Widok Восприятие в Польше в начале XX века Горьковских литературных достижений и подхода к культурному развитию

Irena Rudziewicz Olsztyn

Âîñïðèÿòèå â Ïîëüøå â íà÷àëå XX âåêà

Ãîðüêîâñêèõ ëèòåðàòóðíûõ äîñòèæåíèé è ïîäõîäà ê êóëüòóðíîìó ðàçâèòèþ

Èíòåðåñ â Ïîëüøå ê òâîð÷åñêîìó íàñëåäèþ Ìàêñèìà Ãîðüêîãî ìîæíî, êàæåòñÿ, îáúÿñíèòü åãî ñîâåðøåííî íîâûì, îðèãèíàëüíûì, ñâîåîáðàçíûì ëèòåðàòóðíûì îïûòîì, ñâÿçàííûì ñ ñóùåñòâåííûìè èçìåíåíèÿìè è ïðåî- áðàçîâàíèÿìè â ðóññêîì îáùåñòâå â íà÷àëå XX âåêà. Ìîëîäîé ðóññêèé ðàññêàç÷èê â ñâîè ëèòåðàòóðíûå òåêñòû ââîäèë ñîâåðøåííî íîâûõ ãåðîåâ, èíòåðåñíóþ ïðîáëåìàòèêó, ïðåäñòàâëÿë èíîå ýñòåòè÷åñêîå âèäåíèå, îñâå- ùåíèå è ðàñêðûòèå ðàçíîîáðàçíûõ ñòîðîí ÷åëîâå÷åñêîãî õàðàêòåðà è îòíîøåíèé ìåæäó ëþäüìè, îáîãàùàÿ ÷èòàòåëüñêîå ïðåäñòàâëåíèå î êóëüòóðíîé, îáùåñòâåííîé è ðåëèãèîçíîé àòìîñôåðå, ïåðåëîìíûõ ëåò êîíöà XIX – íà÷àëà XX âåêîâ.

Íà÷èíàþùèé ïðîçàèê îòíîñèëñÿ ê ìèðó è ê ëþäÿì ïî-õðèñòèàíñêè, õîòÿ âåðó âîñïðèíèìàë êàê ñóùåñòâåííóþ îáëàñòü ìèñòè÷åñêîãî ñîçåð- öàíèÿ êàæäîãî ðóññêîãî ÷åëîâåêà. Òàêîé, õðèñòèàíñêèé, ïîäõîä ìîæíî íàéòè ïî÷òè âî âñåõ õóäîæåñòâåííûõ òåêñòàõ Ãîðüêîãî, êîòîðûé ìíîãîê- ðàòíî èñïîëüçîâàë áèáëåéñêèå ìîòèâû, ñþæåòû, òåìû, ïðèò÷è è ñêàçàíèÿ, ó÷àñòâóÿ â ðàçâèòèè õóäîæåñòâåííîãî ñîçíàíèÿ, ÷òî îñîáåííî ïðèâëåêàëî ïîëüñêèõ ÷èòàòåëåé è êðèòèêîâ â íà÷àëå XX âåêà.

Íà ïðîòÿæåíèè âåêîâ ëèòåðàòóðíûå îòíîøåíèÿ ìåæäó Ïîëüøåé è Ðîññèåé áûëè ÷àñòüþ äèàëîãà êóëüòóð äâóõ íàðîäîâ, ñîñòàâëÿÿ êîìïëåêñ âçàèìîñâÿçåé è âçàèìîâëèÿíèé äóõîâíîé êóëüòóðû, âîïëîùåííîé â ëèòå- ðàòóðíûõ ïðîèçâåäåíèÿõ. „Ëèòåðàòóðà ÿâëÿåòñÿ âàæíåéøèì êîìïîíåíòîì ýòîãî êîìïëåêñà, íî âñå æå îäíèì èç åãî ñîñòàâëÿþùèõ, ê êîòîðûì îòíîñÿòñÿ è íàðîäíàÿ êóëüòóðà, ôîëüêëîð, ðàçíûå âèäû èñêóññòâà, ðåëèãèîçíàÿ ìûñëü è ïèñüìåííîñòü, îáùåñòâåííî-ïîëèòè÷åñêèå èäåè, èñòîðèêî-ôèëîñîôñêèå êîíöåïöèè è ìíîãîå äðóãî唹.  ðàçâèòèè

1 Ïîëÿêè è ðóññêèå â ãëàçàõ äðóã äðóãà, Èçä. „Èíäðèê”, Ìîñêâà 2000, ñ. 22.

íàöèîíàëüíîé êóëüòóðû, ñîñòàâíûõ ÷àñòåé êóëüòóðíîãî ïðîöåññà, „âñåõ ôåíîìåíîâ êóëüòóðû äîìèíèðóþùóþ ðîëü â ôîðìèðîâàíèè íàöèîíàëüíîãî ñîçíàíèÿ, âî âñÿêîì ñëó÷àå â Ïîëüøå è â Ðîññèè, èãðàëà ëèòåðàòóðà”².

