Halina .z~OWA
Szkic rozwoiu górnego wizenu w Europie
Bo·gaty ma,teriał dokumentacyjny wy.chodni dolnego karbonu oraz n,adal trwające badania oparte także na wynikach nowych wierceń .stwarzają coraz lepsze podstawy dla zastanowienia się nad układem
mórz i sedymentacją osadów tego podsystemu w Europie. Problem ten ma również duże znaczenie dla analizy waryscyjskich zjawisk epeiro- i orogenicznych. Na llliektórych obszaira'C!h badania ~eologiczne są już
tak zaawanso,wane, że pozwalają one na próby zestawienia' map zasię
gów lit,ologiczno-facj'alnych, a nawet w pewnym sensie paleogeogra- ficznych dolnego !karbonu (ZSRR, 'Polska, Wy~py Brytyjskie, częściowo Reńskie Góry Łuplrowe '(Rheinische Schiejergebirge), Francja:, Belgia i Czechosłowacja). Dla wyb!ranych obszarów można hyło nawet przed-
stawić te zagadnienia w odniesieniu do pięter, a w szczególnych przy- padkach podpięter lub grupy poziomów czy też podpo,ziomów.
Opierając się na dostępnych materiaŁach, przeprowadzam pierwszą próbę syntetyczn-~o ujęcia zasięgów mórz górnowizeńskioh dla Eur.opy.
Szczu!pły zakres pracy nie pozwa1a jednąkże na uwzględnienie zarówno w tekście, jak i w ~ałącżonym piśmiennictwie ogromnej literatury do ....
tyczącej tego tematu. !Przewodnią myślą ndniejszej pracy jest więc
zorientowanie się w loka'lizacji morza górnego wizenu Polski na tle -ogólnego UJkłtadu irównoczasowych zbiorn:ików Eurropy i w związku z tym
możliwych dróg jego kO!Iltaktów ze wschodem i za,chodem (także migra- cji fauny).
Dołą'czona maJPa zasięgów (fig. 1) jest ujęciem szkd.cowym, nie sensu .stricto paleogeograficzmym (poza Europą wschodnią, gdzie dane za'czerp....
nięto' z atlasów geologów radzieckicili). Orientuje ona tylko .ogólnie w układzie facji pły"tązych i głębszych. AJIli w tekście pracy, ani też na mapIe nde dało się uw~lędnić występujących prawie na każdym obsza- :rze wahań morza górnego wizenu i w związku z tym lokalnych zmian facji morskich na lądowe, płyttszego morskiego środowiska na głębsze
lub ~eI5owych luk sedymentacyjnych. Wprowadzona szraiura odnosi
;się JIla ogół do tyJpu facji przewa'żającej na danym obs~arze.
Górnowizeńskie marze Polski, zróżnicowane na :facje głębsz.ego
i płytszego nerytytku {H. 2aikowa, 1964), należy do .peryferycznej części Z'biornd,ków morskich . .ogólnie rozwiJają się ooe pomiędzy zaznacz.onymi na północy kontynentem północnoatlantyckim (H. Paul, 193'9; M. Gig-
Rozwój górnego wUzenu w Europie
o...,;
:Fig. 1. Szlcic :mlSLęgu f-a,eji górnego wirenu w Europie.
Outlilne of extension of the u,pper Vi'sean facies' anEurope
65
o'"
0_ ... o
-1 - strefy płytkonerytyczne, lokalnie i okresowo lądowe' oraz litoralne (sedymentacja w facji wapienia węglowego i kulmoweJ); 2 - strefy głębokonerytyczne o cechach mniej lub bardziej geosynklinalnych (sedymentacja w facJi kulmoweJ) ; 3 - przy- puszczalne zasięgi morza i lądów
1 - shallow-neritic zones, locally and period1cally continental and littoral zones (sedimentation in Carbonic Limestone facies and in Culm facies); 2 - deep-neritic zones of less or mor,e geosynclinal character (sedimentation in Culm facies); 3 -- supposed extension of the sea and of the contInents
noux, 19;50) i wynurzoną ,częścią !platformy f-enn.osarmackiej oraz ukształ
toQlWanym illJa. :południu lkoQlIltynentein Go:ndw.any. W obrębie tego morza
wystę.puje szereg większych i mniejszych masywów alimeIlitacyjnych, _zbudowanych ze skał prekambryjskioh i st'a-ropa-leozo1cznyc!h oraz
ukształtowaJIlYoh w starszych ruchach waryscyjskic!h (fig. 11) i zapewne taIcie wysp, o których 1okalizacj'i brak na olgół bliższych danych, talk w obrębie str-ef geosynklinaLnych, jak i płytkonerytycznych.
W ścisłym związlku z układem lądów. powstaje rozkład facji pły
tszych i g,oosynklinalnyoh w mo'rzu górnego wizenu. Najlepiej schaTalk-
Kwartalnik Geologiczny - 5
66 HalilIla żaiko.wa
teryzowano je, poza Europą wschodnią, w .północnych odcinkach zbior- ników Eul'O,py środkowej i zachodniej. WycinkowOo na'tomiaS1t poznalIlO promile do,lnego karbonu, t2'1W. strefy śródziemnomorskiej sensu lato,
związanej z SZerOKo. rozlanym, Ootwartym, na ogół głębokim i długotrwa
łym mm·zero, zaznaczonym na południu Europy i w półnOocnej Afryce (Maroko, Algier - wychodnie opisane m. in. ,przez N. Menchiikoffa, A. Carpentiera, H. L G. Termier, G. Delepine'~a, C. Pareyna, H. Hollar- da, P. Jacquemoutal).
Nie Oomawiając w tym momende f.acji mórz EurOopy wschodniej, za-
znaczyć tylko. należy, że· strefy z sedymentacją świadczącą 00 bardzo bldskim kOlIltaikde z brzegiem zWartego. lądu północnej Europy po,znano na zachodzie w Szkocji, północnej Anglii i Irlandii. W związku z Itym znane są W górnym wizenie facjoe lądowe i(WIkład'ki węgla), okresowo lagunowe i litoralne, przechodzące w płytkon€Tytyczne w kierunku po-
łudniowym, im dalej od brzegów lądu północnOoa1tlantyckiego.
