Sztuka bizantyjska architektura. Sztuka bizantyjska architektura

Sztuka bizantyjska – architektura

Sztuka bizantyjska – architektura

Ważne daty

324 – nadanie przed Konstantyna Wielkiego Byzantionowi nowej nazwy – Konstantynopol, czyniąc miasto swoją siedzibą.

395 – podział Cesarstwa Rzymskiego na Wschodnie i Zachodnie.

537 – ukończenie budowy świątyni Mądrości Bożej.

1204 – zdobycie Konstantynopolu przez krzyżowców. Utworzono na zdobytych terenach Cesarstwo Łacińskie.

1453 – podbój Konstantynopolu przez Turków, kończąc tym samym historię Cesarstwa Bizantyjskiego.

I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych i środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:

I.1.c) średniowiecza (sztuki bizantyńskiej, karolińskiej, ottońskiej, romańskiej, gotyckiej, protorenesansowej),

I.2. wymienia cechy sztuki poszczególnych epok, kierunków i tendencji;

I.3. rozumie konteksty kulturowe i uwarunkowania przemian w dziejach sztuki (w tym historyczne, religijne, filozoficzne);

I.4. prawidłowo sytuuje w czasie i w przestrzeni geograficznej poszczególne epoki, style, kierunki i tendencje w sztuce;

I.5. charakteryzuje i opisuje sztukę powstałą w obrębie poszczególnych epok, kierunków i tendencji;

I.7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;

II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi osiągnięciami w zakresie architektury i sztuk plastycznych.

Uczeń:

II.1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;

II.13.a) w architekturze: planu, układu przestrzennego, opisu fasady i elewacji, wnętrza, II.2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;

II.3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych

przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;

II.4. zna plany i układy przestrzenne najbardziej znanych dzieł architektury oraz dzieł charakterystycznych dla danego stylu i kręgu kulturowego;

III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych.

Uczeń:

Sztuka bizantyjska – architektura

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

Źródło: online skills, cc0.



III.1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;

III.2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;

IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką, techniką wykonania. Uczeń:

IV.1. definiuje terminy związane z opisem formy i struktury dzieła architektonicznego, w tym

określenia dotyczące typów i elementów planów budowli, elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych (dekoracji fasady i wnętrza) oraz układu przestrzennego;

IV.5. analizując i opisując dzieła architektoniczne, właściwie stosuje terminy i pojęcia dotyczące struktury architektury;

IV.9.d) bizantyńskich.

Nauczysz się

określać ramy czasowe i zasięg terytorialny sztuki bizantyjskiej;

opowiadać o kontekście historycznym i religijnym rozwoju sztuki bizantyjskiej poza granicami Cesarstwa;

stosować terminologię związaną z architekturą bizantyjską;

charakteryzować cechy planu i wnętrza budowli sakralnych z okresu Bizancjum;

identyfikować najważniejsze dzieła architektury bizantyjskiej;

definiować pojęcia: cerkiew, gynakeion, pendentyw, prezbiterium.

Bizancjum

We wschodniej części basenu Morza Śródziemnego z niewielkiej kolonii greckiej – Byzantionu, zwanego później Konstantynopolem, narodziło się polityczne, kulturowe i religijne imperium, które wywarło trwały wpływ na całą kulturę europejską. Wierność tradycji sprawiła, iż bizantyjskie wzory powielane są do dziś w sztuce narodów chrześcijaństwa wschodniego (m.in. w Rosji czy na Bałkanach). Położony na styku Europy i Azji Konstantynopol ulegał wpływom Wschodu i Zachodu, wypracował własne tradycje architektoniczne, by rozprzestrzenić je później w wiele zakątków Europy i Bliskiego Wschodu.

Film Sztuka Bizantyjska - Architektura

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl

Film: Sztuka Bizantyjska – Architektura. (spokojna muzyka w tle) Tekst lektora: „I przybyliśmy do Greków i wiedli nas, gdzie służą Bogu swojemu, i nie wiedzieliśmy, w niebie byliśmy czy na ziemi...”. Tak piękno bizantyjskiej liturgii i zapewne wnętrza konstantynopolskiej świątyni relacjonowali posłowie ruskiego księcia Włodzimierza w X wieku. Posłowie ci najprawdopodobniej odwiedzili świątynię, w której się znajdujemy. Chrześcijański kościół Mądrości Bożej, następnie meczet, a obecnie obiekt muzealny dotrwał do naszych czasów w mocno zmienionej formie. W tle widoczna jest rozległa świątynia z półkolistą brama oraz kopułowym dachem. Po bokach widoczne są dwie wieże. Na szczycie dachu oraz wież umieszczone są krzyże. Tekst lektora: „Hagia Sophia powstała w czasach panowania cesarza Justyniana Wielkiego. Jej budowę ukończono w 537 roku. Panowanie Justyniana przypadło na tzw. okres wczesnobizantyjski rozwoju sztuki Wschodniego Cesarstwa Rzymskiego. Sztuka w tym okresie czerpała głównie z tradycji antycznych. W tle przekazywanego tekstu prezentowana jest mozaika przedstawiająca mężczyznę w kolorowym nakryciu głowy. Całość utrzymana jest w żółtych kolorach. Mężczyzna widoczny jest od szyi w górę. Tekst lektora: W czasach Justyniana, dzięki jego wodzom: Belizariuszowi i Narseswi, Bizancjum udało się podporządkować m.in. południową Italię, północne wybrzeża Afryki i wschodnie wybrzeże Morza Śródziemnego. Hagia Sophia, najważniejsza świątynia imperium, wyróżniała się wśród