Ñóùåñòâåííóþ ðîëü, êàê íàì êàæåòñÿ, â íà÷àëå XX âåêà â ðàçâèòèè ðóññêîé ëèòåðàòóðû, â òîì ÷èñëå è òâîð÷åñòâà Ìàêñèìà Ãîðüêîãî, ñûãðàëî òÿãîòåíèå ê ýòè÷åñêèì âîïðîñàì, ê òåìàòèêå, ñâÿçàííîé ïðåæäå âñåãî ñ íðàâñòâåííîñòü, ñ ìîðàëüíûìè ïðîáëåìàìè, êàñàþùèìèñÿ ÷åëîâåêà è îáùåñòâà. Êàê äëÿ àâòîðà Íà äíå, òàê è ìíîãèõ äðóãèõ ïèñàòåëåé íðàâñ- òâåííûå íîðìû áûëè îñíîâîé äóõîâíîãî ðàçâèòèÿ ãåðîåâ, â êîòîðîì âàæíîå ìåñòî íàõîäèëè óíèâåðñàëüíûå ïðèíöèïû, „âå÷íûå” âîïðîñû, êàê äîáðî, ïðàâäà, ñîñòðàäàíèå äðóãîìó, ëþáîâü, ñïðàâåäëèâîñòü, èñòèíà, ñòàíîâÿñü îñíîâîé è ñóòüþ ÷åëîâå÷åñêîãî áûòèÿ, ÷åëîâå÷åñêîãî äóõà è êóëüòóðû â íà÷àëå XX âåêà. Çíà÷èòåëüíîå ìåñòî â òâîð÷åñòâå ïèñàòåëåé ýòîãî ïåðèîäà çàíèìàþò âîïðîñû ðàçâèòèÿ äóõîâíîãî íà÷àëà, äóõîâíîãî ñîâåðøåíñòâîâàíèÿ ÷åëîâå÷åñêîé ëè÷íîñòè, ðåëèãèîçíîé âåðû, êîòîðàÿ ñòàëà ñïîñîáîì ïîçíàíèÿ ìèðà è âûðàæåíèÿ îòíîøåíèÿ ê ñóùåñòâóþùåé ðåàëüíîñòè.

Ó Ãîðüêîãî ýòî ïðèñòàëüíîå âíèìàíèå ê íðàâñòâåííîìó ïîòåíöèàëó îòíîñèòñÿ ïðåæäå âñåãî ê îáðàçàì ïðîñòûõ ëþäåé, ïñèõèêå „ìàëåíüêîãî

÷åëîâåêà” ñ åãî îñîáûì, íåïîâòîðèìûì õàðàêòåðîì è ñâîåîáðàçíîé îêðóæàþùåé åãî ñðåäîé, ãäå íåìàëîâàæíóþ ðîëü èãðàþò õðèñòèàíñêèå öåííîñòè. Äëÿ Ãîðüêîãî ýòî áûëè ãåðîè-áóíòàðè, íå ïðèíèìàþùèå íåñïðàâå- äëèâîñòè, ëæèâîé ìîðàëè, ýãîèçìà è ïîäëîñòè, îáðàçû „áîñÿêîâ”, îòâåð- ãàþùèõ ëþáîå íåñîâåðøåíñòâî êàê â ñðåäå ëþäåé, îáùåñòâà, òàê è â ìèðå ïðèðîäû, â ñôåðå íðàâñòâåííûõ êðèòåðèåâ è íîðì.  íà÷àëå âåêà äëÿ àâòîðà

×åëêàøà îñíîâà âñåãî îáùåñòâåííîãî ðàçâèòèÿ, „îñíîâà êóëüòóðû [...] òðóä

÷åëîâåêà”³, êîòîðûé ïðåîáðàæàåò êàê ëþäåé, òàê è ñðåäó èõ îáèòàíèÿ.

Ïåðâîå óïîìèíàíèå î Ãîðüêîì-ïèñàòåëå ïîÿâèëîñü óæå â êîíöå XIX âåêà („Przegl¹d Tygodniowy” 1898), à íà÷èíàÿ ñ 1900 ã. ïåðåâîäèëèñü è ïå÷à- òàëèñü åãî ðàññêàçû è òåêñòû äðàì, êîòîðûå ñòàâèëèñü íà ìíîãèõ ïîëüñêèõ ñöåíàõ, âûçûâàÿ „niezwyk³y oddŸwiêk w krytyce i u publicznoœci”, a „mocny realistyczny talent Maksyma Gorkiego nie tylko jako wyraziciela nowych pogl¹- dów demokratycznych radykalnych Rosjan, ale i jako twórca pe³nego wspó³czucia dla niedoli nêdzarzy i wydziedziczonych”⁴ îòìå÷àëè â ðàçëè÷íûõ èçäàòåëüñòâàõ.

2 Ibidem, ñ. 22.

3 Ãîðüêèé è åãî êîððåñïîíäåíòû, Ìîñêâà 2005, ñ. 398.

4 J. Kotarbiñski, W s³u¿bie sztuki i poezji, Warszawa 1929, ñ. 184–185.

Âî ìíîãèõ êàòîëè÷åñêèõ ãàçåòàõ è æóðíàëàõ („Czas”, „Przegl¹d Polski”,

„Przegl¹d Powszechny”) ïèñàëè î Ãîðüêîì, ïîä÷åðêèâàÿ è âîñõèùàÿñü óìåíèåì ïèñàòåëÿ â êàæäîé, íàèáîëåå îáåçäîëåííîé, çàáðîøåííîé, áåäíîé è áåçíðàâñòâåííîé ëè÷íîñòè, óâèäåòü ÷åëîâåêà, ãîâîðèòü î íåì ñ ñî÷óâ- ñòâèåì è âåðîé â åãî âîçðîæäåíèå è â åãî ÷åëîâå÷åñêèå âîçìîæíîñòè.

