Problems o f Forensic Sciences 2010, vol. LXXXIV, 326-3 3 5 ISSN 1230-7483
THE EFFECT OF PROVIDING DESCRIPTIONS OF PERPETRATORS ON THEIR IDENTIFICATION BY EYEWITNESSES
AND INVESTIGATIVE BODIES
Joanna K A B Z IŃ S K A 1, A gnieszka N IE D Ź W IE Ń SK A 2
1 Faculty o f Criminalistics and Public Safety, Jagiellonian University, Kraków, P oland 2 Departm ent o f Psychology, Jagiellonian University, Kraków, Poland
Abstract
In two experiments, we analysed how different forms of verbalisation o f the appearance of a perpetrator influenced future recog
nition o f that perpetrator by witnesses and persons who had only been provided with a description of his appearance. During the first experiment, 75 participants watched a film showing a robbery, and then, depending on the group: 1) did not describe the per
petrator’s appearance, 2) provided a description, 3) described the perpetrator’s appearance, filling out a Face Rating Scale (FRS) which requires assessment o f multiple characteristics o f a face on rating scales. After two weeks, persons were supposed to recog
nise (identify) the perpetrator from among presented pictures. In the second experiment, participants (N = 50) received either a perpetrator’s description or a filled-in FRS scale and were also supposed to recognise the perpetrator from among presented pic
tures. Amongst persons who had seen the perpetrator, provision of a description did not reduce the number of correct identifica
tions, but inclined persons to refrain more often from indicating someone. Among persons who had not seen the perpetrator, the FRS scale did not improve level o f recognition when compared to a supplied description: in fact, unexpectedly, the opposite tendency was observed.
Key words
Perpetrator description; Perpetrator identification; Verbal overshadowing; Recognition criterion.
Received 30 August 2010; accepted 6 October 2010
1. Introduction
Descriptions o f perpetrators can be found in the m a
jority o f eyewitness testimonies. Although witnesses usually accurately report elements o f the perpetrator’s appearance [18], these descriptions are usually not very detailed [15] and vague [5]. Their informative value is assessed as too low to constitute an effective investiga
tive tool [16]. In investigative practice, the aim o f the de
scription is to nartow the pool o f persons who could potentially be perpetrators. It can be also used for con
structing linueups [7] and for assessment o f the fairness o f such parades [1].
Problems connected with recall o f the appearance and recognition o f perpetrators by witnesses are o f fundamental significance for investigative practice.
Recall is required w hen a witness o f a crime provides a description o f a perpetrator, and recognition, when s/he identi ties a suspect durtng a lineup. However, a lot o f questions concerning mutual relations o f these memory skills remain unanswered. First, does recall o f the appearance o f a face influence the ability to recog
nise it later positively or negatively? Second, does the form in which the recall is conducted m odify the direc
tion or strength o f that influence? A nd finally, does the form o f the recall influence the ability to recognise the
described perpetrator b y persons w ho have n ev er seen him ?
R esearch up till now on the influence o f form er re call on future recognition has n o t allow ed any reco m m endations to be form ulated for prosecuting bodies on its basis, because o f a lack o f investigative realism in the used experim ental procedures. The short tim e in tervals betw een recall and recognition in these experi
m ents (in real-life criminal proceedings the time interval betw een testim ony and a lineup is several w eeks or even m onths) force us to be careful w hen generalising from the obtained results to the reality o f the adm inis
tratio n o f ju stice. T here have b ee n num erous obj ect tions to the quality o f descriptions, b u t tools aim ed at sim plification o f the process o f obtaining a p erp etra
to r’s description and im provem ent o f the quality o f the description its e lf are still aw aiting verification.
U ltim ately, a p erp e trato r’s description is delivered to police units involved in searching for a suspect, and p olice officers are required to create a visual represen
tatio n o f a su sp ect’s face in th eir m ind w hich is suffi
ciently adequate, so that w hen they encounter a suspect th ey w ill be able to identify him /her. H ow ever, one searches in vain in the literature for studies verifying the influence o f a description on the form ation o f a m ental representation o f a p erp e trato r’s appearance in the m ind o f the recipient o f the description.
Experim ental findings indicate that recall o f a p e r
p e tra to r’s face n egatively influences the ability to re cognise the described face in the future (com pare [8]).
This phenom enon is called verbal overshadow ing [11].
Its occurrence has been confirm ed in num erous experi
m ents (e.g. [4, 6]), b u t the issue o f its duration rem ains unclear. O nly know ledge o f long-term effects o f v e r
b alisation w ill allow us to assess the risks th at this p h e
nom enon carries for investigative practice. Its causes also rem ain unclear. In accordance w ith the recoding interference hypothesis, the result o f verbalisation o f the appearance o f a p erp etrato r’s face - i.e. a descrip
tio n - collides w ith the original visual m em ory o f the face, m aking access to that m em ory m ore difficult or even changing it [16]. It has also b een suggested that the cause o f verbal overshadow ing lies in a transfer in appropriate processing shift (TIPS) [10], m eaning that the description induces a change o f general processing to operations th at are appropriate for stim uli th at are suitable for verbalisation, w h ich during future recog- n it ion m ake it im possible to refer to non-verbal p ro cessing. The new est explanation indicates, in turn, that verbal overshadow ing is responsible for the grow th in the tendency to n o t indicate anyone in a lineup. A c
cording to this p ro position v erbalisation o f a p erp etra
to r ’s appearance results in a m ore rigorous criterion for
identification decision in w itnesses, and hence m ore often leads to assum ption o f the absence o f a p erp etra
to r in a parade th an indicating one o f the participants in the parade [3].
A criticism often levelled at descriptions provided b y eyew itnesses is that th ey are concise and in co m p lete [2]. C auses o f this situation should be sought, on the one hand, in the cognitive specificity o f the m ental representation o f the face, constituting a com plex w hole w hich cannot be divided into particular com ponents w ithout dam age to this holistic representation [14].
