Katarzyna Grzelak
Sytuacja społeczności muzułmańskiej
w Europie : aspekt
społeczno-ekonomiczny na
przykładzie państwa francuskiego
Studia Prawnoustrojowe nr 9, 361-370
UWM 2009
S tu d ia P ra w n o u s tro jo w e 9
Katarzyna Grzelak
U n iw e r s y te t W a rm iń s k o -M a z u rs k i
Sytuacja społeczności m uzułm ańskiej w Europie
- aspekt społeczno-ekonom iczny na przykładzie
państw a francuskiego
Z ja w isk o w ie lo k u ltu ro w o ś c i, czyli w s p ó łis tn ie n ia o d m ie n n y c h w a rto ś c i i o k re ś lo n y c h tr a d y c ji w r a m a c h je d n e g o o rg a n iz m u p a ń s tw o w e g o , n a b ie r a c o ra z w ię k sz e g o z n a c z e n ia i s k ła n ia do g łę b o k iej r e fle k s ji. W ie lo k u ltu ro w o ść m o że ró w n ie ż być in te r e s u ją c a , t a k j a k j e s t d z is ie js z a E u r o p a - p e łn a k o lo ry t u ró ż n y c h tra d y c ji, k u l t u r i fo lk lo ru .
P o s z a n o w a n ie w ie lo k u ltu ro w o ś c i o ra z o d m ie n n o ś c i r e lig ijn e j g w a r a n tu je p o d p is a n a w R z y m ie 4 lis to p a d a 1950 r. E u r o p e js k a K o n w e n c ja P r a w C zło w ie k a . C a ły d o k u m e n t j e s t n a ty le is to tn y , iż fo rm u łu je s y s te m d e m o k ra c ji je d n o c z ą c e j się, choć z ró ż n ic o w a n e j p o d w ie lo m a w z g lę d a m i E u ro p y .
M ię d z y w ie lo k u ltu ro w o ś c ią a iz o la c ją i n ie to le r a n c y jn ą a s y m ila c ją E u r o p a m u s i s z u k a ć ja k ie jś d ro g i p o ś re d n ie j. P r z y w ią z a n ie do w ła s n e j tra d y c ji i gotow ość do w z b o g a c e n ia je j p rz e z s p o tk a n ie z in n y m i k u l t u r a m i to n ie p rz e k le ń s tw o , lecz d w a w a r u n k u ją c e się a s p e k ty e u ro p e js k ie j to ż sa m o śc i. N a jb a rd z ie j ja s k r a w y m p r z y k ła d e m s ta r c ia się k u l t u r j e s t k w e s tia is l a m s k a 1.
E u r o p a z e tk n ę ła się z is la m e m tu ż po je g o p o w s ta n iu 2. M u z u łm a ń s c y k u p c y o ra z m u z u łm a ń s k ie o d d z ia ły z b ro jn e d o ta r ły b a rd z o w c z e śn ie n a n a s z k o n ty n e n t3 . D ziś n ie m o ż n a so b ie ju ż w y o b ra z ić Z a c h o d u b e z m o z a ik i c y w ili za c y jn e j, j a k ą w y tw o rz y ły p o sz c z e g ó ln e fa le im ig ra c y jn e . M in io n e d e k a d y d o w o d z ą je d n a k , że n a p ły w n ow ej lu d n o ś c i, z w ła sz c z a z in n y c h o b sz a ró w c y w iliz a c y jn y ch , n ie p rz e b ie g a ł b e z n a p ię ć i k o n flik tó w s p o łe c z n y c h 4.
1 Szerzej, J. Falski, Europejskie kryteria wolności sumienia i wyznania a islam, „Państwo i Prawo” 2008, nr 9.
2 Por. W. Baranowski, Świat islamu, Łódź 1987, s. 96-106.
3 Por. A. Naborczyk, Nie bój się islamu. Islam w Europie, [online] <www.wiez.com.pl/ islam>, dostęp: 2 lipca 2005.
4 Szerzej: M. Okólski, Cywilizacje przypływu, cywilizacja odpływu demograficznego, [w:] M. Dobroczyński, A. Jasińska, Wiek wielkich przemian, Toruń 2001, s. 27.
E u ro p ę z a m ie s z k u je około 720 m ilio n ó w lu d n o ś c i, z czego p r a w ie 73% s ta n o w ią c h r z e ś c ija n ie ró ż n y c h w y z n a ń - k a to lic y , p ra w o s ła w n i i p r o te s ta n c i, a z a le d w ie 2-3% w y z n a w c y is la m u 5. W p a ń s tw a c h e u ro p e js k ic h , lic z ą c w ra z z e u r o p e js k ą c z ę ś c ią R o sji, żyje o b e c n ie około 40 m ilio n ó w w y z n a w c ó w is la m u , w ty m 15 m ilio n ó w m u z u łm a n ó w n a p ły w o w y c h . W sa m e j E u ro p ie , a le b e z R osji, s ta n o w ią o n i ś re d n io 3,3% o g ó łu p o p u la c ji, p rz y czy m w n ie k tó ry c h p a ń s tw a c h j e s t to u d z ia ł w y ższy : w e F r a n c ji - 7% , w N ie m c z e c h - 4% , A u s tr ii - 4,2% , B u łg a r ii - 12% , b ą d ź n iż sz y : w W ielk iej B r y ta n ii - 2,7% , w e W ło sz e c h - 1,2% , w H is z p a n ii - ok. 1%. W w ię k sz o śc i p r z y p a d k ó w m u z u łm a n ie s ta n o w ią sto s u n k o w o n ie w ie lk i o d s e te k lu d n o ś c i, m im o to z d a ją się b y ć b a rd z ie j w id o c zn i, n iż w s k a z y w a ły b y s ta ty s ty k i. W y n ik a to z f a k tu , że j a k w szy scy im ig ra n c i s k u p ia ją się w m e tro p o lia c h , bo ła tw ie j t a m o p ra c ę , g łó w n ie w b ie d n ie js z y c h d z ie ln ic a c h , g d zie c z y n sz j e s t z d ecy d o w a n ie n iż s z y 6.