Na oibszarze Polski wpływ wietlciego. obszaru alimentacyjnego (plat- fonny wschodnioeuropejskiej) wyra'ża się także w okresowym wysładza
niu sUJg.erowanej przeze mnie strefy osadów mułowoowo-wapiennych
(H. 2akowa, 1964) w sąsiedztwie tego lądu. Niewątpliwie z jego oddzia-,
ływaniem i w związku z układem paloogeo,graficznym wschodniej Pol- ski i Ukrainy (mniejsze obsz'ary ,alimentacyjne wewnątrz zbiornika mOT- skiego) związana jest cykliczna se-dyment.a,cja w regionie nadbużańs!kim
i w niecce lwowskiej. O wykształceniu osadów północnej strefy przy-
brzeżnej w Danii ,bra'k dQtychczas danych. Ostatnie materiały z wierceń na Rugii potwierdzają jej obecność na tym obszarze, zgodni,e z sugero- wanymi przez geologów polskich zasię.gami morza dolnego karbonu ku NW. Jak podaje o:sta,tnio R. Daber (OTaz informacje uzy,skane przeze- mnie na podstawie łoo;respondencji i moje o,bserwacje materi,ałów
z wierceń) występuje tu także wizen górny przeważnie w postaci wa- pieni z fauną hentoniczną. NajprawdopodOobniej również i w tym okre-· sie na NTW od Berlina zaznacza, się Oobszar alimentacyjny o bliżej jeszcze niesprecyZ()IW;anym zasięgu.
Fa,cje .płytkiego nery tyku górnego wizenu Europy zachodniej i środ
kowej znane są z wielu klasycznych odsłOll1ięć, mającyoh zwykle bardzo
dobrą dokum€'1ltację. Niektóre z tych wychodni opracowano już pona,d sto lat temu. Bogactwo. fauny i wychodni tych facji ma tak dużo, opra-
cowań, żen,ie sposób w tym miej'scu po'W1Oływać się na nie, tym bal'IClziej
że są one znane powsze'chnie specjalistom od zagadnień karhońskich.
Facje płytlciegOo lIl€Tyltyku otacmją me ,tylko zwarty kompleks lądów za- znaczonych na północy, lecz roowijają się również w obrębie zbiornika.
Występują one przede wszystkim w sąs1€dztwie wy.piętrzonych w mo- rzu masywów wyspowych lU/b większych o;bszarów o. przewadze denu- dacj1 zbudowanych zwy<kleze sta,rych orogenów prekambryjskich i ka-
ledońskich. Obszary te mają różny zasięg, hliżej na ogół nieokreślo!IlY.
Z większych masywów wy,piętrzonych w obrębie zhiornika należa
łoby wymien.ić przede wszystkim tzw. Ląd (lub Ziemię) św. Jerzego.
(St. George's Land), iktóry miał obejmować środkową 'część Anglii i prze":
chodZli.ć· przez Morze lryjskie ku brzegom Irlandii. L. J. WHls (195i2)
uważ'a, że w wizenie we wsChodniej Anglii :zaznacza się nadto drugi ląd
RoiZWój ·górnego wize'l1u w Europie 67 nie mający połączenia z Lądem św. Jerzego, który przechodzi, być mo-
że, na obszar Morza Północnego. Szereg autorów .angielskich jest
ma-
nia, że w górnym 'wlzenie Ląd św. Jerzego był połączony 'z lądem wscihod.., Illiej A:ngliJi :tak 'zwamą barierą Midlands i nla wschodzie łączył się ()In z lądem masywu brabanckiego., Stref·a płytkiego. nerytyku w otoczeniu opisany,ch wyżej lądów jest do/brze udo.kumentowana. W południo,wym obrzeżeniu Lądu św. J·erzego położone są lpowszechnie znane, klasyczne wychodnie facji wapienia węglowegO' ~pra'ce A. Vaughana, S. H. Rey- noldsa, T. N. Georrge'·a·, E. E. S. Dixo.na, T. S. Sihly'ego). Występują on.e w oko.licy Bristol (pr~ełom rzeilci A von), na pó}wyspie Gower i w oIk!orlicy Glamorgan, Tenby i Mendip. W zachodnim obrzeżeniu .tego. ,lądu znane
są wychodnie irlandzkie z okolic Dublina i Limerick (opisane m. in. przez L.B. Smytha, J. A. Douglasa, Oh. A. Ma.ueya, A. V~ughana, McCoya).
W pOO!nolClIlym obrz.eżeniu Lądu św. JeI'!zego leżą niemniej 2JIlIan.e w~cIhod
nie wapieni wyspy Man, północne!j Walii i Gór Pennińskich, .gdzie część
ich reprezento,waua przez duże ,odkrywki wapienia węglowego opisana jest pod nazwą Mountain Limestome (prrace D. PaTlki.nsolna, T. S. Sih- ly'ego, E. J. Garwooda, E. Johnsona, E. Goodyeara).
W o.toczeniu masywu brahan0kiego i, być może, wynurzonych 'czę
ściowo w górnym wizenie Ardenów zaznacza się także strefa osadów plytko.perytycznych, rozwijających się w warun'k.a,ch szelfowych. Tu w peryferycznych częściach zbiornika mo.r,skie,gO' .powstają przede wszyst- kim utwory wapienne, z bogatą i przew.odnią 'fauną bentoniczną, zwła
szcza w ni'ższym odcinku tego. podpiętra. W tym czasie .orraz w wyższej części górnego ,wizenu twOil":zą się na ohszarze Belgii trakże IUtW.o~ łup
kowe, związane, być może, z okresowym pogłębieniem zbiornika (War- n:aJllt, BiO'ul), z licznym, doskonale zachowanym nektonem (gorniatyrt;y), który równi,eż znajdowany jest w osada~h wapiennych.
Dobrze scharakteryzowano osady wapienne na podstawie odk!rywek
występujących w północnej FranoCji, Belgii(Vise) i w Niemie~kiej R€- publice Federalnej (północna i .zachodnia część BergischesLand w Reń
Slcich Góra,ch Łupkowych - A'kwizgran, Rating€'Il, siodło. Vełbert). Opi- sano stąd wiele wychodni, których .opracowania, zwłaszcza ·z ,terenu "ba- senu ·francusko-ibelgijskiego, stanowią dotychczas klasyczne prace dla
porównań i paralelizacji fauny z innymiohszarami Europy (L. de Ko- nmck, F. Demanet (1958), G. Delepine, H. Paul (1937), A. Oad"petnJtier, W. PaeckelmanlIl, F. Kiihne, E. Zimmermann). WdeFoonia wykonane w ostatnim czasie na granicy holendersko-helgijskiej (Turnhout) i na NlW od Krefeld (lWaehtendonlk) wskazują na zwiększ;anie się miążsZ10ŚrCi ~
pienia węgl.oweg:Q na ;północ od sugerowanego tu pro,gu podwodnego u 'brzegów masywu brahanckiego (E. IPaproth, R. T.eichmiiller, 1961).