A representation o f a face is a difficult, i f not im possi
ble arrangem ent to break dow n into com ponent parts, and a verbal description is an attem pt at such decom po
sition. O n the other hand, the generality o f the descrip
tion results from insufficiency in anthroposcopic v o cabulary applicable to the description o f characteris
tics o f appearance. C ognitive barriers are difficult to overcom e [1 2], b u t a rem edy for a lack o f vocabulary m ight be expanded questionnaires o f characteristics o f appearance, in w h ich indicated characteristics are d e scribed on rating scales. The Face R ating Scale is such a tool [13]. It is com posed o f 53 item s, the m ajority o f w hich are bipolar dimensions describing a given cate
gory, for exam ple, a narrow - w ide face, straight - curly hair. The task o f the person filling in the q u es
tionnaire is to assess on a 5-point scale w hich dim en sion m ost closely m atches a p erp etrato r’s face. D ata concerntng the influence o f filltng in a questionnaire on future recognition o f a perpetrator are am biguous [13, 17]. In turn, the influence o f a description ob t tained in this w ay on the ability o f police officers to re cognise a perpetrator has not yet been verified, although such a situation seem s to be the best m easure o f in v es
tigative usefulness o f a description.
In the tw o conducted experim ents, the influence o f verbalisation o f a p erp etrato r’s appearance on his fu ture recognition w as analysed. T aking into account the lim itations o f previous experim ents, in our ow n re search, em phasis w as p u t on reflecting real-life condi
tions under w hich investigative bodies operate and the practical implications o f results, namely: 1) the tim e d e lay betw een verbalisation and identification w as co n siderably lengthened; 2) the practical usefulness o f the Face R ating Scale w as verified as an alternative p o ssi
b ility to a traditional description, and 3) the influence o f the form o f the p erp etrato r’s description on the p o s
sibility o f his identification n o t only b y a w itness but also b y a recipient o f the description w as analysed. A c cepting the occurrence o f verbal overshadow ing and in accordance w ith the concept o f crit erion shift, in the first experim ent it w as expected, that: 1) the p ercen t
age o f correct identifications o f the previously seen per-
petrator made b y persons during the future recognition task w ould be h ig h er in the control group, w h ich did no t recall the perp etra to r’s appearance, th an in the two experim ental groups, w hich verbalised his appearance;
2) the percentage o f rejections o f lineups as n o t co n taining a perpetrator w o u ld be higher in experim ental groups than in the control group. In the light o f avail
able literature, it w as difficult to form ulate expecta
tions concerning the direction o f differences betw een the tw o experim ental groups (the group providing a de
scrip tion and the group filling in the questionnaire). In the second experim ent, w hich tested the usefulness o f the Face R ating Scale, it w as expected th at 3) the level o f correct identifications o f the perpetrator in the rec- ognit ion task b y pers ons w ho h ad n ev er seen him w o u ld be higher in the group w hich had fam iliarised it
s e lf w ith the detailed questionnaire o fth e perp e trato r’s appearance th an in the group w h ich h ad fam iltartsed its e lf w ith the freely generated description.
2. Experiment 1
2.1. M e th o d
2.1.1. P a rtic ip a n ts
47 w om en and 28 m en partictpated in the experi
m ent (average age: 21.94, SD = 2.38), students o f the Faculty o f L aw and A dm inistration, Jagiellonian U n i
versity, w ho w ere random ly assigned to three equinu- m erous experim ental groups. A s a rew ard for p artici
pating in the study, these persons obtained 2 additional points for one o f th eir exams.
2.1.2. M a te ria ls
In the study, a film lasting for 15-seconds, prot duced for the experim ent, presenting a robbery w ith a young fem ale v ictim w as used. D uring the lineup, p h o t ographs o f 6 m en taken from n eck up against a w hite background, including the p erp etrato r’s p h o to graph, w ere used. The m en w ere selected on the basis o f th eir resem blance to the perpetrator and th eir m utual resem blance to one another. The F ace R ating Scale w as also u sed [13]. In the Polish version o f this tool, several m odifications w ere introduced. Participants assessed characteristics on a 6-point scale in order to m inim ise the risk o f selection o f a m iddle p oint on the scale. The possibility o f choosing the answ er: “ I d o n ’t k n o w ” w as also introduced, b u t w ith instructions to choose this option only w hen one really has no kn o w l
edge concerni ng the appearance o f a given ch arac
teristic.
2.1.3. P ro c e d u re
The experim ent w as conducted in groups. The first stage o f the procedure - presentation o f the film - was identical for all groups: the control group and tw o ex p erim ental ones. A fter projection o f the film, the co n trol group w as engaged in a filler task. The first experi
m ent al group was asked to prepare the m ost com plete description o f the perpetrator possible, focusing on a d e
scription o f his face. The second experim ental group re
ceived the Face R ating Scale to fill in and w as asked to precisely and exactly respond on scales in relation to the face o f the perpetrator observed on the film. A fter two w eeks, another m eeting for all three groups w as organ
ised. Subjects w ere sim ultaneously presented w ith p ic
tures o f 6 m en, am ong w hich w as a picture o f the perpetrator from the film w atched previously. The task o f the subj ects w as to m ake an identification decision and indicate the picture presenting the perpetrator or d e
clare that the perpetrator’s picture w as not present in the pool.
2.2. R e su lts an d d iscu ssio n
In the first analysis, the level o f accuracy o f reco g nition in all three groups, taking into account the num ber o f correct (indication o f the perpetrator) and incorrect answ ers (indication o f another p erso n or a decision that the p erp etrato r’s photograph is n o t am ong the p re sented pictures) w as com pared. The percentage p artic
ipation o f these tw o types o f antw ers u n d er three conditions is presented in T able I. P earso n ’s x2 test for a 2 x 3 contingency table did not show significant inter
group differences in the pattern o f answers: x2(2) = 0.50, p = 0.73.
