JAN CZARNOCKI (1889— 1951)
— 62 —
Jan C z a r n o c k i , syn Jarosław a i Jadw igi z K orejwów, urodził się w Kielcach 25. V. 1889 r. Już w latach szkolnych w ykazuje duże zamiło
w ania przyrodnicze, interesuje się w szystkim i dziedzinami przyrody ży
wej oraz archeologią, aby w końcu na stałe poświęcić się geologii. P ierw sza praca naukow a pt. „Paleon
tologiczny rys iłołupków górnode- wońskich okolic K ielc” nosi datę 28.
V. 1908 r. i była w ydrukow ana w pa
m iętniku szkolnym pt. „Dla szkoły i dla siebie”.
W czasie studiów uniw ersyteckich w latach 1911— 1914 Ja n C ż a r n o c- k i pogłębia i porządkuje wiadomości z dziedziny geologii i paleontologii zaczerpnięte z żywej księgi natury, jaką dla niego były Góry Świę
tokrzyskie.
W 1916 r. Ja n C z a r n o c k i zos
taje asystentem Prof. L e w i ń s k i e - g o przy katedrze geologii na organizującym się U niw ersytecie W arszaw skim. Jednocześnie od 1917 r. był on kierow nikiem pracow ni geologicznej przy M uzeum Przem ysłu i Rolnictwa, włączając do niej w łasne bogate zbiory. Pracow nia ta została wcielona w 1918 r. do organizującego się Państwowego In sty tu tu Geologicznego, którego C z a r n o c k i był jed
nym ze współzałożycieli. Kolekcje geologiczne stały się zalążkiem Muzeum geologicznego Państwowego In sty tu tu Geologicznego.
W latach 1919— 1939 w Państw ow ym Instytucie Geologicznym Jan C z a r n o c k i działa jako geolog, kustosz muzeum, od 1937 r. kierow nik grupy św iętokrzyskiej i od 1938 r. w icedyrektor.
Jan C z a r n o c k i prow adził badania geologiczne o zróżnicowanej tem atyce: kartograficzne, tektoniczne, stratygraficzne, paleontologiczne i surowcowe głównie na terenie Gór Świętokrzyskich. W yniki tych prac były publikow ane w Posiedzeniach N aukowych i Spraw ozdaniach P ań stwowego In sty tu tu Geologicznego. W tym okresie były rozwiązywane główne problem y straty g rafii i tektoniki Gór Świętokrzyskich. Do 1939 ro
ku dokonuje on olbrzym iej pracy odkryw ając niektóre nie znane dotąd w G órach Ś w iętokrzyskich system y jak kaimlbr d o ln y i karb on oraz u sta
lając na nowoczesnym poziomie straty g rafię paleozoiku, w naw iązaniu do klasycznych prow incji w ystępow ania tych osadów w Europie. W trakcie prac kartograficznych dorywczo zajm ow ał się również utw oram i mezo- zoicznymi w zachodniej i południowej części Gór Św iętokrzyskich oraz osadami plejstocenu.
W latach 1923—1936 ukazały się drukiem 23 pozycje dotyczące mio- cenu. Ja n C z a r n o c k i doceniając surowcowe możliwości tej form acji poświęcił jej w iele w ysiłku i trudu. Szukał rozw iązania złożonych próbie-
— 63 —
mów stratygraficzno-facjalnych m iocenu na dalekim Podolu i Wołyniu, zawsze jednak w naw iązaniu do Gór Świętokrzyskich. Łącznie z proble
m am i straty g rafii były rów nież prow adzone badania nad tektoniką Gór Św iętokrzyskich.
W roku 1922 pod w pływ em zapewne środowiska lwowskiego łącznie z K u ź n i a r e m przedstaw ia pogląd o budowie płaszczowinowej Gór Świętokrzyskich. W późniejszych pracach porzuca ten pogląd w racając do pierw otnej w ersji budowy fałdowej. Nowoczesną syntezę poglądu na bu
dowę geologiczną Gór Świętokrzyskich przedstaw ił J. C z a r n o c k i w ostatniej swojej m onograficznej pracy z 1950 r. pt. „Geologia regionu łyisogórskiego”.
We w rześniu 1939 r. był Ja n C z a r n o c k i w raz z PIG ew akuowany na wschód, skąd powrócił w styczniu 1940 r.
W latach okupacji Ja n C z a r n e c k i w pracy naukow ej szuka uciecz
ki od otaczającej rzeczywistości. O pracow uje on objaśnienia do m apy geologicznej arkusz Kielce 1 : 100 000, geologię złóż paleozoicznych rud żelaza, wreszcie prowadzi paleontologiczne opracow ania zbieranej przez w iele lat unikalnej kolekcji głowonogów dewońskich (Clymenia).
Pow stanie W arszawskie przeżył Ja n C z a r n o c k i w Kielcach, śle
dząc z napięciem i troską przebieg w ypadków w W arszawie. Doznał on silnego w strząsu psychicznego n a w iadom ość o spaleniu Państw ow ego In sty tu tu Geologicznego i zniszczeniu zbiorów, które kolekcjonow ał przez
całe życie.
W okresie 1944— 1947 Ja n C z a r n o c k i przebyw a w Kielcach, gdzie inicjuje pow stanie M uzeum Świętokrzyskiego, a następnie w 1945 Insty
tu tu Badań Regionalnych, którego był dyrektorem .
