S tu d ia M a ło p o ls k ie n r 6 /2 0 0 2
R enata Gaj
Muzeum miejscem edukacji
(N a w ybranych przykładach z K rakow a)
K ie d yś m ó w iło się, i e te a tr j e s t sztu k ą elita rn ą k in o - m a so w ą . A teraz ( ...) w ięcej w id zó w n iż
n a jw ię ksze p r z e b o je film o w e u zysku je (...) w ysta w a m a la r stw a (...). To są g łęb o kie p rze m ia n y , k tó ry c h n ie s p o só b n ie zauw ażyć.
(Andrzej W ajda 1993)*
W spółczesny człowiek poszukuje nowych miejsc edukacji, wypoczynku, atrak
cyjnego spędzenia wolnego czasu - aktywności, która umożliwi mu samorealizację.
Jednym z takich miejsc jest muzeum.
Potocznie muzeum kojarzy się z miejscem gdzie zgromadzone są stare przedmio
ty będące wytworem człowieka lub natury. Przedmioty te wyeksponowane na wysta
wie i zaopatrzone krótką notką inform acyjną o ich czasie i miejscu pochodzenia, przynależności, czy funkcji jaką spełniały, pokrywa często muzealny kurz i swoista atmosfera powagi (przez młodzież określanej nudą) unosząca się w dużych salach i dłu
gich korytarzach muzealnych gmachów'. Czy tak faktycznie jest ? Czy tak musi być?
Ta niezbyt zachęcająca wizja muzeum często jeszcze funkcjonuje w rzeczywistości i świadom ości przeciętnego człowieka. W zależności od doświadczeń jakie każdy wynosi z m uzeum jest lub nie miejscem, do którego się wraca.
Pojęcie i rozumienie słowna m uzeum ewoluowało na przestrzeni wieków podob
nie jak zmieniały się teorie pedagogiczne, sposoby i metody kształcenia czy wycho
wania.
Tworzenie prywatnych kolekcji, posiadanie zbiorów' sztuki od najdawniejszych czasów było sym ptom em bogactwa, prestiżu i w ładzy1. W spółcześnie zmienia się
* A. W ajda, P o jed yn ek z d n iem d zisie jszy m , „K in o ”, 1993 nr 4.
1 W sp ó łczesn e m uzea z aw d z ięczają sw o ją n azw ę antycznym św iąty n io m zw an y m T em p lu m N ajsław n iejsza zn ajd o w ała się w A leksandrii - u fu n d o w an a p rzez P tolem eusza i Sotera (3 2 3 -2 8 2 p.n.e.) Ś w iątynia M u z zw an a też „ m o u seio n " zy sk ała sobie rozgłos nic tylko ze w zględu na sw oja
błyskawicznie kształt muzeów, ich funkcja społeczna ulega przeobrażeniu. Obok tra
dycyjnie pojętych muzeów, powstają muzea, w których obiekty oddane są do dyspo
zycji gości muzealnych, spełniając w ten sposób funkcję nauki i rozrywki. W Stanach Zjednoczonych, gdzie popularność muzeów wzrasta w trybie przyspieszonym, mu
zea swoim charakterem przypominają często kluby czy ośrodki warsztatów twórczych.
Panuje tam pełna swoboda w dostępie do ekspozycji, organizowane są zajęcia o cha
rakterze kreacyjnym. W krajach afrykańskich powstają muzea - izby spotkań, nawią
zujące do tradycyjnych m urzyńskich w spólnotow ych chat, m iejsc plem iennych inicjacji, zaklęć i czarów2.
N a muzea adaptowane są budynki, których pierwotna funkcja już wygasła np.
dawne dworce kolejowe, zamki, fabryki, liczne pałace, zdesakralizowane kościoły, bóżnice czy budynki poklasztom e3. Wszystko po to aby ocalić przed zniszczeniem i zapomnieniem dzieła architektury, zabytki kultuiy.
Powstają nowe muzea specjalistyczne, gdzie przedmioty codziennego użytku stają się eksponatami muzealnymi, obiektami kolekcji a ich prezentacja przypomina ency
klopedię, którą można przemierzać, poznawać i doświadczać wszystkimi zmysłami.
Współcześni badacze problematyki muzealnictwa m ówią nawet o fenomenie „umu- zealniania świata”. Wolfgang Zacharias - niemiecki pedagog sztuki, praktyk i teoretyk pedagogiki muzealnictwa widzi w instytucji m uzeum z jej podstawowymi zadaniami (gromadzenia, konserwacji, badania obiektów ale przede wszystkim ich udostępnia
nia publiczności) miejsce edukacji kulturalnej, edukacji dla przyszłości4. Inny niemiecki teoretyk kultury i problematyki muzealnictwa, Gottfried Kroff opisuje ten fenomen w odniesieniu do muzeów zdaniem „Museedisierung des Popularen und die Popula- ń sien m g des M usealen”. Określa tym sformułowaniem nie tylko boom w muzeal
nictwie ale również poprawność tezy o „umuzealnianiu codzienności”5.
kolekcję, ale przede w szystkim przez ed ukacyjną d ziałalność. T eg o typu „fundacja'* b yła rodzajem akadem ii nauk zrzeszającej uczonych, głów nie m atem atyków , astronom ów , g eografów i przy ro d n i
ków . a także filozofów . W jej zabudow aniach m ieściły się m iędzy innym i ogród b o taniczny i zo o logiczny. p raco w n ia chirurgiczna, o b serw atorium astro n o m iczn e i biblioteka. K rzysztof Pom ian - w ybitny b a d a c z p ro b lem aty k i m u zealn ictw a - d o p atru je się p o czą tk ó w w sp ó łcz esn y ch m uzeów w św iąty n iach „tem plach” greckich i rzym skich, gdzie g ro m ad zo n o ofiary składane bogom udostęp
niając je o k azy jn ie w iernym do podziw iania. W spółczesne m uzea są dzisiaj nie tylko św iątyniam i - Tem p lu m , ale p rz eo b rażają się w forum dysk u sji i a k ty w n eg o o d bioru - u czestniczenia „w w y sta
w ie” a nie ty lk o tzw . „bycia na w ystaw ie” , zob. Pom ian K., D e r U rsprung d es M useum s, Vom sam - m eln. B erlin 1986, s. 5
2 por. Z ygulski Z. jun., M uzea na świecie. W stęp do m u zea ln ictw a , W arsz a w a l9 8 2 , s.82
* W n ik liw e studium na tem at adaptacji pom ieszczeń w c e lach m uzealnych oraz aranżacji w y
staw m uzealnych p rzedstaw ia prof. J. Św iccim ski, W ystaw y m u zea ln e , t.I. K raków 1992. M uzea i w y staw y m uzealne, t.IV . K raków 1996, s.81
4 Z ach arias W .. Z eitphannm en M u sealisierung, Essen 1990, s. 9
5 K o rff G .. A p o rien d e r M usealisierung, [in:J Z eitp h an o m en M usealisierung. Essen 1990. s. 68 por. G ra f B.. B esuch ero rien tieru n g ais Leitzicl der M u seu m sarb eit in d er B undesrepubli D eutsch- land [in]:G eoffnet! Das M useum lu r den B esucher.10 B ay erisc h er M useum stag L andshut 7 - 9 Juli
1999, s. 21
W spółczesne muzea otwarte dla szerokiej publiczności starają się do niej zbliżyć, odpowiadając na jej zapotrzebowania. W krajach Europy Zachodniej Niemczech.