JaIk wskazują badania wieluautorrów, wczasie gó~nego wizenu w połu
dnrio.wej Belgii m.ogło mieć miejsce lokalne spłycenie obszaru nerytylku z tworrzeniem "wieHdej brekcji" (Qrande Breche). Powstanie gÓTnowi-
zeńSkich wapieni płytoWYoCh facji kulmo,wej Sauerlandu w Reńskich
Górach Łupkowych wielu badaczy niemiecki,ch wiąże także z mo:rzem szelf.owym.
Istnienie facji Ipłytkronerytycznych przypuszcza się równd·eż w są
siedztwie .sugerowanego. lądu w z,achodniej części kanału La Manche
68 HaJ,ilna ZakOw.a
(m. inn. L. J. Wills, 19152). Ląd ten miał za!haczać z jednej strony o połu
and!owy brzeg KO!rnwalii, z drugiej - O> NO!I'ma!ndię (fig. 1). Być mo'że, że utwOTy tej strefy reprezentują opi~a!Ile z Bretanii przez G. Dele- pine'a, A. Carpentiera i in. górnowizeńSkie osady ilasto-piaszczyste ze
zlepieńcami i florą lądową orraz wkładkami wapieni z fauną bentoniczną.
Rozeznanie u:lcladu facji górnego wizenu w ,oentralnej Francji utrud- nia s1rom.plikolW'ana tektonika t~go obsUłTU. Z badań wynika, jedna'kż·e, że wokół częściowo wypiętrzonego w górnym wizenie Masywu Cen- tra'lnego występowały facje płytkie 'i okresowo lądowe. Udoikumento- WaJll!e dOibrze wychodnie takiej f,a·cji znajdują się w okolicy Vichy, w pół
nocnej ·części tego Masywu. Tu w górnym wizenie znaleziono tufy i wkładki węgla z florą '('G. Delepine, 1937), a w U'tworach łupkowych
przewodnie ramienionogi. Z południowego, obrzeżenia masywu (Mon- tagne Noire) opisano osady ilasto-wapienne, których elementy !faunisty- czne wskazywałyby na pOIWstaw.a<rri·e ich w większości IW w.arunkach
płytkiego zbiornika. Pogł~bianie się morza następuje w :tej okolicy doŚĆ
szybko w kierunku na południe i południowy zachód, na co wskazują
pl"Ol:file litologiczne i fauna ,górnego wizenu opisana z Pirenejów. IPO- dobny układ zazębiajltcych się facji płytkiego i głębszego nerytyku tego
podpiętJ.'!a występuj,e w północnej Hiszpanii '(z nowszych prac G. Dele- pilne, 1943; J. Kullmann, 1'963) - w Astutrii oraz 'Pl"Owin,cj:a1ch LeÓln i Palencia.
Do większych obszarów alimentacyjnych, wypiętrzonych w obrębie
morza górnego wizenu nal,eży także masyw czeski z lądem sudeckim 'zaznacronym ,w południowOi-zachodniej BCJllsce (H. Ż.aikQlWia, 1964). Facje
występujące w jego północnym i zachodnim obrz.eżeniu charakteryzują
wychodnie dolnego karbonu z Saksonii, Turyngii oraz z regionu bawar- skiego (Vogtlandische Mulde, Mehltheuer Kulmmulde, Thilringische Hauptmulde).
H. 'PalJL{1940) uważa, że dolny Ikarbon Saiksoni'i wy'ksz'takony jest
prżewa'żnte w facj1i kulmowej i w facji nerytY'cznej. Według osta'truch, bM'dziej szczegółowych opracowań geologów niemi.ecldch {np. K. A.
TTo-
gera, 1959; K. Pi e tzscha, 19:62; ,prace G. FreY'era) w .górnym wizenie tego obszaru przew.aż,ają szaro,głazy, łupki z Horą i zlepieńce, .a ubóstwo
skamieniałości zwierzęcych (przewalŻnie tylko detryt liliowców) unie-
możliwi,a dokładne określenia ich w:'eku (np. wychodnie w okolicy lZwi- ckau - WHdenf,els). Utwory 'klastY'czne występują'ce w izolowanych
płata:ch od Drezna na za,chód do okolic Zwickau zalicza się dtO dolnego kal'lOOnu tylko lIla podstawie litostratY'graficznych porównań z lepiej opraoowanymi wychodniami w Vogtlandzie i bez uz.asadni,eni:a :fauni-
stY'czn~go. Utwmy wapi,enne '(wapień węgLowy). o większej mią,żs.zości
z fauną bentolllkzną (mszywioły, lilitOwce, ramienitOlliOlgi, trylobity, ko- ralowce, małże, ślimaki oraz miikrofauna), miejscami ·talkże przewodnią
dla górnego wizenu ,(D2) , występują w regi,onie baw.aJr.skim, na N od Drezna :i w południiolW1o-zaclwdniej Saksoluii w Vogtla:ndzie, a mta'llO'- wicie w okoli,cy Plauen i na SW 00 nJiego. Ich poWlSllatnie WJiąjJe sięż facją płytlwnerytyczną, zaznaczoną na mielizna,ch lub progach podwodnych.
Osady wapienne zazębiają się tu z serią ilasto-szarogłlawwą, zawiera-
jącą florę .górnego wize:nu fwedług ozna'czeń W. Gothana, P. Schlossera
RoizJw6j g6meglO wize'Il'll w Europie 69
i F. !(.oSSlffiata) lub też tworzą wkładki w osadach klastycznych. W tych ostatnich występują tufity lub okruchy tu:flitów i diabazów.
W .górnym wizenie Saksonii powstają talkże wkŁadki węgla w wa- rU'llJk,ach paralicznych (obecne wtrącenia z faJUJIlą morską), i to wcześ
niej na wschodzie (wiercenia z Oobszaru Doberlug-Kirohhain na dolnych
Łużycach, gdzie osady według R. Dabera Ill8Jleżą do poziomu Goa) niż na
ż,achod-zie (w:i:e:roon1a w okolky Hainichelll-Bo:rna lIlIa SW od Upsk1a, gdzie osady według W. Gothana I(W. Pietzsch, 196'2) należą do poziomu Gort).
Zmiany środo,wisk sedymentacyjnych zachodzą tu w zwiąZku z ruchami waryscyjskimi, zwiększają,cymi .zasięg obszarów alimentacyjnych poło
żOlIlych Il'la ,południu i na północy. Ich oddźwiękiem są .także synoroge- niczne utwory gruboklasłyczne (brekcje i zlepieńce) obserwowane w okolicy GO'lI~ic i, być może, na SW od PirIlia. Ostatnie badania tfl9I'Y z serii klastyc.z:nej Vogtlandu wykonane przez R. Dabera wskazywałyby.
takż;e na nie.pełny na tym obszarze ,cykl sedymentacyjny górnego wizenu.
