Janusz Kuczyński
Wyniki sondażowych badań
archeologicznych w Grójcu, pow.
Opatów
Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 6, 487-492
J A N U S Z K U C Z Y Ń SK I
WYNIKI SONDAŻOWYCH BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH
W GRÓJCU, POW. OPATÓW
W dniach od 25 do 28 w rześnia 1957 r. przeprowadzono sondażow e bada nia rozpoznaw cze na jednym ze stanow isk archeologicznych zarejestrow anych na teren ie w si Grójec w p ow iecie opatow skim h Prace z ram ienia M uzeum Św iętokrzyskiego w K ielcach realizow ał niżej podpisany przy w spółudziale dra Z ygm unta Krzaka z Instytu tu H istorii K ultury M aterialnej PA N w War
szaw ie.
O pisyw ane stanow isko znajdow ało się w południow o-zachodniej części w si u podnóża lessow ego w zgórza, w obrębie posesji S tan isław a Bajerczaka, na m ałym polu (około 3 700 m 2), położonym w w idłach strum ienia i drogi w iejsk iej, bezpośrednio za zabudow aniam i gospodarczym i. P ow ierzchnia sta now iska posiadała łagodny skłon w kierunku strum ienia.
Inform acje, które sk łon iły do przeprow adzenia rozpoznania archeologicz nego, d otyczyły in ten sy w n eg o w ystęp ow an ia na pow ierzchni pola skorup późnorzym skich i średniow iecznych oraz żużli starożytnych.
Na m iejscu, skutkiem licznych przeszkód w postaci zabudow ań, drzew i stogów , zdecydow ano się przeprowadzić rozpoznanie, eksplorując szereg m ałych w ykopów sondażow ych.
W yniki prac w yk op alisk ow ych przedstaw iają się następująco:
I. W arstwa w ierzchniej próchnicy o jednolitej m iąższości w ynoszącej około 20 cm.
Inw entarz k u ltu row y składał się ze zróżnicow anego znacznie m ateriału. B yły to n ieliczn e i m ałe fragm en ty późnorzym skich naczyń g lin ia n y ch oraz
1 Bliższe dane dotyczące stanowisk archeologicznych na terenie w si Grójec zawarte są w pracach: Z. Krzak S prawozdanie z badań powierzchniowych
w w o je w ó d z tw a c h kieleckim i lubelskim w latach 1954— 1959, „Sprawozda
nia A rcheologiczne”, t. XIII, s. 29—41, Tenże P rzyczynek do znajomości
osadnictwa neolitycznego na w y ż y n ie opato w skiej, „Materiały Starożytne”,
t. X, s. 121—142; Tenże Stanowisko neolityczne w Grójcu, w pow. o p a to w
skim, „Rocznik Muzeum Św iętokrzyskiego”, t. IV, s. 73—90; S. Nosek Kultura grobów sk rzy n k o w yc h i podkloszowych w Polsce połu dniowo-za chodniej, Kraków 1946, s. 63—64 oraz s. 6, 26, 28, 111 i 116; J. Kuczyński Grójec pow. Opatów, „Z otchłani w iek ów ”, t. XXV, z. 2, s. 138. Ponadto
m ateriały zabytkowe, nie publikowane, w zbiorach działu archeologii Muzeum Św iętokrzyskiego w Kielcach.
488 Janusz Ku czyń ski
Ryc. 1. Grójec. Plan sytuacyjny stanow iska — część przebadaną zakreskowano
skorupy z naczyń średniow iecznych i now ożytnych. Ponadto kilkanaście drob nych kaw ałków przepalonej polepy glin ian ej i duża ilość m ałych kaw ałków żużla.
II. Ziem ia glin iasta o szarobrunatnym zabarw ieniu, przejaśniającym się w m iarę w zrostu głębokości. Spąg w arstw y w północno-zachodniej części stanow iska zalegał na średniej głębokości 40 cm, zaś w południow o-w schod niej średnio na głębokości 70 cm.
W skład przem ieszanego chronologicznie inw entarza w arstw y w chodziły: trzy n iep rzem ysłow e odłupki krzem ienia pasiastego (w tym jeden z korą w apienną); 11 skorup z późnorzym skich naczyń grubościennych, zew nątrz s il nie schropow aconych; 1 skorupa w czesnośredniow ieczna; 18 skorup śred n io w ieczn ych (fragm enty naczyń i pokryw ek); 5 skorup z naczyń now ożytnych; kilka kości i zębów zw ierzęcych, ponadto duża ilość drobnych kaw ałków żużla starożytnego i bardzo duża ilość drobin w ęgla drzew nego. W szystkie te m ateriały b yły rozm ieszczone rów nom iernie w obrębie całej w arstw y.
III. L ess calcow y zalegający bezpośrednio pod w arstw ą nr II, a w ięc na głębokości od 40 do 70 cm.
W sześciu m iejscach pod w arstw ą nr II natrafiono na tyleż jam w k o panych w calec. Dna jam sięg a ły do głębokości od 67 do 130 cm. Ich w y - pełniska stan ow iła jednolita glin iasta ziem ia o strukturze analogicznej do
W ynik i badań archeologicznych w Grójcu 4 3 9
w arstw y nr II, lecz o znacznie od niej ciem niejszym zabarw ieniu, zbliżonym do in ten sy w n ie ciem nobrunatnej barw y.