Austrii, Szwajcarii prowadzone są badania nad publicznością muzealną, odbiorem ekspozycji muzealnych, percepcją wystaw. Coraz częściej działy pedagogiki muze
alnictwa (Działy Naukowo-Oświatowe) proponują nowe formy aktywności i eduka
cji w muzeum takie jak warsztaty plastyczne, literackie, kulinarne, odczyty, projekcje, pokazy filmów zarówno dla dorosłych jak również dla najmłodszej publiczności.
Mówiąc o edukacji w muzeum należy rozumieć tutaj edukację - proces integrują
cy praktyczne wychowanie i praktyczne kształcenie - skierowaną zarówno do dzieci i młodzieży jak również do dorosłych. Muzeum nie pełni zadań edukacyjnych w ro
zumieniu edukacji szkolnej, jest jednak ważnym ośrodkiem wychowania oraz kształ
tow ania opinii i świadomości6. W system ie edukacji m uzeum jest rozumiane jako pozaszkolne „miejsce nauczania”. Wolfgang Zacharias określa tym pojęciem zorga
nizowaną i uznaną społecznie instytucję oświatową, która oferuje różnorodne możli
wości kształcenia i samokształcenia. Termin „miejsce edukacji”, „miejsce nauczania”
określa zarówno terytorium przestrzenne, jak również zakres czasowy. Każde miej
sce edukacji, uczenia się osiąga niepowtarzalność poprzez własną specyfikę procesu edukacji. W tym rozumieniu muzeum jaw i się jako istotne miejsce edukacji w proce
sie samoksztaltowania się człowieka w różnych okresach jego życia7.
W pedagogice samokształtowaniem określa się łącznie proces samokształcenia i samowychowania. Samokształtowanie odnosi się do wszelkich samodzielnych dzia
łań człowieka nastawionych na rozwój osobowy. W pojęciu tym zawarte są cechy charakteryzujące aktywność samorealizacyjną, autokreacyjną, sam owychowawczą oraz samokształceniową. Terminem education (w j. angielskim) czy Bildung (w j. nie
mieckim) objęte są zarówno procesy kształcenia (zdobywania wiedzy), jak również procesy wychowania. Wychowanie skoncentrowane jest na procesie rozwoju czło
wieka i na jego roli w tymże procesie*. Przez całe swoje życie człowiek uczestniczy w procesie edukacji nadając jej świadomie (lub czasem podświadomie) kierunek. Sta
nisław Palka wyróżnia dwa typy działań: działania dośrodkowe jako oddziaływanie bezpośrednie lub pośrednie jednostki na jednostkę w ciągu całego życia (sprzyja to rozwojowi człowieka) oraz działania odśrodkowe, czyli permanentne sam owycho
6 D. H erlcs. D a s M useu m u n d d ie D inge. W issenschaft. P resentation. P a d a g o g ik, Frankfurty M ain, N ew Y ork 1996, s. 1 4 2 -1 7 4
7 K. W esch c n fcld cr, Z a c h a ria s W .. H a n d b u c h M u se u m s p a d a g o g ik , D u s se ld o rf 1992, s. 94 R. G aj. W ystaw a w m u zeu m - m ed iu m e d u ka cji poza szko ln ej, „S ztuka i p edagogika” II, K rakow skie sesje naukow e. |r e d .| J. S am ek, K raków 1999, s. 179-182
8 E dukacja (/. łac. ed u calio ) ozn acza w ychow anie i kształcenie. Jednak k ształcenie rozum ieć tutaj należy nie tylko ja k o o siągnięcie um iejętności zw iązanych z u zyskaniem zaw odu, w ykształcenia ale rów nież jak o perm anentne k ształcenie się i w ychow yw anie w okresie całego życia, a nic tylko w o kre
sie dorastania.
wanie. samodoskonalenie, samokształtowanie, które dotyczy zarówno sfer)' moral
nej, estetycznej, fizycznej, jak również intelektualnej9.
Jednostka w świetle tej teorii potrzebuje bodźców, które umożliwią jej pełny roz
wój w ciągu całego życia. W tej sferze edukacji odpowiedzialne są nie tylko rodziny, czy szkoła ale również instytucje kultury, organizacje, stowarzyszenia czy fundacje, które za cel stawiają sobie kształcenie, wychowanie czy dokształcanie społeczeństwa.
Fakt uznania muzeum za m iejsce edukacji kulturalnej, kształtowania i odnajdy
wania tożsamości, identyfikacji kulturowej, prowadzenia badań i poszukiw ań.,aniej- sca labolatorium” czy „miejsca permanentnej konferencji” (używając określeń Josefa Boysa) zobowiązuje współczesnych pedagogów do wprowadzania w nim edukacyj
nych działań na miarę XXI wieku.
Atrakcyjność muzeum przejawia się w programach wystaw i ofertach edukacyj
nych znajdujących swoje społeczne uznanie. Na funkcję edukacyjną muzeum zwró
cono szczególną uwagę w latach 60. XX wieku powołując do życia w każdym muzeum oddział naukowo - oświatowy (pedagogiki muzealnictwa)10. Aktywność pedagogów muzealnictwa szczególnie widoczna w ostatnich lat w krajach Europy Zachodniej (Niemcy, Austria, Szwajcaria, Anglia) przyczyniła się nie tylko do nowej formy uprzy
stępniania obiektów muzealnych publiczności ale przede wszystkim do umocnienia pozycji m uzeum jako miejsca o społecznej randze, które powinno stać się w przy
szłości ośrodkiem obowiązkowej edukacji. Edukacji tej nie należałoby utożsamiać z nauczaniem w szkole, a wręcz przeciwnie. Nauczanie (uczenie się w muzeum) nie zawsze zakłada konkretne cele i efekty nauczania. Jego zadaniem jest zwrócenie uwagi na problem, zjawisko, ma być ono inspiracją do stawiania pytań, poszukiwań i znaj
dowania odpowiedzi wr ramach proponowanego tematu (np. wystaw)', prezentowa
nych obiektów' i treści). Każda akcja edukacyjna (działanie wychowawcze) jest bardzo często poprzedzona i uzupełniona refleksją pedagogiczną. Refleksja w pedagogice muzealnictwa nastawiona jest na praktykę edukacyjną (metody i techniki), formę prze
kazu i komunikacji (dydaktykę). Pedagogika rozumiana jest tutaj jako system wiedzy
9 S. Palka., M etodologiczne a sp e k ty up ra w ia n ia p e d a g o g iki, | w: [ S .P alka (red.). O rientacje w m e todologii badań p ed a g o g iczn y ch , K raków 1998, s. 10, por. S. Palka. M etodologiczne a sp e k ty badań w ychow aw czych fu n k c ji s z tu k i,\w : |P. S ch ein er (red.) A sth eń sch e E rziehung, D u sseld o rf 1987. s. 5 9 - -6 3 . A utor postuluje, aby sam o k ształo w an ie człow ieka, które pow inno się opierać na określonych p odstaw ach aksjologicznych, w zorach m oralnych, w artościach m oralnych i estety czn y ch , uznać za w ażny elem ent now oczesnej pedagogiki (nauk pedagogicznych). K ultura a w szczególności sztuka p ow inna w w ięk szy m stopniu stać się w p raktyce p edagogicznej środkiem k ształto w an ia i sam o- k sz tałto w an ia c zło w iek a , zaś jej walory' w y ch o w aw cze należy u w zg lęd n iać szerzej w k reow aniu pedagogiki ja k o dyscypliny nau k o w ej, k tó ra nie ogranicza sw oich analiz ty lk o do d ziałaln o ści in stytucjonalnych (system szkolnictw a), lecz także uw zględnia rów nież w dużym stopniu sam okształto- w anic człow ieka w ciągu całego życia. M uzeum je s t m iejscem (instytucją), które m oże w tym procesie stać się w ażnym elem entem .