Im ig ra c ja j e s t t e m a te m s iln ie n a g ła ś n ia n y m od k ilk u l a t w s p o łe c z e ń s tw a c h E u ro p y Z a c h o d n ie j i A m e ry k i P ó łn o c n e j. J e d n a k ż e n ie j e s t o n a z ja w i s k ie m n o w y m , p rz e c iw n ie - j e s t s ta ły m e le m e n te m w h is to r ii d e m o g ra fic z n e j i p o lity c z n e j w ię k sz o śc i sp o łe c z e ń s tw z a c h o d n ic h , k tó r e p o w s ta w a ły w w y n i k u m ie s z a n ia się p o p u la c ji o z ró ż n ic o w a n y m d z ie d z ic tw ie k u ltu r o w y m . I m p u ls e m d la r u c h u m ig ra c y jn e g o , się g a ją c e g o n a w e t w ie k u XIX, by ło p o d ą ż a n ie z a c h le b e m . P r z e m y s ł p o tr z e b o w a ł r o b o tn ik ó w , k t ó r z y g o to w i b y li p ra c o w a ć z a n iż s z e p ła c e n iż „ rd z e n n i” E u ro p e jc z y c y 7. W y d aje się je d n a k , że fe n o m e n im ig ra c ji p o z o s ta je t e m a te m b a rd z o a k tu a ln y m , je ś li b r a ć p o d u w a gę lic z n e d e b a ty , b a d a n ia i w n io sk i, ja k ie w y s u w a ją m e d ia 8. P r z e d s p o łe c z e ń s tw a m i z a c h o d n im i s to ją w y z w a n ia z w ią z a n e z in te g r a c ją sp o łe c z n ą , p o lity c z n ą i e k o n o m ic z n ą im ig ra n tó w . W w ie lu p a ń s tw a c h p o ja w iły się b o w ie m w c ią g u o s ta tn ic h k ilk u d z ie s ię c iu l a t z n a c z ą c e liczbow o sp o łe czn o ści w y zn a w c ó w is la m u , z d z ie ć m i b ę d ą c y m i d ru g im lu b tr z e c im p o k o le n ie m u r o d z o n y m w E u ro p ie , k tó r e c z u ją się u sie b ie i n ie p a m ię ta ją ży cia w ojczyź n ie ro d zic ó w czy d ziadków .
S ta r c ie c y w iliza cji to k o n ie c z n o ść u ś w ia d o m ie n ia so b ie m n o g o śc i s y tu a c ji, k tó r e p o d d a ją w w ą tp liw o ś ć z a sa d y , k tó r e so b ie Z a c h ó d w y p ra c o w a ł. W ycho w a n a w d u c h u to le r a n c ji i p o s z a n o w a n ia p r a w c z ło w ie k a lu d n o ś ć E u ro p y Z a c h o d n ie j z a c z y n a o d c z u w a ć p e w ie n d y s k o m fo rt w y n ik a ją c y z c o ra z b a rd z ie j o d c z u w a ln e j o b ec n o śc i m u z u łm a n ó w 9. W z w ią z k u z z a i s t n i a ł ą s y tu a c ją n a r o d z iła się p o tr z e b a u r e g u lo w a n ia p ra w n e g o s t a t u s u im ig r a n tó w o ra z s p r a w
5 T. Gadacz, B. Milerski, Religia. Encyklopedia PWN, t. 3, Warszawa 2001, s. 472. 6 Por. A. Naborczyk, op. cit.
7 G. Kepel, Święta wojna. Ekspansja i upadek fundamentalizmu muzułmańskiego, War szawa 2003, s. 201.
8 Por. M. Okólski, op. cit., s. 11 i n.
Sytuacja społeczności m uzułm ańskiej w Europie.
363
z w ią z a n y c h m .in . z p r o w a d z e n ie m n a u c z a n ia r e lig ii w s z k o ła c h p u b lic z n y c h , o d p r a w ia n ia m odłów , z a c h o w y w a n ia ś w ią t i obyczajów , b u d o w y m e c z e tó w i s a l m odlitw y.
W d z ia ła n ia c h n a rz e c z o rg a n iz a c ji ż y cia re lig ijn e g o w szczeg ó ln o ści m u z u łm a n ie n a p o ty k a ją ró ż n e p rz e szk o d y . N ie z a w sz e m a ją o b y w a te ls tw o k r a ju , w k tó r y m m ie s z k a ją lu b w k tó r y m się u ro d z ili. T a k j e s t n a p r z y k ła d
w N ie m c z e ch , g d z ie o b y w a te ls tw o te g o k r a j u p o s ia d a z a le d w ie p o n a d 20% m u z u łm a n ó w 10.
I s la m j e s t r e lig ią o fic ja ln ie u z n a n ą ty lk o w n ie k tó r y c h p a ń s tw a c h e u r o p e js k ic h - w A u s tr ii, B e lg ii i F in la n d ii. B r a k o ficjaln eg o u z n a n ia m u z u łm a n ó w z a w sp ó ln o tę r e lig ijn ą p o c ią g a z a s o b ą r ó ż n o r a k ie p ro b lem y . B r a k je s t o g ó ln y ch re g u la c ji d o ty c z ą c y ch n a u c z a n ia re lig ii w sz k o le , z w a ln ia n ia z p r a cy lu b s z k o ły w c z a s ie ś w ią t re lig ijn y c h , n o s z e n ia tr a d y c y jn e g o u b io r u w m ie js c a c h p u b lic z n y c h , z e z w o le ń n a ubój ry tu a ln y . Z d ru g ie j s tr o n y n ie m a m e c h a n iz m ó w k o n tro li p a ń s tw o w e j n a d k a z a n ia m i im a m ó w w m e c z e ta c h , a z d a r z a ją się w ś ró d n ic h ra d y k a ło w ie n a w o łu ją c y do n ie n a w iś c i w obec Z a c h o d u 11.
N a le ż y p o d k re ś lić , że z d e c y d o w a n a w ię k sz o ść m u z u łm a n ó w n a s ta w io n a j e s t pokojow o, z a in te r e s o w a n a g łó w n ie p o p r a w ą p o z io m u w ła s n e g o życia i e d u k a c ją d zieci. W ś ró d sp o łec zn o ści m u z u łm a ń s k ic h d z ia ła ją je d n a k p r z e d s ta w ic ie le ru ch ó w , k tó r e m o ż n a z a k w a lifik o w a ć ja k o f u n d a m e n ta lis ty c z n e 12 czy n a w e t te r r o r y s ty c z n e 13. S p e c ja liśc i s z a c u ją je d n a k f u n d a m e n ta lis ty c z n ie n a s ta w io n y c h w y z n a w c ó w is la m u w E u r o p ie n a n ie w ięcej n iż 2% w s z y s t k ic h m u z u łm a n ó w , w z a le ż n o śc i od k r a ju , w k tó r y m żyją. Z d a n ie m w ie lu o b s e rw a to ró w i h is to r y k ó w m ig ra c ji, F r a n c ja j e s t k r a je m n a z n a c z o n y m tr a d y c ją im ig ra c ji i e m ig ra c ji. D o c z a só w re w o lu c ji z 1789 r. b y ła ra c z e j k r a je m , z k tó re g o e m ig ro w a n o . W X IX w. F r a n c ja z d o b y w a ła k o lo n ie , a je j k o n ta k ty ze ś w ia te m is la m u s ta w a ły się c o ra z sz e rsz e . P ie rw s z a p o w a ż n a fa la im ig ra c ji ro z p o c z ę ła się około 1906 r. i o b ję ła g łó w n ie im ig r a n tó w z A fry k i P ó łn o c n e j. Z a ję li o n i m ie js c a ro b o tn ik ó w f ra n c u s k ic h , k tó rz y k u s z e n i n o w y m i m o ż liw o śc ia m i w y je c h a li z a s ie d la ć n o w e k o lo n ie 14.