J eBt więc prawdopodobne, że w górnymwizenie obszar Turyngii i Bawarii ohjęty jest w całości zbiornilIdem płY1tkim z wię!kszym osiada- niem dna w południowo-wschodniejczęści niecki Mehltheuer, w blis-
kości ,progu środkowoni'emieckiego (Mitteldeutsche SchweHe), na 00 wskazują miąższości osadów. Intensywne zjawiska wulikaniczne (według m. in. prac O. Scilindewolfa, H. Korna, A. Schiillera, K. Pietzscha, K. Gundlacha) mają miejsce w Turyngii i w Vog.t1andzie przede wszyst- kim w dewOlllie ,górnym (główni,e diabazy) i w niższym karbonie dolnym
(przeważnie keratofiry i ich tufy).
Na OobszaTre Czechosłowacji zaznacza się strefa osadów głębszego
nerytyku, a w j,ej otoczeniu utwory pły:tszych facji (m. in. p~ace O. Kum- 'pery, I. Chlupac:a, L. Kno:ppa, K. Hromady, J. Dvoraka, V. 'ZUJkalo;vej, .J. Kuchara, K. lPa,tteisky'ego, W. Ha!rtunga, P. Alt,ara).Te strefy osadów
wiążą się ś'ciśle paloogeograficzn.ie z podobnymi fa<!j'ami na. obsza,rze
Pols~i. Z ostatniClh ibadań ,geologów czeskich (J. Dvorak, K. Ptak, 1963;
J. Dvoirak, 1963) wynika, że morze górnego wizenu nie przechodzi dalej na :południe, lecz odnogą sięga w ,południowf!j części Moraw ty &00 do okolic Brna. W stosunku do uldadu f,a,cji w wizenieniższym zaohodzą
tu nie ty liko zmiany w zasięgu morza, ale i różnice w środowiskach
sedymentacyjnych, co. związane jest ogó1nd.e z regresją mOLrza wskutek wynurzania lądów na południu i wschodziJe. W ich sąsiedztwie, w połu
dniowej ,części Moraw, w górnym wizenie poza utworami wapiennymi (facialni oblast brunnienska wg O. Kumpery, 1962), powstają także sy- norogeniczne zlepieńce (racicke i lulecke slepence). Wiek tych zlepień
ców OKlIeślono na podstawie fauny koralowej i ramieniono.gowej z oto- czaków wapieniawęglo,wego znajdowanych w częściach spągowyoh tej serii (według p:l~ac V. Zukalo;vej, V. Havlicka) or,az goniatytów znale- zionych we Wkładce ilastej i w,skazujących napo,ziom Go(t
TegrubokIoasty,czne osady o· miążSZo.ści okOło. 3000 m two.rzą się ,przy
dużym osiadaniu dna basenu i, być może, w warun'ka,ch częściowo del- towych. Przechodzą one ku NE i N w serie ilasto ... szarogłaz.o:W1e w dużym
stopniu o charakterze fliszo,wym (O. Kumpera, 1962). W tym cz,asie oikresowe powiększenie zasięgu morza następuje nazachodrie. Mat.eriał
70 Halw.aŻakO!Wa
do wspomnianych zle,pień-ców dOlIloszony był, jak ,sądzą Igeologowie, od zachodu, południa i południowego wschodu, 00 potwierdzałoby sug,ero- wa:ne na· fig. 1 zasięgi obszarów alimentacyjnych, tworzących prawdo ....
podobllie zwarty !lmmpleks z lądem PrakJarpat. Na wypiętrzenie masy- wów w południo'wym otoczeniu odnogi mm'skiej Mor:aw wskazywałyby także ostatnie wyniki wierceń, wykonanych na wschód od Brna (Buco- vice, Slarvkov), gdzie pod trzedo:rzędem ,albo ni,e stwierdzono, dolnego karbonu, 8,100 ty]ko jego niższą część - turnej {według danych J. Dvo- raka i M. Morkovs'ky'egol). W wyższej 'części górnego wizenu morze wy- cofuj,e się z południowych Moraw, a .nieprzerwana sedymentacja osadów trwa 8'Ż do koń'catego, .podpiętra tylko w północnej i środkowej części
tego regiJOnu.
W mor:zu górnowizeńskim Euro!py środkowej i zachodniej wystę
~ują wyraźne strefy głębszego nery tyku, które najlepiej są rozpQ.znane IlIa oIbszarze Niemileo"c:zęścilowiO Poliski, CzechiosłolWla,cji i Wysp B:rytyj-
sk!łch. Na !tym .ostaibnim IObszarzeza'znruczają się one IW zffilacznym oddJw- lemu od Lądu św. Jerzego, przy ·czym w AlnglH I{wYlchotd'11!i1e· w Dev-o'll- shire i środik!owej ,części GÓir P€nJ!lińskiClh:) soharaikteryzO!Wa'IlJo je fauni- stY'cznJie (głów:nieJ. PhiUitps, W. S. Bilsat 1(1'952), E. W. J. Mooire). Stirefy te występują :taikże w południiO'wej i środlklQlWlej Irlaind~i (Oo. Leitrim, E1re),
skąd fauna jest ostatnio intensywnie bada:na (:proce 'W. H. C. Ramsbot- toma, E. W. J. Moor:e'a, F. Hodsona, 1958; E. W. J. Moore, 1959). Osady tych stref reprezentują serie ilasto-piaszczyste z typową biofacją głowo
nogową (liczne goniatyty, również liczne małże w doslmnałym stanie z'achoW:aJnia) oraz lolkalnie wkładkJi wapienia. -Radiolary.ty znane są
z malb.stwa DevOln (typowa fa'cj,a kulmo,wa).
Facja głębszego nerytyku sięga najprawdo'Podobniej również na oh- szar Fra,ncji północnej,gdzi,e jednak dotychczas nie:wstaŁa udowod- n.iona.
Strefa głębszego nerytyku na obszarze Niemiec rQozwiJa się w Reń
skich Górach ŁUplrowych i w Harcu, w mwie ,gubwaryscyjskim 0' kie- runku SW - NE, pO'łotŻonym na NW od progu· środkowoniemiecIdego
(Mitteldeutsche Schwelle). IPróg ten jest głównym obszarem alimenta- cyjnym, .a j1ego zasięg poznacrlto bliżej za pomo,cą nowych wierceń. Naj-'
bliżej wspomni.anego progu śtwierdzono utwory szaro!głazowo-zlepień
cowate z wkładlmmi łupków, o miąższościach sięgających ,tysiąc metrów.