In the second analysis, tw o kinds o f incorrect re sponses (percentage share o f false identifications and absences o f identification, presented in Table I) w ere com pared under three conditions. A result on the X test for 2 x 3 contingency table th at w as close to signifi
cance indicated that, generally, on the level o f a te n dency, groups differed in the kin d o f m istakes they m ade: x2(2) = 5.77, p = 0.056, 9 = 0.31. T tests for p ro portion show ed that in com parison to the non -v erb alis
ing group, persons providing a description m ore rarely identified som ebody w ho w as n o t a perpetrator:
t(48) = 2.31, p < 0.05; b u t m ore often erroneously stated th at an identity parade did n o t contain a picture o f a perpetrator: t(48) = 2.04, p < 0.05. Persons filling in the questionnaire differed neither from the control
TABLE I. RESPONSE TYPE [%] FOR THE THREE VERBALISATION CONDITIONS IN EXPERIMENT 1 AND THE TWO TYPES OF DESCRIPTIONS PROVIDED IN EXPERIMENT 2
Response type Eyewitnesses (experiment 1) Participants who did not see
the perpetrator (experiment 2) W ithout
verbalization N = 25
Free de scrip tion N = 25
Face Rating Scale N = 25
Free de scription N = 25
Face Rating Scale N = 25
Correct 2 0 24 16 16 0
Incorrect* 80 76 84 84 1 0 0
False identification
56 24 44 44 44
Absence of identification
24 52 40 40 56
*False identifications and absences of identification represented two possible types of incorrect responses.
group n o r from the group w ith the description in any o f the indicators.
C ontrary to expectations, in the experim ent, a v e r
bal overshadow ing understood as a red u ctio n o f accu
racy o f recognition o f a seen person after providing his description com pared to a situation w ithout verbalisa
tio n o fh is appearance was n o t found. A t the same time, results indicated the expected influence o f providing a description on the strategy chosen b y a person at the m om ent o f identification, i.e. m ore frequent refraining from in dication o f anyone. D ifferences in patterns o f erroneous answ ers betw een the group w ithout v erb ali
sation and w ith a description w ere consistent w ith the as sum p tio n th at pro vi sion o f a de scrip tio n strenghten the criterion o f future recognition. In order to indicate som eone, a p erso n needs a closer sim tt artty betw een w hat s/he sees and w hat s/he rem em bers. This strategy leads to a sm aller num ber o f incorrect identifications, bu t also to m ore frequent absence o f identification in a parade despite the presence o f the p erp etrato r’s p ic
ture.
3. Experiment 2 3.1. M e th o d
3 .1 .1 . P a rtic ip a n ts
34 w om en and 16 m en (average age 20.92, SD = 1.48), students o f the F aculty o f Law and A d m inistration, Jagiellonian U niversity, p articipated in the experim ent. T hey w ere assigned random ly to one o f tw o equinum erous groups. Subjects w ere rew arded in the sam e w ay as participants in the first experim ent.
3.1.2. M a te r ia ls a n d p r o c e d u r e
Photographs u sed in the first study and descriptions and F ace R ating Scales generated b y partic ipants in the first experim ent w ere u sed in the second expert - m ent. Subjects from the first group w ere given one d e scription, and persons from the second w ere given one Face R ating Scale each, obtained from participants in the first experim ent. The task for participants from bo th groups w as to get acquainted w ith th eir cont ent and im agine the appearance o f the described perp etra
tor. N ext, participants from bo th groups w ere sequen
tially presented w ith photographs o f 6 m en, am ong w hich w as a p h o tograph o f the perpetrator. T hey w ere presented one after another, each for 30 seconds. In the instructions, it w as indicated th at after m aking a d eci
sion concerntng a given picture, subj ects should not change th eir m ind as a result o f p resentation o f succes
sive pictures, in order to reduce the risk o f identifica
tion after com parison o f all presented m en and selection o f the person w ho m ost closely resem bled the descrip
tion. The identification decision o f participants co n sisted in either indicating w h ich photograph show ed the perpetrator, o r declaring th at he w as n o t present in the presented pool.
3.2. R e su lts an d d isc u ssio n
A nalogously to the first experim ent, persons id en tifying on the basis o f a description and questionnaire w ere first com pared in term s o f accuracy o f reco g n i
tion and later in term s o f p attern o f incorrect answ ers (respective proportions are presented in Table I). As w as indicated by the x2 test for the 2 x 2 table, groups differed in the proportion o f correct and incorrect an-
sw ers, nam ely perro n s w ho r e t eived a de roription m ore often correctly identified a perpetrator th an per
sons who obtained a filled-in questionnaire; x2(1) = 4.35, p < 0.05, 9 = 0.30. The significant result w as w eakened w hen the exact F isher test w as applied: it w as used w hen num bers in cells w ere sm aller th an 5, p = 0.10.
H ow ever, there w ere no significant inter-group differ
ences in distribution o f types o f incorrect antw ers:
X2(1) = 0.32, p = 0.57.
R esults suggest th at the type o f description w hich w as u sed b y the subj ects influenced the accuracy o f recognition, b u t in a w ay th at w as opposite to expecta
tions (how ever, inferences concerning inter-group d if
ferences should be treated cautiously, because w hen a m ore rigorous test w as used, th ey w ere present on the level o f a w eak tendency). U se o f a detailed q uestion
naire com pared to havtng a free description at o n e ’s disposal did n o t im prove recognition, b u t m ost p ro b a
b ly w orsened it, thus n o t confirm ing the h ig h er u sefu l
ness o f the Face R ating Scale in recognition o f persons on the basis o f a description.
