Zniewolenie społeczeństwa i państwa przez wojnę i rewolucję według Mikołaja Bierdiajewa

Paweł Fiktus

Zniewolenie społeczeństwa i państwa

przez wojnę i rewolucję według

Mikołaja Bierdiajewa

86

Paweł Fiktus

Zniewolenie społeczeństwa i państwa

przez wojnę i rewolucję według Mikołaja Bierdiajewa

W jn r w lucj m ły b rdz n g tywny wpływ n yc rosyjskiego f l z f I p ł wy XX w ku M k ł j rd j w . Zmu z ny d pu z-czenia Rosji – w wyniku rewolucji bolszewick j, z m zk ł w P ry u, gdz p w t ły j g n jw n j z dz ł . Celem artykułu j t mówienie wybr nych z g dn ń j g myśl f l z f czn . Krytyk w ł on zjawiska wojny r w lucj , w k zując n ch d trukcyjny ch r kt r d tyczący p -łecz ń tw p ń tw . Wpr wadz ł n m ędzy nnym p jęc „r mantyz-mu w jny”.

Sł w klucz w : M k ł j rd j w, f lozofia rosyjska, wojna, rewolucja. Wybuch r w lucj p źdz rn k w j w R j zmu ł w lu wybitnych r yj k ch nt l ktu l tów d pu zcz n j j t rytor-ium r z dl n w p ń tw ch Eur py Z ch dn j. J dnym z ś-rodków, w których z częł n n w tętn ć yc nt l ktu ln , był Pary . Wśród l cznych f l z fów r yj k ch, którzy n d l pr wa-dzil w b d n r z k ntynu w l myśl r yj k j f l z f , był m. n. M k ł j rd j w1_{. W rt w tym punkc zwróc ć uw gę n}

f kt, w wym yc u f l z f prz z dł w l – niekiedy skrajnych – dróg r z f cyn cj , p cząw zy d ,,z ur cz n ” d ktryną k -mun zmu r z myślą p l tyczną Wł dz m rz L n n , k zy n d ktryn k śc ł gr k k t l ck g 2_{. J dn k , c równ}

j t t tn , t tn l t j g yc w c r k j R j przypadają n kr b rdz trudny. Z ng w n ę R j w dz ł nia wojenne n k ntyn nc ur p j k m p dcz I w jny św towej, wybuch r w lucj lut w j r z p źdz rn k w j, j k obalenie caratu wraz z u t n w n m wł dzy dykt tury lud w j, zn l zły oddźw ęk w j g twórcz śc f l z f czn j. ł wn n prz trzeni kilku lat w yc u p l tycznym R j d zł d gw łt wn j zm ny sytemu polityczno- p ł czn g , cz g k n kw ncją był , j k ę późn j

1

Mikołaj Aleksandroowicz Bierdiajew, ros. Николай Александрович Бердяев, (ur. 18 marca 1874 r., zm. 23 marca 1948 r.) – rosyjski myśliciel religijny, egzys-tencjalista oraz personalista.

2

r gę d wą f l z f w c k wy p ób prz d t w ł L. St ł w cz [St ł w cz 2008, s. 265–271; por.: Bierdiajew 2004].

87

k z ł , d yw tn m gr cj rd j w . M m w tzw. p ry k m d m nującym kc nt m w j g f lozoficzn j twór-cz śc były r zw n n pł ztwór-czyźn r l g jn j, a Bierdiajew jest zal cz ny d f l z fów z jmujących ę pr blematyką gzy tencja-lizmu3, t j dn k m my zn l źć l czn d ł nia do wojny oraz r w lucj tr kt w n j j k l m nt n zczący r z – j dn cz śn – l m nt t n w ący p cząt k n w j ry n grunc p rządku polityczno–prawnego, jak i funkcjonowania społ cz ń twa.

Głównym c l m n n j z g rtykułu j t wy drębn n z bogat j twórcz śc f l z f czn j M k ł j rd j w p rwiast-ków stricte polityczno–pr wnych r z p ł cznych, t k – na ich przykł dz – ukazanie r l w jny (tudz r w lucj ) j k czynn k przyn ząc g zn zcz n , z r z m będąc g p czątk m n we-g ł du. W t n p ób z t n uk z ny p ób zn w l n p ń tw p ł cz ń ttw prz z tw jnę r tw lucję, któr d t rm nują pr -ces nie tylko ich powstawania, ale i dalszego rozwoju. Aczkolwiek, j k z ygn l z w n n w tęp , myśl rd j w t n w ąc g kw t nt l ktu lny r yj k j m gr cj był ,,prz ąkn ęty” kcentam r l g jnym . T k w ęc, n z l n d przyjęt g pr c u b -dawczeg , n j t m l w p m n ęc , n k dy t j ę wręcz kon czn uwzględn n p rw tków r l g jnych4.

W p rw z j k l jn śc n l y w k z ć, w j k p ób r-di j w d f n w ł p ń tw . Na potrzeby niniejszej pracy przyjmę tezy zawarte w publikacji O przeznaczeniu człowieka, w któr j t ro yj k f l z f, kr śl jąc t tę p ń tw , p z , ,,p ń tw z

3

W kr p II w jn św t w j w p l k j n uc r yj k f l z f p rewolu-cyjn n t n w ł prz dm tu b d ń r z n l z. Pr c z t g z kr u n były równ publ k w n z uw g n krytykę m rk zmu r z p w t ł g p I w jn św t w j p rw z g p ń tw k mun tyczn g . mn j w p l k j l t r turz nazw k rd j w p j w ł ę m rg n ln , ch c by j k prz d t w c l egzy t ncj l zmu tr dycyjn g [ ru k w k , S kół 1966, . 438].

4

Uw m, ówcz ny br z f l z f r yj k j t mt g kr u n jl p j dd ją ł wa innego filozofa rosyjskiego – M. Ł k g : ,,r w lucj b l z w ck zn z-czył c ły r zkw t yc duch wn g . Od t g cz u f l z f r yj k r zw j ł ę w dwóch c łk w c prz c wnych k runk ch. W R j S w ck j k dy f lo-z f, t k , clo-zyw śc , k dy uclo-z ny p d g g lo-z t ł lo-z b w ąlo-z ny d lo-zd cydo-wan g p p r n m t r l zmu d l ktyczn g . Z drug j tr ny f l z f w , któ-rzy wy m gr w l lub z t l wyd l n z R j , z jmują ę z dn cz pr blema-m f l z f r l g jn j” [Ł k , 2000, . 196].

88

swego pochodzenia, istoty i celu wcale nie oddycha i nie porusza ę n p t m w ln śc , n p t m d br , n p t m by ludzkiej, ch c m n tyczn ść z w ln śc ą, z d br m, i z osobą. P ń tw j t prz d w zy tk m r gul t r m n tur ln g cha u, k ruj ę n p t m p rządku, ły, p tęg , k p n j , tworz n w lk ch rg n zmów h t rycznych. J dn k p ń tw j t prz d w zy tk m łą łę lub b rdz j, n pr w , n pr wiedli-w ść, n d br ” [ rd j wiedli-w 2006a, . 199]. W tym przyp dku ł pch p ń tw d p db jów r z d w z lk j k p n j t rytorialn j. T k w ęc w k rytorialn kw rytorialncj pr w dz t d dwóch ró rytorialnych t -nów: lb p ń tw r zkw t , lb p ń tw up d . P n dt f l z f uzn ł, n m d ln j f rmy p ń tw [ rd j w 2006a, s. 199– 200]5.