Są one znane główn1e 'z wychodni w okolicy Frankenberg, Edertalsperre i Górnego Harcu (prace J. M. GrauHcha, W. Pickela (1937), J. Kulicka, K. JochmUiS-Srockego, E. Paproth(1960), R. Tei1chmiillera,' L. Rupl'le,ch:ba, H. Hoecka, H. Schmidta, H. Paula, A. Fuhrmanna, G. Mempela, H. Sch:neidera, J. Weigelta, A. KOlbolta). W osadach tych występuje głównie f,aluna pelagiczna, fauna bentoniczna tylko Bporadycznie w so- czewkach w,apieni o małej miąższości. Osady klastyczne w Ikierunku
północno-zachodnim i częśdowo za1chodnim przechodzą w oS'erię ilastą
z wkł,adkami łupków krzemi,o!I1:kowych i a1łunowych OTaz miej.scami z ob- fitym nekto'llem (np. prace H. J. Nik.o,lausa, W. Hawbolda). Seri.a ta· osa- dz.aŁa się prawdopodobnie również w morzu głębokim I(Sauerland), l,ecz ku północnemu zachodowi i zaohodowi zazębia się z osadami utworzo- nymi już na stoiku morz,a, szelfoweg·o (wapienie płyto'we, miejscami
skrzemieniałe, ·często gło,w.cmogQowe).
71
W Op1syW1atnej strefie głębszego nerytyku Niemiec w gó.rn.ym wizenie norowano przej,alW'Y wulkanizmu IW pasta,ci tunt.ów i tufów skał kW1aŚ
inIY(fu. Występowalnie kwaśnych i zasadowych skał magmowyoh w Reń
SkiCh Górach ŁupkOJWyCh i w Harcu ogmIlliCZtOne jest, poza dewonem, do nimzego diol:nego kiail'OOnu, podolmie j1alk w TuTy!lllgii i SakscIIl!i.i.
Nie jest wykluczone, że w górnym wizenie facją geosynklinalną objęty był róWnież rejon Wogezów, ,gdzie dolny karbon wykształcony
w postaci serii ilasto-piaszczystych z łupkami krzemionkowymi obfituje w Skały wulkaniczne. Dużagraniityza,cja osadów utrudnia dokładniejsze -określenie litologiJi,oo przy ubóstwie skamieni'ałości nie ,pozwala na hliż
szy podział !karbonu ze zdefiniowaniem obecności pełnego profilu. Facja
głębszego Ilerytyku zaznacza się także niewątpliwie daLej w kierunku
południowo-zachodnim - na obszarze środlwwej Francji, w pohliżu Ma- sywu Centralnego. Tu wśród osadów iliasto-piaszczystycll z '~idy.tami zna- leziono także wylewy kwaśnych skał ma,gmowych i tufy. Brak jest Jed- :nak, jak dotychczas, dowodów mówiących o przynależności tej serii rów-
nież do gór.nego wizenu.
W końcu zauważyć należy, że przedłużenie ku INW sugerow,anej dla Polski strefy głębszego nerytyku nie za,stało udowodnione dotychcza,s na
Niżu Niemieokim.
Na podstawie wielu, szczególnie nowych opracowań geologów radziec- kich, opartych nie tylko na wychodniach, lecz i na ,licznych wierceniach,
uzySkaliśmy w chwili obecnej ,stosunkowo wy~aźny obraz zasięgu mórz z uikiadem ,facji i innych Środowisk sedymentacyjnych w górnym wize- nie Europy wschodniej.
O przedłużenrl.u płytkiego zalewu morskie,go z okresowymi facjami
lądowymi Polski wschodniej na obszar ZSRR mówią bezpośrednie ob- serwacje z niecki lwoiWskiej (np. pra.ce P. Ł. Szulgi, Gi,oołogija i niefto-
garonośnost teritorii USRR, 1'9(3), gdzie górny wizen nawieroono w głę
bokich otwm"aoo wiertniczych. Morrze niecki lwowskiej kOiIltaktuje od wschodu z alimenta,cyjnym oooZlarem masywu ukraińSkiego,a od SW i S z wyniesionym, południow<>-'Wscoodnim prZiedłużeniem kaledonidów
'świętokrzyskich. Nie jest wykluczone, że wspomniane ,noozary alimen- tacyjne łączyły się ze sobą w oiffi3!wianym podpiętrze. Wielu j!est jednak zwolen:ndków ,przeciwnego pnglądu: istnienia kontaktu mórz Polski wschodniej (taIcie· przedgórza Karpat) i Ukrainy be:upośrednio, poprzez
nieckę ,lwoiwską z .obszarem Dohrudży.
W iat1asa,C!h paleogeograficznych Ukrainy {Atłas ,pa1eogieo!graiiczes- kioh karrt RusSkoj płatftOLt"my, 1960) sugeruje się w :nadpoziomie okskim
(~ D~) połączenie z:biOTnika niecki lwowskiej z zrapadHskiem dnieprzań
sko-donieokim pr:uez płytki zalew morski ~a północnym brzegu masywu ukrainskielgo. Zwolennikiem tego pO;glądu jest również D. E. Aizenwerg (1958) przy,pusz'Czają.c, że na o,oozarze tym osadz,ają się wtedy utwory tery.genkzne, a miejscami tylko il.asto-wapienne.We w:spomnianych .atla- sach rozszerzony jest znlacznie zasięg morza w niecce lwowskiej w kie- runku ,południowym i wschodnim. Niektórzy geo,lo,gowie radzi,eccy su-
gerują również połą'Czenie tej niecki w wyższej części dolnego karbonu ze zb1orni:ktem moskiewskim poprzez obszar BSRR (K. I. Nowik, T. A Iszczenko, 1948).
Hałma Ża.kow.a
D. E. Aizewerg (19'58:) uważa, że transgresja wizenu, wskutek ciąg
lęgo osiadania obszaru między masywem ukraińSkim i masywem ;Wor~
neża, Wkra'cza na ten obszar, zalewając północne 'Z1bO'cze pierwszegO' i na znacznym obszarzle południowy brzeg drugiego masywu. W górnym wi-, zenie, jego '2lCiaIn'iem, za'7JIl,acza się mała regresja mOO"za, które jednak nie wy'Iooruje JSię, 'lecz spłyoa, :ZIlnien'ia.jąc przeto ch'arakter i 'zasięg swoich stref facja:lrnych. WpodJpiętrze tym :na :połud:niOJWYtn1 żboozu masywtU Woroncia ipOIWstają osady 'wa'Pietnne z wkładkami łupków i węgl!i.. Na półinoctno
-wschodnim skłonie masywu ukr:aińskiego twoti"lzą się IWÓWICzas iOsady ila-
sto~ZlczysIDe z wkł,adkami wapi'eni i węgli. Wzdłuż Z19Jchrodrndego brzegu masywu WlO!OOIIleża miaroby tistmi6Ć !POłą,czeJllie z morzem epikolllitynemrlJal- lIlym PLaitformy RosyjSlciej, :które według :1Jego aurtma łączyrohy się :z za- parclliskiem dinieprzańskJ<Hkmiecklim pOipl'.zez strefę osadów terygenicz- nydh. D. F. Aizenwerg :przypuszcza, że w wiZletnie górnym przez d!ŁużsZJY
okires CZlasU ,część południmvla masywu ullcraJińsk!iego na: pewnol byba wy-
llIUI1ZOIIlIa, a półno,ooa i !półnOlC'nlo-wschod,n1ia pOlZioiSta'WlaŁa pod wpływem.