Położenie Bizancjum, Wikimedia, CC BY 3.0

Zasięg Cesarstwa Bizantyjskiego w wieku VI, Wikimedia, CC BY-SA 3.0

 



 



zabytków epoki przede wszystkim swą skalą i planem. Dzieło greckich architektów to bazylika kopułowa.

Kopułę centralną podtrzymują pendentywy i potężne filary. Charakterystyczną cechą jej planu są półkopuły znajdujące się od wschodu i zachodu. Do wzniesienia budowli zastosowano płaską cegłę łączoną grubymi warstwami zaprawy. Do wystroju wnętrza świątyni użyto zaś marmuru i mozaik. Po zdobyciu Konstantynopola przez Turków w 1453 roku z kościoła uczyniono meczet i dostawiono do niego 4 kamienne minarety. Zmieniono również wnętrze świątyni, dostosowując je do nowej roli.

Z bizantyjskiego wystroju świątyni do dnia dzisiejszego przetrwało jedynie kilka mozaik z różnych

okresów długiej historii kościoła. W okresie wczesnobizantyjskim świątynie wznoszono na zapożyczonym z tradycji rzymskiej planie bazylik epoki Konstantyna Wielkiego. Budowle takie znane są m.in. ze

znajdującej się w VI w. pod panowaniem bizantyjskim Rawenny. Są to kościoły San Apollinare in Classe i San Apollinare Nuovo. Choć plany świątyń pochodzą z poprzedniej epoki, nowymi, bizantyjsko- wczesnochrześcijańskimi elementami planu kościołów były półkoliście zakończone krypty oraz detale wystroju, czyli koszowe głowice kolumn i mozaiki. W tle przekazywanych informacji znajdują się plany świątyń. Tekst lektora: Innym typem wczesnobizantyjskich kościołów były małe i wielkie budynki na planie centralnym. Jednym z przykładów takich budynków jest kościół San Vitale w Rawennie. Świątynia ma plan ośmioboku, który wewnętrznie rozczłonkowany został przez półkoliste nisze oraz prezbiterium.

Obejście świątyni jest dwupoziomowe. Rozwiązania architektoniczne z Rawenny posłużyły za wzór cesarskiej kaplicy w Akwizgranie. Inną świątynią na planie centralnym był niezachowany do dziś Kościół św. Apostołów w Konstantynopolu założony został na planie krzyża greckiego. Kościół wzniesiono na planie krzyża greckiego. Każde z ramion krzyża zwieńczone było kopułą. Kopuła wieńczyła również miejsce przecięcia się ramion krzyża. Ważnym elementem budowli było zamykające ją od wschodu prezbiterium. Architektura wczesnego Bizancjum to nie tylko kościoły i monastery. Wśród budownictwa świeckiego w okresie tym spotykać można było pałace, mury obronne, zabudowania portowe, budynki użyteczności publicznej m.in. służące do gromadzenia wody cysterny. W okresie tzw. złotego wieku sztuki bizantyjskiej (843-1204) ukształtował się w pełni najpowszechniejszy typ cerkwi, czyli świątynia krzyżowo-kopułowa. Świątynia taka powstała przez wydłużenie planu świątyni na planie krzyża

greckiego, co czyniło z niego krzyż łaciński, choć spotykamy również założenia krótsze, oparte na planie krzyża greckiego. Wnętrze świątyni dzieliło się na nawy, a najważniejszy element konstrukcji stanowiła centralnie usytuowana, oparta na kolumnach lub filarach, kopuła. Liczba kopuł zmieniała się w stosunku do wielkości i rangi danej cerkwi. W okresie środkowobizantyjskim powstała także m.in. bazylika św.

Marka w Wenecji, mieście utrzymującym bliskie kontakty z Konstantynopolem. Bazylika wzorowana była początkowo na kościele św. Apostołów. Do krzyża greckiego dodano później narteks i rozbudowano nawy, co uczyniło z budowli bazylikę krzyżowo-kopułową, lecz nie zatarło jej centralnego charakteru.