10 W. S ie ro sz ew sk i, O c h ro n a d ó b r k u ltu r y na fo r u m m ięd zy n a ro d o w y m w św ie tle leg isla c ji U N E S C O . W arszaw a 1974, s.96
teoretycznej dotyczącej szeroko rozumianej działalności edukacyjnej (wychowawczej i kształcącej). Nie odnosi się tylko do przekazu tej wiedzy, ale stawia pytania a te są zawsze związane z konkretnym adresatem. Pedagogika muzealnictwa, zajmuje się problem ami muzealnictwa w pierwszej linii odnosząc się do potrzeb człow ieka - zwiedzającego muzeum, a nie do przedmiotu - obiektu m uzealnego11. Odnosi się rów
nież do opracowywania i aranżacji wystaw muzealnych przez fachowców prezentu
jących różne dziedziny nauki, którzy nie zawsze poddają refleksji adresata, do którego kierują swój przekaz a jak wiadomo zarówno prezentacja, ekspozycja zbiorów, ich udostępnianie wymaga odpowiedniego uprzystępnienia odwołującego się do podsta
wowych teorii i zasad obowiązujących w wystawiennictwie. Niemiecki badacz zaj
mujący się dydaktyką muzealnictwa Bcmd Rese wskazuje na trzy podstawowe zakresy zadail które winna ona spełniać:
- pośredniczenie między różnymi dyscyplinami naukowymi; pochodzenie kul
turowe, społeczne, historyczne obiektów, rodzaj materiału itp.;
- pośredniczenie między zwiedzającymi a nauką (przedstawienie w zrozumiały sposób powyższych realizacji);
- uwidocznienie różnic między rzeczywistością muzealną a rzeczywistością zwie
dzających (muzealna rzeczywistość, jako swoista rekonstaikcja rzeczywistości, stanowi próbę interpretacji i oceny historii ukazanej za pomocą jej fragmentów, stąd jej wpływ na zmianę wyobrażeń i przekonań zwiedzających)12.
Najważniejszą i najistotniejszą osobliwością wyróżniającą pracę edukacyjną w mu
zeum spośród innych instytucji kultury jest obiekt muzealny - przedmiot - medium edukacji muzealnej. Jest on „ogniskiem zapalnym” procesów edukacji w muzeum.
Licznymi i ważnymi „świadkami historii” są przedmioty, nośniki informacji i warto
ści. Dzieła sztuki dostarczają wiedzy nie tylko o warsztacie pracy artysty, technice czy materiale, z którego zostały wykonane, przede wszystkim informują o środowi
sku kulturowym, społecznym, naturalnym w którym powstały, opowiadają dzieje jego mieszkańców. Zadaniem muzealnictwa według B. Rese jest przekazywanie kulturo
wej tożsamości, inspiracja do refleksji pod pojęciem tożsamości oraz porównania kultur.
W kontekście rozważań nad pedagogiką muzealnictwa należy zwrócić szczególną uwagę na rolę jaką odgrywa w m uzeum pośredniczenie osobowe. Nie chodzi tutaj tylko o kustoszy, osoby opracowujące wystawę i często po niej oprowadzające, ale o szczególne stanowisko pedagoga muzealnictwa, które obejmuje znacznie szerszy zakres obowiązków. Zaw ód pedagoga muzealnictwa określa się jako pośrednictwo pomiędzy obiektem muzealnym a odwiedzającym, które ma na celu zbliżyć i nawią
zać kontakt pomiędzy treściami kultury (o której stanowią przedmioty) a doświadcze
11 D. Herlcs, op. cit., s. 12
12 E. Przybylska, K ształcenie ustaw iczne w m uzeach, „K ultura i Edukacja” 1998, nr 4. s. 77
niem zwiedzającego. Zadaniem pedagoga jest przede wszystkim rozwinięcie dialogu pomiędzy przedmiotem a podmiotem. Przy czym punktem wyjścia dla ich pracy nie są zbiory muzealne same w sobie lecz powiązane z nimi konteksty życia i kultury.
One odgrywają dla współczesnego odbiorcy bardzo ważną rolę gdyż są często zapo
mnianą i niezrozumiała historią13. Dlatego tak istotną rolę odgrywa w tej pracy dobre teoretyczne i praktyczne przygotowanie. Pedagodzy muzealnictwa zrzeszeni w związ
ku: Arbeitsgemeinschaft der Deutschsprechenden Mitglieder der CECA im ICOM und Arbeitskreis Museumspadagogik Reinland und Westfalen w 1988 roku sprecyzowali instytucjonalne i organizacyjne warunki pracy pedagogów muzealnictwa stawiając wobec nich określone wymagania.
Pedagog muzealnictwa musi posiadać ukończoną szkołę wyższą, wiedzę z zakre
su przedmiotów muzealnych: historii, socjologii, historii sztuki, biologii, ekologii.
W pełnym zakresie wymagane jest przygotowanie z zakresu pedagogiki czasu wol
nego, dydaktyki gier i zabaw, kształcenia dorosłych, dydaktyki i metodyki ogólnej, psychologii. Istotnym wymaganiem jest odbycie praktyki pedagogicznej w szkole lub instytucji kulturalno-wychowawczej. Różne są stanowiska samych pedagogów od
nośnie ich poziomu kwalifikacji. Jednak wszyscy zgodnie twierdzą, poprzez zorgani
zowany system nauczania, intensywną zawodową praktykę można będzie wyrównać deficyty kwalifikacyjne, które na tym polu są bardzo duże14.
Ściśle określony został również zakres kompetencji pedagoga. Obejmuje on mię
dzy innymi sporządzanie programu pedagogicznego dla muzeum. Program taki po
winien opierać się na analizie insty tucji, analizie zbiorów oraz potencjalnej publiczności muzealnej czyli środowiska, w którym muzeum funkcjonuje. Przygotowanie takiej analizy stanowi podstawę do przygotowania projektów krótko i długoterminowych.