4. General conclusions
In the conducted research, w e analysed w hether the negative influence o f a verbal description o f the face on future recognition is also present w h en th ey are sep
arated b y a long period cortespondtng to real w ork conditions o f investigative bodies (here: tw o w eeks).
The results suggest a negative answ er and indicate that in future research, long intervals betw een description and identification should be introduced. T hese long periods m ay be the reason w h y the verbal overshadow ing effect detected in the laboratory is n o t a danger in natural conditions.
P roviding a p erp etra to r’s description, how ever, in fluenced future recognition in the form o f a change in strategy at the m om ent o f identification consistent w ith the suggested criterion shift [3]. The question as to w hy providing a description should strengthen this criterion rem ains to be answ ered in further research.
C lare and L ew andow sky [3] suggest th at people, u su ally n o t having any experiences in preparing a descrip
tion, perceive this task as difficult and - havtng no reference - are n o t sure i f the descript ion th ey have p ro v id ed is good enough. This subjective sense o f dif
ficulty w eakens th eir tru st in th eir ow n m em ory in fu
ture recognition and inclines them to make an identri fication decision m ore rarely. F rom the conducted re search it does n o t transpire th at there w as a sim ilar ef
fect w hen filling in the Face R ating Scale, as significant differences in distribution o f answ ers betw een this
group and the group w ho d id n o t describe the p erp etra
to r w ere n o t found. The obtained results incline us to a quite unexpected conclusion: m aybe the stable in flu ence o f a free description on recognition (i.e. occurring after several w eeks) tends to be pos itive rath er than negative. The effect o f preparing a description is that a w itness w ill refrain from indicating som eone rather than identify an innocent person as a perpetrator (at the sam e tim e, the num ber o f correct identifications is not low ered).
The obtained results do no t confirm the greater u se fulness o f the Face R ating Scale for investigative b o d ies w hen com pared to a free description. U ndoubtedly, a scale enables w itnesses to provide a greater am ount o f d etailed inform ation about the face o f a perpetrator (ret earch conducted b y the authors also confirm ed this), b u t it d id n o t help persons w ho h ad n o t seen the p erpetrator (m ost probably it even h indered them ).
A single study, o f course, does n o t determ ine the q u al
ity o f a tool, b u t there exist theoretical prem ises o f its lim itations. A basic problem for a w itness is to “tra n s
late” a m ental representation o f a face - w hich is o f a holistic character - into a list o f characteristics, and for a recipient o f a description (potentially a police o f
ficer) - the reverse process. The structure o f a free d e scription o f a face m ay be clo ser to a natural repre t sentation - in o ther w ords closer to how bo th the w it
ness and the police officer are supposed to “ see” a face in th eir m inds - w hen com pared to a filled-in q uestion
naire, in w hich bo th dim ensions o f des cript ion and th eir order are im posed.
Re fer ences
1. Brigham J. C., Meissner C. A., Wasserman A. W., Ap
plied issues in the construction and expert assessment of photo lineups, Applied Cognitive Psychology 1999, 13, 73-92.
2. Brown C., Lloyd-Jones, T. J., Robinson M., Eliciting per
son descriptions from eyewitnesses: A survey of potice perceptions of eyewitness performance and reported use of interview techniques, European Journal o f Cognitive Psychology 2008, 3, 529-560.
3. Clare J., Lewandowsky, S., Verbalizing facial memory:
criterion effects in verbal overshadowing, Journal ofEx- perimental Psychology: Learning, Memory and Cogni
tion 2004, 4, 739-755.
4. Dodson C. S., Johnson M. K., Schooler J. W., The verbal overshadowing effect: why descriptions impair face rec
ognition, Memory and Cognition 1997, 2, 129-139.
5. Fashing I. A., Ask K., Granhag P. A., The man behind the mask: accuracy and predictors of eyewitness perpetrator
descriptions, Journal o f Applied Psychology 2004, 4, 722-729.
6. Finger K., Pezdek K., The effect of cognitive interview on face identification accuracy: release from verbal overshad
owing, Journal o f Applied Psychology 1999, 3, 340-348.
7. Luus C. A. E., Wells G. L., Eyewitness identification and the selection of distracters for lineups, Law and Human Behavior 1991, 1, 43-57.
8. Meissner C. A., Brigham J. C., A meta-analysis ofthe ver
bal overshadowing effect in face identification, Applied Cognitive Psychology 2001, 6, 603-616.
9. Meissner C. A., Sporer S. L., Schooler J. W., Person de
scriptions as eyewitness evidence, [in:] The handbook of eyewitness psychology. Volume II: Memory for people, Lindsay R. C. L., Ross D. F., Read J. D. [et al., eds.], LEA Publishers, New Jersey 2007.
10. Schooler J. W., Verbalization produces a transfer inap
propriate processing shift, Cognitive Psychology 2002, 8, 989-997.
11. Schooler J. W., Engstler-Schooler T. Y., Verbal overt shadowing ofvisual memories: Some things are better left unsaid, Cognitive Psychology 1990, 1, 36-71.
12. Shepherd J. W., Ellis H. D., Face recall - methods and problems, [in:] Psychological issues in eyewitness identi
fication, Sporer S. L., Malpass R. S., Kohnken G. [eds.], Lawrence Erlbaum Associates, Mahwah 1996.
13. Sporer S. L., Person descriptions as retrieval cues: do they really help?, Psychology, CrimeandLaw 2007,6,591-609.
14. Tanaka J. W., Farah M. J., Parts and wholes in face recog
nition, Quarterly Journal o f Experimental Psychology 1993, 2, 225-245.
15. Van Koppen P. J., Lochun S. K., Portraying perpetrators:
the validity of perpetrator descriptions by witnesses, Law and Human Behavior 1997, 6, 661-658.