Àâòîðû ñòàòåé è çàìåòîê îáðàùàëè âíèìàíèå, ÷òî ìîëîäîé ïèñàòåëü áóäèò ñîâåñòü, èùåò äîáðî â ëþäÿõ, ïîä÷åðêèâàåò çíà÷åíèå è ðîëü íðàâñòâåííûõ íîðì è ãóìàíèçìà â îòíîøåíèÿõ ìåæäó ëþäüìè, êðèòèêóåò è îñóæäàåò, íåíàâèäèò è îòáðàñûâàåò ãðÿçü è íåïðàâäó, íåñïðàâåäëèâîñòü è íåñâîáîäó, à íå ëè÷íîñòü, äàæå ñàìóþ íåñ÷àñòíóþ, êîòîðàÿ âñåãäà, ñ÷èòàåò ïèñàòåëü, ìîæåò âîññòàòü, âîçðîäèòüñÿ ê äðóãîé æèçíè, ê íîâîìó òðóäó ñèëîé ñâîåé âîëè, ñâîèìè ñòðåìëåíèÿìè, ñâîèì äóõîâíûì ðàçâèòèåì.

 ñòàòüÿõ, ðåöåíçèÿõ è ðàçíûõ òåêñòàõ ïîä÷åðêèâàëèñü äîñòèæåíèÿ Ãîðüêîãî â ñîçäàíèè íîâîé ëèòåðàòóðû, ãäå ñóùåñòâåííîå âíèìàíèå óäåëÿë ïèñàòåëü áîðüáå çà íîâîãî ÷åëîâåêà, çà ñâîáîäó ëè÷íîñòè è çà ñâîáîäó

÷åëîâå÷åñêîãî äóõà, îòðàæàë ñóùåñòâåííûå ïðîáëåìû, îñíîâíûå âîïðîñû, âàæíûå ôàêòû â ðàçâèòèè îáùåñòâà, ñòðàíû è ëè÷íîñòè â ïåðåëîìíûå ìîìåíòû èñòîðè÷åñêèõ ïåðåâîðîòîâ. Îòìå÷àëîñü óìåíèå ðóññêîãî ðàññêà- ç÷èêà è äðàìàòóðãà çàùèùàòü òåõ, êòî áûë íàèáîëåå îáèæåí, îáåçäîëåí, óìåíèå ðàñêðûòü è ïîêàçàòü èõ äóøè, ìå÷òû è ñòðåìëåíèÿ, æàæäó ñâîáîäû è äåÿòåëüíîñòè, à òàêæå óìåíèå ðàññêàçàòü î òðóäå ÷åëîâåêà òàê, ÷òîáû âèäíû áûëè íå òîëüêî òðóäíîñòè è òÿæåñòè ðàáîòû, íî è êðàñîòà ñîçèäàòåëüíîãî òðóäà. „Gorki – ïèñàë îäèí èç êðèòèêî⠖ sta³ siê w literatu- rze rosyjskiej œwiadomoœci¹ ludzi nieuœwiadomionych, g³osem tych, którzy mil- cz¹, albo niezrozumiale pomrukuj¹, krzykiem z przepastnych nizin spo³ecznych, obroñc¹ wydziedziczonych, ¿ywym œwiadectwem ich ducha”⁵.

 íåêîòîðûõ ðàáîòàõ îáúÿñíÿåòñÿ ýòî áèîãðàôèåé ñàìîãî ïèñàòåëÿ, åãî ëè÷íûì çíàíèåì æèçíè, ìíîãèõ ïðîôåññèé è ìíîãèõ ãåðîåâ, î êîòîðûõ ïèøåò â ëèòåðàòóðíûõ òåêñòàõ. Äåòñêèå è þíîøåñêèå ãîäû, âñÿ âçðîñëàÿ æèçíü àâòîðà Ñòàðóõè Èçåðãèëü ïðèíåñëè åìó îãðîìíûé æèçíåííûé îïûò, îáîãàòèëè çíàíèåì æèçíè ìíîãèõ ñëîåâ, êëàññîâ è îáùåñòâåííûõ ãðóïï Ðîññèè, íà÷èíàÿ ñ íèçîâ è ðàáî÷èõ ìàññ, ÷åðåç çíàêîìñòâà ñî ìíîãèìè ïðåäñòàâèòåëÿìè ðóññêîé èíòåëëèãåíöèè, ðóññêîé êóëüòóðû, ëèòåðàòóðû, ïîëèòèêè è íàóêè äî ïîçíàíèÿ èäåîëîãèè, ïñèõèêè, íðàâñòâåííûõ íîðì è çàêîíîâ, ìîðàëüíûõ óñòîåâ ðóññêîãî ìåùàíñòâà, îñîáåííî áþðîêðàòîâ è êóïå÷åñòâà. Íåñìîòðÿ íà ëè÷íûå òðóäíîñòè è æèçíåííûå ïðåïÿòñòâèÿ,

5 L. Belmont, Maksym Gorki. (Sylwetka), „Prawda” 1901, ¹ 27, ñ. 333.

Ãîðüêèé ñîõðàíèë âåðó â ëþäåé, â ÷åëîâå÷åñêóþ äîáðîòó, â æåëàíèå äåéñòâîâàòü è ñòðåìèòüñÿ ê ñâîáîäå⁶.