10 Należy zauważyć, iż wielu Turków mieszkających na terenie Niemiec albo w ogóle nie mówi po niemiecku, albo mówi słabo. Tureccy imigranci stworzyli sobie w Niemczech swój świat. Żyją we własnym środowisku, słuchają tureckiej muzyki, oglądają turecką telewizję, bliższe są im informacje znad Bosforu niż to, co dzieje się w ich obecnym kraju zamieszkania. Patrz szerzej: P. Jendroszczyk, Problem turecki w Niemczech, „Rzeczpospolita” z dnia 7 grudnia 2004, nr 286.
11 Por. F. Lenoir, Encyklopedia religii świata. Historia, Warszawa 2002, s. 827-828. 12 Fundamentalizm - określenie to często występuje jako synonim fanatyzmu religijnego. Takie spłycenie jego treści rodzi obawę, że pojęcie to nie do końca jest rozumiane. Fundamenta lizm to bowiem pewien typ myśli i działania religijnego, który opisuje więź etyczną łączącą osoby żyjące w tym samym społeczeństwie. Patrz szerzej: E. Pace, P. Stefani, Współczesny fundamentalizm religijny, Kraków 2002, s. 23 i n.
13 Por. A. Marek, Islam. Informator dla organizacji pozarządowych, Warszawa 2005, s. 9-15. 14 Szerzej: M. Widy, Zycie codzienne w muzułmańskim Paryżu, Warszawa 2005, s. 13.
D ru g i m a so w y p rz y p ły w im ig r a n tó w n a s t ą p i ł w s k u te k I w o jn y św ia to - w e j15. F r a n c ja c ie r p ia ła w ó w czas n a d u ż y b r a k p ra c o w n ik ó w , g d y ż 10% a k ty w n e j zaw odow o p o p u la c ji z g in ę ło , a około m ilio n a m ę ż c z y z n z p o w o d u n a s tę p s tw w o je n n y c h by ło n ie z d o ln y c h do pracy. D la F r a n c ji im ig r a c ja s t a ł a się k o n ie c z n o śc ią , a n a „ z a p ro s z e n ie ” p a ń s tw a f ra n c u s k ie g o p rz y b y w a li g łó w n ie M ag h reb czy cy . O trz y m y w a li o n i u p o s a ż e n ie w w y so k o ści 100 fra n k ó w , a s t r o n a f r a n c u s k a p o k r y w a ła w s z e lk ie k o s z ty z w ią z a n e z p o d ró ż ą i o p ie k ą m e d y czn ą. P ro p o n o w a n e w a r u n k i p rz y c ią g a ły z a te m lu d z i s ta r a ją c y c h się p o p ra w ić b y t p o z o s ta w io n y c h w o jczy źn ie ro d z in , k tó ry m r e g u la r n ie p o s y ła li p ie n ią d z e 16. B y li w ś ró d n ic h ró w n ie ż m u z u łm a n ie , je d n a k w ty m o k re s ie u s tę p o w a li p o d w z g lę d e m lic z e b n o śc i im ig r a n to m z k ra jó w e u r o p e js k ic h 17.
T rz e c ia f a la ro z p o c z ę ła się z k o ń c e m II w o jn y św ia to w e j, w c z a s a c h , k ie d y F r a n c ja b y ła b a rd z o o s ła b io n a p o lity c z n ie i e k o n o m ic z n ie . P ro w a d z o n a p rz e z r z ą d f r a n c u s k i p o lity k a im ig ra c y jn a m ia ła p rz e d e w s z y s tk im z a ra d z ić n iż o w i d e m o g ra fic z n e m u p o p rz e z u p rz y w ile jo w a n ie siły ro b o c z e j18. U tw o rz o no n a w e t B iu ro Im ig ra c y jn e , k tó r e k o n tro lo w a ło r e k r u ta c ję p ra c o w n ik ó w n ie m a l do r o k u 1974. P r o g r a m m ia ł ró w n ie ż n a c e lu s e le k c ję im ig ra n tó w i p rz y s to s o w a n ie ic h do w a ru n k ó w fra n c u s k ic h . P o c z ą tk o w o p r o g r a m m ig r a cy jn y o b ją ł g łó w n ie o b co k rajo w có w p o c h o d z e n ia e u ro p e js k ie g o . W ło si, H is z p a n ie i N ie m c y s ta n o w ili p o d s ta w ę k o n ty n g e n tó w m ig ra c y jn y c h p rz y b y ły c h w l a t a c h 1 9 5 0 -1 9 7 0 . J e d n a k ż e w ty m o k re s ie w e F r a n c ji p o ja w ili się ró w n ie ż p ie r w s i ro b o tn ic y a lg ie rsc y , z p o w o d u w o ln eg o p rz e p ły w u u s ta n o w io n e g o w 1947 r. d la f r a n c u s k ic h m u z u łm a n ó w z A lg ie rii, p o tw ie rd z o n e g o p o ro z u m ie n ie m z 1964 r .19 W l a ta c h s ie d e m d z ie s ią ty c h , w w y n ik u d e k o lo n iz a c ji i w y d a r z e ń g e o p o lity c z n y c h , p o ja w ili się te ż M a ro k a ń c z y c y o ra z Turcy, k tó rz y d z ia ła li g łó w n ie w s e k to rz e b u d o w la n y m i p rz e m y sło w y m . C e le m ó w czesn ej p o lity k i m ig ra c y jn e j b y ł g łó w n ie rozw ój siły e k o n o m ic z n e j F ra n c ji. P ra c o w n i ków o s ie d la n o w p o s p ie s z n ie b u d o w a n y c h b lo k o w is k a c h n a p rz e d m ie ś c ia c h m i a s t 20.
W o jn a J o n K ip p u r w 1973 r. m ia ła n ie p rz e w id z ia n e , a le b a rd z o is to tn e k o n s e k w e n c je d la lo s u im ig r a n tó w m u z u łm a ń s k ic h w E u ro p ie Z a c h o d n ie j. W z ro s t c e n ro p y n a fto w e j sp o w o d o w a ł in fla c ję i n a ty c h m ia s to w e p o ja w ie n ie się m a so w e g o b e z ro b o c ia , k tó r e w p ie rw s z y m r z ę d z ie d o tk n ę ło n ie w y k w a lifi k o w a n y c h ro b o tn ik ó w . P ie rw s z y m i o fia r a m i z w o ln ie ń s t a l i się im ig ra n c i, 15 Ocenia się, że w czasie I wojny wśród poległych żołnierzy francuskich było ponad 200 tys. muzułmanów, których większość stanowili Algierczycy, którzy od 1911 r. objęci byli obowiązko wą służbą wojskową na rzecz Francji. Cyt. za: J. Zamojski (red.), Upadek imperiów i rozwój migracji, „Migracje i Społeczeństwo” 2003, nr 8, s. 39-41.