J a m a nr 1. Pod w arstw ą nr II na głębokości 45 cm w ystąp iła poziom a w arstew ka g lin iastej ziem i o szarożółtym zabarw ieniu i m iąższości 5—8 cm. Pod nią do głębokości 80— 95 cm zalegała górna część w yp ełn isk a jam y, za w ierająca liczne grudki słabo przepalonej polepy oraz okruchy w ęg la d rzew nego. Ponadto uzyskano 29 skorup ze średniow iecznych naczyń g lin ian ych . Na głębokości 80— 95 cm przebiegała p on ow n ie szarożółta w arstew ka m iąższości 4— 7 cm, analogiczna do w yżej opisanej, a oddzielającej w arstw ę nr II od stropu jam y.
Poniżej znajdow ało się płytk ie, nieckow ato ukształtow ane zagłęb ien ie, którego dno położone' było na głębokości 115 cm. W w yp ełn isk u , zaw ierają cym dużą ilość okruchów w ęgla drzew nego, kaw ałków przepalonej siln ie polepy i kaw ałków żużla, w y stą p iły 3 skorupy z późnorzym skich naczyń gru - bościennych o siln ie schropow aconej pow ierzchni.
J a m a nr 2. Pod w arstw ą nr II w y stą p iły na głębokości 65— 75 cm g n ia z da szarożółtej glin iastej ziem i rozm ieszczone na jednym poziom ie. W ciem n o brunatnej ziem i, zalegającej pom iędzy nim i, w y stą p iły 3 późnow czesnośred- niow ieczn e skorupy (w tym jedno dno ze znakiem garncarskim W k ształ cie krzyża) oraz kościana hetka.
Poniżej znajdow ało się n ieckow ate zagłęb ien ie sięgające dnem 100 cm. W w y p ełn isk u prócz okruchów w ęgla drzew nego, grudek żużla i kaw ałka przepalonej polepy w y stą p iły 4 skorupy z glin ian ych naczyń śred n iow iecz nych.
J a m a nr 3. Na głębokości 50— 60 cm znajdow ało się płaskie, soczew ko- w ato u kształtow ane gniazdo glin iastej ziem i o szarożółtym zabarw ieniu. Pod nim odsłonięto zagłęb ien ie, w którego w yp ełn isk u prócz kilku kaw ałków przepalonej słabo polepy, okruchów w ęgla drzew nego i kaw ałka żużla w y stą piło 5 skorup średniow iecznych, analogicznych do uzyskanych w jam ach nr
1 i 2.
J a m a nr 4. Na głębokości 50— 60 cm bezpośrednio pod w arstw ą nr II w ystąp iła spągow a część jam y, której dno znajdow ało się na głębokości 63— 67 cm. W w y p ełn isk u prócz sporej ilości okruchów w ęgla drzew nego nie w y stą p iły żadne m ateriały kulturow e.
J a m a nr 5. Pod w arstw ą nr II na głębokości 35 cm odsłonięto fragm ent jam y, której z u w agi na przylegający do w ykopu stóg nie m ożna było w p eł ni w yeksplorow ać. Dno jam y znajdow ało się na głębokości 90 cm. W w y p e ł nisku u jaw niono jed y n ie kaw ałki żużla i przepalonej siln ie polepy g li nianej.
J a m a nr 6. Na głębokości 80 cm, bezpośrednio pod w arstw ą nr II, w ystąp iła jama o pochyłym dnie, sięgającym do głębokości 115— 130 cm. W ypełniała ją nieco ciem niejsza niż w poprzednich, niem al czarnobrunatna ziem ia, siln ie glin iasta. W w y p ełn isk u prócz okruchów w ęg la drzew nego, kaw ałków przepalonej p olepy i kaw ałków żużla w ystąp iło 5 skorup późno rzym skich oraz 14 skorup z naczyń i pokryw ek średniow iecznych, an alogicz nych do m ateriału z jam nr 1, 2 i 3.
Janusz K uczyński
W N IO S K I
Z godny ze spadkiem teren u w zrost m iąższości w a rstw y nr II znajduje uzasad n ien ie w gleb ow ych procesach erozyjnych, szczególnie in ten sy w n ie działających na terenach lessow ych . W arstwa nr II z pew nością zaw iera m a teriały n ie tylko w ym yte z górnych partii -wzgórza. Zachodzące zjaw iska erozyjne p ow odow ały rów nież, i chyba w znacznej m ierze, n iszczenie na ba danym obszarze m acierzystego u w arstw ien ia kulturow ego. W w yn ik u zare jestrow an ego przem ieszania przyjąć należy, iż przydatną dla dalszych roz w ażań w artość posiadają w yłączn ie relik ty zachow ane pod om aw ianą w ar stw ą. M arginesow o jednak nasuw ają się jeszcze dwa zagadnienia. P ierw szym jest brak w arstw kulturow ych na stoku w zgórza zalegającego bezpośrednio nad badanym stanow iskiem . Erozja gleb y spow odow ać w ięc m usiała całko w ite zniszczenie ew en tu a ln ie znajdujących się tam śladów ludzkiej działal ności. P o drugie — m ateriały n ow ożytn e w ystęp u jące w w arstw ie nr II dokum entują, że form ow anie jej trw ało do niedaw na lub też trw a może nadal.