An l zując kw t ę w jny p ń tw , rd j w tw rdz ł wówcz , w t k ch k l czn śc ch ,,z trz ę” tyczny pr -bl m p ń tw . W t j ytu cj p ń tw uzn j , w zy tk j t d z-wol n . przykł dz funkcj n w n j dn tk ludzk j rdia-j w w k z ł, c w przyp dku czł w k rdia-j t zł n m r ln , w przyp dku p ń tw j t d zw l n , nawet bohaterskie6. Jed-nak n kiedy zd rz ją ę ytu cj , w których w jn n p wo-duje zniewolen p ń tw czł w k , l dz ęk dp w dn m sytuacjom nabiera specjalnego znaczenia. Jest to obrona ojczyzny, któr prz j w ę tym, w jn m t ć ę w rt śc ą. mn j j t t j dyny przyp d k t g typu. W przyp dku wpływu w jny n t tę p ń tw rd j w uzn ł, p ń tw m klucz w znacz n , j śl ch dz m m nt d cyzj dn śn wyp w dz n w jny, gdy w jnę pr w dz wł dz p ń tw w , n n ród. W przyp dku wyp w dz n w jny, n ród j g zd n zd ją ę być p m j n , gdy t p ń tw t p n d n r d m [ rd j w 2006a, s. 201].

d jąc przyczyny w jny tu prz d wybuch m drug j w jny św t w j w k z ł, p ń tw ,,w wojej woli mocy

5

d ł przy tym, p ń tw p d dw t n turę: zm g ę z grz ch m, j k sam j t k n grz ch m. P n dt w d n p ób n m n g p równyw ć d Król tw g – wł śn z uw g n w grz zną n turę [ rd j w 2006b, s. 200].

6

T g typu du l zm db j ę n j dn tc ludzk j, któr n w j k ch wyborów m d k n ć czy j k b czy t w m n u p ń tw

89

i w swoj j k p n j r dz w jny” [Bierdiajew 2006a, s. 114]. Istota wojny p l g n tym, t w rzy zy p ł cz ń twu r z ludzk śc w z dz d z w z . P jęc wł dzy cyw ln j (ch r kt ry tyczn j dl p ń tw ) j t p jęc m b tr kcyjnym, gdy wł dz p ń tw w z w z t cz ł ę ymb l ką w j nną. w t j l p ń tw m rządz ł pr zyd nt – jak to obrazowo kr śl ł rd j w – ubrany w garn tur, t z w z t cz ł ę w j k wym . Równ ymb l k p ń tw j t ymb l ką w j k wą c chującą ę zt nd r m , rde-ram czy t muzyką w j k wą. W n rm lnym r zw ju p ń tw tzn. w ytu cj gdy n ą pr w dz n dn dz ł n w j nn z wrog m z wnętrznym, p ń tw j t z w z g t w prz c wsta-w ć ę wsta-wr g wsta-w wsta-w wsta-wnętrzn mu raz przygotowsta-wuje s ę d wsta-w jny z przec wn k m z wnętrznym.

W jn n m być tr kt w n j k z g dn n t ł , gdy j t śc śl zw ąz n z r zw j m p ń tw n pł zczyźn zm ny hier rch w rt śc 7. W m m nc , w którym pr ryt t m w okr ś-lonym p ł cz ń tw t j ę p ń tw r z j g p tęg , n d zym pl n zn jdują ę t k kw t j k czł w k, n l y uzn ć, w zy tk j t ju d w jny przyg t w n , z równ w kw t duch w j, j k m t r ln j. rd j w kr śl ł t n t n n tępują-cym ł w m : ,,w kr śl nym t n duch wym p ł cz ń tw , t zn czy przy uzn n u kr śl n j k l w rt śc przy kr śl nym ustr ju p ł cznym, w jn j t n un kn n b tr kcyjny p cy-f zm n m m ć dn j m cy” [Bierdiajew 2006a, s. 114–115]8

.

7

W przyp dku myśl rd j w trudn d zuk w ć ę j k g k lw k p dz łu dotycząc g w jny. O l w przyp dku d r bku nnych myśl c l m n dró n ć wojnę pr w dl wą d w jny n pr w dl w j (z b. np.: w jn w dług Andrz j Frycza Modrzewski g ), t k w przyp dku rd j w w jn j t p pr tu w jną. Uwa ł, n m n mów ć tzw. ,,św ętych w jn ch”, gdy j t t f ł zyw -kral z cj r z n m n n d w ć c ch św ęt śc t mu, c j t zł . W przyp dku wojen sprawiedliwych i niespraw dl wych uzn ł, w prz zł śc t k w były, l w półcz n w jn j t p z m r ln śc ą t n p dz ł n m być w b c niej stosowany.

8

W tym punkc n l y d d ć, p cyf śc n c zyl ę uzn n m z tr ny Bierd j w . Uw ł, p d bn j k p z t ł część p ł cz ń tw ul g ją n ,,hipn z w jny”. W pr cy Niewola i wolność człowieka, wy drębn tzw. p cy-f zm bur u zyjny, któr g c chą j t um ł w n p k jn g yc r z b w prz d k t tr fą. T g r dz ju p ób yc rd j w n zyw b zp śr dn tchórzostwem [Bierdiajew 2006b, s. 118]. W innej pracy, Filozofia nierówności. Listy do nieprzyjaciół. Rzecz o filozofii społecznej, rd j w z rzuc ł p cyf t m,

90

Zmiany w syst m w rt śc pr w dzą w k n kw ncj d zm n n grunc p ł cznym, gdy d ch dz d ,, k n m raln śc ”. L n w n prz z p ń tw w j nn g tylu yc , n w t w okresie p k ju, przyczyn ę d t g , z czyn d m n w ć prz moc oraz zniewolenie czł w eka – z równ p ych czn , j k fizyczne9. Zm n ul g równ funkcj n w n p ł cz ń tw w bec któr g w j k d m g ę d t rcz n ,,m ę rm tniego”. Z k l m k nt kt czł w k z w j k m, któr j t zh rarchizo-wane, powoduje, czł w k z jmuj wł śc w mu m j c r z

buntując ę prz c wk w jn n w rzą w n yc w czn g raz w samo yc w czn . Sp gląd n prz z p cyf tów n n yc czł w k j t b rdz powierzchowne oraz ograniczone jedynie do ziemskiej egzystencji. W doktrynie pacyf zmu up tryw ł tr chu prz d śm rc ą f zyczną. T n tr ch n wy tępuj u chrześc j n, w rzących w yc w czn . t m t yc n z m c chuj t , l czn ą z bój tw duch w wyw ł n prz z n n w ść r z zł ść. T g n to-m t p cyf śc n uwzględn ją. P n dt pr w dz t d ,, t ty tyczn g p glądu n h t r ę”. Id w czn g p k ju l n w n prz z p cyf tów j t d ą bur u-azyjną. P cyf śc dą ą d t g , by m ć w wnętrzny p kój, j dn k n p ko-n l w wko-nętrzko-n g zł , ko-n t ko-n dkup l wł ko-nych grz chów. M m m ędzy nar d m z p n w łby p kój, t w d l zym c ągu m łyby m j c z bój tw du-chow , w t n p ób n gdy n ągn ę br t r tw r z m ł śc m ędzy n rodam . P cyf śc n r zum ją, br t r tw n l ąc d Król tw uch n m z t ć zbud w n z p m cą z d k n m cznych czy t pr wnych. P cy-f zm, z równ hum n tyczn -demokratyczny oraz internacjonalistyczno-socjalis-tyczny, z w r w b h p kryzję, w p t c un kn ęc k n kw ncj zł , p mi-jając przy tym k n czn ść un kn ęc ( wł śc w ) wy l m n w n m g zł [Bierdiajew 2006a, s. 172, 179-180].