Ãåðîè ðàííèõ ïðîèçâåäåíèé ïèñàòåëÿ, ñ÷èòàþò ïîëüñêèå àâòîðû, âûáèðàþò ñâîé æèçíåííûé ïóòü ñîçíàòåëüíî, ÷àñòî ïðîòåñòóÿ ýòèì âûáîðîì ïðîòèâ íåñïðàâåäëèâîñòè, öèâèëèçàöèè, îáùåñòâåííûì íîðìàì è çàêîíàì, êîòîðûå îãðàíè÷èâàþò ñâîáîäó, ïðèçíàþò ïðàâà òîëüêî èçáðàííûì è íåìíîãèì. Îíè ãîòîâû îòâå÷àòü çà ñâîè âûáîðû, çà ñåáÿ, çà ñâîþ ñâîáîäó è ñòðåìëåíèå ê ñ÷àñòüþ è ïîýòîìó „to ¿ywio³owe ukochanie wolnoœci i szczêœcia ma byæ tak niezrównanie piêkne, tak mocne, nawet roman- tyczne”⁷.

 ïîëüñêèõ èññëåäîâàíèÿõ è êðèòè÷åñêèõ ðàáîòàõ ðàçíûõ ëåò îòìå÷à- ëîñü âñå áîëåå ñèëüíîå è çíà÷èòåëüíîå âëèÿíèå ïèñàòåëüñêîé ìàíåðû è âçãëÿäîâ Ãîðüêîãî íà ñîçäàòåëåé ïîëüñêîé ëèòåðàòóðû, îñîáåííî âûäåëÿÿ çíà÷åíèå îòäåëüíûõ òåêñòîâ, â ÷àñòíîñòè äðàìû Íà äíå, äëÿ ðàçâèòèÿ ïîëüñêîé äðàìàòóðãèè, àêòåðñêèõ ïîèñêîâ, ïîëüñêîé ìîëîäîé êóëüòóðû⁸.

 ñòàòüÿõ è ðàçíûõ ìàòåðèàëàõ, ñòàðàÿñü ðàçáóäèòü èíòåðåñ ñðåäè ïîëüñêèõ ÷èòàòåëåé è ëèö, êðèòèêóþùèõ Ðîññèþ, ãîâîðèëîñü îá àêòóàëü- íîì êóëüòóðíîì ïîëîæåíèè â Ðîññèè è Ïîëüøå, î íîâûõ òåíäåíöèÿõ, ïñèõîëîãè÷åñêèõ ñèòóàöèÿõ, ýñòåòè÷åñêèõ ïðîÿâëåíèÿõ, î ñîâåðøåííî íîâûõ ÿâëåíèÿõ â ëèòåðàòóðíîé æèçíè Ðîññèè, çíà÷èòåëüíî îòëè÷àâøåéñÿ îò çàïàäíîé.  ñîçäàâàåìîé â íà÷àëå âåêà ðóññêîé ëèòåðàòóðå âñå áîëüøå âíèìàíèÿ óäåëÿëîñü øèðîêîìó è ðàçíîñòîðîííåìó ïðåäñòàâëåíèþ ðàçëè÷íûõ îáùåñòâåííûõ ãðóïï, êðóãîâ, ãåðîåâ, èõ âñåñòîðîííåé õàðàêòåðèñòèêå, ó÷èòûâàÿ ïðåæäå âñåãî äóõîâíîå íà÷àëî. Ýòè ÷åðòû õàðàêòåðíû áûëè è äëÿ òâîð÷åñòâà Ãîðüêîãî, êîòîðîãî èíòåðåñîâàë ïðîöåññ ïîÿâëåíèÿ, ðîñòà è ñóùåñòâîâàíèÿ íîâûõ ôîðì ÷åëîâå÷åñêîãî òðóäà, ðàçâèòèå íîâîé êóëüòóðû, áîðüáà çà íàñòîÿùèé ãóìàíèçì â æèçíè, çà ïðàâî

6 Ñì. ì. äð.: G. Baumfeld, Maksym Gorki (Œladami cz³owieka), Stanis³awów 1906; wyd. 2, 1914; K. Czapiñski, Mistycyzm we wspó³czesnej rosyjskiej literaturze, „Widnokrêgi”, Lwów 1910, ñ. 77–78; W³. Jab³onowski, Maksym Gorki, Warszawa 1906; [B. Kuty³owki] Bh. K., „Bosacy”

i „bosactwo”, „Kraj” 1904, ¹ 4, ñ. 20–21; [A. Lange] A. Wrzecieñ, Z obcej niwy. Maksym Gorki,

„Tydzieñ” (dodatek literacko-naukowy „Kuriera Lwowskiego”) 1904, ¹ 36, ñ. 288; ¹ 38, ñ. 302–303; A. Mazanowski, Nowa powieœæ rosyjska. Maksym Gorki, „Przegl¹d Powszechny”

1902, ò. 76, ¹ 10, ñ. 10–37, 210–229; 1903, ñ. 42–64.