U kład stratygraficzn y zarejestrow any w trakcie badań jam pozw ala w y dzielić w śród nich trzy rodzaje. P ierw szy, d w ufazow y, reprezen tow any jest jamą nr 1; drugi, jednofazow y, reprezen tow any jam am i nr 2, 3, 4 i 5. D w ie te grupy zaw ierają m ateriały nie przem ieszane, w odróżnieniu od trzeciego rodzaju, reprezen tow anego przez jam ę nr 6, która, w zasadzie będąc chro n ologiczn ie jednofazow ą, posiada jednak m ateriał chronologicznie przem ie szany.
M ateriały z dolnej części jam y nr 1 określają jej p ow stan ie na późny okres rzym ski. W średniow ieczu pow stało n a w a rstw ien ie kolejnego obiektu o bliżej n ie sp recyzow anym zresztą przeznaczeniu. Jam y nr 2, 3, 4 i 5 posia dają m ateriały jed n olite — średniow ieczne. Jam a nr 6 posiada m ateriał późnorzym ski i średniow ieczny, przy ilościow ej znacznej przewadze tego ostatniego. Jest to najpew niej w yn ik iem n aw arstw ien ia się śred n iow ieczn ego obiektu na późnorzym ski, i to w sposób całkow icie go niszczący.
W rezultacie przypuszczać należy, iż na badanym m iejscu istniała w póź nym ok resie rzym skim mała osada zw iązana fu n k cjon aln ie z produkcją, ściśle — w ytopem żelaza. Dodać trzeba, iż m ieści się ona w obrębie obszaru starożytnego zagłębia hutniczego rejonu Łysogór.
K olejn e chronologicznie m ateriały pochodzą z jam y nr 2. Fakt w y stą p ie nia ich w zam ulonym stropie jam y u niem ożliw ia w iązan ie ich z badanym obiektem . Praw dopodobniejszym jest raczej pochodzenie skorup ze zm y w anego stoku pobliskiego wzgórza. Skorupy te, zw łaszcza dno ze znakiem garncarskim , w skazują ogóln ie na X I—XII w iek jako datę ich po w stania.
N ajw yraziściej zarysow ała się średniow ieczna faza osadnicza, przy czym na p od staw ie ceram iki datow ać ją m ożna ogóln ie na X III—XIV w iek. Zacho dzi tu p ytan ie — czy żużle w ystęp u jące w jam ach śred n iow ieczn ych w sk a zują na podobną funkcję osady, jak poprzedzającej ją późnorzym skiej, czyli na zajęcia m ieszkańców zw iązane ściśle z w ytopem żelaza — czy też są to m ateriały, które dostały się do w yp ełn isk jam ze zniszczonych obiektów późnorzym skich? K w estię tę m ożna by jednak rozstrzygnąć w yłącznie w oparciu o analizę żużla.
W ynik i badań archeologicznych w Grójcu 491
Podsum ow ując stw ierdzić należy, iż m im o pobieżnego, sondażow ego roz poznania stanow isko w Grójcu jest jeszcze jednym ogn iw em , zarejestrow a nym w całokształcie osadniczej problem atyki tego terenu. O gniw em , w artym przeprow adzenia badań w ykopaliskow ych, zakrojonych na w iększą niż do tychczas skalę.
49 2 Janusz Ku czyń ski РЕЗУЛЬТАТЫ АРХЕЛОГИЧЕСКОЙ РАЗВЕДКИ В ГРУЕЦЕ В ОПАТУВСКОМ РАЙОНЕ Осенью 1957 года сотрудники Свентокшиского музея произвели археологи ческую разведку на заранее намеченном участке на территории деревни Груец. В результате зондирования было установлено наличие позднеримского по селения, на которое наслоилось средневековое поселение в X III—XIV сто летиях. Ж ители позднеримского поселения занимались выплавкой ж елеза. Вы плавка ж ел еза составляла также, по всей вероятности, основное занятие ж и телей средневековрго поселения. Этот вопрос может быть реш ен однако лишь после проведения анализа шлаков обоих поселений.
THE RESULTS OF TENTATIVE ARCHAEOLOGICAL EXCAVATIONS AT GRÓJEC IN THE OPATÓW DISTRICT
In autumn, 1957, the Św iętokrzyskie Museum in Kielce sponsored tentative excavations on one of the known archaeological sites at the v illage Grójec.
As a result, there w as attested the existence of a late Roman settlem ent, on w hich had stratified a 13th— 15th-century m edieval settlem ent. The inhabitants of the late-Rom an settlem ent w ere engaged in iron sm elting, and this w as also very likely the basic occupation of the population of the m edieval settlem ent. This question can be tried, though, only after an analysis of the slags from the two settlem ents has been performed.