mÓlrz szelfowych. Opisame stBJrlowisko tego. ,B!utołra rwią:że się z tym, że
podziela 0IlI, podoblIlie jlak arurtoczy aJt1aJsów paloogeo,grefiCZlIl'Ych P.latfor- my Rosyjskiej, poJgląd o szerokiej komun'iikJacji mórz g6rnowizeńSkich
Europy w.scłrodm.iej z mO!I':zami tego 'okresu ErUTlOlpy środkowej iZlachroid- niej. Bołą'ClZenie :00, j,a;k ,wynika z POiprzednkh dy:Skusji, 'odbywałoby się
przede wszystkim poprzez p6łnolcmo"'za,chodnią część mpadliJS1ka dnJie-
przańsJro...dolniieckiE!!go (Il"ÓW prypecki) i nieclkę l'WOlWSką.
W górnym wizenie w 'zapadlisku dnieprzańsko-dO!nieckim i w Don- basie tworzą się na przemian utwory facji płytkiego nery tyku ,. i facji
lądowej. Wyrazem tego jest n,aprzemianle;głość osadów wapiennych, Ha- sto-piaszczystych, Wkładek węgla i piaskowców stygmariowych {w [)0Ill-
basie). W wapieniach występuje .obficie fauna ramienionoQgowa (także
przewodnia), kOTale, małże, trylobity i inne oraz mikrofauna (patrz m. in.
prace B. 1. Ozermyszewa, D. E. A1'zeJl/Wle~~a (1958 j ri:nne), H. P. Wasiliu- m, S. W. GoriIaIkra, N. 1. Lebiediewa, K. I. Lisicyna, S. ,P. !lOOtajal). Miąż
szość osadów wzrasta w kierunku północno-wschodnim i wschodnim i wydatnie się spłyca na masywie ukraińskim m-az w oooczeniu lądu Woroneża. Podobnla sedymentacj:a utrzymuje .się w p6łnocno-zacllod;n.iej części zapadliSka dnieprzańsko-donieckiego (rów prypecJ.d), gdzie rZlr dziej tworzą się utwory wapie'nne.
W wizenie górnym .zwiększa się ma,cznie zasięg transgresji mo!I"- skiej we wschodniej i centralnej części Plaitfo!rIny tROrsyjskiej. Trans- gresja posuwa, się od wschodu - od strorny geosynkliny uralskiej (iM. Paj- chloWla, 1960). Auooirzy atLasów (Atłas Htorogo-facjalmJy.oh ika!l'lt RusSlroj
płatfo!I"my, '1915'2; Atłas Htołogo-paleogec>graficzesk~ch kaTt Russkoj
płratformy ... , 19,60) sugerują zalanie w tym ,czasie kopuł tdkmowskiej.
karn.sko-głazowskiej i, nieZlgodnie z koncepcją D. E. Aizenwer,ga (1958).
także masywu Woroneża.
Mror~e e.pikontynentaLne Platformy Rosyjskiej łączyło się prawdopo- dobnie w górnym wizemez Donbasem w o\koli.cach Wołgogradu. Morze to cechują facj!e płytkonery;tyczne, przechodzące na wschodZlie w geo-
s~lirn!alne(Ural - L. S. Ubrovitch, V. D. Nalivkin, 1'961). Na .znacz- nym obsz:arze przeważają osady dolomityczno-wapienne (na wschodzie i w części ,centralnej) z domieszką terygenkznych (skały Haste i psa-
1OOtzw6jgórnego wi'z€!Il'1l w Europie 73
mity) - na południu i zachodzń.e; Wyjątkowo ko,rzystny biotyp umożli
wiał bujne życie fauny 'bentonicznej na ma,cznyC'h obszarach morza.
w zwią..zJku z tym z wielu wychodni znane są oka'zy doskonale za,cho- wane nawet w tanatocenozaoh autochtonicznych (np. prace T. G. Sary- czewej, A. N. Soikolskiej, S. W. SiemiC!halto,wej, M. S. Szweoow:a.
W. M. !Poznera, M. J. JaniszewskiegOI, E. A. Iwanowej, T. A. Dobrolubo- ,wej, D. M. Rauser-Czernousowej). Autorrzy atlasów uważają, ż,e materiał
terygeniczny dOI tegQi zbiornika pochodził IW dużym stOipndu ze wschodu, z .południowej części Uralu, gdzie zakłada się istnienie małych Qibszarów' o przewadze denudacji. Prawdopodobnie szweg wysp zaz:nJa,czył się także'
na Qibszarze dzisiejszej !Niziny Nad~aspijskiej, w których Qitoczeniu mQigła występować okresowo sedymentacj'a lądow,a i lagunOIwa. W północnej,
i w .północno-zachodniej części morza epik'onty.nentaInegQiistniały wię
ksze płycizny i małe wyspy l(Timan) z okresorwym tworzeniem się ultW(l.-, rów lądowych i !lagunowych d stopniOIWO ku południowi osadów typo- WQi mo;rskich. Morze Pla tforrmy Rdsyjskiej Iprzechodzi ipoprrez obszar' Timaml ku ,półn.ocy n'a No,wą Ziemię.
W niższym .górnym wizenie, bardziej na wschód od Donbasu i na-o
stępni.e wz;dłuż wschodniego br~egu Masywu 'Worr.oneża, .powstają osady wapienne. Ich sedymentacjębadacZie radzie.ccy wiążą ze strefą ,głębszą, .. która dąlgnie się dalej w kderunlku na północ od Rostowa oraz na ,połu
dniowy zachód poprzez ;północną część Morza A:z.owskiego na Krym.
Przy;puszc~a się istnienie od ,południa niewielkiegOI lądu i(lub kilka ob- szarów denudacJi) Ol 'bliżej n:iesprecywwanym zasięgu. Ląd ten .oddzie-
lałby zbi(lTnik Kaulkazu od lądu Gondwany.
W.
mo!l'ZU ~~askim według.L. S: Librowicza (19'58) tworzą .się osady ilasto-piaszczyste z wapiEmia.mi.
i rad iolary,tami , znane też są silne oibjawy działalności wu1kiantcznej.