Plan pracy pedagogicznej musi być treściowo i czasowo skoordynowany z progra
mem działalności muzeum. Obejmując swoją działalnością formy pracy oświatowej i szeroko pojętego pośrednictwa pedagog muzealnictwa kształci i przygotowuje ze
spół współpracowników, kieruje przygotowaniem i prowadzeniem szeregu zajęć dy
daktycznych w m uzeum takich jak kursy praktyczne, projekty, akcje, gry. zabawy przeznaczone dla zróżnicowanych pod względem wieku grup docelowych. W jego gestu leży również przygotowanie i kierowanie imprezami informacyjnymi, wernisa
żami, konferencjami przedmiotowymi, mającymi na celu dokształcanie nauczycieli i wychowawców, jak też naukowego i nienaukowego personelu. W niektórych m u
zeach pedagog przejmuje również na siebie zadanie reklamy, współpracę z masme
diami czyli public relation i publicity.
l- D. D cncrt. D e r M u s e u m s p a d a g o g e a is M itg lie d im M u seu m stea m , \v/:]V em iitlung im M u seu m , B onn 1991, s. 25
14 O potrzebie w p ro w ad zen ia k ształcen ia pracow ników m uzealnych oraz tych. którzy w m u ze
ach m ieliby podjąć pracę w y pow iada się B. B orusicw icz. Stan i p o trze b y m uzealnictw a p o lskieg o - W arszaw a g ru d zień 1993, .Z d a rz e n ia M uzealne” , W arszaw a 1994, nr 9.
Ten szeroki zakres obowiązków i zadań wynika z ukierunkowania się muzeów na widza. Dotarcie do jak najszerszej społeczności wymaga dużej aktywności, która prze
jaw ia się w pracy również poza murami muzeum. W spółczesna definicja muzeum wskazuje więc na dwa podstawowe obowiązki jakie winno ono spełniać w stosunku do obiektu i w stosunku do zwiedzającego. W tym rozumieniu m uzeum jako miejsce edukacji jest instytucją, która stawia na równi badania naukowe opracowywanie zbio
rów z potrzebą udostępnienia ich publiczności.
Miejsce edukacji - muzeum jest instytucją, zróżnicowaną tematycznie ze wzglę
du na charakter gromadzonych przedmiotów i związanych z nimi badań. Współcze
sne muzealnictwo wyróżnia bardzo szeroki zakres dyscyplin naukowych, które budują przekaz i współtworzą pakiet informacyjno - edukacyjny. Systemy podziału, które klasyfikują muzea według przedmiotu kolekcjonowania, odróżniają przede wszyst
kim muzea przyrodnicze od muzeów kulturowych. W takim rozróżnieniu muzea przy
rodnicze („Naturmuseen”) zajm ują się uprzystępnianiem i udostępnianiem struktur stworzonych przez naturę, natomiast muzea kulturowe („Kulturmuseen”) prezentują wszystkie stworzone przez ludzką rękę typy obiektów. Podział ten porządkuje zbiory' ze względu na ich zakres fachowo-naukowy,s. Jerzy Swiecimski - znakomity badacz, teoretyk muzealnictwa i wystawiennictwa - biorąc pod uwagę idee tworzenia zbio
rów i ich prezentacji opracował nowy system podziału muzeów i wystaw. Podział ten odnosi się do aktualnych problemów muzealnictwa i pozwala precyzyjniej uporząd
kować fonny wystaw' i muzeów-. Autor dzieli muzea i wystawy muzealne na cztery kategorie. Muzea o idei „apoteozy”, dla których charakterystyczna jest gloryfikacja twórcy muzeum, a nawet poszczególnych obiektów; muzea i wystawy skupiające się na ekspozycji obiektów' naukowych i problemów z nauką związanych; wystawy i mu
zea o charakterze edukacyjnym i dydaktycznym, w których priorytetem jest uatrak
cyjnianie pokazu i stosowanie zabiegów artystycznych w przekazie oraz czwarta grupa:
wystawy o charakterze „dzieła sztuki - sztuki wystawienniczej” 16.
Przedstawiony powyżej system klasyfikacji zbiorów muzealnych i wystaw' odda
je specyfikę i możliwości prowadzenia działań edukacyjnych. W samym podziale wyłaniają się wystawy i muzea stricte dydaktyczne, ujmujące ju ż w swoim założeniu cele edukacyjne skierowane do różnego typu odbiorców.
Swiecimski wyróżnia dwie postawy odbiorców: pierwsza o nastawieniu estetycz
nym i druga o nastawnemu poznawczym . W tym sensie rozpatryw ane są również wystawy: wystawy tworzone dla tzw. szerszej publiczności, wystawy specjalistycz
ne, przeznaczone dla wąskiego kręgu odbiorców'.* zarówno popularne jak i ściśle na
ukowe. Odnosząc się do tego podziału wystawa spełnia w'obec swojego odbiorcy
15 W eschenfelder, o p . c i t s. 25
16 J. S w iecim sk i, P ro p o zycje n o w ej typ o lo g ii m u zeó w i w y sta w m u zea ln ych - j e j p rzyd a tn o ść p ra ktyc zn a . |w : | St. W alto ś (red)., O puscula M u sea lia , „Z eszyty N au k o w e U niw ersytetu Jagielloń
sk ieg o ” 1993, nr 10, s. 2 8 7 -3 0 2
wieloraką funkcję: kształtuje estetyczną wrażliwość widza, niekiedy inspiruje go twór
czo, uczy, informuje lub dostarcza materiałów do badan naukowych17.
Trafiające do muzeum czy kolekcji obiekty spełniają również inną funkcję w sto
sunku do swojego odbiorcy niż to miało miejsce zanim trafiły na ekspozycję. Zostają one wyłączone z ich naairalnego środowiska (kontekstu) tracą swoją wartość użyt
kową lub znaczeniową. Przez to zmienia się również kontakt osoby z przedmiotem.
Przestrzeń m uzealna jest urządzona nie dla jednej osoby czy wybranej elity (jak to miało miejsce w przypadku prywalnych gabinetów bogatych przemysłowców, miesz
czan, książąt czy duchownych) ale rządzą nią inne wewnętrzne kiyteria, które wykra
czają ponad indywidualne priorytety czy gusta (jakkolwiek priorytety te ustanawiane przez muzeologów narzucane są następnie publiczności)18.
Wprowadzanie innowacji w zakresie pośrednictwa, sposobów prezentacji zbiorów ich opracowań ma na celu dostosowanie ofert do potrzeb, zainteresowań i możliwo
ści percepcyjnych również przeciętnego widza - a nie tylko wąskiej elity kulturalnej.
Erhard Gom brich zw raca uwagę na społeczną presję, wyw ieraną na współczesne muzealnictwo miedzy innymi przez masowy rozwój turystyki. Przekształca ona mu
zea w ośrodki wystawiennicze. W ten sposób wzmacnia się sprzeczność między uni- katowością muzealnego eksponatu i elitarnym charakterem sztuki a wzmocnionym zamówieniem społecznym i intensyfikacją jego funkcji dydaktycznych19.
Muzeum jest w swoim środowisku ważnym miejscem nie tylko spotkania z kul
turą, sztuką ale odgrywa jak już wspomniano ważne funkcje społeczne, wychowaw
cze i kształcące. Jest nie tylko m iejscem edukacji ale również spotkań człow ieka z człowiekiem, atrakcyjnego spędzenia wolnego czasu. Tak jak ewoluują muzea i wy
stawy muzealne tak też zmienia się praktyka oświatowa w muzeach. Oczywiście za
leży to od wielu czynników, biegu historii a w tym samym zmieniających się wymagań oraz możliwości wykorzystywania zbiorów muzealnych w celach dydaktycznych.