16 M. Widy, op. cit., s. 15.
17 Por. J. Zdanowski, Muzułmanie we Francji, [w:] A. Parzymies, op. cit., s. 438. 18 Szerzej ibidem, s. 437.
19 Ibidem, s. 438.
Sytuacja społeczności m uzułm ańskiej w Europie.
365
a r z ą d y p a ń s tw e u ro p e js k ic h ro z p o c z ę ły d z ia ła n ia le g is la c y jn e z m ie rz a ją c e do s tw o r z e n ia p o d s ta w p r a w n y c h o g ra n ic z a ją c y c h im ig ra c ję . L iczono n a to , iż p o z b a w ie n i p ra c y lu d z ie p o w ró c ą do k ra jó w sw ego p o c h o d z e n ia , je d n a k t a k się n ie sta ło . Im ig r a n c i u z n a li, że m im o ry z y k a d łu g o trw a łe g o b e z ro b o c ia , le p s z ą d e c y z ją b ę d z ie p o z o s ta n ie w E u ro p ie , n iż b o ry k a n ie się z b ie d ą w o jczy źn ie. W c ią g u k ilk u l a t p o p u la c ja m u z u łm a ń s k a , w k tó re j d o ty c h c z a s p r z e w a ż a li m ę ż c z y źn i, z n a c z n ie się z m ie n iła , g dyż do ro b o tn ik ó w d o łąc zy ły ic h ro d z in y 21.
W 1973 r. w ła d z e f r a n c u s k ie o fic ja ln ie w s tr z y m a ły im ig ra c ję z a ro b k o w ą . P rz y ję to p la n fin a n so w e g o w s p ie r a n ia p o w ro tu p rz y b y ły c h p ra c o w n ik ó w do ic h ojczyzn, a je d y n ą fo rm ą w ja z d u do F r a n c ji b y ła m o żliw o ść s k o r z y s ta n ia z a k c ji łą c z e n ia ro d z in , je d n a k te j fo rm y p a ń s tw o n ie fin a n s o w a ło 22.
W s z e c h o g a rn ia ją c e b ez ro b o c ie , k tó r e o g ra n ic z a ło in te g r a c ję z n o w y m sp o łe c z e ń s tw e m i m o b iln o ść zaw o d o w ą , sp o w o d o w ało d u ż e d y sp ro p o rc je p o m ię d zy im ig r a n ta m i a r d z e n n y m i F r a n c u z a m i. K obiety, k tó r e d o łą c z y ły do sw y ch m ężów , p o z b a w io n e b y ły m o żliw o ści ro z w o ju zaw odow ego, g d y ż b r a k o d p o w ie d n ie j z n a jo m o śc i ję z y k a d y s k w a lifik o w a ł je n a r y n k u p ra c y 23.
F r a n c ja j e s t o b ecn ie n a jb a rd z ie j z ró ż n ic o w a n y m e tn ic z n ie k r a je m w E u ro p ie (n a 60 m ilio n ó w F ra n c u z ó w 5 m ilio n ó w to im ig ra n c i) i n a d a l n a j b a r d ziej o b le g a n y m k r a je m n a św iecie; w 2 0 0 3 r. o sie d liło się ta m le g a ln ie p o n a d 173 ty s ią c e osób, w ty m 136 ty s ię c y to g łó w n ie m ie s z k a ń c y d a w n y c h k o lo n ii f r a n c u s k ic h 24. E m ig r a c ja z k ra jó w m u z u łm a ń s k ic h n ie j e s t p ro c e s e m z a k o ń czo n y m , g łó w n ie z pow odów e k o n o m ic z n y c h t r w a n a d a l, w z n a c z n y m s to p n iu m a je d n a k c h a r a k t e r n ie le g a ln y 25.
W y jazd y z k ra jó w ro d z in n y c h , o d ejście od k u l t u r y i tr a d y c ji zro d ziło p ro c e s la ic y z a c ji w ś ró d sp o łe c z n o śc i m u z u łm a ń s k ie j. W s o n d a ż u p r z e p r o w a d z o n y m w 1992 r. 30% osób p o c h o d z e n ia a lg ie rs k ie g o w w ie k u 2 0 - 3 0 la t o k re ś la ło się ja k o o soby n ie z w ią z a n e z ż a d n ą re lig ią . W p o d o b n y c h b a d a n ia c h p rz e p ro w a d z o n y c h w 2 0 0 1 r., po a t a k a c h 11 w r z e ś n ia , 36% b a d a n y c h m u z u łm a n ó w fr a n c u s k ic h o k re ś liło się ja k o oso b y w ie rz ą c e p r a k ty k u ją c e , 42% w ie rz ą c e n ie p r a k ty k u ją c e , 4% ja k o n ie w ie rz ą c e , a z a le d w ie 18% p r z y z n a ło się do k o rz e n i m u z u łm a ń s k ic h i 1% osób do w y z n a w a n ia is la m u , k tó ry j e s t n ie ty lk o re lig ią , a le w y z n a c z n ik ie m to ż s a m o ś c i k u ltu r o w e j26.
W l a t a c h d z ie w ię ć d z ie s ią ty c h około 2 0 0 m ło d y c h M a g h re b c z y k ó w p a d ło o f ia r ą a ta k ó w r a s is to w s k ic h ze s tr o n y r d z e n n y c h F ra n c u z ó w . W 1999 r. b e z ro b o cie w ś ro d o w is k u F ra n c u z ó w p o c h o d z e n ia a lg ie rs k ie g o w p rz e d z ia le w ie
21 G. Kepel, op. cit., s. 203.
22 Szerzej: A. Parzymies, op. cit., s. 438. 23 G. Kepel, op. cit., s. 203.
24 Szerzej: W. Smoczyński, J. Kumoch, Gorsza Francja, „Przekrój” 2005, nr 46. 25 Por. E. Machut-Mendecka, Oblicza współczesnego Islamu, Warszawa 2003, s. 137. 26 Por. J. Zdanowski, op. cit., s. 446.
k o w y m 3 5 - 3 9 l a t d o ch o d ziło n a w e t do 35% i by ło p ra w ie p ię c io k ro tn ie w y ższe n iż w ś ró d r d z e n n y c h F ra n c u z ó w .