7 W³. Jab³onowski, Maksym Gorki, [â:] idem, Dooko³a Sfinksa. Studia o ¿yciu i twórczoœci narodu rosyjskiego, Warszawa 1910, ñ. 153–202.

8 Ñì. ì. äð.: B. Chlebowski, Literatura polska porozbiorowa, Lwów 1935; J. Czachowski, Gabriela Zapolska, Kraków 1966; A. Grzyma³a-Siedlecki, Œwiat moich czasów, Warszawa 1957;

T. T. Je¿, Od kolebki przez ¿ycie, Kraków 1937, ò. 3.

íà òðóä, çà ñ÷àñòüå è ñâîå ìåñòî â îáùåñòâå è ìèðå. Ïèñàòåëü ïðîòåñòîâàë ïðîòèâ áóðæóàçíûì è ìåùàíñêèì íîðìàì è çàêîíàì, áîðîëñÿ çà íîâûå êóëüòóðíûå öåííîñòè è çà ñâîáîäó âûáîðà äëÿ êàæäîé ëè÷íîñòè⁹.

Ãîðüêèé ñ÷èòàë, ÷òî íà ñâîáîäó è ñ÷àñòüå îñîáåííî çàñëóæèâàþò „ðóñ- ñêèå ëþäè – ëþäè ìó÷èòåëüíî òÿæåëîé èñòîðèè”.  ýòîì îíè áëèçêè ê ïîëÿêàì è „jako cz³owiek, który chyli czo³o przed narodem polskim, niezmor- dowanym w swej walce o wolnoœæ, jestem gor¹cym wielbicielem literatury pol- skiej i cieszy³bym siê niezmiernie, gdybym móg³ zapoznaæ naród rosyjski z ¿yciem duchowym jego braci z³¹czonych z nim wspólnot¹ krwi”¹⁰. È õîòÿ ïîëüñêàÿ ëèòåðàòóðà íåïîñðåäñòâåííî íå ïîâëèÿëà íà òâîð÷åñêèå äîñòèæåíèÿ Ãîðüêîãî, íî „listy, recenzje, artyku³y i rozprawy publicystyczno- filozoficzne autora Na dnie dowodz¹, ¿e pisarz dobrze zna³ tê literaturê i ¿e literatura ta by³a dla niego argumentem w sprawach i badaniach literacko-spo-

³ecznych”¹¹.

Àâòîð Êîíîâàëîâà ïîñòîÿííî, ðàçíûìè ñïîñîáàìè è ìåòîäàìè áîðîëñÿ çà íðàâñòâåííóþ ÷èñòîòó ëþäåé, çà ðàäîñòü æèçíè, çà ñ÷àñòüå, çà ãëóáîêèé ãóìàíèçì, ÷òî îñîáåííî âèäíî â òåêñòàõ, ãäå ïîÿâëÿþòñÿ ýëåìåíòû, ñâÿçàííûå ñ ðåëèãèåé, âåðîé, õðèñòèàíñòâîì, êàê, íàïðèìåð, â ñêàçêå Äåâóøêà è Ñìåðòü, ãäå èñòèííàÿ è âåðíàÿ ëþáîâü Äåâóøêè, ðàäîñòü è æåëàíèå æèçíè è ñ÷àñòüÿ, âåðà â äðóãîãî ÷åëîâåêà, â ÷óâñòâà ïîáåæäàþò äàæå Ñìåðòü. Ðåëèãèîçíûå íàñòðîåíèÿ, áèáëåéñêèå ìîòèâû, âîïðîñû ïðîõîäÿò ñêâîçü òâîð÷åñòâî ïèñàòåëÿ è ñâÿçàíû, êàê êàæåòñÿ, ñ îäíîé ñòîðîíû, ñ ðåëèãèîçíûì âîçðîæäåíèåì â Ðîññèè â íà÷àëå XX âåêà, ñ äðóãîé – ñ äåòñòâîì è âîñïèòàíèåì, ñ âëèÿíèåì áàáóøêè è åå ñêàçîê, åå âåðû è ìîëèòâû¹².

9 Ñì. ì. äð.: Ewolucja znakomitego pisarza (Dwóch Gorkich), „Wiadomoœci Literackie”

1924, ¹ 18; V. Serge, Nowa literatura rosyjska, „Kultura Robotnicza” 1922, ¹ 12; A. Stern, Prawda Rosji a prawda Europy, „Wiadomoœci Literackie” 1924, ¹ 4; W. Wandurski, Nowa proza rosyjska, „Wiadomoœci Literackie” 1924, ¹ 32.

10 Z. Wcis³o, Nieznany list Maksyma Gorkiego, „Slavia Orientalis” 1960, ¹ 4, ñ. 527.

11 J. Lenarczyk, Maksym Gorki a literatura polska, [â:] O wzajemnych powi¹zaniach literac- kich polsko-rosyjskich. Tom poœwiêcony VI Miêdzynarodowemu Kongresowi Slawistów w Polsce, pod. red. S. Fiszmana i K. Sierockiej, przy wspó³udziale T. Ko³akowskiego, Wroc³aw – Warszawa

– Kraków 1969, ñ. 173–174.