Liczne przebudowy zaowocowały stylistyczną różnorodnością detali architektonicznych świątyni, lecz nadal uznawana jest za jedną z wizytówek sztuki bizantyjskiej.

Hagia Sophia - prezentacja obiektu

Ćwiczenie 1

Określ typ planu świątyni.

kościół krzyżowo-kopułowy bazylika wczesnochrześcijańska świątynia na planie centralnym

Ćwiczenie 2

Wstaw podpisy pod poniższe ilustracje, kojarząc je z miejscem ich położenia, wezwaniem lub osobą fundatora.

Wenecja, Konstantynopol, Rawenna, Hagia Sophia

... ... ... ...

Ćwiczenie 3 Dokończ zdanie.

Salonikach, Wenecji, Rawennie, Stambule Powyższy budynek znajduje się w ...

Ćwiczenie 4

Który z poniższych planów kościołów nie był spotykany w okresie wczesnobizantyjskim?

kościół św. Apostołów w Konstantynopolu Sobór Mądrości Bożej w Nowogrodzie San Apollinare in Classe

Hagia Sophia

Ćwiczenie 5

Jedna z nazw nie dotyczy Konstantynopolu, wskaż ją.

Byzantion Stambuł Adrianopol

Ćwiczenie 6

Zaznacz, która z poniższych głowic kolumn może być łączona ze sztuką wczesnobizantyjską?

1 2 3

Ćwiczenie 7

W którym okresie sztuki bizantyjskiej powstała świątynia widoczna na ilustracji?

okres wczesnobizantyjski okres środkowobizantyjski renesans Paleologów

Słownik pojęć

Cerkiew

kościół prawosławny.

Empora

rodzaj galerii lub trybuny, wspartej na kolumnach, głównie w kościołach, mającej na celu powiększenie powierzchni lub wydzielenie przestrzeni dla określonej grupy osób.

Cerkiew krzyżowo‑kopułowa

świątynia posiadająca centralną kopułę w środkowej części (w miejscu przecięcia się ramion krzyża, na którym oparty jest jej plan), wyznaczonej przez filary lub kolumny. Kościół taki posiadać mógł więcej kopuł. W rozwiniętej formie kościół krzyżowo‑kopułowy posiadał nawy boczne i narteks.

Cysterna

podziemna budowla służąca gromadzeniu i przechowywaniu wody pitnej.

Gynakeion

w starożytnej Grecji określano tak część domu przeznaczoną dla kobiet. W architekturze bizantyjskiej dla kobiet przeznaczony był zazwyczaj balkon (empora).

Monaster

określenie stosowane zazwyczaj w odniesieniu do klasztorów w Kościele prawosławnym i greckokatolickim.

Pendentyw

inaczej żagielek, element w postaci trójkątnego sklepienia podtrzymujący kopułę (pozwala przejść od

planu koła do kwadratu tworzonego przez filary).

Plan centralny

typ rozplanowania budowli charakteryzujący się najczęściej oparciem jej planu na kole, kwadracie, innym wielokącie foremnym lub krzyżu równoramiennym.

Prezbiterium

część ołtarzowa świątyni (przeznaczona dla duchowieństwa i służby liturgicznej), często w formie apsydy.

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

sjp.pwn.pl

Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd.

Naukowe PWN, Warszawa 2003

Galeria dzieł sztuki

Zasięg Cesarstwa Bizantyjskiego w wieku VI, Wikimedia, CC BY-SA 3.0

Położenie Bizancjum, Wikimedia, CC BY 3.0

Zestawienie planów San Apollinare Nuovo (po lewej) i San Apollinare in Classe (po prawej), Wikimedia, domena publiczna

Plan kościoła św. Apostołów w Konstantynopolu, online-skills, CC BY 3.0

Bazylika św. Marka w Wenecji, Wikipedia, Domena publiczna

Plan San Vitale, Wikimedia, domena publiczna

Bazylika Hagia Sophia, odbudowany w 532–537, online-skills, CC BY 3.0

Bazylika św. Witalisa w Rawennie, Włochy, 548 r., online-skills, CC by 3.0

 



 



Bazylika Świętego Marka, Wenecja, 1063-1094 r., Wikimedia, CC by 3.0

Kolumna w stylu wczesnobizantyjskim, online-skills, CC by 3.0

Justynian I Wielki, Fragment mozaiki z bazyliki w Rawennie, VI w. n. e., Wikimedia, CC by 3.0

Wnętrze Bazyliki Świętego Marka w Wenecji, online-skills, by 3.0

Koszowe głowice kolumn, online-skills, CC BY 3.0

Cysterna bazyliki, Konstantynopol, online-skills, CC BY 3.0