K o n iec l a t d z ie w ię ć d z ie s ią ty c h p rz y n ió s ł w z ro s t n a p ię ć p o m ię d z y w sp ó l n o ta m i m u z u łm a n ó w a w ła d z a m i. N ie k tó r z y p o lity c y f r a n c u s c y z a c z ę li o tw a rc ie k ry ty k o w a ć is la m , a n ie k tó r e u g r u p o w a n ia m u z u łm a ń s k ie z a i s t n i a ły n a a r e n ie p o lity c z n e j. A ta k i n a W o rld T ra d e C e n te r z 11 w r z e ś n ia 2 0 0 1 r. ró w n ie ż m ia ły sw oje n e g a ty w n e k o n s e k w e n c je d la m u z u łm a n ó w w e F ra n c ji. P rz e z k r a j p r z e to c z y ła się f a la d y s k u s ji, ro z g o rz a ły w ą tp liw o ś c i d o ty czące m ie js c a m u z u łm a n ó w w la ic k ie j R e p u b lic e . W s z y s tk o to zro d ziło a tm o s fe rę n ie z d ro w e j isla m o fo b ii. P o le m d e b a t s t a ł a się m .in . e d u k a c ja 27.
N ie s te ty o s ta tn io , p o p rz e z p r y z m a t w y d a r z e ń w e F r a n c ji, o b s e rw u je m y p o c z ą te k k o ń c a m a r z e ń o ż y ją c y m w zgodzie s p o łe c z e ń s tw ie w ie lo k u ltu r o w ym . N o w e liz a c ja u s ta w y e d u k a c y jn e j z a m ia s t w y ró w n a ć s z a n s e m ło d y c h F ra n c u z ó w ró ż n e g o w y z n a n ia , z a o s tr z y ła d o d a tk o w o p ro b le m , k tó r y n ie w ą t p liw ie ju ż is t n i a ł i u k a z a ła b a rd z o ro z le g ły b r a k d ia lo g u m ię d z y k u ltu ro w e g o .
F r a n c ja j e s t p a ń s tw e m , w k tó r y m p o w s ta ła e u r o p e js k a k o n c e p c ja p a ń s tw a św ieck ieg o 28. W ie lk a R ew o lu c ja F r a n c u s k a , m im o p ó ź n ie jsz y c h reg resó w , s ta n o w iła w efek cie g łó w n ą p r z e s ła n k ę sto p n io w eg o p o w s ta w a n ia b u rż u a z y j- n ego p a ń s tw a lib e ra ln e g o , k tó re n ie było ju ż „ p a ń s tw e m c h rz e ś c ija ń s k im ”, gdyż za f u n d a m e n t s to s u n k ó w re lig ijn o -ś w ia to p o g lą d o w y c h p rz y ję ło z a s a d ę w o ln o ści s u m ie n ia i w y z n a n ia . W r a m a c h tej z a s a d y re lig ia s ta ła się s p r a w ą p r y w a tn ą je d n o s tk i, a p a ń s tw o n ie in g e ro w a ło w tę sferę. W sz y stk ie w y z n a n ia m ia ły by ć ró w n o u p ra w n io n e b e z n a d a w a n ia s t a t u s u re lig ii p a ń stw o w e j ż a d n e m u z n ich . D o k try n a lib e r a ln a p o s tu lo w a ła o d d z ie le n ie re lig ii od p a ń s tw a 29 . W e F ra n c ji w w ie k u X IX i do połow y XX d o m in o w a ła id e a k la sy c z n e g o lib e r a li z m u , w olności je d n o s tk i o ra z b r a k u in g e re n c ji p a ń stw o w e j w sfe rę życia gosp o d arc zeg o i społecznego. S y s te m f r a n c u s k i w sw y c h z a s a d a c h u s tro jo w y c h g w a r a n to w a ł a u to n o m ię w y z n a ń o ra z w o ln o ść s p r a w o w a n ia k u l t u re lig ijn e g o 30.
O b e c n ie R e p u b lik a t r a k t u j e z w ią z k i w y z n a n io w e i k o ścio ły ja k o o r g a n i zacje, k tó r e je d y n ie w s p ie ra , lecz n ie w s p ó łp ra c u je z n im i. S w o b o d n e w y k o n y w a n ie z a d a ń re lig ijn y c h n a je d n a k o w y c h z a s a d a c h d la w s z y s tk ic h k o ścio łów g w a r a n tu je u s ta w a o ro z d z ia le p a ń s tw a od k o śc io ła z 9 g r u d n ia 1905 r., z w a n a ró w n ie ż W ie lk ą U s ta w ą K o n s ty tu c y jn ą 31. U s ta w a t a , p ó źn iej w ie lo
27 Por. E. Machut-Mendecka, op. cit., s. 137.
28 Szerzej: K. Orzeszyna, Współczesne interpretacje francuskiej koncepcji państwa świec kiego, „Roczniki Nauk Prawnych”, t. XIII, 2003, z. 1, s. 219-231.
29 Szerzej M. Pietrzak, Państwo laickie, „Przegląd Humanistyczny” 1990, nr 8-9, s. 8 i n. 30 Szerzej A. Czohara, B. Górowska, M. Nadolski, J. Osuchowski, Dylematy wolności sumienia i wyznania państwach współczesnych, Warszawa 1996, s. 57.
31 Tekst dokumentu w: Loi du 9 décembre 1905 concernant la separation des Eglises et de l’ Etat, “Journal Officiel de la République Française” 11 decembre 1905; por. M. Pietrzak, Francuska ustawa z 9 grudnia 1905 roku o rozdziale kościoła i państwa z perspektywy stu lat, Warszawa 2007.
Sytuacja społeczności m uzułm ańskiej w Europie.
367
k r o tn ie n o w e liz o w a n a , z n io s ła o b o w ią z u ją c y k o n k o r d a t ze S to lic ą A p o sto lsk ą , re g u lu ją c ty m s a m y m s to s u n k i p a ń s tw o - k o ś c ió ł n a z a s a d z ie ro z d z ia łu i laic- k o śc i p a ń s t w a 32. K o n s ty tu c ja R e p u b lik i z 1958 r. w a r t. 2 p o tw ie rd z iła w p ro s t, iż j e s t p a ń s tw e m la ic k im , w k o n s e k w e n c ji ró w n ie ż św ie c k im 33.
S w ieck o ść - to słow o, k tó r e d la k a to lik ó w b r z m i d w u z n a c z n ie i w z b u d z a p o d e jrz e n ie , g dyż ic h z d a n ie m p ro w a d z i do w y d a w a n ia d ecyzji, k tó r e w m a ły m s to p n iu u w z g lę d n ia ją i s z a n u ją w ra ż liw o ść re lig ijn ą . W is to c ie św ieck o ść j e s t w a r to ś c ią p o z y ty w n ą , u z n a w a n ą ta k ż e p rz e z k ościół, k ie d y o z n a c z a a u t o
n o m ię s fe ry cy w iln ej i p o lity c z n e j o ra z s fe ry re lig ijn o -k o ś c ie ln e j34.