17 J. Św iecim ski, W ystaw y m u zea ln e, K raków 1992, s.16, 23
u K. Pom ian, op .cit., s. 15. O bchodzenie się z przedm iotam i, ich o d b ió r w m uzeum jest inne niż to m iało m iejsce w ich naturalnym środow isku. K rzy szto f Pom ian w yróżnia n astępujące elem enty o ceny przed m io tó w m uzealn y ch ? 1. kon tek sty w erbalne (opisy obiektów , w ypow iedzi na ich tem at ró żn ią się: inne słow a o d noszą się do obiek tó w np. podczas cerem oniału religijnego po d czas p o d n iesienia w c zasie m szy lub podczas m o d litw przed obrazem ; inny kontekst posiadają obiekty na w ystaw ie w m uzeum ); 2. p ubliczność (z m ien iająca się n a przestrzeni czasów ; na początku obiekty udostępniał w łaściciel tylko w ybranym o so b o m najbliższym , przyjaciołom , w św iątyni p o k azy w a
ne były w iernym , aż w końcu w m uzeum u dostępnione są w szystkim ); 3. zm iana zachow ań pu b licz
ności w obec o biektów m uzealnych zaró w n o ze stro n y w y staw iających ja k i ze strony o dbiorców , z w iedzających (inaczej z obiektem , przedm iotem obchodzi się konserw ator, inaczej bad ac z w je s z cze inaczej osoba duchow na; inaczej zach o w u je się o dw iedzający św iątynię, a inaczej zw ied zający m uzeum ).
19 E. H. G om brich, The M useum : P ast, P re se m a n d Futurę, C ritical Inąuiry. S pring 1977. vol.3, n r 3 ; podaję za I. W ojnar, M uzeum c zyli trw a n ie o b ecn o ści, W arszaw a 1991, s. 43
W skazane wyżej teoretyczne przesłanki z zakresu m yśli pedagogicznej i muze
ologicznej stanowią tło rozważań do przedstawienia ich realizacji - działań praktycz
nych. Na przykładzie Krakowa - miasta muzeów, miasta, które nie tylko posiada liczne muzea ale samo wraz z architekturą, zabytkowymi pomnikami i kulturą stanowi w szer
szym rozumieniu „ m u z e u m ” - spróbujmy spojrzeć na edukacyjną działalność wybra
nych instytucji.
Wśród wielu krakowskich muzeów działania edukacyjne prowadzi Muzeum Hi
storyczne M iasta Krakowa. Znamienny jest fakt, że w ciągu ostatnich lat muzeum rozbudowało swoja ofertę wykraczając poza tem atykę w ystaw konwencjonalnych wykorzystujących posiadane zbiór)' i zwróciło się do innych instytucji nawiązując z nimi współpracę. Mam tutaj na uwadze cykl wystaw z zakresu sztuki sakralnej po
święcony „Skarbom krakowskich klasztorów.” Zamknięte w krakowskich skarbcach klasztornych liczne dzieła sztuki nie były wcześniej udostępniane publiczności, znali je tylko nieliczni badacze. Wynikało to z tradycji i zwyczajów klasztornych20. Orga
nizowany od 1992 roku przez Muzeum Historyczne M iasta Karkowa cykl wystaw przygotowanych w' większości w oparciu o katalogi zabytków miasta Krakowa, jest nie tylko dowodem postępu ale przede wszystkim daje m ożliwość poznania dotąd nieznanej karty historii miasta, jego skarbów (zabytków)21. Miłośnicy Krakowa mo
gli zapoznać się ze zbiorami skarbców 0 0 . Kapucynów (1992) (w nawiasach podano daty organizacji wystaw). 0 0 . Cystersów (1994), OO. Karmelitów Trzewiczkowych na Piasku (1995), XX. Kanoników Regularnych Laterańskich (1996) 0 0 . Bernardy
nów (1997), SS. Bernardynek (1998), 0 0 . Franciszkanów Reformatów, zbiorami z klasztoru SS. Prezentek (1999), 0 0 . Franciszkanów Konwentualnych (2000), oraz zbiorami Księży Misjonarzy (2001). Prezentowane na wystawach obiekty były wy
cinkiem zbiorów specjalnie wybranych dla celów ekspozycji. Nie wszystkie skarby z klasztorów można pokazać w muzeum. Uniemożliwiają to często ich duże rozmia
ry (należy wziąć pod uwagę przeznaczenie tj. pomieszczenia dla których np. obrazy były malowane: ołtarze kaplic, kościołów, korytarze klasztorne).
W ystaw y o tematyce sakralnej są dobrym medium do nauczania religii, historii kościoła, ikonografii i przyczyniają się również do opracow ań naukow ych, które wcześniej z wielu względów nie były możliwe. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że wystawom towarzyszyły sesje naukowe prowadzone we współpracy z Zakładem
20 J. Sam ek. S ka rb iec ja k o m iejsce ed u ka cji kultu ra ln ej [w:] W ybrane p ro b lem y edukacji i w y
ch o w a n ia d o ro słyc h w okresie p rzekszta łceń u stro jo w ych , K raków 1996, s. 101-108
21 K atalog Z a b ytkó w Sztu ki w P o lsce, t. IV, m. K raków , cz. 3, K o ścio ły i kla szto ry Śródm ieścia 2, [red.) B ochnak A., S am ek J., W arszaw a 1978; K atalog Z a b y tkó w Sztu ki u- P o lsce , t. IV, m. K raków , cz. 4 K azim ierz i Stradom . K o śc io ły i klasztory? 1, 1 red. 1 R cjd u ch -S am k o w a I. Sam ek J., W arszaw a 1987; K atalog Z a b ytkó w S ztu k i w P o lsce , t. IV. m. K raków , cz.V I, K azim ierz i Stradom . Judaica:
B óżnice, b u d o w le p u b lic zn e i c m e n ta r ze , (red .) R ejd u c h -S a m k o w a I, S am ek J., W arszaw a 1995:
S am ek J . , W yposażenie w nętrz kla szto rn ych i ko ścielnych >v K ra ko w ie ja k o źródło d o w iedzy o ku l
turze m ieszc za ń skiej (X V -X IX w ieku), „ Z eszy ty N au k o w e M uzeum H istorycznego M iasta K rako
w a” 1991, z eszyt 18"s. 9 1 -9 9 , il. 1-3.
Wychowania przez Sztukę działającym w Instytucie Pedagogiki UJ oraz Katedrą Sztuki Sakralnej przy Papieskiej Akademii Teologicznej. W ten sposób umożliwiona zosta
ła wspólna dyskusja zarówno historyków sztuki jak i pedagogów czy socjologów.
Efektem sesji były publikacje naukowe i dydaktyczne poruszające interdyscyplinar
ne aspekty sztuki J e j upowszechniania i wychowawczego wpływu na odbiorcę22. Cykl wystaw „Skarby krakowskich klasztorów” prezentowanych w Muzeum Historycz
nym Miasta Karkowa a także wystawy poświęcone zabytkom sztuki sakralnej pre
zentow ane w m uzeach (M uzeum A rchidiecezjalnym czy M uzeum N arodow ym w Krakowie) jest przykładem działań innowacyjnych i stanowi o rozwoju edukacyj
nej działalności muzeum, jego otwarcia się na inne instytucje, formy interaktywnej współpracy pomiędzy instytucjami na co dzień ze sobą nie współpracującymi23.