9

pł zczyźn w jny r z p ł cz ń tw wy drębn ł n ,,w j nny typ p ł -cz ń tw ” (notabene w przyt -cz n j publ k cj n w t u yw t k g zwr tu). Przeciw t w mu prz my ł wy typ p ł cz ń tw tw rzony przez Herberta Spenc r , n w t kw t nuj j g n jw n j z l m nty tw rdząc, prz -mysł wy typ p ł cz ń tw będz kr w ł w jny, j dn k w prz c w ń tw d w j n b cnych, będą t w jny mp r l tyczn b rdz j prz r jącym bl czu. W zję w jny mp r l tyczn j rd j w r zw nął w publ k cj Filozofia nierów-ności. Stw rdz ł wówcz , ,,z n tury w j j górują n d w jn m p ł cznymi. Zaw r ją w b rg n czn d ę, prz wy z jącą r zb n ść ludzkich ów, którym ludz ą p dp rządk w n ; z w r ją w b h t ryczn prz zna-czen n r dów, prz kr cz jąc gr n cz n ść ludzk ch h ryz ntów. W jny im-per l tyczn , p cząw zy d cz ów t r ytnych, m ły z wój c l un wersalną j dn ść. z ęk w lk m w jn m m z ły ę j dn czyły r y, pl m n , n rody, j dn czył ę ludzk ść n p w rzchn kul z m k j” [ rd j w 2006 , . 176].

91

tr f d rg n zmu w którym p nuj prz m c n w l 10

. w przyp dku w jny r z j j wpływu n funkcj n w n p ł -cz ń tw , t tn j t równ nn kw t , -czyl m przygoto-wanie do niej. Wyśc g zbr j ń tm f r n dc ąg jąc g wybuchu w jny p w dują, c ł p ł cz ń tw ą z tr z n z n m de facto konflikt zbrojny wybuchnie. W tym przypadku Bierdiajew u yw dwóch t rm nów: ,,zm l t ryz w n p ych l g ” r z ,, t-mosf r n r t jąc g z l ń tw ”. P n dt m d jść d t kiej ytu cj , w jn n wybuchn , l w k n kw ncj wy j p nych zj w k c ł p ł cz ń tw n będą m gły w b dn funkcj n w ć. Przyg t w n d w jny j j wybuch d pr w dz ją d p w nych zm n w bręb funkcj n w n z równ j dn tk ludzk j, j k c ł g p ł cz ń tw [ rd j w 2006a, s. 119]11

. Kol jn zm ny j k z ch dzą w bręb p ł cz ń tw oraz przy-czyn ją ę d bud wy l m ntów n w g p rządku p ł czn g to tzw. ,,romantyzm wojny”, p l g jący n z f cyn w n u z bija-n m, c w c bija-n f l z f dbija-n ł ę główbija-n d mł dz y12

.

10

W przyp dku h r rch czn śc w j k r z funkcj n w n w n m j dn tk ludzk j d ył m d pr cy Filozofia nierówności, w któr j t rd j w uzn ł rm ę z ,, rg n zm m tyczny”, b z h r rch czn śc w j k n j t m l wy d n czyn w j nny [ rd j w 2006 , . 175].

11

ch dz wt dy d p łącz n r cj n ln śc z rr cj n ln śc ą. Przyg t w n do wojny jest bowiem procesem racjonalnym oraz planowanym. Z kolei wojna r z typ w dl n j dz ł n drzuc ją j k k lw k r cj n l zm.

12

m rg n m n w k z ć n p glądy nn g cz ł w g f l z f r syjskie-g dz ł jąc syjskie-g n m syjskie-gr cj – syjskie-główn w G n w P ry u – Lwa Szestowa (ur. 31 grudnia 1866 r. – 19 l t p d 1938 r.), który m ł du y wpływ n twórcz ść Bierdiaj w . St r jąc ę kr śl ć p jęc w jny, uzn ł ją z n d rz czn ść, któr n m dn g nt r u, c g r z : n zczy tn jąc ju nt resy [Szestow 2005, .91]. W rt d d ć, w dług Sz t w m tn n w jny z prz cz główn mu c lu tn n czł w k , j k m j t tw rz n [Sz t w 2005, . 31]. Odn ó ł ę przy tym d t zy ut r tw M k ł j rd j w d tycząc j ,,r man-tyzmu w jny”. Przyt cz jąc wyp w dź j dn g z gr ck ch p tów (b z d kł d-n g w k z d-n k g ch dz ), tw rdz ł, ą p k k dy t d-n z m p j w ją ę mł dz ńcy, którzy ą b rdz j m l b g m n zwykłym śm rt ln k m r z w tym kr wybuch ją w jny. W prz c w ń tw d b rd j w k g ,,r m ntyzmu w jny” w k z ł, mł dz ludz m rdują ę wz j mn lb t (cz g u rd j w n m ) uc k ją t m, gdz będą b rdz j d c n n . Tym -mym n tym p l g n w jny: n śm rc r z n z traceniu najlepszej tkanki społ czn j, j ką ą mł dz ludz (w tym przyp dku „m l b g m”). t m t wywoł n r z pr w dz n w jny d pr w dz d ytu cj , w któr j t Eur p z

-92

Jedn k n jw ęk z k n kw ncj w jny w bręb p rządku p ł czn g w d ć n przykł dz p j dyncz j j dn tk ludzk j, gdy ,,g dząc ę n w jnę, czł w k prz t j być bą prz t j uw ć nnych z by r z, (…) w półcz n w jn przyg -tow n d n j n p z t w ją m j c dl by” [ rd j w 2006a, s. 115]13. Wyk zt łc n prz z w jnę p ł cz ń tw m ją n-ną p t ć n l p ł cz ń tw yjąc wcz śn j, któr w jny n z zn ły. Ep k w półcz n rd j w w z t ł kr śl n prz z n g j k p k , w któr j n tąp ł p wrót d ry m cz 14 . Wojna prz bud w ł p ł cz ń tw równ n pł zczyźn r zum n honoru. Zasadniczym punkt m w przyp dku h n ru j t t , w ę z ,, bą”, n t m t j k z zn cz n p wy j w jn pr wia, czł w k prz t j być bą. Przykł d m, w dług f l z f , był zj w k d b j n w ęźn ów, którym w p k ch wcz śniejszych n l ły ę honory wojskowe15

. Innym obrazem ukazującym, w jn zm n p ł cz ń tw , j t br k j k chk lw k z d, w d-ług których j t n pr w dz n 16_{. tyczy t równ kw t w}

-jennego heroizmu – m cn kc nt w n g p dcz wcz zych w j n, gdy j t n zw ąz ny z bą t p dcz w jny ju

czyn c f ć ę w w m r zw ju. Gdyby w zy tk wy łk , j k ą prz znaczane n w jnę, z t łyby z g p d r w n w r zwój p ł cz ń tw ur p j k ch, wów-cz t Eur p był by r j m n z m . Pr w dz n z yc Sz t w I w jn św t w , j k uzn ł f l z f, byłą w jną pr w dz ną b z j k g k lw k n u. J -dynym p ń tw m , któr m ły j k ś nt r y w tym k nfl kc były St ny Zjedn cz n r z J p n , któr wyw zły zł t z Eur py [Sz t w 2005].