15 m a r c a 2 0 0 4 r. z o s ta ła u c h w a lo n a u s ta w a z a k a z u ją c a o s te n ta c y jn e g o n o s z e n ia s tro jó w i sy m b o li r e lig ijn y c h w s z k o ła c h p u b lic z n y c h . M a n ife s to w a n ie u c z u ć re lig ijn y c h s ta ło się o d tą d z a k a z a n e 35. W e d łu g te j u s ta w y sy m b o le ta k ie j a k c h u s ty ( a r a b s k i h id ż a b , p e r s k i cza d o r, tu r e c k i c z a rc z a f, a le ró w n ie ż m ila ja , n ik a b , a b a ja , b u r k a ) , k ip p y i k rz y ż e z n a c z ą c y c h ro z m ia ró w , p o z w a la ją c e n a je d n o z n a c z n e r o z p o z n a n ie w y z n a n ia u c z n ia , s ą z a k a z a n e 36. Z a s ło n a n o s z o n a p rz e z d o r a s ta ją c ą m u z u łm a n k ę b u d z i w ie le k o n tr o w e r s ji i p y ta ń . S y m b o liz u ją c sk ro m n o ść , h o n o r i g o d n o ść k o b iety , s ta n o w i j a w n ą o z n a k ę s e p a r a c ji p łci i n ie s k a z ite ln e j m o ra ln o ś c i m u z u łm a n e k 37. W e F r a n c ji n o s z e n ie h id ż a b u j e s t d o d a tk o w o w id o c z n y m z n a k ie m id e n ty fik a c ji i p r z y n a le ż n o ści do w s p ó ln o ty w ie rn y c h , choć o p in ie s a m y c h m u z u łm a n e k n a t e m a t obo w ią z k u n o s z e n ia c h u s ty s ą p o d z ie lo n e 38. W a rto w ty m m ie js c u p rz y to c z y ć o d p o w ie d n ie f r a g m e n ty K o r a n u - S w ię te j K się g i m u z u łm a n ó w . S u r a X X X III w e r s e t 59 m ów i: „O P ro ro k u ! P o w ie d z sw o im żo n o m i sw o im c ó rk o m , i k o b ie to m w ie rz ą c y c h , b y się sz c z e ln ie z a k r y w a ły sw o im i o k ry c ia m i. To j e s t n a jo d p o w ie d n ie js z y sp o só b , a b y b y ły p o z n a w a ln e , a n ie b y ły o b n a ż a n e ”39. K o lejn y f r a g m e n t n a t e n t e m a t z n a jd z ie m y w S u rz e X X IV w e r s e t 31: „ P o w ie d z w ie rz ą c y m k o b ie to m [...], żeb y s tr z e g ły sw ojej c z y sto śc i i żeb y p o k a z y w a ły je d y n ie te ozdoby, k tó r e s ą w id o czn e n a z e w n ą tr z i ż eb y n a r z u c a ły z a s ło n y n a p ie r s i”40.
K o r a n n ie p re c y z u je , k tó r e cz ęści c ia ła k o b ie ty u z n a w a n e s ą z a „ozdoby” i j a k n a le ż y je z a k ry w a ć 41. W e d łu g lib e r a ln y c h w y z n a w c ó w is la m u n o sz e n ie c h u s ty j e s t c z y n e m z a le c a n y m , lecz n ie o b o w iązk o w y m , z a ś d e c y z ja w s p r a
32 A. Czohara, B. Górowska, M. Nadolski, J. Osuchowski, op. cit., s. 57.
33 Tekst dokumentu w: “Journal Officiel de la République Française” 5 octobre 1958. 34 G. Mucci, Świeckośc a laicyzm, „Kościół w Europie” 2005, nr 2, s. 1-5.
35 Szerzej: J. Falski, Panstwo laickie wobec problemu prezentowania symboli religijnych, „Państwo i Prawo“ 2006, nr 6.
36 Tekst dokumentu w: „Journal Officiel de la République Française” 17 mars 2004. 37 E. Machut-Mendecka, Świetlista twarz muzułmanki, [online] <www.opoka.org.pl>, do stęp: 12 marca 2006.
38 Szerzej na temat chusty muzułmańskiej: M. Widy, op. cit., s. 120. 39 Tłumaczenie J. Bielawski, Koran, Warszawa 1986, s. 509. 40 Ibidem, s. 422.
w ie n o s z e n ia h id ż a b u p o w in n a b yć r o z p a tr y w a n a z u w z g lę d n ie n ie m w a r u n k ó w i m ie jsc a , w k tó r y m ż y ją m u z u łm a n k i. R a d y k a ło w ie is la m s c y tw ie r d z ą n a to m ia s t, iż z a s ło n a j e s t t a k sa m o w a ż n a j a k w y p e łn ie n ie p ię c iu fila ró w is la m u . F e m in is tk i m u z u łm a ń s k ie u z n a ją h id ż a b z a sy m b o l n ie ró w n o ś c i płci i p o d p o rz ą d k o w a n ia k o b ie ty 42.
P rz y p o m n ie ć n a le ż y w ty m m ie js c u f a k t, iż w l a ta c h o s ie m d z ie s ią ty c h F r a n c ja p r z e ż y ła s e rię z a m a c h ó w ze s tr o n y lib a ń s k ic h s z y itó w z w ią z a n y c h ze s k r a jn y m i r u c h a m i w I r a n ie . K o le jn e a ta k i, ty m r a z e m a lg ie r s k ic h o d ła m ó w te r r o r y s ty c z n y c h w l a t a c h d z ie w ię ć d z ie s ią ty c h , u ś w ia d o m iły n ie ty lk o sp o łe c zn o ści f ra n c u s k ie j, a le i ca łej E u r o p ie f a k t, iż k w e s tia lu d n o ś c i m u z u łm a ń sk ie j j e s t p o w a ż n a i w y m a g a szczeg ó ln eg o z b a d a n ia 43. F r a n c u s k i z a k a z n o s z e n ia h id ż a b u b y ł sz e ro k o k ry ty k o w a n y , a le n ie c h c ia n o p r z y ty m z a u w a ż y ć , że r z ą d te g o k r a j u p o c z y n ił te ż is to tn e u s tę p s tw a n a rz e c z c o ra z lic z n ie jsz e j sp o łe c z n o śc i m u z u łm a ń s k ie j, p o p rz e z w s p ie ra n ie fin a n s o w e b u d o w y k o le jn y c h m e c z e tó w o ra z m u z u łm a ń s k ic h c e n tró w k u l t u ra ln y c h . M im o św iec k ieg o c h a r a k t e r u p a ń s tw a , s z k o ln ic tw o p r y w a tn e , ró w n ie ż te w y z n a n io w e , z n a la z ło się p o d o p ie k ą p a ń s tw a 44. N o s z e n ie c h u s t p rz e z m u z u łm a ń s k ie u c z e n n ic e sz k ó ł p u b lic z n y c h w e F r a n c ji z o sta ło u z n a n e za d e m o n s tra c ję le k c e w a ż e n ia p o d sta w o w e j z a s a d y R e p u b lik i F r a n c u s k ie j, j a k ą j e s t la ic k o ść ż y cia p u b lic z n e g o 45. S p ra w ę ro z s trz y g n ę ło w p ro w a d z e n ie w d ro
d ze a k t u a d m in is tra c y jn e g o z a k a z u n o s z e n ia c h u s t w s z k o ła c h p a ń s tw o w y c h i u r z ę d a c h 46.
