Procesy fluwialne
1. Cele lekcji
a. Wiadomości - do zapamiętania:
- definicje procesów fluwialnych, spływu powierzchniowego, erozji, - części doliny rzecznej i zachodzące tam procesy.
- do zrozumienia
- czynniki wpływające na zwiększenie skali procesów fluwialnych.
b. Umiejętności - pracy w grupie,
- wykorzystania informacji zawartych w podręczniku.
2. Metoda i forma pracy
- praca w grupach, - praca z podręcznikiem.
3. Środki dydaktyczne
- podręcznik,
- tabela – dolina rzeczna.
4. Przebieg lekcji
a. Faza przygotowawcza - sprawdzenie listy obecności,
- podanie tematu lekcji.
b. Faza realizacyjna
1. Procesy fluwialne są ogólną nazwą dla działalności rzeźbotwórczej wód opadowych oraz płynących. Woda jest jednym z głównych architektów ziemi, jednak nie wszędzie działa jednakowo. Zastanówcie się, od czego może zależeć wielkość, skala procesów fluwialnych?
- ilość wody, rodzaj skał budujących podłoże, nachylenie terenu, pokrycie szatą roślinną.
2. Znając te czynniki określcie, które tereny są najbardziej narażone na niszczącą działalność wody?
- górskie, o dużym nachyleniu, zbudowane ze skał sypkich lub podatnych na rozmywanie (np.
wapienie), tereny lessowe, tereny pozbawione roślinności.
3. Dobrze, wyobraźmy sobie wzgórze (rysunek na tablicy) zbudowane ze skał podatnych na
rozmywanie. Spadają pierwsze krople deszczu, potem jest ich coraz więcej aż w końcu nad wzgórzem panuje ulewa. Co dzieje się z tak dużą ilością wody?
- część wsiąka, a reszta spływa po powierzchni.
4. A co dzieje się ze wzgórzem, po którym spływa woda? Pamiętajcie, że jest to wzgórze zbudowane ze skał podatnych na rozmywanie.
- woda spływa formując strużki, które łącząc się tworzą żłobki.
5. Proces ten nazywa się spływem powierzchniowym i jest jedną z odmian erozji, czyli mechanicznego niszczenia skał przez wodę wraz z usuwaniem powstających okruchów
skalnych. Wróćmy do naszego wzgórza. Deszcz przestał padać, woda już w nich nie płynie, co się z nimi dzieje?
- pozostają na wzgórzu jako trwała zmiana rzeźby.
6. Dobrze, przychodzi kolejna ulewa. Którędy teraz woda będzie spływać?
- żłobkami, pogłębiając je.
7. Zgadza się. Podobnie jak na naszym wzgórzu, jest także na terenach o mniejszym nachyleniu, m.in. na terenach lessowych. Może tam nastąpić erozja wąwozowa, czyli pogłębienie miejsc, gdzie epizodycznie płynie woda tworząca wydłużone i wklęsłe formy o urwistych zboczach i wąskim dnie.
8. W ten sposób omówiliśmy niszczącą działalność wód opadowych, ale procesy fluwialne to także działalność budująca. Na końcu wąwozu, u wylotu doliny czy żlebu tworzą się stożki napływowe. Mówiliśmy, że w czasie erozji tworzą się okruchy skalne i są one usuwane. Wraz z wodą spływają i osadzają się w miejscu, gdzie następuje nagłe załamanie spadku.
9. Woda deszczowa ma także duże znaczenie w procesie rzeźbotwórczym na obszarach
pustynnych i półpustynnych. Jak często i w jakiej postaci występują opady na tych terenach?
- bardzo rzadko, są w postaci gwałtownych ulew.
10. Właśnie dlatego tereny zbudowane ze skał sypkich szybko ulegają erozji. W czasie ulew tworzą się doliny erozyjne, które przez większą część roku są suche. W Australii nazywa się je creek, zaś w Afryce Północnej wadi (uedy). Woda na tych obszarach jest głównym czynnikiem usuwającym zwietrzelinę ze stoków, co pozwala na dalsze wietrzenie skał.
11. W strefie umiarkowanej cieki są w dużej mierze regularne, dlatego też przeważa tu działalność wód płynących stale. Rzeki najczęściej mają swoje źródła w górach, potem płyną na nizinach, aż w końcu uchodzą do morza lub oceanu. W ten sposób rozwija się dolina rzeczna, która składa się właśnie z głównych części: biegu górnego, biegu środkowego i biegu dolnego. Teraz w trzech grupach wykorzystując informacje z podręcznika i atlasu opracujecie informacje dotyczące każdej z części doliny rzecznej (tabela – dolina rzeczna). Macie na to 7 minut. Na koniec przedstawiciele każdej z grup przedstawią wyniki swojej pracy klasie.
5. Bibliografia
1. Makowska D., 1998, Ziemia, WSiP, Warszawa
2. Podgórski Z., Marszelewski W., Becmer K., 2002, Geografia część 1, Zarys wiedzy o Ziemi, WSiP, Warszawa
6. Załączniki
a. Załączniki- Tabela – dolina rzeczna