13

c nn zd n n t n t m t rd j w prz d t w ł tw rdz jąc, ,,w jny uj wn ją mę tw , dw gę, f rn ść, h r zm, ryc r tw ” [ rd j w 2006 , s. 173]. d ł przy tym, gdyby n w jny, n był by h r zmu r z rycerskie-g h rtu n św c . W p mn ł j dn cz śn , w dz ł mł dych ludz dących dobrow ln n śm rć n w jn . Sp gląd jąc wówcz n ch tw rz , m ł zr zu-m ć, w jn t n tylk n jn z n tynkty, l równ ,,n jwy z n tynkty natury ludzk j”, t k j k f rn ść czy m ł ść jczyzny.

14

Innym przykł d m m być kr śl n ,,w jn futury tyczn ” (d tyczył t I w jny światowej) [Bierdiajew 2010].

15

Z kolei w publikacji Filozofia nierówności, p równując r w lucję d w jny, rd j w w k z ł, p dcz r w lucj tr ktuj ę prz c wn k j k zw rzę. [Bierdiajew 2006a, s. 176].

16

Uzn ł przy tym, ró n t w półcz ną w jnę d b ndy zbójców, którzy m l wój k d k h n r wy r z prz trz g l kr śl nych prz z b z d.

93

nie istnieje17. T k w ęc p ł cz ń tw w półcz n rd j w w zost ł r dyk ln zm n n prz z w jnę. M n w t j kw t p -ku ć ę tw rdz n , bd rc czł w k z ,, by” t nowi-ł punkt pierwszy wszelkich zmian18_{, gdy drzuc n wcz}

zych z d d tyczących czł w k prz ł ył ę n funkcjonowa-n p ł cz ń tw , któr z częł dz ł ć w p ób d m tr lfunkcjonowa-n odmienny. Z kolei odrzucenie wojny oznacza ,,duchowe zwyc ę t-wo nad niew lą czł w k ” r z p w duj zm ny w trukturz j g św d m śc [Bierdiajew 2006a, s. 120].

Z k l z dn czą r l cją p m ędzy w jną p ł cz ń t-w m j t t , p ł cz ń tt-w zn jdują ę, j k tt-w rdz ł rdia-j w, w ,,z cz r w nym kręgu w rdia-jny”, który rdia-j t kręg m n przer-wanym będz ę w kół p ł cz ń tw c r z b rdz j z c k ł19. Innym p kt m j t t , w jn n dn ę d j dn tk ludzk j, l cz w nn być tr kt w n j k z g dn n k l ktywn – śc śl j rz cz ujmując, j k ,,k l ktywn h pn z ”20

.

17 _{H r zm w jny w ą ę z m t m p ękn j w jny, który zn w l yc}

czł w k p n w ,,prz kr cz ” j g p w z dn yc ”.

18

Aczkolwiek w Filozofii nierówności p dkr śl ł, w lczyć d brz m tylk t n w którym n tn j b w r fl k j j k b w r zum w n . P n dt w bl czu tr g zmu w jny ,,n n l y czuć ę p j dynczą, r zumując bą” [Bierdiajew 2006a, s. 175].

19

W swych r zw n ch n t m t w jny, f l z f w k zuj równ w j k p ób m n ów krąg puśc ć. W p rw z j k l jn śc ,,n l y prz t ć uw ć w zy t-k , c ‘ w j ’ z b w ązt-k w d br , ‘ bc ’ z ‘zł ’”. K l jną m t dą um li-w jącą pu zcz n li-w g kręgu j t Eli-w ng l , któr li-w k zuj , n l y k ch ć wr gów. P n dt j k uzn ł ,,pr wd , któr uj wn ę w Ew ng l , n j t b lutn , k nkr tn , zn jduj ę w św c ub ktywnym, n b ktyw-nym, uj wn w ln ść Król tw g ”. W n j t przy tym, n l y k ro-w ć ę gł m b ym z ro-w rtym ro-w przyk z n u ,, z b j j”. St ro-w n t g przyk z n wym g d k n n prz w rt śc w n , kr śl n g j k ,,p rsona-listyczn prz w rt śc w n w rt śc ”. W m m nc gdy w ludzk ch w pólno-t ch d jdz d z pólno-t w n m r ln śc w ng l czn j, wówcz d jdz d ypólno-tu- cj , uzn n z n jwy zą w rt ść czł w k [ rd j w 2006 , . 178].

20

W rt przy tym, dl p równ n , w k z ć n rtykuł ut r tw rtykuł M ch ł hun d tyczący p glądów n p wy zą kw t ę S rg u z ułg k w (ur. 28 lipca 1871 r. – zm. 13 lipca 1944 r.) – równ tw rząc g w P ry u p pu zcze-niu Rosji wskutek rewolucji bolszewickiej [Bohun 2011, s. 37-57]. Godny uwagi j t t k t p św ęc ny pr w m czł w k w myśl ułg k w ut r tw R gul M. Zwahlen [Regula M. Zwahlen 2011, s. 58-76). Mów ąc w jn , będąc św d-k m dz ł ń w j nnych I w jny św t w j, ułg d-k w uzn ł ją z d-k n d-kw ncj ,,konkurencji narodowog p d rcz j, tw r m w lk p tęgę b g ctw , św

-94

Problem walki oraz wojny Bierdiajew przenosi na inny grunt j k m j t w lk z kl m , tw rdz jąc przy tym, ,,n l y prz c w lczyć z p ł cz ń tw m kl wym, z tn n m kl zbudowanych na niesprawiedliwej wł n śc p n ądz ch, n z ludźm prz k zt łc nym w wr gów” [ rd j w 2006 , . 118]. Tego rodzaju teza, w ocenie rosyjskiego filozofa jest uzasadniona przykł d m z yc J zu Chry tu , który przyn ó ł n z m ę p kój, l równ m cz21_{. Przyt cz jąc przykład walki ze społ}