Głębszy nerytyk występujący na Krymie prawdQpodobnie przedłuża się na obszar Małej Azji, który należy już do ,peryferycznych odci:nJków
śródziemnomQirskiej strefy kar·bonu. Dane Qidnoszące się do wykształ
cenia dolneg.o karbonu tej strefy ustępują znacznie wiadomościom od-
nośnie dOI osadów młodszych. W zwiąZku z tym ~agadnienia czasowego
zróżnicowania f;auny oraz regionalnego zasięgu mieszania: się elementów strefy śródziemnomorskiej z faUlI].ą Eumpy zachodniej i środkowej są słabo rozpoznane. Najnowsze obserwacje, poza wzmiankami G. Dele- pine'a '(1943) dotyczą'cymi górne gOI wizenu północnej Hiszpanii, podaje J. KuHmann (1963). Stwierdził on, że w osadach tegQi podpiętra. (wapie- nie głowonogowe praw<kl'Podobnie głębsz;ego neryttyku (w pr.owincJi LeÓ'n i Palen.cial) zróżnioowa!IlIie :flanmy gO!Illi'atytowej zaczyna się stopniJo- wo od górnego wizenu (wyStępowanie Qibok sierne goniatytów regionu
,północnej A:fryłki oraz Uralu i KazachstanU!) i jest na tyle wyraŹln.e w na- murZie, iŻe obszar Hiszpa:nii ipÓłnoJcnej należałby już bez wą.tpienia do strefy śródziemnomorskiej.
,Pe.ryrferycZ!lle, ,płytko nerytyczne fwcj'e górnego Wlizenu tej strefy zna- ne są z wylchoo'Ili w Alpach Karnijslcich (Notsch) , skąd Qipisał je L. de K<>ninck (1873). Na iStnienie takiego śr(ld.oWiska morSkiegOI wskazuje profil 'litologiczny i ohfita rauna ,bentoniczna' bardw podobna do zna- nych IZ EurroiPY środ~oorwej (F. Frech, 1!899; F. Herit.sch, 19;3;9 i inne).
E. Kiittl (19Q4)., F. Heritsch ((939) i V. Kostic-P(ldgorska (19611) opisują
.z Jugosławii ,także osady facji płytk(lnerytycZ!llej (wapienie) z ramienio-
'74 Hali:na Ż81klowa
nQgami, km"alami, małżami i ślimakami. Występują o.ne w Bośni IWraca
Jroło Sa:oojewa, Ra'22ooj) oraz w Se~bii (IwQwik). Awtarzy 'Ci wspominl6.ją jednoc22eśnie Q występowa:niu w Jugosławii facji geosynklinalnej, zaj-
roują,cej rt:u duże 101b8m!ry, repre'zentowatnej prZlez utwory łUI~!OIwe z gp- niaty,uami, trylOobitami, łodzi'lrow:atymi, rzadkimi m.ałżami iramieniOono- ,gami (Bośnia i Serbia). M. VielseHnovic (1959) opisał z 'zachodniej Ser,bii
do1nolkaroońskie łupki z Dictyodora liebeana oraz w!łlptenie li1ioW'cowe z Syringoporo. Auto!r ten zatlićzył także wieJe wy,chodni klastyiCZIlych
·,o,sadów wschodniej Serbii, uw:aż,anych dOItychczas za ka~bońskie, do de-
WOiIl!U na ,podstawie Zlna:IeziQnej tu fauny i flory (M. Veselinovic, 1962).
:Brak dotychczas doolt:atecznych danych o. wyksztalceiliu karbonu dolne- ,go. z obszaru Grecji i wysp morza Eg,ejskiego. W. Sc'hrwann (1958) dOlllosi
ostatnio. Q wystę'powaniu w Bułgarii (na .północ od Sofii) otoczaków, prawdopodQbnie w.ieku wizeńs1ciegQ, w z1epieńcaC'h hazaltowyc!h kaTbo-
nu ,górnego, a D. PatruliUS i T. Neagu Q nawieooeniu zna1cznej m:iąższo
'Ści osadów wapieIlJIlyC'h i dQlomityczny'ch dinantu w Dobrudży.
O górnym wizenie Wło,ch, Sycylii i wysp morza Tyrreń,ski'ego (Km- .syka, Sardynia!) brak dotychczas danych. Wzm1;anki znajdujące ,się
w literaturze sugerują jednak występowalnie n:a tY'ch Qoozaraoh fa1cji najprawdopodolbniej głębolkonerytycznej. Z Balearów znane są utwory ilas'to-puaszczyste z florą i 'Przewod;nimi głowonolgami górneg:o wizenu, które zapewne wy'kształc0lll1e .byłyby już w facji geosynklinalnej.
W Małej Azji notowane są również osady górnego wizenu, występu
jące w zagłębiu Heliadei, Dj'tdde, AnatolaJch o!raz w Taurusie (np. G. FHe- gel, 1920; W. Hartung, 1927; F. Heritsch, 1939; F. F'Tech, 1916). Na tym obszarze niższa część górnego wi~enu wykształcona jest .p~awdOlPod,obnie
w facji plytkonery.tycznej. W :północnej T,urcji są to w:apienie. i IU'pki maxgliste z licznymi koTalo:wcami i ramienion(),gami przewodnimi - Gi- gantoproductus g~ganteus. W Turcji południorwej do kQńca górnego wi- zenu panuje f'a,cja w:api.ema węglorwego (z licznymi km'alowcami, ramj'e- nionQgami,rzadziej ślimakami i małżami). Ta płytkQwodna stl'lefa leża
łaby już w bezpośrednim sąsiedztwie kontynentu Gondwany !~fig. 1).
W Turcji północnej w wyższej 'części górnego wizenu Z'aznacza się zmiana
:środowiska sedymentacyjnego. na głębsze. W warunkach tych powstają
utWQry Hasto-krzemioJlko1we, w który~h znaleziono. faunę. pelagiczną
i przewodnią dla tego piętra.
'Świętokrzyska Stacja Terenowa Instytutu Geologicznego Kielce, ul. Zgoda 21
.Nadesłano dnia 9 iistopada 1963 r.
PISMmNNICTWO
ruBAT W. S. (1952) - The GoniatLte Suc,cession at Oowdale Clowgh, Samold:swkk, YorklSohi.,re. Trans. Leed:s Oeol. A1sslOc., 6, cz. IV, p. !l5l5-t191.
DELlilP.LN'E G. C100'7) - Le Caroonifere du Sud de la Frmc,e OPyrenees et Mon- lta!gne INoi:re) et Idu NlOrd-quest de l'Espa.gme t(A1sltwr!iels). C.-l". Ue Oongr.