16. Wilcock R., Bull R., Milne R., Witness identification in criminal cases. Psychology and practice, Oxford Univer
sity Press, Oxford 2007.
17. Wogalter M. S., Effects of post-exposure description and imaging on subsequent face recognition performance, Proceedings ofthe Human Factor Society 1991,5,575-579.
18. Yuille J. C., Cutshall J. L., A case study of eyewitness memory of a crime, Journal o f Applied Psychology 1986, 2, 291-301.
Corresponding author
dr hab. Agnieszka Niedźwieńska, prof. UJ Uniwersytet Jagielloński
Instytut Psychologii al. Mickiewicza 3 PL 31-120 Kraków
e-mail: a.niedzwienska@uj.edu.pl
WPŁYW RYSOPISU SPRAWCY PRZESTĘPSTWA
NA JEGO IDENTYFIKACJĘ PRZEZ NAOCZNYCH ŚWIADKÓW I ORGANY ŚLEDCZE
1. Wprowadzenie
Rysopisy sprawców przestępstw można odnaleźć w większości zeznań naocznych świadków. Choć świadko- wte na ogół trafnie ret acj onują elementy wyglądu spraw t cy [18], to jednak rysoptsy są zazwyczaj mało szczegóło
we [15] i ogólnikowe [5]. Ich wartość informacyjna oce
niana jest jako zbyt niska, aby mogły one stanowić efek
tywny środek wykrywczy [16]. W praktyce śledczej ce
lem rysopisu j est zawężenie na potrzeby poszukiwań puli osób mogących potencj alnie być sprawcami przestęp t stwa. M ogą być one również wykorzystane do konstruk
cji parady identyfikacyjnej [7] oraz do oceny rzetelności przeprowadzanych okazań [1].
Problematyka reprodukcji (ang. recall) wyglądu oraz rozpoznawania (ang. recognition) sprawców przestępstw przez świadków m a fundamentatne znaczent e dla prak
tyki organów śledczych. Reprodukcja znajduje zastoso
wanie, gdy świadek przestępstwa podaje rysopis jego sprawcy, a rozpoznanie, gdy dokonuje identyfikacji po
dejrzanego w toku okazania. W ciąż bez odpowiedzi po
zostaje wiele pytań dotyczących wzajemnych relacji tych zdolności pamięciowych. Po pierwsze, czy reprodukcja w yglądu twarzy wpływa pozytywnie bądź negatywnie na zdolność do jej późniejszego rozpoznania? Po drugie, czy forma, w jakiej dokonywana jest reprodukcja, m o
dyfikuje kierunek lub siłę tego wpływu? I wreszcie, czy forma dokonanej reprodukcji wpływ a na zdolność do rozpoznania opisywanego sprawcy przez osoby, które nigdy go nie widziały?
Dotychczasowe badania nad wpływem uprzedniej re
produkcji na następujące po niej rozpoznanie nie pozw a
lają na formułowanie na ich podstawie zaleceń dla orga
nów ścigania ze wzgl ędu na brak realizmu śledczego w stosowanych procedurach eksperymentalnych. Krótkie odstępy czasowe pomiędzy reprodukcją a rozpoznaniem, gdy w autentycznych postępowaniach karnych upływ czasu m iędzy zeznaniem a okazaniem wynosi kilka ty
godni, a naw et miesięcy, zm uszają do ostrożności w ge
neralizowaniu uzyskiwanych wyników na realia wym ia
ru sprawiedliwości. W obec jakości rysopisów sformu
łowano wiele zarzutów, ale na weryfikację wciąż czekają narzędzia mające na celu ułatwienie procesu pozyskiw a
nia opisu wyglądu sprawcy oraz poprawę jakości samego rysopisu. Ostatecznie rysopis sprawcy przekazany zo
staje jednostkom policji zajmującym się poszukiwaniem podejrzanego, a funkcjonariusz staje przed koniecznoś
cią zbudowania w swoim umyśle wizualnej reprezentacji
twarzy sprawcy na tyle adekwatnej, aby w zetknięciu ze sprawcą był zdolny go zidentyfikować. W literaturze przedmiotu próżno jednak szukać badań weryfikujących w pływ rysopisu na kształtowanie reprezentacji um ysło
wej wyglądu sprawcy u odbiorcy rysopisu.
Doniesienia eksperymentalne wskazują, iż reproduk
cja wyglądu twarzy sprawcy wpływa negatywnie na zdol
ność do późniejszego rozpoznania opisywanej twarzy (por. [8]). Zjawisko to nazwano werbalnym zacienio- waniem (ang. verbal overshadowing [11]). Jego w ystę
powanie potwierdzono w licznych eksperymentach (np.
[4, 6]), jednak niejasna pozostaje kwestia długotrwałości tego efektu. Dopiero w iedza o długofalowych skutkach werbalizacji pozwoli na oszacowanie ryzyka, jakie dla praktyki śledczej niesie to zjawisko. Niejasne są również jego przyczyny. Zgodnie z hipotezą interferencji (ang. re
coding interference) rezultat werbalizacji wyglądu tw a
rzy sprawcy, czyli rysopis, koliduje z oryginalnym w i
zualnym wspomnieniem twarzy, utrudniając dostęp do niego, a naw et prowadząc do jego zmiany [16]. Suge
rowano także, iż przyczyna werbalnego zacieniowania leży w nieadekwatnej zmianie procesów przetwarzania (ang. transfer inappropriate processing shift, TIPS [10]) polegającej na tym, iż opis prowadzi do zmiany procesów przetwarzania na procesy stosowne dla bodźców nada
jących się do werbaltzacji, które podczas późniejszego rozpoznawania uniem ożliw iają odwołanie się do niewer
balnych procesów przetwarzania. Najnowsze w yjaśnie
nie wskazuje z kolei, iż za efekt werbalnego zacieniowa
nia odpowiada wzrost tendencji do niewskazywania ko
gokolwiek w paradzie identyfikacyjnej. Zgodnie z tą pro
pozycją, werbalizacja wyglądu sprawcy prowadzi do przy
jęcia przez świadków bardziej rygorystycznych kryteriów podejm owania decyzji identyfikacyjnych (ang. criterion shift), a tym samym częstszego uznawania nieobecności sprawcy w paradzie niż wskazywania któregoś z uczest
ników okazania [3].