t wą h g m n ę, m jącą n c lu p l tyczn k n m czn p n w n orbis terrarium [ ułg k w 2009, .29]. Z k l j k j j przyczynę w k z ł k nkur ncję, d któr j d pr w dz ł funkcj n w n p ń tw n r d w g . J j wybuch był n -un kn ny, gdy p g ń z rynk m , n wym t ryt r m czy t tr f m wpływów w k n kw ncj d pr w dz ły d k nfl ktu w j nn g . P n dt m n mów ć o tzw. ,, f kc d m n ”, p l g jącym n tym, d w g w półz w dn ctw zost ły wc ągn ęt nn p ń tw , któr n były z nt r w n udz ł m w tym w półz w dn ctw . P n dt w jnę n l y tr kt w ć n dw j k p ób: w przy-padku Eur py ,, c l n m dn wą”, z k l w przyp dku m c, któr r z-pęt ły z w ruchę w j nną, j t ,, ąd m wyr k m”. St r jąc ę kr śl ć c ąg dal zy w jny św t w j, n uzn ł j j z k ńcz n z k n c tr g zmu w j nn g . W k z ł przy tym, p z k ńcz n u dz ł ń w j nnych m d jść d k l jnych trag zmów zw ąz nych z k nfl kt m zbr jnym , Eur p t n ę w d wn ą ,,w trzą ów p l tycznych p ł cznych”. P g w j nn , któr g rnęł w z ść kr jów, pr w , zm n ul gn y t m k p t l tyczny. P p rw z j j kutk ą b cn w w zy tk ch p ń tw ch, n w t w tych któr n ucz tn czą w dział n ch w j nnych, l p j j z k ńcz n u cz k j ,,k p t l tyczn d ka-dencj , zm rzch b y zcz” [ ułg k w 2009, . 30]. W twórcz śc f l z f czn j dotycząc j w jny m n wy drębn ć p wn l m nty w póln , zb n z myślą Bierdiaj w . Przykł d m m być uzn n w jny z ch r bę lub k rę. J dn k w dziej ch h t r Eur py wy drębn k lkuw k wy kr – z p czątk w ny k. XV-XVI w ku, który dz ęk w jn św t w j d b g k ńc , c zn cz , w j-n w j-nj-n być tr kt w j-n j k ąd dbyw jący ę wł śj-n j-n d t poka historyczną: ,,przy czym ąd t n j t d k nyw ny prz z j j wł n n rg , prz z n ą tw -rzon w n j z ł n ” [ ułg k w 2009, . 28]. W w jn św t w j w dz ł u-t r zcz gólną r lę R j , ku-tór ,,br n Eur pę prz d Eur pą”. Ow br n m po-leg ć n tym, w ju zu z nnym n r d m R j br n Eur py prz d g rm k m mp r l zm m [ ułg k w 2009, .38].

21

Odw łując ę d Ew ng l , rd j w w k z ł, n j tr zl w z w jn ludzk ść d p r cz k . W przy zł śc d jdz d w jny m ędzy zł m d br m. ędz t w jn król tw ntychry t z król tw m Chry tu . Równ n pł zczyźn m t r ln j d jdz d w lk g k nfl ktu, któr g przyczyn będz ,,l ł u mych źród ł ludzk j kultury”. Ową w jną m być k nfl kt p m ędzy aryjsko-chrz śc j ń k m Z ch d m m ng l k m W ch d m [ rd j w 2006 , s.180].

95

cz ń tw m kl wym j k z prz cz n w jny, n l y zwróc ć uw gę n nną b rdz w ną kw t ę, j k j w p m n rdia-jew – m n w c r w lucję, któr j t t p l g n tym, b d-n ub g część p ł cz ń tw bud-ntuj ę prz c wk p rządk w , któr g tn n uw z w czn [ rd j w 2006 , . 137]22

. O rel cj w jny r w lucj mów w j dnym, krótk m pr tym zd -n u: ,,r w lucj m być m-n j zym zł m -n w j-n ” [ rd j w 2006a, s. 119]23. W przyp dku chrz śc j n zdum w jąc j t t , w lu z n ch drzuc r w lucję rgum ntując w ją d cyzję tym, w wyn ku n j d jdz d z bój tw r z prz l n krw , j dno-cz śn kc ptują w jnę, któr p chł n w ęc j tn ń ludzk ch n l r w lucj . Przyczyn ę d t g p ób myśl n p rty n przyjętym y t m w rt śc . W tym punkc wr c my d wcz ś-niej zasygnalizowanej kwestii, czyli w jn j t śc śl zw ąz n z r zw j m p ń tw n pł zczyźn zm ny h r rch w rt śc . Ozn cz t , w rt ść n r du r z p ń tw j t tr kt w n j k w rt ść n jw ęk z r z n jw n j z , w m ę któr j m n z b j ć. W prz c w ń tw d n j pr w dl w ść p ł czn n j t uw n z w rt ść, w m ę któr j m n um r ć.

R w lucj , w dró n n u d w jny, ch r kt ryzuje pewna cykl czn ść, c wyn k z j j p dwójn j n tury. Prz j w ę t w n tępujący p ób: n pr w dl w rządy wł dcy z t ją b l n , n j g m j c przych dz nny wł dc , który p p wnym cz p tępuj p d bn 24

. Podobnie jak wojny, rewolucje ą uzn w n

22

W bręb p ł cz ń tw , j k uzn ł rd j w, r w lucj m ją nny wydźw ęk, gdy j dnych n p łn ją prz r n m, z k l nnym przyn zą n dz ję.

23

l y przy tym zwróc ć uw gę n t un k p cyf tów d r w lucj prz jawia-jący ę tym, – j k m t z rzuc ł rd j w – prz r ją ch z bój tw d konywan p dcz w jny, l druch m r lny n wy tępuj p dcz r w lucj . W m mencie kiedy wybucha konflikt w j nny m ędzy n r d m rd j w kr śl ł p -cyf tów ,,w g t r n m ”, z chw lą wybuchu m ędzykl w g n zw ł ch j dn k ,,krwio rc m ”, dl których n tn j br t r tw r z z cun k d drug g czł w k [ rd j w 2006 , . 176].

24

Dobrym przykł d m j t br z r w lucj r yj k j prz d t w ny n przykł dz chł pów r yj k ch. Prz d wybuch m r w lucj chł p m rzyl tzw. ,,cz rnym p dz l ”, d tyczącym p dz łu z m . J k w k z ł rd j w, bc m był p jęc rzym k g pr w wł n śc , gdy uw l , c ł z m j t b , pr w p ń zczyźn n j t zwykłą f kcją (p d bn j k p d n z m prz z zl chtę lub m gn tów z m k ch). R w lucj , któr prz b gł p d h ł m db ru z m zl chc , w k n kw ncj z br ł z m ę zl chcie, i drobnym

96

z f tum p ł cz ń tw , z tą ró n cą, rd j w uzn j j j k Sąd y r z ,,zbl n d k ńc cz ów”. Tr ktuj j równ j k prz zn cz n n r dów r z ch w lk n zczęśc , któr trz b ,,zn ść z g dn śc ą, j k z g dn śc ą trz b zn ść c ę ką ch r bę lub śm rć bl k j by” [Bierdiajew 1981, s. 46]. Re-wolucję m n tr kt w ć n tr j k p ób, z l y d p zycj j ką ę w b c n j z jmuj : 1) rewolucyjnie i kontrrewolucyjnie – z perspektyw ób b rących w n j udz ł, 2) obiektywno-histo-rycznie (naukowo) – d tyczy ludz p zn jących r w lucję dr gą b rw cj r z n b rących w n j b zp śr dn g udz łu r z 3) religijno-apokaliptycznie – d tyczy t ób ,,uw wnętrzniają-cych” r w lucję, czyl t k ch, którzy b l śn ją prz yw ją. Z tych trz ch p dm tów n r w lucj w n jmn j zym wym rz r zumieją m r w lucj n śc r z k ntrr w lucj n śc . c nn r -l przyp d h t ryk m, którzy ą w t n wyj śn ć w -l pek-tów zw ąz nych z r w lucją, zwł zcza takich jak przyczyny czy krytykę źród ł, l ,,n w t n t w ją b z c l wyj śn n sen u r w lucj ” [Bierdiajew 1984, s. 96].

pł zczyźn funkcj n w n p ł cz ń tw n l y tr kt w ć r w lucję j k ch r bę, gdy m f kt j j wybuchu oznacz , w p ł cz ń tw n zn l zły ę ły czy m t dy, dz ęk którym ud ł by ę zr f rm w ć p ł cz ń tw c ę z tym w ą : un knąć wybuchu r w lucj [ rd j w 2006a, s. 137-138]25. J j prz b g n grunc p ł cz ń tw m dychoto-miczny obraz. Prz z p w n cz t czy ę p d zn k m w ln śc . Wówcz t czł w k t r ę wyzw l ć p d p nując g ukł du, niez l n d t g j k m n ch r kt r: czy j t t ry t kr cj , czy t p ń tw . rug br z, zn czn g r zy dl czł w k p l g na tym, p w t ją n w ,,św ęt śc ”, którym z t j p dporząd-kowany czł w k, t zn cz , ,, t j ę n w ln k m n w j

wł śc c l m. Prz b g ł w dług p n g wcz śn j ch m tu, tzn. p d h ł m br t r tw b l ł zn n w dz n rządy, l w k n kw ncj u t n w ł n wy ł d p ł czn -p l tyczny, który był równ n d z kc pt w n prz z chł pów [Bierd j w 2005, . 100]. t n t m t równ [ rd j w 1984, . 51].