12 Ñì. ì. äð.: Â. È. Õàíîâ, Ðåëèãèîçíî-ôèëîñîôñêèå èñòîêè òâîð÷åñòâà Ì. Ãîðüêîãî, Íèæíèé Íîâãîðîä 2000; À. Êóíàðåâ, Ïóòü ê èñòèíå. Õðèñòèàíñêèå ìîòèâû â ïîâåñòè

„Ìàòü”, „Ëèòåðàòóðà è ðåëèãèÿ” 2000; È. Ðóäçåâè÷, Áèáëåéñêèå è ðåëèãèîçíûå ìîòèâû â ðóññêîé ëèòåðàòóðå íà çàíÿòèÿõ ñî ñòóäåíòàìè-ôèëîëîãàìè (íà ïðèìåðå àíàëèçà ñêàçêè Ìàêñèìà Ãîðüêîãî „Äåâóøêà è Ñìåðòü”, [â:] Ðóñèñòèêà íà ðóáåæå âåêîâ. Þáèëåéíàÿ êíèãà â ÷åñòü ïðîôåññîðà Àíòîíè Ïàëèíüñêîãî, ðåäàêòîðû Ç. ×àïèãà, Ã.À. Çåíòàëÿ, Rzeszów 2009, ñ. 150–155.

Ñî âðåìåíåì èññëåäîâàòåëè Ãîðüêîâñêîãî íàñëåäèÿ ñòàëè îáðàùàòü âíèìàíèå íà óâëå÷åíèå ìîëîäûõ ïîëüñêèõ íîâåëëèñòîâ, àâòîðî⠄ìàëûõ æàíðî┠â ïîëüñêîé ëèòåðàòóðå, äîñòèæåíèÿìè Ãîðüêîãî – ñîçäàòåëÿ íîâîãî òèïà ëèòåðàòóðû, ïèñàòåëÿ, êîòîðûé „stworzy³ legion postaci ¿ywych, krusz¹- cych wymiary przeciêtnoœci... roztoczy³ obrazy zgnuœnia³ego spo³eczeñstwa”¹³ è ïîêàçàë íîâûå îðèãèíàëüíûå òåìû è ïðîáëåìû, ðàñêðûë äóõîâíûå, íðàâñòâåííûå, êóëüòóðíûå è ðåëèãèîçíûå ïîèñêè ãåðîåâ, â êîòîðûõ „za- brzmia³a pe³na, niczym nie sfa³szowana pieœñ swobody... ujawni³a siê prawdzi- wa myœl twórcza ogo³ocona ze wszystkich ³achmanów przesz³oœci...”¹⁴.

Ìíîãèõ ïîëüñêèõ ïèñàòåëåé ïðèâëåêàëà â òâîð÷åñòâå Ãîðüêîãî ïîñòîÿííàÿ âåðà â ÷åëîâåêà è åãî âîçìîæíîñòè, â ñèëó èñòèííîãî ãóìà- íèçìà, ÷åëîâå÷åñêîãî äîáðà è âçàèìîïîíèìàíèÿ, à òàêæå îïðàâäàíèå è ïðàâîìåðíîñòü áîðüáû, åå äàæå íåîáõîäèìîñòü, åñëè îíà óòâåðæäàåò óñòðåìëåíèå ëþäåé ê ñâîáîäå, ê îáùå÷åëîâå÷åñêîé ñïðàâåäëèâîñòè, âñåîáùåé ñâîáîäå âûáîðà. Ó ãîðüêîâñêèõ ãåðîåâ ïîëüñêèå àâòîðû çàìå÷àëè ñî÷óâñòâèå è ñîñòðàäàíèå ÷åëîâå÷åñêîìó ãîðþ, àêòèâíîå îòíîøåíèå êî âñÿêèì ïðîÿâëåíèÿì è ôîðìàì ñîïðîòèâëåíèÿ áåçäåéñòâèþ, ïîääåðæêó âñåõ ñòðåìëåíèé ê äåÿòåëüíîñòè è ñâîáîäå. Îáû÷íî ãåðîè â ðàííèõ òåêñòàõ Ãîðüêîãî áûëè ïðåäñòàâëåíû â ðîìàíòè÷åñêî-àëëåãîðè÷åñêîì èçîáðàæå- íèè, ñ èñïîëüçîâàíèåì ñèìâîëèêè, ðîìàíòè÷åñêîé óñëîâíîñòè, ñêàçî÷íîñòè, àëëåãîðèè â æàíðå ôàíòàñòè÷åñêîãî ðàññêàçà, ðîìàíòè÷åñêîãî ïîâå- ñòâîâàíèÿ, ñêàçêè, ÷òî äàâàëî âîçìîæíîñòü áîëåå äåòàëüíî ïîçíàòü è ïîíÿòü äóõîâíûé ìèð ãåðîåâ è îêðóæàþùóþ èõ äåéñòâèòåëüíîñòü, íàñòðîåíèå è ïñèõèêó ëþäåé â ïåðåëîìíûé ïåðèîä, â ýïîõó èñòîðè÷åñêèõ ïåðåìåí¹⁵.