Rysopisom podawanym przez naocznych świadków często zarzuca się zwięzłość i niekompletność [2]. Przy
czyn tego stanu rzeczy należy doszukiwać się z jednej strony w poznawczej specyfice umysłowej reprezentacji twarzy stanowiącej złożoną całość, której nie można bez uszczerbku dla tej holistycznej reprezentacji rozłożyć na poszczególne części składowe [14]. Reprezentacja tw a
rzy je st układem trudnym, o ile nie niemożliwym do zde- komponowania, a jej w erbalny opis stanowi próbę takiej dekompozycji. Z drugiej strony na ogólnikowości rysopi
su waży niedostatek słownictwa antroposkopijnego do
opisu charakterystyk wyglądu. O ile bariery poznawcze m ogą być trudne do przezwyciężenia [1 2], o tyle rem e
dium na brak słownictwa m ogą okazać się rozbudowane kwestionariusze cech wyglądu, w których na kilkustop
niowych skalach opisuje się wskazane charakterystyki.
Tego typu narzędziem jest Skala Oceny W yglądu Twarzy (ang. Face Rating Scale [13]) autorstwa Siegfrieda L. Spo- rera zawierająca 53 pozycje, z których większość to dw u
biegunowe wymiary opisujące daną kategorię, na przy
kład twarz wąska - szeroka, włosy proste - kręcone.
Zadanie osoby wypełniającej kwestionariusz polega na oszacowaniu na 5-stopniowej skali, który wym iar bar
dziej odpowiada twarzy sprawcy. Dane dotyczące w pły
w u wypełniania kwestionariusza na później sze rozpozna
nie sprawcy są niejednoznaczne [13, 17]. Nie weryfiko
wano natomiast wpływu uzyskanego w ten sposób opisu na zdolność do rozpoznania sprawcy przez poszukują
cych go policjantów, choć sytuacja taka wydaje się naj
lepszą m iarą skuteczności wykrywczej rysopisu.
W dwóch przeprowadzonych eksperymentach anali
zowano wpływ werbaltzacji wyglądu sprawcy na jego późniejsze rozpoznawanie. Biorąc pod uwagę ogranicze
nia dotychczasowych eksperymentów, w badaniach włas
nych zadbano o odzwierciedlenie warunków z praktyki organów ścigania oraz praktyczne implikacje wyników, to znaczy: 1) znacząco wydłużono odroczenie między w erbalizacją i identyfikacją; 2) weryfikowano praktycz
n ą użyteczność Skali Oceny W yglądu Twarzy jako m oż
liwości alternatywnej wobec tradycyjnego rysopisu oraz 3) przeanalizowano wpływ formy opisu sprawcy na zdol
ność jego identyfikacji nie tylko przez świadka, ale i od
biorcę opisu. Uznając występowanie werbalnego zacie- niow ania i zgodnie z koncepcją zaostrzenia kryterium rozpoznawania, w pierwszym eksperymencie oczekiwa
no, że: 1) odsetek poprawnych identyfikacji uprzednio widzianego sprawcy dokonanych przez osoby w później
szym zadaniu rozpoznawczym będzie wyższy w grupie kontrolnej, nieodtwarzającej wyglądu sprawcy, niż w dwóch grupach eksperymentalnych, które w erbalizują jego wygląd; 2) odsetek odrzuceń parady jako niezawie- rającej sprawcy będzie wyższy w grupach eksperymen
talnych niż w grupie kontrolnej. W świetle dostępnej literatury trudno było sformułować przewidywania co do kierunku różnic między dwiema grupami eksperymental
nymi - podającą rysopts i wypełniającą kwestionariusz.
W drugim eksperymencie, testując przydatność Skali Oce
ny W yglądu Twarzy, spodziewano się, że: 3) poziom po
prawnych identyfikacji sprawcy w zadaniu rozpoznaw czym przez osoby, które nigdy go nie widziały, będzie wyższy w grupie, która zapoznała się ze szczegółowym kwestionariuszem wyglądu sprawcy niż w grupie, która zapoznała się ze swobodnie wygenerowanym rysopisem.
2. Eksperyment 1 2.1. M etoda
2.1.1. O soby badane
W eksperymencie udział wzięło 47 kobiet i 28 m ęż
czyzn (średnia w ieku 21,94, SD = 2,38), studentów W y
działu Praw a i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskie
go, których losowo przydzielono do jednej z trzech rów no licznych grup eksperymentalnych. W zamian za uczest
nictwo w badaniach osoby uzyskały 2 dodatkowe punkty do jednego z egzaminów.
2.1.2. M ateriały
W badaniu użyto trwającego 15 sekund filmu nakrę
conego na potrzeby eksperymentu, który przedstawiał napad rabunkowy na m łodą kobietę. W okazaniu użyto fotografii 6 m ężczyzn sfotografowanych od szyi w górę na białym tle, w tym fotografii sprawcy. M ężczyźni zo
stali dobrani pod względem ich podobieństwa do sprawcy oraz wzajemnego podobieństwa. Wykorzystano również Skalę O ceny W yglądu Twarzy [13]. W polskiej adaptacji tego narzędzia wprowadzono kilka modyfikacji. Osoby badane dokonywały oceny charakterystyk na 6-punkto- wej skali, aby zminimalizować ryzyko w yboru środko
wego punktu na skati. W prowadzono także możltwość w yboru odpowt edzi „nie wiem”, przy czym instrukcj a wskazywała, by odwoływać się do tej odpowiedzi tylko w wypadku rzeczywistej niewiedzy co do wyglądu okreś
lonej charakterystyki.