25

W n , r w lucj u yw h ł d m kr tycznych, któr w j j przyp dku ą nieprzyd tn . rd j w tr ktuj równ r w lucję j k ,, ąd n d chrz ścij ń t-w m h t rycznym”, ,,zdr dę przyk z ń” czy t ,, k n przyk z ń prz z chrz śc j ń tw ” [ rd j w 2005, . 98].

97

tyr n ” [ rd j w 2005, s. 138]26. Na bazie analizy rewolucji Bierd j w wym n ,, ut ntyczną r w lucję” p l g jąc n tym, j t t zm n z d, n których p rt j t funkcj n w n p -ł cz ń tw r z n m n c w póln g z prz l w m krw . to-m t r w lucj , j k to-m ły to-m j c w h t r ludzk śc , t n w ły ,,prz rwę” w r zw ju p ł cz ń tw . O tym, r wolucję n l y ut m ć z w jną, św dczy tw rdz n , ,,r wolucja jest wojną”. Główną k n kw ncją w tym przyp dku j t p dz ł p -ł cz ń tw n dw b zy r z j j prz b g p d dykt nd dyktatury w j nn j. Mów ąc r w lucj w k nc pcj rd j w , m na p w dz ć, j t t k n c p cząt k, śm rć n r dz ny: ,, p -ł cz ń tw w w m r zw ju prz ch dzą prz z śm rć. Trz b umrz ć, by yć. Grz zn prz zł ść z t j ukrzy w n . Rewolucja jest czą tk wą śm rc ą, zbyt w lu wiele w niej um r . Prz z śm rć n tępuj n w yc . J dn k n w yc n j t t k , j k wy br ją j b r w lucj n śc ” [ rd j w 2005, s. 138-139]27. W przyp dku r w lucj równ w n j t t , zm n n czł w k , który prz d r w lucją, w j j trakcie, jak i p r w lucj j t zup łn k mś nnym [ rd j w 2005, s. 141]28. Główną przyczyną j t prz r n , j k wyw łuj r w lucj . J dn k n d tyczy t c lu, który r w lucj m z m r ągnąć, l śr dków j k ą przy n j t w n . Z zwyczaj jej przebieg wygląd n tępując : p d wyn łym h ł m , t k m j k br ters-tw , w ln ść, równ ść tc., n dch dz m m nt b zwzględn g zwyc ę tw , prz j w jący ę tym, r w lucj mu zwyc ę yć. Wówcz p j w ją ę ł r z t rr r. T k w ęc w pr c prz -bud wy p ł cz ń tw zl ch tn ść r w lucj zybk z n k , t zn cz , zybk z n k w ln ść czł w k .

26 _{W rt w tym punkc przyt czyć nną myśl rd j w : ,,r w lucj z w z}

był k r w n prz c wk d p tyzm w tyr n , l z w z w kr śl nym m -menc w g r zw ju tw rzył dykt turę tyr n ę, l kw d w ł w z lką w l-n ść”. P l-n dt r w lucyjl-n m r ll-n ść, r zp tryw l-n l-n pł zczyźl-n r w lucj bol z w ck j, j t b zl t n dl prz c ętn g czł w k , w n l g czny p ób j k t był w przyp dku w jny: ,, ndyw du lny czł w k tr kt w ny j t j k c -g łk n zbędn d bud wy p ł cz ń tw k mun tyczn -g , j t wyłączn śr d-k m” [ rd j w 2005, .112].

27

Natomiast w Nowym średniowieczu rd j w uzn ł, r w lucj j t ,,c mną i krwawą r kcją prz c wk złu p k prz dr w lucyjn j” [ rd j w 1984, .49].

28

98

Z k l w m m nc ągn ęc w g c lu r w lucj , a w z dz j j twórcy, zm n ją w bl cz , d wn h ł – mów ąc br t r tw czy równ śc – z n k ją. Zwyc ęzc t r ę z w z lką c nę utrzym ć wą zd bycz z czyn być b zl t ny. W tym punkc rd j w zwr c uw gę n f kt, który umknął podcz nnych n l z r w lucj . Z zwycz j w k zyw ł ę, zwyc ę n w wyn ku ukc u r w lucj t ją ę n w ln k m , n -t m -t w d n p ób -t j -t zy n dn z n d zwyc ęzców, którzy n kut k w j prz m ny t ją ę n w ln k m : ,,zwyc ęz-c j t n jmn j w lnym ęz-czł w k m, j t zn w l ny, j g umie-nie św d m ść ą z c mn n . T rr r [prz z n g t sowany – P.F.] j t j dnym z n jg r zych zj w k w yc u czł w k , j t up dk m czł w k , z c mn n m br zu. T n, kt t uj t r-r r-r, pr-rz t j być bą, zn jduj ę w wł dzy ł d monicznych” [Bierdiajew 1984, s. 141-142]29.

An l g czn j k w przyp dku w jny, n m n t k mó-w ć śmó-w ęt śc r mó-w lucj . W j j przyp dku m n uzn ć, j t kon czn , pr w dl w , l z w z będz grz zn , p d bn j k u trój, prz c wk któr mu z t ł wyw ł n . Przykł d m, który uz dn p wy zą t zę, j t t , w zczyt wym j j m m nc zasadniczym celem rewolucji nie jest tworzenie, ale niszczenie [Bierdiajew 1984, s. 142]30. P r d k r w lucj p l g n tym, l kw duj zgn łą prz zł ść, l równ tw rzy n wą rz czywis-t ść, równ zgn łą j k p prz dn . grunc l kw d w n g y t mu pr wn g r w lucj d pr w dz d ytu cj , d wn prawo – będąc c l m r w lucj – z m n ę w łę r z prz -m c. W n j t równ dp w dz ln ść za dokonane w trakcie trw n r w lucj gw łty r z zł . W t j ytu cj rd j w w k zuj j k p dm ty dp w dz ln by br n ąc t r g y t mu, zł wyw ł n r w lucją j t ,,prz dłu n m” d wn g zł tn jąc g w l kw d w nym y t m p ł cznym [Bierdiajew 1984, s. 143]. C k w j t t , ierdiajew uzasadnia istnienie

29

Przy tym punkc myśl c l wy uw t zę, n j tr zn j zą rz czą n św c j t zwyc ę tw : ,,b d zwyc ęzc m, n zwyc ę nym!” [ rd j w 1984, s. 141, Bierdiajew 2003].