Stałą propozycją M uzeum Historycznego Miasta Krakowa są organizowane dla najm łodszych odbiorców lekcje m uzealne. Zajęcia prowadzone są przez kustoszy muzeum i pracowników Działu Oświatowego24.
W informatorze dla nauczycieli i osób zainteresowanych proponowane są tematy iekcji we wszystkich oddziałach muzeum z zakresu następujących zagadnień:
„Z dziejów i kultury Krakowa” w Pałacu „Krzysztofory” (Oddział I).
„W alka i męczeństwo Polaków w latach 1939 -1 9 5 6 ” (Oddział II)
„Z historii i kultury Żydów krakowskich” (Odział V)
„Z dziejów Krakowskiego Bractwa Kurkowego” (Odział III) dziejów teatru krakowskiego” (Oddział IV)
M uzeum współpracuje również z M ałopolskim Centrum Doskonalenia Nauczy
cieli przygotowując szkolenia dla nauczycieli historii. Na szczególną uwagę zasłu
gują nowe edukacyjne propozycje muzeum dla szkół i ośrodków edukacyjnych. Pod merytorycznym patronatem i przy współorganizacji muzeum został przygotowany dla szkół podstawowych projekt autorski25. Założenia projektu korelują z założeniami pro
gramu nauczania początkowego „Tożsamość i dziedzictwo regionalne” . Celem pro
22 J. A ksm an, R. G aj, W ychow anie p r z e z sztu kę w dzia ła ln o ści na u ko w ej i dyd a ktyczn ej Z akładu W ychow ania p r z e z Sztukę w Instytucie P ed a g o g iki UJ. |w : | T. A leksander (red.). M yśl p e d a g o g ic z
na p rzeło m u w ieków , K raków 2001. s. 155; por. W ystaw y z zakresu sztuki sakralnej organizow ane są rów nież p rzez M uzeum A rchidjecezjalnc m iasta K rak o w a oraz M uzeum N arodow e; jed n ak for
m a w ystaw z p o łączeniem sesji naukow ych jest w przypadku M uzeum H istorycznego m iasta K ra
kow a w yjątkow a, rów nież z ze w zględu na sw oją k ró tk ą historię.
23 J. Sam ek, W ystawy zabytków ze zbiorów klasztornych i kościelnych w m uzeach K rakow a, „M u
zealnictwo** 1995, nr 37. s. 6 5 -6 8
24 Jest to stała o ferta m uzeum , która naturalnie do p ełn ian a je s t przez tem aty w ynikające z z ap o trzeb o w an ia odbiorców , np. zgłaszane p rzez nauczycieli, o so b y szczególnie zainteresow ane jak im ś o biek tem czy tem atem .
25 M . N iezabitow ski, Zało żen ia do p ro g ra m u n a u cza n ia p oczątkow ego. T o żsa m o ść i d zie d zic tw o regionalne. K raków 2001 (na praw ic m aszynopisu w posiadaniu autora). Pierw sza ed y cja pro
jek tu re alizo w an a je s t od w rześn ia 2001 roku w e w sp ó łp racy ze S zkołą P odstaw ow ą N r 164 im.
Bł. Franciszki Siedliskiej w K rakow ie.
jektu jest zapoznanie dzieci w możliwie przystępny i ciekawy dla nich sposób z histo
rią i kulturą rodzinnego miasta „Kraków moim domem - w tym domu są okna, przez które oglądam ojczyznę”. Program przeznaczony na okres pierwszych trzech lat w szkole podstawowej zakłada wykorzystanie architektury i zabytków miasta jako na
turalnej bazy edukacyjnej dla dzieci. Jak pisze autor projektu Michał Niezabitowski ,jDIa dzieci z Krakowa i Małopolski miasto jest szansą aby w jeg o świetle, jeg o per
spektywie oglądać, poznawać, przysw ajać te treści, które stanowią o wychowaniu patriotycznym, religijnym i moralnym. Ponad to Kraków miasto symbol i miasto wie
lu symboli jest miejscem, w którym się skupia wielowiekowa historia państwa i naro
du, a w dziedzinie nauczania je st jednym z obowiązkowych punktów wielu programów szkolnych. ” Trzyletni program edukacji kończy uroczystość wręczenia dyplomu Be- ana Krakowskiego dla wszystkich uczestników.
W ieloletnią tradycję Muzeum Historii Miasta Krakowa stanowi corocznie organi
zowany Konkurs Szopki Krakowskiej, który skupia zarówno najmłodszych jak rów
nież ju ż bardzo dojrzałych wiekiem uczestników. Rozstrzygnięcie konkurs odbywa się tradycyjnie wf pierwszy czwartek grudnia, przy pomniku Adama Mickiewicza na Rynku a następnie po uroczystym przem arszu do M uzeum Historycznego szopki zostają wyeksponowane i udostępnione zwiedzającym. W ystawa ta co roku cieszy się niezmiennie dużym powodzeniem a tradycja robienia szopek przekazywana jest z pokolenia na pokolenie. Uczestnikami konkursu są zarówno osoby pry watne jak rów
nież grupy zorganizowane np. klasy szkolne.
Konkursy i działania edukacyjne prowadzone są w ostatnich latach coraz częściej w innych m uzeach Krakowa. Na uw agę zasługują działania działu oświatowego Muzeum Narodowego w Krakowie, gdzie dla dzieci w ramach wystaw z zakresu sztuki organizowane są konkursy plastyczne, prelekcje z zakresu technik stosowanych w sztu
ce, a dla dorosłych prowadzone są odczyty w ramach cyklu spotkali ze sztuką26.
Do młodego odbiorcy adresowane są również wystawy tematyczne. Dużym zain
teresowaniem zarówno wśród dzieci jak również dorosłych, nauczycieli, wychowaw
ców' cieszyła się wystawa „Szkoło szkoło! Gdy cię wspominam...” zorganizowana przez M uzeum Etnograficzne w Krakowie (od 17 października 2000 do 10 czerwca 2001). W swoich założeniach kompozycja wystawy integrowała działania interaktywne w raz z tradycyjnym eksponow aniem przedm iotów . Jak piszą autorki scenariusza Wystawa ta je st najpełniejszą realizacją muzealną o tematyce szkolnej ja ka powstała w ostatnich latach. Przedstawiono tu problem atykę szkolnictwa ludowego w ujęciu społeczno-kulturowym, czego dotychczas nie prezentowano wcale lub tylko w bardzo wąskim zakresie. W założeniu wystawa ma nie tylko uczyć, ale także wzntszjać i ba
26 Z. G ołubiew , R o k 2 0 0 0 w M uzeu m N a ro d o w ym w K rakow ie, „Z darzenia m uzealne. Biuletyn O śro d k a D okum entacji Z ab y tk ó w ” , W arszaw a 2000, n r 22. s. 6 -7
wić. Ekspozycji towarzyszyły lekcje muzealne w formie warsztatów przeznaczone dla dzieci ze szkół podstawowych oraz odczyty dla dorosłych27.