W 1947 roku po śmierci Prof. K. B o h d a n o w i c z a zostaje J. C z a r n o c k i dyrektorem Państwowego In sty tu tu Geologicznego w W arszawie.
O kres 1947— 1951 jest ostatnim etapem w ytężonej pracy organizacyjnej i naukow ej.
R estytuow any w W arszawie po zniszczeniach w ojennych Państw ow y In sty tu t Geologiczny Wymagał reorganizacji w ew nętrznej oraz organizacji badań dostosowanych przede w szystkim do licznych potrzeb gospodar
czych odradzającego się Państw a.
K ładąc duży nacisk i dając niejako pierw szeństw o spraw om surowco
w ym w program ie PIG, nie zapom ina Ja n C z a r n o c k i o tem atyce teo- retyczno-naukow ej z zakresu geologii, geofizyki i innych. K onstruow ane są pro g ram y badań geologicznych w oparciu o w yniki b ad ań geofizycz
nych, m iędzy innym i skom plikow anego i słabo poznanego obszaru Niżu Polskiego.
W Górach Świętokrzyskich przy udziale w ierceń są badane form acje perspektyw ne surowcowo, jak cechsztyn, ju ra dolna oraz w prow adzane są rzesze młodych geologów w zagadnienia geologii regionu św iętokrzy
skiego. W latach 1947— 1951 w czasie gdy Ja n C z a r n o c k i pełnił obo
wiązki naczelnego dyrektora PIG, zostały położone podw aliny pod dalszy rozwój Instytutu, ponieważ w najbliższym czasie czekała go dalsza przy
gotow yw ana przez C z a r n o c k i e g o reorganizacja w związku z utw o
rzeniem C entralnego U rzędu Geologii oraz specjalistycznych przedsię
biorstw , które m iały przejąć część prac w ykonyw anych dotychczas przez In sty tu t.
W skład spuścizny naukow ej Ja n a C z a r n o c k i e g o wchodzi 128 po
zycji drukowanych, wśród nich Przew odnik XX Zjazdu Polskiego Towa
— 64 —
rzystw a Geologicznego w Górach Świętokrzyskich w 1947 roku. Ta pozycja jest w yrazem szerszej działalności Ja n a C z a r n o c k i e g o jako członka Polskiego Tow arzystw a Geologicznego. Zorganizował on n a teren ie Gór Św iętokrzyskich trzy Zjazdy Naukowe Polskiego Tow arzystw a Geologicz
nego: w 1921 r., 1933 i 1947 roku. Zjazd w 1921 r. był nie tylko pierw szym w Górach Św iętokrzyskich, lecz w ogóle w Polsce.
W ytężona praca organizacyjna i naukow a odbija się ujem nie na zdro
w iu J. C z a r n o c k i e g o . Powalony przez nieuleczalną chorobę zm arł 16. XII. 1951 r., został pochowany w kw aterze zasłużonych na Powązkach w W arszawie.
Działalność naukow a i organizacyjna zyskała C z a r n o c k i e m u du
że uznanie u Władz Polski Ludowej.
W 1951 r. otrzym ał on nagrodę państw ow ą I stopnia za całokształt pracy naukowej.
Pośm iertnie został odznaczony O rderem Odrodzenia Polski Pierw szej Klasy. Polskie Towarzystwo Geologiczne nadało m u w 1951 roku godność członka honorowego.
K a ta r z y n a P a w ło w sk a
RÉSUMÉ
Ja n C z a r n o c k i est né à Kielce en 1889. E ntre 1911— 1914 il fit ses études géologique. En 1918 il fu t u n des organisateurs du Service Géologique de Pologne où il trav aillait plus ta rd comme géologue et di
recteu r du Musée. E ntre 1944—1947 il séjourne à Kielce. Il y organise à cette époque-là le Musée „Św iętokrzyskie” e t l’in stitu t des Etudes Ré
gionales dont il devient directeur. En 1947 est nommé directeur du Service Géologique de Pologine et il revient à Varsovie. En ta n t que directeur Ja n C z a r n o c k i a rendu de grands services dans la reconstruction et l’orga
nisation de cette in stitu tio n après la guerre.
La p lu p art des trav au x scientifiques de Ja n C z a r n o c k i sont con
sacrés aux problèm es de la stratig rap h ie et de la tectonique des M ontagnes de S te Croix. C’est lui qui a découvert dans les M ontagnes de S te Croix le Cam brien inférieur e t le Carbonifère. Il s’occupait aussi d’autres systè
mes du Paléozoique et il a élaboré le u r stratigraphie d’une façon tout à fait m oderne. En 1950 il a présenté son opinion sur la stru ctu re géolo
gique des M ontagnes de ¡Ste C roix d ans un ouvrage de synthèse in titu lé
„La géologie de la région de Łysogóry” .
Les études sur la stratig rap h ie du Miocène, meinées non seulem ent dans la région des M ontagnes de S te Croix m ais aussi en Podolie e t en Volhynie, constituaient un au tre domaine des préoccupations scientifiques de Ja n C z a r n o c k i .
En 1951 Ja n C z a r n o c k i fu t élu m em bre honoraire de la Société Géologique de Pologme.
K a ta r z y n a P a w ło w sk a traduit par M. Ś w ią tk o w sk a