 Ïîëüøå îòìå÷åíî òîæå íåïðåðûâíîñòü áîðüáû ìîëîäîãî ïèñàòåëÿ çà íîâóþ íðàâñòâåííóþ èñòèííóþ êóëüòóðó, êîòîðàÿ ñîçäàåòñÿ òâîð÷åñêîé äåÿòåëüíîñòüþ ÷åëîâåêà è êîòîðàÿ îáîãàùàåò è âîñïèòûâàåò åãî. Ãîðüêèé áåñïðåðûâíî ïîä÷åðêèâàë ðîëü è çíà÷åíèå ñîçäàòåëåé è òâîðöîâ âñåõ ôîðì

13 A. Mazanowski, Gorki, [â:] idem, Gorki, Czechów, Wieriesajew, Andriejew. Studia, Kraków 1907, ñ. 51–59.

14 W³. Jab³onowski, op. cit.

15 Ñì. ì. äð.: Zb. Barañski, Literatura polska w Rosji: na prze³omie XIX–XX wieku, Wroc³aw 1962; K. Czachowski, Obraz wspó³czesnej literatury polskiej, Lwów 1934, t. 3; S. Klonowski, Z dziejów Gorkiego w Polsce, „Twórczoœæ” 1953, ¹ 6; J. Krzy¿anowski, Neoromantyzm polski, Warszawa 1963; S. Pigoñ, W³adys³aw Orkan, Kraków 1958; F. Sielicki, Maksym Gorki w krêgu spraw polskich, Warszawa 1971; J. Urbanowska, Radziecka powieœæ rosyjska w Polsce w latach 1918–1932, Wroc³aw – Warszawa – Kraków 1966; Z. ¯akiewicz, Literatura rosyjska lat 1895–1914 w krêgu M³odej Polski, „Slavia Orientalis” 1968, ¹ 4, ñ. 488–491.

èñêóññòâà, êîòîðûå â ñâîåé ìàññå âîñïèòûâàþò êàê îòäåëüíóþ ëè÷íîñòü, òàê è ìîëîäîå ïîêîëåíèå ëþäåé, òâîðÿò ñàìóþ âûñîêóþ, îòâåòñòâåííóþ è íîâóþ êóëüòóðó, íå çàáûâàÿ î ïðîøëîì è íå îòáðàñûâàÿ íàñëåäèÿ ìíîãèõ ïîêîëåíèé-ñîçäàòåëåé ìàòåðèàëüíûõ è äóõîâíûõ êóëüòóðíûõ öåííîñòåé.

Îñîáåííî ëèòåðàòóðíûå îáðàçû „ñîçäàâàåìûå òâîð÷åñêèì âîîáðàæåíèåì àâòîðà, îïèðàþùåãîñÿ íà ñëîæèâøóþñÿ êóëüòóðíóþ òðàäèöèþ, îíè èãðàþò àêòèâíóþ ðîëü â ôîðìèðîâàíè蔹⁶ êàê ìèðîâîççðåíèÿ, èäåàëîâ, ïñèõèêè ñîâðåìåííèêîâ, òàê è áóäóùèõ ïîêîëåíèé.

Îñîáóþ ðîëü â ðàçâèòèè êóëüòóðû âèäåë Ãîðüêèé â êíèãàõ, â ëèòå- ðàòóðå, â õóäîæåñòâåííûõ ïðîèçâåäåíèÿõ, â ÷òåíèè, î ÷åì ìíîãîêðàòíî ãîâîðèë è ïèñàë â ñòàòüÿõ, ïèñüìàõ, ïóáëèöèñòè÷åñêèõ òåêñòàõ. Îòìå-

÷àëîñü ýòî è â ïîëüñêèõ ðàáîòàõ, îáðàùàÿ âíèìàíèå íà èçäàòåëüñêóþ, êðèòè÷åñêóþ, ïóáëèöèñòè÷åñêóþ, âîñïèòàòåëüíóþ è ëèòåðàòóðíóþ äåÿòåëü- íîñòü Ãîðüêîãî â íà÷àëå âåêà, íà ñîçäàâàåìûå ïèñàòåëåì ïðîñâåòèòåëüíûå îáùåñòâà, èçäàòåëüñòâà, ðàáî÷èå óíèâåðñèòåòû¹⁷.

Ïîëüñêèõ ÷èòàòåëåé è êðèòèêîâ ïðèâëåêàëî â òâîð÷åñòâå ìîëîäûõ ðóñ- ñêèõ ïèñàòåëåé, â òîì ÷èñëå è Ãîðüêîãî, êðèòè÷åñêîå îòíîøåíèå êî ìíîãèì èçâåñòíûì, óñòîÿâøèìñÿ, òðàäèöèîííûì îáùåñòâåííûì íîðìàì ïåðåëîìà âåêîâ; âûñîêèé íðàâñòâåííûé ïîòåíöèàë ìíîãèõ èõ òåêñòîâ; ïðèñòàëüíîå âíèìàíèå ê âîïðîñàì ðåëèãèè è áîðüáå äîáðîãî è çëîãî â äóøå ÷åëîâåêà,

÷òî ëåæèò â îñíîâå õðèñòèàíñêîãî ðåëèãèîçíîãî ñîçíàíèÿ; èíòåðåñ ê ñòîëêíîâåíèþ âûñîêîäóõîâíûõ ïîèñêîâ è æåëàíèé ñ îñîçíàíèåì íåãàòèâíûõ ñòîðîí ìíîãèõ äåéñòâèé, ÷åðò õàðàêòåðà è ïîñòóïêîâ ëþäåé;

ïîñòîÿííûé ïðèçûâ ê àêòèâíîñòè, ê ðåàëüíîé äåÿòåëüíîñòè, ÷òîáû íå òîëüêî ïîëüçîâàòüñÿ, íî è óìíîæàòü è óëó÷øàòü êóëüòóðíîå íàñëåäèå è êóëüòóðíûå öåííîñòè ïðîøëûõ ïîêîëåíèé.

