60
FOX JAN
(ur. 1566 r., zm. 21 II 1636 r.)
Zdaniem m.in. T. Słowikowskiego Jan Fox urodził się na Kazimierzu koło Krakowa w rodzinie mieszczańskiej pochodzącej zapewne ze Szkocji (może z Niemiec). Rodzi- cami byli Joachim i Katarzyna (zm. 13 września 1602 r.), dziadek Stanisław piastował urząd rajcy kazimierskiego. Używał herbu: w tarczy dwie kosy skrzyżowane drzewca- mi. Z kolei W. Urban na podstawie zapisek w aktach rektorskich, gdzie stwierdzono, że Fox z powodu swego ubóstwa musiał pożyczać ubranie niezbędne w poselstwie, wykluczył jego kazimierskie pochodzenie z rodziny patrycjuszowskiej. Uznał, iż prawdopodobnie pochodził z Krakowa. W rzeczywistości studentami i graduałami Wydziału Filozofi cznego było dwóch Janów o nazwiskach Fox, z Kazimierza oraz Krakowa. Ten drugi magisterium sztuk uzyskał trzy lata po późniejszym doktorze Janie z Kazimierza. Niezwykle pracowity, energiczny, dobry organizator, wielokrot- nie musiał swymi zdolnościami przezwyciężać niechęć, z jaką spotykał się z powodu swego plebejskiego pochodzenia.
Edukację odbył na Uniwersytecie Krakowskim, gdzie rozpoczął studia z bratem Joachimem w semestrze letnim 1581 r., uiszczając opłatę w wysokości 2 groszy. Ba- kałarzem sztuk został w 1586, a magisterium zdobył za dziekanatu Marcina Szlach- cińskiego w 1588 r. Rozpoczął wykłady na Wydziale Filozofi cznym, komentując Mowy Cycerona i fi lozofi ę Alberta Wiel- kiego. Jednocześnie studiował prawo i był najwybitniejszym uczniem Mikołaja Do- brocieskiego. Od 1590 r. studia kontynu- ował we Włoszech, m.in. w Rzymie. Po powrocie jego mistrz Mikołaj Dobrocieski wespół z biskupem Jerzym Radziwiłłem zapewnili mu promocję doktorską, która odbyła się 27 października 1593 r. w koś- ciele Mariackim w Krakowie. Profesorem praw nowych był już w 1590 r. Od 1593 r.
Epitafi um Jana Foxa w katedrze wawelskiej, Kraków.
Fot. Mateusz Mataniak
61
wykładał Instytucje Justyniana. W semestrze zimowym 1599/1600, już jako kanonik krakowski i audytor kardynała, wpisał się do albumu nacji polskiej w Padwie.
Zapewne z powodu licznych obowiązków kościelnych Jan Fox nie angażował się w działalność organizatorską na uniwersytecie. W 1608 r. został powołany przez za- mierzającego zreformować wszechnicę biskupa Piotra Tylickiego do komisji wizyta- cyjnej. Próba biskupiej kontroli zakończyła się niepowodzeniem wskutek zdecydo- wanego oporu rektora Adama Falęckiego i części kadry profesorskiej. Finansowo Fox wspierał Kolegium Mniejsze.
W Bibliografi i Estreichera zanotowano 14 publikacji autorstwa Jana Foxa. Więk- szość z nich to pisma okolicznościowe, wydawane na cześć mężów Kościoła, w tym kardynała Jerzego Radziwiłła, biskupa Bernarda Maciejowskiego, biskupa Marcina Szyszkowskiego, biskupa kujawskiego Jakuba Zadzika, kardynała Jana Alberta Wazy, prymasa Jana Wężyka. Wraz z M. Kłocińskim i S. Nucerynem wydał rytuał kościelny (1634).
Jan Fox z wielką energią działał także na rzecz Kościoła krakowskiego. Jak po- daje T. Słowikowski, w lutym 1584 r. został audytorem biskupim, w grudniu t.r.
altarystą ołtarza Bożego Ciała w kościele Mariackim w Krakowie, od lipca 1594 r.
plebanem w Raciborowicach, od grudnia t.r. kanonikiem i scholastykiem skalb- mierskim. Od 1599 r. był kanonikiem krakowskim, w 1607 r. został protonotariu- szem papieskim, a w 1615 r. archidiakonem katedry krakowskiej i spowiednikiem uposażonym drugą ministerią altarii Poczęcia NMP w kaplicy biskupa Jana Konar- skiego w tejże katedrze. Trzykrotnie posłował do Rzymu: w 1610 r. został wysłany przez biskupa Piotra Tylickiego do papieża Pawła V, w 1628 r. – oddelegowany przez synod krakowski, z kolei w 1631 r. posłował z ramienia Jana Wężyka. W la- tach 1621–1628 przewodniczył pracom komisji, która opracowała zbiór statutów diecezjalnych, znanych jako Zbiór Jana Wężyka. W 1634 r. na synodzie piotrkow- skim zastępował kardynała Jana Alberta Wazę. Od 1618 r. swój czas dzielił między obowiązki uniwersyteckie, kościelne i pracę w charakterze sekretarza królewskiego.
W 1624 r. jako archidiakon został powołany do komisji mającej na celu ugodowe zakończenie sporu między rajcami krakowskimi a pospólstwem.
Był fundatorem murowanego kościoła w Bieżanowie, dwóch penitencjarii w ka- tedrze krakowskiej oraz darczyńcą dla kościoła Bożego Ciała na Kazimierzu. Ufun- dował tzw. Catechista Foxianum, legat na wspólny stół w Kolegium Mniejszym, któ- rego członkowie zobowiązani byli z tego tytułu do niedzielnego wykładu katechizmu w kolegiacie św. Anny. Na rzecz uniwersytetu legował także swą bibliotekę, obejmu- jącą dzieła prawnicze i literatury antycznej.
Zmarł 21 lutego 1636 r. na Kazimierzu koło Krakowa. W ufundowanym przez egzekutorów jego testamentu epitafi um w katedrze wawelskiej wysławiono jego za- angażowanie w pracę na rzecz Kościoła krakowskiego.
AUJ rkps 18 s. 145; BJ rkps 220 k. 50v-52, 53v; BJ rkps 5359 II t. 3 k. 204–206v; ANP nr 252;
AS 3 s. 122; CDUC 5 nr 493, 509, 220; Muczkowski Statuta s. 232, 234, 238, 239; Starowolski Mo- numenta s. 28, 200; Barycz Historia s. 521–524, 586–587; J. Bieniarzówna, Mieszczaństwo krakow-
skie XVII w., Kraków 1969, s. 115; Estreicher Bibliografi a 16 s. 271–273; K. Borowiczyk, Foks Jan, EK 5, kol. 365–366; Historia BJ s. 167–168, 204, 264; Łętowski Katalog 2/2 s. 235–237; Krukowski Szkolnictwo s. 183, 188, 193–194, 199, 268; Michalewiczowie 1 nr 619 s. 331; Michalewiczowie 5/2 nr 86 s. 9, nr 110 s. 95; E. Ozorowski, Foks Jan, SPTK 1 s. 480–481; T. Słowikowski, Fox Jan, PSB, t. 7, Kraków 1948–1958, s. 69–71; Sondel Słownik UJ s. 408; W. Urban, Akademia Krakowska w latach 1549–1632 [w:] Dzieje UJ s. 257, 299.
Maciej Mikuła
