tantum m odo p ro p ter m otiva quae vocantur „legitim itatis”, id est si quis conten- dat decretum esse illegitim um . Ex quo consequenter fit u t schema proponat u t superior hierarchicus p er se easdem habet potestates quas decreti auctor habeat in decreto proferendo, trib u n al autem non possit decretum em endare, sed tantum m odo irritu m declarare vel rescindere vel, recursum reiciendo, firm are.
A ccurate schema definivit diversitatem com petentiae superioris hierarchici et trib u n aliu m adm inistrativorum : ad illos enim recurri potest quoties quis se g rav atu m decreto esse contendat, ad haec tantum m odo si quis contendat errorem fuisse in decernendo vel violatam esse legem in procedendo vel m otiva in decreto allata non esse vera. Violatio legis autem intellegi debet de qualibet nor
ma iuridica vigenti, sive est vera lex, n atu ralis vel positiva, sive est norm a alicuius ordinationis aliusve docum enti vim coactivam ha- bentis.
D iversitas autem , quam supra significavi, in ter potestatem re- form andi, quae d atu r superiori hierarchico, et potestatem rescinden- di, quae d a tu r tribunalibus adm inistrativis, ex p licatu r ex hac mo- tivorum diversitate, quibus re c u rri potest ad ilium et ad haec;
et exp licatur etiam ex hoc, quod non potest idoneum videri trib u nal, u t ipsi episcopo aliive superiori se sub stitu ât in guvernanda dioecesi aliave populi Dei portione (nec tam en haec tribu naliu m coarctatio fu it sine obiectionibus).
A lia autem sum m i quidem ponderis m utatio vigentis iuris pro- p onitur in schem ate, p raesertim ad tuendam dignitatem episccpo- rum , quibus u tiqu e recursus, et hierarchici et iudiciales, possunt m axim o esse fastidio et dedecori fin nonnullis autem civitatibus episcopi soient m elius pati u t sua décréta su b m ittan tu r iudicio tribu nalium , quam superioris hierarchici, in aliis civitatibus contra).
Ad id incom m odum vitandum schema non solum h o rta tu r ,,ut, quoties quis gravatum se decreto putet, non fiat in ter ipsum et decreti auctorem contentio, sed in te r eos de aequa solutione qua- erenda trac tetu r, gravibus quoque hom inibus ad m ediationem vel consilium forte adhibitis, ita u t vel p er voluntariam decreti em en- dationem vel per aequam com pensationem vel p er aliam idoneam viam controversia v ite tu r vel d irim a tu r”; sed p raeterea statu it u t n eau e recursus ad superiorem hierarchicum neque recursus ad trib u n a l adm inistrativum proponi possit, nisi antea p e ta tu r ab ipso decreti auctore decreti revocatio vel em endatio.
Uti statim perspici potest, su nt quaedam problem ata et difficul- tates, quae ex hac proposita vigentis iuris reform atione o riri pos
sunt, p ra e te r periculum illud, de quo iam dixi, de nim is frequ en- tib u s recursibus sine fundam ento forte futuris.
Una ex his difficultatibus, quae iam ab aliquibus m ota est, at-
tin e t ad in terv en tu m C onferentiarum Episcopalium et in legibus de procedura ferend is et in trib un alibus constituendis, quae de Episcoporum decretis iudicent: nonnullis enim id visum est veluti violatio potestatis, quam episcopi divino iu re h abent, gubernandi dioecesim vel earn populi Dei portionem , quae ipsi commissa est (C onferentia Episcopalis A m ericana, quae aliquot an te annis norm as aliquas dedit de ratione procedendi in com ponendis controversiis ex episcoporum decretis provenientibus, noluit tarnen has norm as vim hab ere in singulis dioecesibus, nisi unoquoque episcopo con- sentiente). V erum violationem non h ab e ri patet, si consideretur C onferentiis earn potestatem d a ri — si schem a lex fia t — ab ipso Sum m o Pontifice, qui sane potest ad honum publicum consequen- dum eas episcopalis potestatis coarctationes statuere. Q uaestio igi- tu r re d u citu r ad quaestionem de o ppo rtu n itate tantum , neque dif- ficultas theologica ulla co m peritur in reform atione proposita.