 ïîñòîÿííîì ðàçâèòèè, â ñòðåìëåíèè ê ïåðåìåíàì, ê íîâûì õóäîæåñòâåííûì îòêðûòèÿì, ê ïåðåäîâîìó è ñîâðåìåííîìó íåëüçÿ, ñ÷èòàë Ãîðüêèé, çàáûâàòü î ïðîøëîì, î òðàäèöèîííîì, íåîáõîäèìî ó÷èòûâàòü âñå ñòàðîå, öåííîå, óñòîÿâøååñÿ, èáî „êóëüòóðà ÷åëîâå÷åñòâà – ýòî àêòèâíàÿ ïàìÿòü ÷åëîâå÷åñòâà, àêòèâíî æå ââåäåííàÿ â ñîâðåìåííîñòü”¹⁸.

16 Ïîëÿêè..., op. ñit.

17 Ñì. ì.äð.: A. Bruckner, O literaturze rosyjskiej i naszym do niej stosunku teraz i lat temu trzysta, Lwów – Warszawa 1906; Korespondencja Maksyma Gorkiego z pisarzami, TT. Z. Kor- czak-Zawadzka i W. Zawadzki, wybór, wstêp i przypisy R. Œliwowski, Warszawa 1966; J. Szymak, Maksym Gorki. [â:] Autorzy naszych lektur. Szkice o pisarzach wspó³czesnych, pod red. W³. Maci¹ga, wyd. III uzup., Wroc³aw – Warszawa – Kraków – Gdañsk 1973, ñ. 291–305.

18 Ä. Ñ. Ëèõà÷åâ, Ïèñüìà î äîáðîì è ïðåêðàñíîì, Ìîñêâà 1985, ñ. 200.

Ìîëîäûå ðóññêèå õóäîæíèêè, â òîì ÷èñëå è Ãîðüêèé, ñîçäàòåëè íîâîé íðàâñòâåííîé êóëüòóðû, íå áåç îñíîâàíèÿ îòìå÷àëè â Ïîëüøå â íà÷àëå XX âåêà è â ðàáîòàõ ïîçäíåãî ïåðèîäà, â òðóäíîå ïåðåëîìíîå âðåìÿ, â ìîìåíòû êðèçèñà ÷åëîâå÷åñêîãî ñîçíàíèÿ, óòâåðæäàëè ãóìàíèçì, ìîðàëü- íûå çàêîíû, èçâå÷íûå ýòè÷åñêèå è íðàâñòâåííûå öåííîñòè, îòðàæàÿ è ïîêàçûâàÿ èõ ïî-íîâîìó, ïðèáëèæàÿ ñîâðåìåííîìó ÷åëîâåêó.  ñâîèõ õóäîæåñòâåííûõ òåêñòàõ ìîëîäûå ïðîçàèêè ïðèçûâàëè ïðèñìîòðåòüñÿ ê íèì, ïåðåîñìûñëèòü, ïåðåæèòü, ïåðåîöåíèòü, ñîïîñòàâëÿÿ ñâîé ñîâðåìå- ííûé äóõîâíûé îïûò ñ îáùå÷åëîâå÷åñêèì, ñ êóëüòóðíûì íàñëåäèåì ïðîøëîãî, íàêîïëåííîãî óñèëèÿìè, òðóäàìè, ðàáîòàìè ìíîãèõ ïîêîëåíèé, êîòîðîå äàåò îñíîâó êóëüòóðå íîâîãî âðåìåíè.

 Ïîëüøå, êàê íàì êàæåòñÿ, âûñîêî îöåíèëè è äîöåíèëè âêëàä è çíà÷åíèå ëè÷íîñòè è òâîð÷åñêèõ äîñòèæåíèé Ìàêñèìà Ãîðüêîãî â ðàçâèòèå íîâîé ðóññêîé êóëüòóðû â íà÷àëå XX âåêà.

Streszczenie

Polska recepcja literackich osi¹gniêæ i podejœcia Maksyma Gorkiego do rozwoju kultury na pocz¹tku XX wieku

Na podstawie prac krytycznych, recenzji, artyku³ów i szkiców dokonano przegl¹du opinii i ocen polskich krytyków i literaturoznawców na temat twórczych dokonañ Gorkiego na pocz¹tku XX wieku. Zwrócono równie¿ uwagê na podejœcie pisarza do spraw rozwoju kultury rosyjskiej w tym okresie.

S³owa kluczowe: prace krytyczne, opinie i oceny, twórcze dokonanie Maksyma Gorkiego na pocz¹tku XX wieku, rozwój kultury rosyjskiej.

Summary

Polish reception of Maxim Gorky«s literary achievements and attitude towards the development of culture at the beginning of the 20th century

On the basis of critical works, reviews, papers and essays an overview of opinions and evaluations on the part of Polish reviewers and literature specialists on the subject of Gorky’s literary output at the beginning of the 20th century has been made. Attention has also been drawn to the writer«s attitude towards the development of Russian culture in that very period.

Key words: critical works, opinions and evaluations, Maxim Gorky’s literary output at the beginning of the 20th century, development of Russian culture.