30

zcz n prz j w ę n w lu pł zczyzn ch. Sk r w n j t prz c wk p rządk w , w b c któr g r w lucj z t ł wyw ł n , l w w b c p dmio-tów któr ją wyw ł ły.

99

w społ cz ń tw r w lucj , tw rdz jąc, ,,n zn czy t , r -wolucja jest pozbawiona sensu, robienie rewolucji jest bezsensow-n . R w lucj m bezsensow-n j t w bezsensow-nym momebezsensow-ntem w losie bezsensow-narodów. R w lucj ą w lk m d św dcz n m, któr wzb g c czł wie-k ” [ rd j w 1984, s. 144]31

. Warto w tym punkcie dod ć, r -wolucj kr ują n w g czł w k 32. przykł dz r wolucji bol-szewickiej, wskaz ł n, z pr wą r w lucj w społ cz ń twie

31

Odn śn kw t ,,w n g m m ntu w l n r dów”, c k wym przykł d m mogą być r zw n d tycząc r w lucj b l z w ck j, któr n db g ł d uniw r ln g ch r kt ru r w lucj , j śl ch dz j j prz b g, l był t r wo-lucj ,,głęb k n r d w ”. T k m l m nt m ch r kt ry tycznym był ch c by udz ł Żydów w j j prz b gu, c był by n d p myśl n w nnych p ń tw ch eur p j k ch. P n dt r w lucj b l z w ck w du ym t pn u był zd termino-wan prz z w jnę. rd j w dw ł ł ę przy tym d t z gł z nych prz z M rk , Eng l r z L n n , którzy uzn w l r w lucję z p ch dną w jny. P -no z n klę k n fr nt ch w jny św t w j d pr w dz ły d ytu cj , w któr j R j t nęł n kr ju ch u r z n rch . Wł dz p ń tw w utr c ł c ły wój aut ryt t, czym m św dczyć b l n c r tu, któr g n kt n br n ł. W t k j ytu cj r zp d p ń tw r z p tępujący n rch zm m gł p w trzym ć j -dynie dyktatura [Bierdiajew 2005, s. 85-86 i 101-103].

32

Przyt cz jąc w p mn n g wcz śn j Sz t w , n l y w k z ć, p dcz j g p bytu w G n w , w m rcu 1920 r., p w t ł j (n tępn wyd ny w P u) z tytuł w ny: Czym jest bolszewizm?, [Szestow 1999, s. I-IV]. M m , n dn ł ę d kw t w jny t j dnym z głównych punktów p wy z g ju był pr z nt cj br zu r w lucj b l z w ck j. zując n f kt ch br z ch z rew lty r yj k j, prz d t w n prz z n g kw t zd ją ę uzup łn ć w zję rew lucj p ną prz z rd j w . Tytuł m przykł du w k ę n f kt k ńco-wy, czyl zwyc ę tw b l z w ków r z p w t n n w j bur u zj . Wył n n ę z r w lucj n w g ł du p l tyczn - p ł czn g d pr w dz ł d wytęp n (tudz wym rd w n lub uc czk ) d wnych l t. P d bn j k rd j w wskaz ł n, r w lucj l kw duj zgn łą prz zł ść, l tw rzy równ zgn łą przyszł ść. Ozn cz t , w k n kw ncj p w t j n w l t : ,,t r z n m l wszyscy chł p w R j t bur uj . y p nują tk m ty ęcy czy n w t m liona-mi – zakopanych w zieliona-mi – p n ędzy c r k ch, k r n k ch, w ck ch, d ń k ch i innych. I t g b g ctw n kt m n db rz . d d t k n w bur u zj n m dnych tr dycj , któr w p wnym przyn jmn j t pn u h m w ły p tyty t r j bur u zj ” [Sz t w 1999, . II]. Ch r kt ryzując b l z w zm, Sz t w uzn ł, j t t d l g , któr r zp częł wój byt d zn zcz n j t tw rz n tylk d n zcz n . Z k l t zę, r w lucj przyn n w zn w l n , br zuj p sa-ny prz z Sz t w y t m pr cy p l g jący n n wym zn w l niu pracownika poprz z wpr w dz n dz ęc - lub dwunastogodzinnego dnia pracy, z jedno-czesnym u t n w n m grupy ludz , któr n pr cuj , zmu z jąc d pr cy nnych [Szestow 1999, s. IV, zob. Szestow 2005].

100

p j w ł ę wówcz ,,n wy, mł dy czł w k”, l n r syjskiego, lecz internacjonalnego typu [Bierdiajew 2005, s. 58]33.

W rt przy tym w k z ć n p rw tk r l g jn (c z syg-naliz w ł m wcz śn j), j k p j w ją ę równ przy n l z rew lucj w dług rd j w . Otó r w lucj n m n tr kt w ć jako niszczenia starego ustroju34. J t t równ pr c d trukcyj-ny, j k m m j c w bręb p ł cz ń tw , śc śl j rz cz ujmując w przyp dku kr śl nych klas. W tym przypadku w społ -cz ń tw kl lub kl y p ł -czn prz t ją tn ć n rz -cz innych klas [Bierdiajew 2006b, . 213]. Zm ny z ch dzą z k l w nnych truktur ch p ł cz ń tw , k dy t w lucj k n truktyw-n wpływ truktyw-n ch j dtruktyw-n cz truktyw-nie, aczkolwiek dotyczy to tylko roz-gniewanych mśc wych l m ntów n r du (d d jąc n m rg n – c t n w ch pr w dz ęk cz mu r w lucj zwyc ę ). Ch ć w przyp dku funkcj n w n p ł cz ń tw r w lucj m ,,zn -czen czy zcz jąc dr dz jąc c łk m n z l n d czynów mśc c l k ch gn wnych, p p łn nych prz z mych r wolucjo-nistów m y r w lucyjn ” [ rd j w 2006b, s. 213], to zmiany m gą p l g ć n tym, w p ł cz ń tw n tąp dr dz n duchowe i religijne. Nie doprowadza to do powstania nowego u tr ju p ł czn g , l m d jść d dr dz n tn jąc g u tr ju p prz z u un ęc z r gu n pr w śc f ł zu. tępuj wówcz zm n w r tw p ł cznych m gą p j w ć ę n w jednostki – tyl j t t t tn , n w j dn tk , któr wcz śn j były gnęb n prz z p prz dn u trój, m gą być j dn tk m twórczym w rt śc wym 35 .

Zm ny, j k przyn r w lucj , ą d k nyw n równ w bręb p zcze-gólnych kl p ł cznych. Przykł d m m być nt l g ncj r yj k , któr n skut k r w lucj t ł ę b rdz j r l g jn [ rd j w 2005, . 61].

34

p. Z. gum ł uzn ł , y t m w ck p w t ły p r w lucj wyró ł z kul-tury r yj k j [ gum ł 2012, . 438].