Na uwagę zasługuje również działalność dydaktyczna M uzeum Żup Krakowskich w Wieliczce, gdzie zarówno dla turystów jak również dla dzieci i młodzieży szkolnej, mieszkańców Krakowa przygotowywane są ciekawe oferty kulturalne. Oprócz dzia
łalności wystawienniczej muzeum organizuje od lat koncerty muzyki kameralnej.
Koncerty odbywają się w każdą ostatnią niedzielę miesiąca i są ju ż stałym terminem spotkań melomanów, ale nie tylko. Muzeum zajmuje się także działalnością eduka- cyjną w dziedzinie muzyki. Od wielu lat prowadzone są zajęcia umuzykalniające dla dzieci i młodzieży, które odbywają się w Sali Gotyckiej Zaniku Żupnego. Spotkania te stanowią źródło wiedzy z zakresu historii muzyki, postaci kompozytorów, są inspi
racją do muzycznych poszukiwań. Jak z dum ą pisze M ałgorzata Piera - W nowej rze
czywistości muzea powinny stać się kulturalnymi centrami, otwartymi na nowe style, tendencje, kierunki W świetle naszej oferty M ŻK jciwi się ja ko aktywna i twórcza in
stytucja, wychodząca naprzeciw kulturalnym potrzebom odbiorców zarówno wśród miejscowej społeczności ja k i tu ty stów 2*.
Działania nowatorskie z zakresu edukacji muzealnej czy wychowania przez sztu
kę prowadzone są również w galeriach prywatnych sztuki współczesnej w Krakowie.
W roku 2000 zainicjowana została „Galeria dla dzieci” w galerii sztuki współczesnej ,Z derzak”, gdzie w ramach autorskiego projektu pod patronatem Ministerstwa Edu
kacji i Dziedzictwa Narodowego w ciągu roku odbywają się comiesięczne spotkania dzieci i młodzieży ze sztuką współczesną i jej autorami. Uczniowie krakowskich i pod
krakowskich szkół podstawowych i gimnazjów mają możliwość, niejednokrotnie po raz pierwszy nie tylko odwiedzić galerię ale również porozmawiać z artystą czy wy
konać własną pracę29.
Założenia edukacji muzealnej i wychowania przez sztukę zostały opracowane i są realizow ane również w ramach programu „Dzieci w Galerii” prowadzonego przy Domu Kultury im. św. Jadwigi. Zapoznanie dzieci z galeriami sztuki współczesnej działającymi na terenie Krakowa ja k również nauczenie odczytywania przekazów sztuki współczesnej, stosowanych technik, umożliwienie dzieciom i młodzieży uczest
27 M. O leszkicw icz, G. Pyla, Szkoło, szkoło! G d y c ię w sp o m in a m Z d a rz e n ia m uzealne. B iu
letyn O środka D okum entacji Z ab y tk ó w ” , W arszaw a 20 0 1 , nr 24. s. 32.
28 M . Piera, M uzeum Z u p K rakow skich ja k o otw a rte centrum naukow o-kulturalne. W stąp - zo b a cz - oceń. O F E R T A 1999, „Z darzenia m uzealne. B iuletyn O śro d k a D okum entacji Z ab y tk ó w ”, W arszaw a 1999, nr 20, s. 37.
W ram ach k o n certó w odbył się m. In. K oncert M isteriu m P asy jn e „D ics Irea” w w y konaniu O O . S alezjan ó w (27.03.1999), czy C apelli C raco v ien sis pt. P olska m uzyka ep o ki średniow iecza.
29 P rojekt autorski: R. G aj, W ychow anie p rzez sztukę - zajęcia w g alerii sztuki współczesnej, referat w y g ło sz o n y na sesji po p u larn o - naukow ej „O w y ch o w an iu p rzez sztu k ę” zo rg an izo w an ej p rzez T o w a rz y stw o P rz y jació ł N auk w P rzem yślu. M uzeum N aro d o w e Z iem ii P rzem y sk iej i O śro d ek D oskonalenia N zuczycieli w P rzem yślu dn., 8 grudnia 2(X)0 r.: referat oddany do druku w „Sztuka i P ed ag o g ik a IV ” |r e d .| J. Sam ek
nictwa w aktualnych propozycjach kulturalnych miasta, to tylko niektóre z celów szcze
gółowych zakładanych przez autorki programu. W zajęciach stosowane są elementy gry, zabawy bliskie psychice dziecka metody i formy dydaktyczne. Program spotkał się z dużym zainteresowaniem zarówno wśród dzieci i młodzieży krakowskich szkól podstawowych i gimnazjów jak również towarzyszących im nauczycieli. Duże zain
teresowanie w kształceniu przyszłych odbiorców sztuki okazują właściciele prywat
nych galerii (Stannach Gallery, Pałace, Artemis, Krypta u Pijarów, Galeria Autorska B. Chromego), w których realizowane są zajęcia30.
Oczywiście na „krakowskim rynku” pojawia się coraz więcej propozycji nowo
czesnej edukacji i przełamywania stereotypowych metod kształcenia, jednak nie jest to jeszcze stan zadawalający. Muzeum jako miejsce edukacji pozostawia wciąż duże pole możliwości i niezrealizowanych jeszcze pomysłów. Porównując muzealnictwo Polski z innymi krajami Europy Zachodniej wyłaniają się duże braki i niedociągnię
cia w programach wystawowych oferowanych współczesnemu polskiemu odbiorcy.
Muzealnictwo ewoluuje i miejmy nadzieję, że małe inicjatywy edukacyjne przekształcą się w nowoczesne programy edukacyjne. M. Borusiewicza porównując modele orga
nizacji muzeów w Polsce i w Wielkiej Brytanii dostrzega wartość muzeum jako miej
sca przyjem nej i ciekawej edukacji - intelektualnej rozrywki: Z jed n ej strony to współczesność wymyśliła podmiotowe traktowanie widza. który stal się nie tylko do
starczycielem środków i współtwórcą budżetu instytucji, ale takie racją dla ponosze
nia wydatków ze środków państwa, gminy czy’ innego organizatora. Z drugiej strony przypomniano sobie jeszcze głębsze tradycje, gdy muzea były dostarczycielami roz
rywki i miejscami zaspokajania ciekawości określonych grap społecznych. Łatwo było stwierdzić, że w rzeczywistości ow o zaspokajanie, to sposób na szerzenie wiedzy nie tylko wśród uczącej się młodzieży ale i wśród dorosłych. Jak wykazały ostatnie bada
nia - nawet rozrywka w przypadku m uzeów rozumiana je s t powszechnie ja ko sposób tui uzyskanie ciekawych informacji czy zabawę o charakterze intelektualnym31.
M oim zdaniem należy czynić starania aby muzeum było wykorzystywane w obo
wiązkowej edukacji estetycznej i kulturalnej od najmłodszych lat jako element edu
kacji uzupełniającej w stosunku do zajęć prowadzonych w szkole. Zadanie to powinni wykonywać pracownicy działów oświatowych (pedagogiki muzealnictwa) we współ
pracy z nauczycielami, wychowawcami lub rodzicami.