2.1.3. P rocedura
Badanie miało charakter grupowy. Pierwszy etap pro
cedury - prezentacja filmu - był identyczny dla w szyst
kich grup, kontrolnej i dwóch eksperymentalnych. Po wyświetleniu filmu grupa kontrolna została zaangażowa
na w działania niemające związku z m anipulacją ekspe
rymentalną. Pierwsza grupa eksperymentalna została po
proszona o sporządzenie możliwie najbardziej kom plet
nego rysopisu sprawcy, skoncentrowanego na opisie jego twarzy. Druga grupa eksperymentalna otrzymała do w y
pełnienia Skalę Oceny W yglądu Twarzy z prośbą o pre
cyzyjne i dokładne udzielenie odpowi edzi na skal ach w odniesieniu do twarzy obserwowanego na filmie spraw
cy. Po upływie dwóch tygodni zorgantzowano drugie spotkanie dla wszystkich trzech grup. Osobom badanym zaprezentowano jednocześnie fotografie 6 mężczyzn, po
śród których umieszczono zdjęcie sprawcy z prezentowa
nego wcześniej filmu. Zadanie osób badanych polegało na podjęciu decyzji identyfikacyjnej poprzez wskazanie fotografii przedstawiającej sprawcę lub zadeklarowanie, iż zdjęcia sprawcy nie m a w prezentowanej puli.
2.2. R ezultaty i dyskusja
W pierwszej analizie porównano poziom trafności rozpoznawania we wszystkich trzech grupach, uw zględ
niając liczbę odpowiedzi prawidłowych (wskazań spraw
cy) oraz nieprawidłowych (wskazań innej osoby lub de
cyzji, że zdjęcia sprawcy nie m a w śród prezentowanych zdjęć). Procentowy udział tych dwóch typów odpowiedzi w trzech w arunkach prezentuje tabela I. Test x 2 Pearsona dla tabeli wielodzielczej 2 x 3 nie wykazał istotnych różnic m iędzygrupowych we w zorcu odpowiedzi:
X2(2) = 0,50, p = 0,73.
W drugiej analtzie porównano w trzech warankach dwa rodzaje odpowiedzi nieprawidłowych (procentowy udział błędnych identyfikacji oraz odrzuceń parady iden
tyfikacyjnej prezentuje tabela I). Bliski istotności wynik testu x 2 dla tabeli wielodzielczej 2 x 3 wskazywał, że, ogólnie, na poziomie tendencji, grupy różniły się rodza
jem błędów, jakie popełniały: x 2(2) = 5,77, p = 0,056,
9 = 0,31. Testy t dla proporcji wykazały, że w porów na
niu z grupą niedokonującą werbalizacji, osoby podają
ce rysopis rzadziej identyfikowały kogoś niebędącego sprawcą: t(48) = 2,31, p < 0,05, ale częściej błędnie od
rzucały paradę jako niezaw ierającą zdjęcia sprawcy:
t(48) = 2,04, p < 0,05. Osoby wypełniające kwestiona
riusz nie różniły się ani od grupy kontrolnej, ani grupy z rysopisem w żadnym ze wskaźników.
Przeciwnie do oczekiwań, w eksperymencie nie stwier
dzono zatem werbalnego zacieniowania rozumianego jako obniżenie trafności rozpoznawania widzianej osoby po podaniu jej rysopisu w porównaniu z sytuacją bez w er
balizacji jej wyglądu. Jednocześnie wyniki wskazywały na spodziewany wpływ podania rysopisu na strategię, ja k ą osoba przyjmuje w momencie identyfikacji, to zna
czy częstsze powstrzymywanie się od wskazania kogo
kolwiek. Różnice we wzorcu błędnych odpowiedzi m ię
dzy grupą bez werbaltzacji i z rytopL em były spójne z założeniem, że podanie rysopisu zaostrza kryterium późniejszego rozpoznawania. A by kogoś wskazać, osoba potrzebuje większego podobieństwa między tym, co w i
dzi, a tym, co pamięta. Strategia ta prowadzi do mniejszej liczby błędnych wskazań, ale też do częst szego odrzu
cenia parady pomimo obecności zdjęcia sprawcy.
3. Eksperyment 2 3.1. M etoda
3.1.1. O soby badane
W eksperymencie wzięły udział 34 kobiety i 16 m ęż
czyzn (śr ednia wie ku 20,92, SD = 1,48), studentów W y
działu Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskie
go, których losowo przydzielono do jednej z dwóch rów-
nolicznych grup badawczych. Osoby badane były na
gradzane w taki sam sposób, jak uczestnicy pierwszego eksperymentu.
3.1.2. M ateriały i p ro ced u ra
W eksperymencie użyto fotografii wykorzystanych w pierwszym badaniu oraz rysopisów i Skal Oceny W y
glądu Twarzy wygenerowanych przez uczestników pierw
szego eksperymentu. O soby badane z pierwszej grupy otrzymały po jednym rysopisie, a osoby badane z drugiej po jednej Skali Oceny W yglądu Twarzy, uzyskanych od uczestników pierwszego badania. Zadanie badanych z obu grup pol egało na zapoznaniu się z ich treścią i wyobra
żeniu sobie wyglądu opisywanego napastnika. Następnie sekwencyjnie zaprezentowano uczestnikom z obu grup
6 fotografii mężczyzn, wśród których było zdjęcie spraw
cy. Eksponowano je jed n ą po drugiej, każdą przez 30 se
kund. W instrukcji wskazano, by osoby badane po podję
ciu decyzji co do którejś z fotografii nie zmieniały jej pod wpływem kolejnych prezentowanych zdj ęć, aby zniwelo
wać ryzyko identyfikacji po porównaniu wszystkich oka
zywanych m ężczyzn i w yboru osoby najbardziej podob
nej do opisu. Decyzja identyfikacyjna uczestników po
legała bądź na wskazaniu, która z fotografii przedstawia
ła sprawcę, bądź zadeklarowaniu, iż nie znajdował się on w prezentowanej puli.