35

M m rd j w w w j twórcz śc p r uw g p św ęc ł pr bl m tyc r lig jn j wpływ ł n t k n j g twórcz ść, dm w ł uzn n w r w lucj j -kichkolw k kc ntów r l g jnych. W przyp dku tyk chrz śc j ń k j n m być m wy tyc r w lucj . Wyn k t z t g , tyk r w lucj wyw dz ę z zaw śc zł śc . m w n j m j c n ł kę, t zn cz ,,m m nt pu z-czen prz z g ”. Stw rdz ł przy tym, ,,dz ł w n j Op trzn ść b , l drog Op trzn śc b j ą t k t j mn cz n p jęt , m gą prz ch dz ć p przez opuszcz n m prz z g ”. R w lucj d pr w dz ją d prz śl d w ń r

-101

K nfr ntując r w lucję z ut p jną w zją p ł cz ń tw , Bierd j w w k z ł, r w lucyjn dą n d urz czyw tn n w zj p ł cz ń tw w k n kw ncj pr w dz d t k g m g skutku, jak w przypadku, kiedy nie zmierza do powstania ustroju ut p jn g . J t t up d k czł w k z tr c n j g ndywidual.n j w rt śc . F l z f tw rdz ł przy tym, ,,w zy tk ut p d -konał g u tr ju p ł czn g p ń tw w g w w ęk zym j zcz t pn u n gują w rt ść w ln śc w rt ść by n n d k n ły u trój p ń tw wy p ł czny. Zrównują ę w tym w zy tk ut -pie, od teokratycznej do komuni tyczn j” [ rd j w 2006b, s. 213]36.

M m z g dn n w jny r w lucj n t n w ł klu-czow g z g dn n w myśl rd j w , t f l z f w d b p re-wolucyjn j n tr n ł d tych z g dn ń. Życ w d św dcz n niewątpl w uk runk w ły j g p glądy dn śn d wpływu w j-ny r w lucj n kw t ę funkcj n w n p ń tw p ł cz ń tw . Spogląd jąc n h t r ę, p w t ł g p w jn r w lucj , p rw-szeg p ń tw dykt tury pr l t r tu, n l y zg dz ć ę z t z m Bierd j w , któr wy unął dn śn d zn w l n p ń tw i spo-ł cz ń tw prz z r w lucję. Z k l t zy d tycząc w jny m n odn ść d ytu cj , któr m ł m j c tu p p rw z j w jn św t w j. t k d l k wyd rz n , b ju wybuch drug j w jny św t w j, p k z ły, rd j w n myl ł ę w woich pr gn z ch c n ch. K l jny k nfl kt w j nny g rn jący w l p ń tw ud w dn ł, j g t zy f rmuł w n względ m w jny w kon kw ncj d pr w dz ją d t g , n tępuj pr c zn wa-lan p ń tw p ł cz ń tw , tym mym j dn tk ludzkiej.

ligii i z reguły ą b zb n . P wy z tw rdz n m n dn ść d wyn ków analizy, jak j d k n ł J. J kub w k tw rdz jąc, w p rc u pr cę rd j w Wojna i eschatologia, w ytu cj k dy dl w lu ludz p j w n ę k takliz-mu dziejoweg , d któr g m n z l czyć z równ drugą w jnę św t wą czy t rewolucję b l z w cką, m p w d w ć, ch yc tkw ąc wówcz w ,,b z-sen cz u h t ryczn g ” n gl t j ę n wn . Aczk lw k ut r w k zuj przy tym, ów k t kl zm dz j wy m być uzn ny z dz ł n k n truktywn w sytuacji, kiedy to czł w k uzn j z część w g l u [J kub w k 2013, s. 174].

36

d jąc przy tym, n w t ut p n rch tyczn n guj bę czł w k r z j g w ln ść.

102

wątpl w myśl rd j w d tycząc p ń tw p ł -cz ń tw zn -czn wykr -cz ją p z pr bl m tykę w ln śc (w tym przyp dku: zn w l n prz z w jnę r w lucję), w ęc pr blema-tykę ch r kt ry tyczną dl c ł j j g twórcz śc . Myśl r yjska – zwł zcz d by p r w lucyjn j j t myślą p w l dkryw ną. Wart d d ć, z z uw g n n g tywny j j t un k d k mun zmu p ń tw r yj k g prz z k lk d k d pr ktyczn n był b c-n w p l k m pr c b d wczym. T k w ęc t zy c-n tylk mego Bierd j w , l równ w p mn nych w pr cy Lw Sz t w , Serg u z ułg k w nnych f l z fów r yj k ch, zmu z nych do emigracji po rewolucji bolszewickiej [Ł k 2000, Šp dl k 2000], dn zących ę w w j twórcz śc d pr bl m tyk p ń t-w p ł cz ń tt-w , t n t-w ć m gą uzup łn n ktu lnych b d ń nad systemami totalitarnymi.

Bibliografia

Bierdiajew L. (2004), Zawód: żona filozofa, Dziennik, Kęty. Bierdiajew M (1981), Problem komunizmu, Warszawa. Bierdiajew M. (1984), Marksizm i religia, P zn ń. Bierdiajew M. (1984), Nowe średniowiecze, P zn ń.

Bierdiajew M. (2003), Niewola i wolność człowieka. Zarys filozofii

perso-nalistycznej, Kęty.

Bierdiajew M. (2005), Źródła i sens komunizmu rosyjskiego, Kęty. Bierdiajew M. (2006a), Filozofia nierówności. Listy do nieprzyjaciół.

Rzecz o filozofii społecznej, Kęty.

Bierdiajew M. (2006b), O przeznaczeniu człowieka, Kęty.

Bierdiajew M. (2010), Kryzys sztuki (na podstawie wykładu otwartego

wygłoszonego w Moskwie w dniu 1 listopada 1917 r.), „Stud z h

-t r f l z f ”, nr 1.

gum ł Z. (2012), Pamięć Gułagu, Kr ków 2012, ułg k w S. (2009), Mój kraj rodzinny, Z l n Gór ,

ru k w k M., S kół K., r d. (1966), Antynomie wolności. Z dziejów

fi-lozofii wolności, Warszawa.

Jakubowski J. (2013), Akt twórczy jako akt metahistoryczny. Koncepcja

Mikołaja Bierdiajewa, „F l –S f ”, nr 3 (22).

Ł k M. (2000), Historia filozofii rosyjskie, Kęty.

Zwahlen M.R. (2011), Sergiusz Bułgakow i nowoczesna koncepcja prawa

człowieka [w:] Palmas, Bułgakow, Łosiew, Rozważania o religii imieniu Bożym, tragedii filozofii, wojnie i prawach człowieka,

L. Kiejzik, (red.), Warszawa.

103

Šp dl k T (2000), Myśl rosyjska. Inna wizja człowieka, Warszawa. Szestow L. (2005), Potestas clavium (Władza kluczy), Kęty.

Szestow L. (1999), Czym jest bolszewizm?, „G z t Wyb rcz ” z dn. 6–7 listopada.

War and revolution as an enslavement of society by Nikolai Berdyaev War and revolution had a very big impact on the life of Russian philoso-pher of the first half of the XX century Nikolai Berdyaev. Forced to leave Russia, in the consequence of the Bolshevik revolution, he settled in Paris, where he created his most important works. The goal of the following paper is to present some of his ideas. He criticized the phenomenon of the war and the revolution, pointing to its destructive nature regarding society and the state. A r ult f th w r r r lut n th cr t n f “n w m n”- different from the man living in a state of calmness.

Key words: Nikolai Berdyaev, war, revolution, society, Russian philo-sophy

INFORMACJA O AUTORZE Fiktus Paweł, magister,

Uniwersy-tet Wr cł w k . Ob z r b dawczy: r yj k myśl f lozoficzna.

E-mail: pawelf_26@o2.pl

ABOUT THE AUTHOR Fiktus Paweł, Master of Arts,

Wro-claw University (Poland). Scientific interests: Russian philosophy.