30 J. A ksm an, R. Gaj, „ D zieci w G a le rii”. S p ra w o zd a n ie z p ro jektu p ro w a d zo n eg o p r z y M D K im. św . J a d w ig ii w K rakow ie za i p ó łr o c z e w 2001r. (na p raw ach m aszynopisu); por. J. A ksm an, R. G aj, „ D zieci w G a le rii" - c yk l w a rszta tó w o sztu ce w spółczesnej realizow any w galeriach K ra k o w a , artykuł o ddany do druku w: S ztu k a i P ed ag o g ik a IV jred |. J. Sam ek
31 M . B orusiew icz, W ielka B rytania i P olska, d w a m o d ele organizacji m uzeów , j w: | St. W altoś (red)., O puscula M usealia, .Z e sz y ty N aukow e U niw ersytetu Jagiellońskiego” nr 9, M C C X X J, s. 10.
* * *
Na koniec można postawić pytanie: Czy pedagogika znajduje swoje miejsce w m u
zeum ?
Pedagogika poszukuje niewątpliwie coraz to nowych miejsc, instytucji, metod, narzędzi i przedmiotów nauk pomocniczych, przez które mogłaby oddziaływać - edu
kować, wychowywać, kształcić, kreować, przemieniać. Muzeum potrzebuje jako in
stytucja znajdująca swoje miejsce w demokratycznym społeczeństwie pośrednictwa pedagogiki, w nawiązaniu kontaktu z publicznością muzealną, ogólnie ze społeczeń
stwem, aby w pełni mogło się określić jako instytucja naukowa - kształcąca, rozwija
jąca, podnosząca wiedzę i kulturę, inspirująca twórczo każdego człowieka bez względu na jego wiek i wykształcenie czy przynależność społeczną. Jednak aby tak było trze
ba do tego przygotować odbiorcę, zachęcić go i zainteresować. Muzeum aby konku
rować z licznymi formami pośrednictwa kultury (kino, teatr, klub, dom kultury) czy łatwej komercyjnej rozrywki musi być atrakcyjne i otwarte na szerszą publiczność, niż tylko grupy koneserów, artystów czy wąskiej elity intelektualnej - specjalistów, do której przemawia język i inscenizacja prezentowanych obiektów.
W Polsce inicjatywy ciekawych i twórczych zajęć w m uzeum są wciąż incyden
talne, a tradycyjne lekcje muzealne nie zawsze należą do interesujących, przez co nie zawsze trafiają do współczesnej młodzież}', żyjącej w środowisku multimedialnych przekazów i szybkiego tempa przepływu informacji. Interaktywne sposoby prezenta
cji, warsztaty, projekty w muzeum, pozwalające na aktywne uczestniczenie każdemu dziecku, młodemu człowiekowi czy dorosłemu w zajęciach, jego indywidualne zaan
gażowanie, pracę w grupie są stosowną i dobrą metodą na atrakcyjne spędzenie czasu w muzeum - przyjemną i interesującą edukację.
Reasumując - muzeum potrzebuje niewątpliwie inspiracji i pomocy od pedagogi
ki w uprzystępnianiu swych zbiorów tzn. metod jakim i się posługuje w swoich dy
daktycznych działaniach
S u m m a r y
MUSEUM - THE PLACE OF EDUCATION
Education in museum is the topie of the aniele entitled “M useum - the place of education”. The author specifies the role of a museum. namely collecting, preserv- ing, storing and making the art available to everyone. A m useum pedagogical worker acts a very important role in shaping and educating a man throughout their whole lives.
In addition, museum as an outside school institution stimulates a permanent intelectu- al and aesthetic development o f a man. The Historical M useum of Cracow is an ex- ample o f a museum which realises a wide rangę of educational activities. In the light of other Cracow museums, there are shown the ways and methods of didactic activi- ties carried in museums as well as in galleries. The author stresses that museum should be used in an obligatory aesthetic and cultural education o f popils from the earliest period of their studies. Moreover, it ought to be done as a complementory element of education in relation to the classes taken at school. Such a task should be performed by the workers of the educational departments. These kinds of the activities are moslty visible in the countries o f Western Europę. Germany, Switzerland. Austria and Eng- land as well as in the USA. In Poland breath-taking m useum activities are still extre- maly rare. Nevertheless, traditional m useum lessons are taken by young people as tedious and not stimulating whatsoever. Even though. they are not understood by con- temporary teenagers who are thoroughly captivated by the enormous power of media and the internet. Still, interactive ways o f presentations, workshops and projects per
formed in museums let everybody actively participate in them. Moreover, individual engagem ent or group w ork are indubilably an attractive way of spending time in a museum as well as an interesting educational occupation.
Translated by: Katarzyna Popiel
Stalą propozycją są organizowane dla najmłodszych odbiorców lekcje muzealne. Ekspozycja „Z dziejów i kultury Krakowa"
w Pałacu „Krzysztofory", Rynek Główny 3 5 . (fot. R. Gaj).
Konkurs Szopki Krakowskiej skierowany jest zarówno do dzieci i młodzież jak również do dorosłych. Rozstrzygnięcie konkurs odbywa się tradycyjnie w pierwszy czwartek grudnia, przy pom niku Adam a AAickiewicza no Rynku Głównym W okresie świąt Bożego Narodzenia szopki udostępnione sq zwiedzającym w M uzeum Historycznym M iasto Krakowa, (łot. R. Gaj).
Uczniowie krakowskich i podkrakowskich szkót podstawowych i gim nazjów m ają możliwość, niejednokrotnie po raz pierwszy nie tylko odwiedzić galerię ale również porozmawiać z artystą czy wykonać w łasną pracę. Zajęcia w ramach projektu „Galeria dla dzieci" w galerii sztuki współczesnej „Zderzak" do w ystaw y „M olostw o m aterii" 2 0 0 0 r.
(fot. R. Gaj).
W M uzeum Norodowym w Krakowie prowadzone sq dla dzieci konkursy i działania edukacyjne. W ramach w ystaw z zakresu sztuki organizowane są konkursy plastyczne, prelekcje z zakresu technik stosowanych w sztuce, a dla dorosłych prowadzone sq odczyty w ramach cyklu spotkań ze sztuką. Gmoch M uzeum Narodowego w Krakowie przy Al. Mickiewicza, (fot. R. Gaj)
Duże zainteresowanie w kształceniu przyszłych odbiorców sztuki okazują właściciele prywatnych galerii. Galeria Autorska B. Chromego - zajęcia w ramach program u realizowanego przy M D K im. św. Jadwigi „Dzieci w Galerii" 2001 r. (fot.
R. Gaj).
Ekspozycje m uzeolne są dobrym m edium w nauczaniu ikonografii, religii, historii w łasnego regionu, poznaw ania' , 1 1 '* , obrzędów i obyczajów. W ystaw a „Z historii i kultury Żydów krakowskich" Stara Bożnica - V Oddział M uzeum Historii M iasta Krakowa, ul. Szeroka 24, 2 0 0 2 r. (fot. R. Gaj)
12226910
M uzeum jest w swoim środowisku ważnym miejscem nie tylko spotkania z kulturą, sztuka ale odgrywa ważne funkcje społeczne, wychowawcze i kształcące. Stara Bożnica - W ystaw a „Z historii i kultury Żydów krakow skich" 2 0 0 2 r.
(fot. R. Goj)