Alia m agni ponderis quaestio m ota est a nonnullis, quod sche
m a vid eatu r récépissé distinctionem in te r iu ra subiectiva et alias iuridicas positiones activas, quae distinctio v id etu r aliéna a iurir- dica quaru n d am gentium traditione et m ente. Schem a autem ideo m entionem de iu re subiectivo fecit, quod tantum m odo si decretum laedat ius subiectivum p raev id eatu r in schem ate possibilitas p eten - di reparatio nem dam norum . In quo faciendo autem schem a non v id etu r recessisse a iu re Codicis vigentis, nisi in hoc: quod ad videndum de p etitione dam norum com petens esse statu it trib u n a l adm inistrativum ; distinctionem enim in te r ius subiectivum et ce- teras iuridicas positiones activas in n u ere v id etu r can. 1667 Codicis Iu ris Canonici, qui tantum m odo iu ra subiectiva sta tu it gen eratim actione iudiciali m uniri. Neque confundendum est system a sche- m atis cum system atae, quod sequ u n tu r leges q u aru nd am civitatum , quae ,ex distinctione in te r ius subiectivum et „interesse” d ériv a n t d iversitatem com petentiae, cum trib u n alib u s o rdinariis trib u a n t potestatem iudicandi de controversiis circa iu ra subiectiva versan- tibus, trib u n alib u s adm inistrativis vel aliis organis adm inistrativis potestatem iudicandi de controversiis quae circa „interesse” v er- santur; schema, contra, distinctionem adh ib et tantum m odo u t de- fin iat quando possit h ab eri petitio ad dam norum rep aration em con- sequendam .
Q uidam v estrum m e priv atim rogavit utrum , si forte schema a suprem o legislatore p robetur, ita u t Ecclesiae lex fiat, Ecclesiae disciplina de regim inis potestate m elior evadat necne. Tam etsi dif
ficile est respondere in re tam salebrosa anteq uam nova lex usu p ro b e tu r (neque velim m ihi app licetur id quod est in Polonico proverbio: każdy kupiec swój tow ar chwali), opinior tam en tuto sp erari posse m ulto p lu ra fu tu ra esse commoda quam incommoda, si schema probetur, ita tam en u t Episcopi aliique superiores m axi-
8 Pio Ciprotti [6]
m e vigilent non solum u t sua décréta, quantum fieri potest, legis norm is respondeant, sed etiam u t p erturbatio nes v ite n tu r et, si necesse sit, coërceantur neque adm inistrativa Ecclesiae activitas im pediatu r et ev e rtatu r.
C eterum non est obliviscendum schema ita esse com positum ut non totam m ateriam de ratione procedendi in decretis ferendis deque recursibus adversus décréta ex integro ordinet, sed tantum - modo u t p rincipia quaedam gen eralia de hac re constituât, quae com plenda su nt — a u t certo possunt com pleri — et legibus gene- ralibus de singulis negotiorum generibus, et, ex p arte saltern, legi
bus particu larib u s quae rationem procedendi m agis m inu te d éter
m inent ac m oderentur, e t iudicum advocatorum que qualitates statu ant: quas leges p articulares schem a proponit posse etiam a Con- ferentiis Episcopalibus ferri. Immo vero aliter possunt etiam nor- mae, quae in schem ate p roponuntur, com pleri: si videlicet adm ini
strativ a auctoritas publice exp rim ât principia, quae ipsa servatura er it in certis negotiis gerendis; quae principia, si publice prom ul- gentur, vim no rm arum iuridicarum certe acquirent, ita u t eorum violatio h ab eri debeat legis violatio (quae non potest non includere etiam ordinationum violationes).
In legibus de procedura adm inistrativa ferendis in Ecclesia, ac p raesertim in legibus de „iu stitia” adm inistrativa, caute procedere debet legislator, non solum quia m ateria est sum m ae gravitatis, sed etiam quia non sem per norm ae ad experim entum facile ferri possunt: talis enim est m ateria, ut, si forte legislator aliquid ultra vignes ius p ro grediatur, difficile ac magno cum labore potest, si experien tia docuerit progressum esse dam nosum , ad pristinum locum et statum recedere. P ro p terea in iure novo condendo prin- cipium illud prudentiae, quantum fieri potest, est servandum , quo nem pe in dubio de opportunitate m utationis m inim um m u tetu r, et postea g rad atim ulterio ra, p ro u t experientia docuerit, em endéntur.