B is k u p i f r a n c u s c y s tw ie r d z ili w ó w cz as, że z a k a z b ę d z ie b a r d z o t r u d n y do w p ro w a d z e n ia , n ie k r y li ró w n ie ż obaw , iż z a r z ą d z e n ie m o że sp ro w o k o w ać sp o łe c z n o ść m u z u łm a n ó w do tw o r z e n ia w ła s n y c h szk ó ł K o ra n u . B is k u p i a p e lo w a li do r z ą d u , a b y p o d d a n o a n a liz ie , w ra z z w ła d z a m i k o śc ie ln y m i, s y t u ację i s t a t u s re lig ii w e F ra n c ji. Z k o le i R a d a R e p r e z e n ta c y jn a sp o łeczn o ści ż y d o w sk ic h p o tw ie rd z a ła , że z a rz ą d z e n ie n ie m oże m ie ć z a s to s o w a n ia do k ip p , gdyż te n ig d y n ie b y ły sy m b o le m p o d z ia łu uczniów , ty m b a rd z ie j że ich n o sz e n ie n ie łą czy się z ż a d n ą d y s k ry m in a c ją w re la c ja c h spo łeczn y ch . P re c y z u ją c sw e sta n o w isk o , śro d o w isk o ży d o w sk ie zau w a ż y ło , iż p ro b le m y p o ja w iły się w ra z z c h u s t ą is la m s k ą , a w p ro w a d z o n e z a r z ą d z e n ie m o że być w k o n s e k w e n cji ź ró d łe m n a p ię ć m ię d z y u c z n ia m i ż y d o w sk im i i m u z u łm a ń s k im i47.
W s p ó ln o ta m u z u łm a ń s k a , c ie r p ią c a z p o w o d u lic z n y c h p o d ziałó w , s p ra w ę c h u s t p o tr a k to w a ła ja k o n a p ię tn o w a n ie is la m u . O rg a n iz a c je s k u p ia ją c e f r a n
42 Ibidem., s. 120-121.
43 Szerzej: [online] <www.abw.gov.pl/raporty>, dostęp: 22 kwietnia 2006.
44 Szerzej K. Orzeszyna, Sytuacja prawna szkolnictwa prywatnego we Francji, „Roczniki Nauk Prawnych”, t. XIII, 2003, z. 2, s. 19-33.
45 Szerzej J. Falski, Ewolucja republikańskiej laickości we Francji, Państwo i Prawo“ 2008, nr 4.
46 A. Parzymies, op. cit., s. 7.
Sytuacja społeczności m uzułm ańskiej w Europie.
369
c u s k ic h m u z u łm a n ó w n a z w a ły z a p is y u s ta w y n o w y m p rz e ja w e m tw o rz ą c y m k lim a t n ie to le ra n c ji. Z w ią z e k o rg a n iz a c ji is la m s k ic h n ie k r y ł o b a w y p r z e d w z ro s te m d y s k ry m in a c ji. F e d e r a c ja m u z u łm a n ó w p r z y ję ła s ta n o w is k o b a r d ziej r a d y k a ln e , w z y w a ją c w sp ó łw y z n a w c ó w do u p o m n ie n ia się o sw oje p r a w a i u ż y c ia w ty m c e lu in s ty tu c ji p ra w n y c h , n a ro d o w y c h , w sp ó ln o to w y c h czy m ię d z y n a ro d o w y c h 48. K o o rd y n a c ja k ra jo w a m u z u łm a n ó w F r a n c ji, p o w o łu jąc się n a w o ln o ść m a n if e s to w a n ia sw y c h p r z e k o n a ń re lig ijn y c h , p o d k r e ś la ła fa k t, że c h u s ta j e s t sy m b o le m s k ro m n o ś c i i p e rs o n a ln e j e k s p r e s ji w iary . N ik t z a te m n ie m a p r a w a z m u s z a ć k o b ie t do n o s z e n ia c h u s ty i n i k t n ie p o w in ie n n a k a z y w a ć im ic h z d jęc ia. Z d ru g ie j s tr o n y R a d a N a ro d o w a f r a n c u s k ic h m u z u łm a n ó w u ja w n iła w sw y m k o m u n ik a c ie f a k t m a n ip u lo w a n ia m ło d y m i lu d ź m i p rz e z a w a n tu r n ik ó w i p ro w o k a c ję , j a k ą s ta n o w i n o s z e n ie c h u s ty w c e la c h b a rd z ie j p o lity c z n y c h n iż re lig ijn y c h . R a d a z a c h ę c a ła p o n a d to f r a n c u s k ic h m u z u łm a n ó w do r e s p e k to w a n ia z a s a d la ic y z m u i to le ra n c ji, z a p is a n y c h w p r a w a c h R e p u b lik i49.