3.2. R ezultaty i dyskusja
Analogicznie do eksperymentu pierwszego, osoby iden
tyfikujące na podstawie rysopisu oraz kwestionariusza porównywano na początku ze w zględu na trafność rozpo
znawania, a następnie ze względu na wzorzec odpowie
dzi błędnych (odpowiednie proporcje zawiera tabela I).
Jak wskazywał test x2 dla tabeli 2 x 2, grupy różniły się proporcją odpowiedzi poprawnych i niepoprawnych, to znaczy osoby, który otrzymały rysopts, częśctej trafnie identyfikowały sprawcę niż osoby, które otrzymały w y
pełniony kwestionariusz: x2(1) = 4,35,p < 0,05, 9 = 0,30.
Istotny wynik osłabiło uwzględnienie dokładnego testu Fishera stosowanego wówczas, gdy liczebności w komór
kach były mniejsze niż 5, p = 0,10. N ie było natomśast istotnych różnic m iędzygrupowych w rozkładzie typów odpowiedzi błędnych: x2(1) = 0,32, p = 0,57.
W yniki sugerują, że rodzaj opisu, z którego korzysta
ły osoby badane, wpłynął na trafność rozpoznania, ale w sposób przeciwny do oczekiwań (wniosek o różnicach międzygrupowych trzeba jednak traktować ostrożnie, ponieważ przy zastosowaniu bardziej rygorystycznego testu wystąpiły one na poziomte słabej tendencj i). Ko t rzystanie ze szczegółowego kwestionariusza w porów na
niu z dysponowaniem swobodnym rysopisem nie popra
wiło rozpoznawania, a prawdopodobnie je pogorszyło, nie potwierdzając tym samym wyższej użyteczności Ska
li Oceny W yglądu Tw atzy w rozpoznawaniu osób na podstawie opisu.
4. Ogólne wnioski
W przeprowadzonych badaniach analizowano, czy szkodliwy w pływ werbalnego opisu twarzy na późniejsze rozpoznawanie występuje również wtedy, gdy dzieli je długi - i odpowiadający realnym warunkom pracy orga
nów śledczych - okres odroczenia (tu dwa tygodnie).
W yniki sugerują odpowiedź przeczącą i wskazują, że w dalszych badaniach trzeba uwzględniać długie okresy odroczenia. Być może sprawiają one, że odkryty w labo
ratorium efekt werbalnego zacieniowania nie stanowi zagrożenia w warunkach naturalnych.
Podanie rysopisu miało jednak trwały wpływ na póź
niejsze rozpoznawanie w postaci zmiany strategii w m o
mencie identyfikacji zgodnie z sugerowanym zaostrze
niem kryterium rozpoznawania [3]. D la dalszych badań pozostaje rozstrzygnięcie, dlaczego sporządzony rysopis miałby to kryterium podwyższać. Clare i Lewandow
sky [3] sugerują, że ludzie, nie mając na ogół doświad
czeń w sporządzaniu rysopisu, spostrzegają to zadanie jako trudne i - nie mając układu odniesienia - nie są pew ni, czy rysopis, jaki podali, jest wystarczająco dobry. To subiektywne poczucie trudności osłabia ich zaufanie do własnej pamięci w późniejszym rozpoznawaniu i skłania do częstszego niepodejm owania decyzji identyfikacyj
nej. Z przeprowadzonych badań nie wynika, by podobny efekt zachodził przy wypełnianiu Skali Oceny W yglądu Twarzy, gdyż nie stwierdzono istotnych różnic w rozkła
dzie odpowtedzi między tą grupą a grupą nieopisującą sprawcy. Uzyskane wyniki skłaniają do dość nieoczeki
wanego wniosku: być może trwały, a zatem występujący po kilku tygodniach w pływ swobodnego opisu na roz
poznawanie jest raczej pozytywny niż negatywny. Nie obniżając liczby poprawnych identyfikacji, sporządzenie rysopisu sprawi, że świadek raczej powstrzym a się przed wskazaniem kogokolwiek niż wskaże jako sprawcę nie
w inną osobę.
Uzyskane wyniki nie potw ierdzają większej użytecz
ności Skali Oceny W yglądu Twarzy dla organów ściga
nia w porów naniu ze swobodnie dokonanym rysopisem.
Skala niewątpliwie um ożliwia świadkom dostarczenie większej liczby szczegółowych informacji o wyglądzie twarzy (przeprowadzone przez autorki badania również to potwierdziły), ale nie pomogło to osobom, które spraw
cy nie widziały (prawdopodobnie wręcz przeszkodziło).
Pojedyncze badanie oczywiście nie rozstrzyga o w alo
rach natzędzia, ale istnieją teoretyczne przesłanki jego ograniczeń. Podstawowym problemem dla świadka jest przełożenie umysłowej reprezentacji twarzy, która ma charakter hotistyczny, na listę cech, a dla odbiorcy ry
sopisu (potencjalnego policjanta) operacja odwrotna.
Struktura swobodnego opisu twarzy może być bliższa jej naturalnej reprezentacji - czyli temu, jak i świadek, i po
licjant m ogą „zobaczyć” twarz w umyśle - w porównaniu z wypełnionym kwestionariuszem, w którym zarówno wymiary opisu, ja k i ich kolejność są narzucone.