W k r a ja c h e u ro p e js k ic h u s ta w a s p o tk a ła się ra c z e j z o b o ję tn o śc ią . W ła d ze H is z p a n ii u z n a ły , że k w e s tia m a n if e s to w a n ia p r z y n a le ż n o ś c i re lig ijn e j n ie j e s t d la n ic h p ro b le m e m i p o d le g a o n a re g u la c ji n a p o zio m ie szk ó ł, a n ie p a ń s tw a . Z k o le i ó w c z e sn y p r e z y d e n t N ie m ie c J o h a n e s R a u p o d k re ś lił, że w p ro w a d z e n ie p o d o b n ej u s ta w y w N ie m c z e c h b y ło b y k r o k ie m w k ie r u n k u id e o lo g iz a c ji p a ń s tw a . W B e lg ii n a to m ia s t n ie k tó r z y d e p u to w a n i p u b lic z n ie n a w o ły w a li do p ó jśc ia w ś la d y F r a n c ji50. W e F r a n c ji c o ra z b a r d z ie j z a z n a c z a się p ro b le m d y s k r y m in a c ji ra s o w e j. To t e m a t d ra ż liw y , ty m b a r d z ie j że k r a j t e n u w a ż n y j e s t z a o jc z y z n ę p r a w c z ło w ie k a , a h a s ło „W olność - R ó w n o ść - B r a t e r s t w o ” s ą je g o d u m n ą w iz y tó w k ą . B ie d a , b ez ro b o c ie , d y s k r y m in a c ja - te p ro b le m y g r o m a d z iły się p rz e z trz y d z ie ś c i l a t i tw o rz y ły m ie s z a n k ę w y b u c h o w ą . P o d k o n ie c 2 0 0 5 r. doszło do z a m ie s z e k w y w o ła n y c h p rz e z m ie s z k a ń c ó w f r a n c u s k ic h s t r e f p o d m ie j s k ic h . Z d e s p e r o w a n i m ło d z i lu d z ie d o r a s t a l i n a p r z y g n ę b ia ją c y c h i o d iz o lo w a n y c h p r z e d m ie ś c ia z p o c z u c ie m b r a k u w a r to ś c i i p rz y s z ło ś c i. O k a z a ło się , że lib e r té , é g a lité , fr a te r n ité n ie o b e jm u ją c a ło śc i s p o łe c z e ń s tw a f r a n c u sk ieg o .
D o ra d c y rz ą d o w i p r z e d s ta w ili k o le jn e m e to d y r o z w ią z a n ia „k ło p o tó w ”. J e d e n z p o m y słó w je d n o z n a c z n ie u k a z a ł b e z ra d n o ś ć w ła d z w o b ec p ro b le m u m u z u łm a ń s k ie g o . M in is te r s tw o s p r a w w e w n ę trz n y c h w y d a ło ro z p o rz ą d z e n ie z o b o w ią z u ją c e p re fe k tó w p o sz c z e g ó ln y c h d e p a r ta m e n tó w do z a o fe ro w a n ia o so b o m s ta r a ją c y m się o p ra w o s ta łe g o p o b y tu p r e m ii fin a n s o w e j (2 ty się c y
48 Ibidem, s. 61. 49 Ibidem.
50 Szerzej P. Samerek, Francuska ustawa o symbolach religijnych, „Wokół Współczesności” 2004, nr 2 (79), s. 1.
e u r o d la d o ro słe g o , 5 0 0 e u ro d la d z ie c k a ) z a d e k la ra c ję p o w ro tu do k r a ju p o c h o d z e n ia 51. F r a n c ja o b e c n ie p ró b u je n a p r a w ie b łę d y p rz e sz ło śc i, a le czy o b r a n a d ro g a j e s t p ra w id ło w a ...?
Sum m ary
T r a n s f o r m a tio n s o c c u rrin g in c o n te m p o r a ry E u r o p e p ro v e h o w im p o r ta n t is i n t e r c u l t u r a l d ia lo g u e n o w a d a y s . R e lig io n s h o u ld n ’t b e t r e a t e d a s a b a r r i e r in c o m m u n ic a tio n b u t r a t h e r a s a n a lly a n d p a r t n e r in g u a r a n t e e o f E u r o p e a n u n i t y in d iv e rsity . E u ro p e - o p e n fo r a ll re lig io n s a n d a lso fre e fro m ra c is m , x e n o p h o b ia a n d b ia s e s , is a b le to c r e a te s u c h u n ity .M ig ra tio n s a s w e ll a s a p p e a r a n c e o f s ig n ific a n t n u m b e r o f I s la m b e lie v e r s w e re th e im p u ls e to s t a r t u p d is c u s s io n a b o u t M u s lim s ’ s t a t u s in E u r o p e a n society. W h a t is m o re , s e r ie s o f t e r r o r i s t a tta c k s in U n ite d S ta te s o f A m e ric a , S p a in a n d G r e a t B r i t a i n c a u s e d a n x ie ty t h a t E u ro p e is h o s tin g m i l i t a n t Is la m . N o th in g f u r t h e r fro m th e t r u t h c a u s e f u n d a m e n ta lis t m o v e m e n ts m a k e u p o n ly tw o p e r c e n t of a ll Is la m b e lie v e rs . A lth o u g h th e r e m a y b e a t h r e a t , p sy c h o sis is th e la s t th in g t h a t w e n e e d . S ig n ific a n t m a jo r ity of M u s lim s s e ttle d in E u r o p e is i n t e r e s t e d in r a is in g t h e i r s t a n d a r d o f liv in g a n d e d u c a tin g t h e i r c h ild re n . H o w e v e r Is la m b e lie v e rs s h o u ld p la y m o re a c tiv e ro le i n so c ia l a n d c u l t u r a l life o f in h a b ite d c o u n tr ie s a n d n o t on ly c o n c e n tr a te o n e m p h a s iz in g t h e i r c u ltu r a l id e n tity .
T h e re fo re it is so i m p o r ta n t to g iv e M u s lim s o p p o r tu n ity to c r e a te t h e i r o w n in s t i t u t i o n s c o n d u c tin g d ia lo g u e w ith e s ta b lis h m e n t o f in h a b ite d c o u n tr i e s a n d a llo w in g th e m to fu n c tio n in n e w so c ia l s tr u c tu r e . S t a t u s o f o fficial re lig io n g iv e n to Is la m c a u s e d t h a t M u s lim s g a in th e s e n s e o f s te a d y s t a t e in n e w c o u n try a n d also t h e i r p a r tic ip a tio n in lo c a l c o m m u n ity life e lim in a te s t h e i r s te r e o ty p ic a l im a g e a s a so u rc e o f so c ia l d e s ta b ilis a tio n . I t is lik e ly t h a t Is la m b e lie v e rs w ill sto p d e m a n d in g e q u a lity o f r ig h ts a s w ell a s s t a r t th in k in g a b o u t t h e i r d u tie s to w a rd s h o s tin g c o u n try a f te r g a in in g re lig io u s rig h ts .
N e v e r th e le s s i t is w o r th to r e m e m b e r t h a t fre e d o m o f r e lig io n h a s a s p e c ia l m e a n in g in E u r o p e a n c u ltu r e , a s a r e s u l t o f c o u n tle s s v ic tim s ’ a n d in e x p r e s s ib le s u ffe rin g s ’ co lle c tiv e h isto ry . T h e m o s t i m p o r ta n t is n o t to lose o n e ’s o w n h u m a n ity a n d r e s p e c t fo r o n e s e lf a n d fo r o th e r s a s d ig n ity does n o t d e p e n d o n r a c e , la n g u a g e o r re lig io n .
51 Patrz G. Dobiecki, Bierz pieniądze i wracaj do siebie, „Rzeczpospolita” z 14 kwietnia