Stralbi~. C!lJl"Ibotn'uere Heerl€lIl. 10015, 1. Maestri.cht.
Ro~6j górnegti wi:ze'1lu w Europie 75
nEI$PlINE G. (.1943) - Les Fau'1les ma,rine.s du Cal"oonifere dres A.rsturies (ESipagne) .. Acad. de,g Sc. de l'In:srt. de France, Mem. 66. Pa,ris.
DEMANET F.(19518) - Oon'wibutio'1l
a
l'etooe' du Dina'1ltien de la Belgique. In,gt.lRoyal Sd. Na't. de Beigique, Mem. 141. Brux,el1e's.
DVOAAK J., PTAK J. (196'3) - G00logircky vyroj a teIklboInJiIk·a devolllU'!a;,g!PiOdniho ka;rbo'- . nu Mol'laM!l,MhlO k;rasu. Sborn. ge'O'l. ved., greologJi.e, ~G], 3, p.49-8'4. iPralhia!.
DVORAK J. ~1963) - Biostra1!igrafie 's'podiIliho karbonu jizni easU Dr·ahan-ske vrchoViiny. Vestnik -aUG, 38, nr 3', p. Hn-170. P,raha.
FRECH F. Clrlł9l9) - ' Lethaea ~eog!llOstica. Cz. I. Lethaea palaeo:w1ca, 2. IStuttgart.
~R1ECHF. (WI6) - Geologie Kl€iina:siens 'im Be'reich ,der Badgadbahn. Z. Deutsch. , Grol. Ges .. , 68. Berlin.
FLmG!IDL G. (19'20) - Ober Karbo!ll und Dya-s in Kleinasien na.ch eilgenen Reisen.
Z. JJeutsch. Geol. Ges'., 71. Berlin.
GJiGNOUX iM.CII9150) - GeologTie ,g1;JrartiJgrarphique. Pards.
H.AlRJTUNG W. C1~27) - Das Karbon de's Bal!kange,bietes ebns'chlies'slich iHeraclea'.
IC.-r. Ie 'Congr. stratigr. Carbo.nifere Heeorlen, 1. Lirege.
HERITSCH F. (11009) - Ka>r!bon UlIlId P.eorm in dem SiMalpen ll'IJJd in Siideurorpa.
'Geol. Rdsch., 30, nr 5. IStuttg,art.
HODSON F., MOORJE E. W. J. fj1959) ~ GoniatItes .striatU:s and ,related FOl'ms f'rom the V'ilSean of I,rel,and. Pa:laeontOllogy. 1, 'cz. 4, p. 3184-3196. LOllldOiI1'.
KITTL E. (1004) - Geologie der Uimrgebung von Srura'jewo, Jb. Geol. Reichsanst., 53. Wie.n.
KONINCK L. de 01873) - R,echel'ches .sur les Animaux f,oslSli:les. Deux. Pa,rtie:
M)OIllolgraphie des Ca'rbon:.ifere de Bled:berg en Cari'IlI1lhie. Bruxelles'.
KOST]C..,pODGOJłlSKA V. (19611) - Fades et Blostratigraphie rdu rCar:bon1fere inferioeur en Bosnd,e. C.-r. IVe Congr. S'tra't. et Geo1. Carborruifere Heer- len, 2. Maestricht.
KULLilVlAN\N J. '(flI9i6l3) - Dj'eGon1iJatiten des Ulllten1mrrbOlllS im :K!antahrj,g'chen Ge- birge (Nordspan.ien). N. Job. Geol. PaUiont. Abh., 116, p. 269-3'2'4, nr 3.
Srtuttgart.
KUMPERA O. QHi62) - Vyvoj svrchnevilSenky,ch soU'vrsivi na Mlorave a ve ISlesku.
Zpr. SL U. CSA'V, 12J3/2, p. 5-6. Opava.
r.;mROVI'I1CH L. S., NALIV1KlrN V. D. (1196~) - rCar:bonkf,erous, deposits, ,of the Ural. Co-r. IVe Oo'llgr. strat., ert Geol. Ca:r:bOiI1:iferous Hreerlen, 2.
Maestricht.
MOORE E. W. J., HODSON F. ,01958) - GOlniatite,s ttrom the Upper Vdsean shales ofcountry Leitrim, Eire, Llverpoo,l a'. Ma,nchester. Geol. Journał. 2, cz. I, p. 86-,105.
PAJlCHLOWA IM. (1i916!3) - IRiozw6j pa'leogeograficzny pl'atformy 'W'schodnioeuro- .pejsk!iej. Ka['<oon I Perm (cz. III). Geologia za ~ranką, 2 (14), p. 2'h--42.
Warszawa.
PAPROTH E. om60) - Der !Kulirn :und di'e flozIeere Fa'zies des Namur. Fortschr.
Geol. RheLnI. u. Wes'tf., 3, nr l" p. 3815r--42i2. Kref,eld.
PAPRrOTH E., TE]CHMOLLER R. ~1001) - Die Paliiogoolg,rarphi:sehe Ent'Wlicklung der Subwari.s:zhSlchen rSa!lIl!l1se'Ulke in 'Norrdwe'sideut8rchlarnd Dm Laufe des Karbons. C.-r. IVeCon,gr. Str,at. et Geol. Car.bOiI1ifere, Heerlen, 2.
Maestricht.
PAUL H. '(1007) - Die Trans'gr.es.sion de[" V'i:sesiufe in Nor.dJwesteuropa. De,chenian,a, 95 [A]. Bonn.
76
PAUL H. (1&319) - Grunid.lsatzN!ches zur Palaogeographie des europais'chelIl Un.ter- ,karboos UIIld uber <ide Begriffe Kohlenkaollt und ~uJm.. Grol. :Rdsch.p 30. Stuttgart.
PAUL H . .(1940) - Das UnterkaI"bon in Deufschland. Geol. Rds'ch., 31, nr 516.
Stu ttg,aT't.
PlECK'EL
rw.
~193'7) - StraUg,raphie uoo Sedimentanalyse des Kulms sal der-EdertałiSrperre. Z. Deurtsch. Geol. Ges., 89. Be'rliin.
PlETZSCH K. ~UI(2) - Geologie von Sadllsen. Berlin.
SCH!WANN W. (1953) - Ober das l'sker-Veriszikum (BuLgarien). Ge,oL Jlb., 7.
:z. 3-6. Berlin.
TROGER 1<:. A. (1959) - Ka~ed,oni:sche und ~riihvarf.szis'che iPh:alSen 1m Vogtland und denaitl.gren:ze,ooetn Gebieten. Fre1j,b. Forsch. H. C. 73.
VESELl'NOV'.IC M. (1959~ - Ein neuer Ftmd von DictyodOTa liebeana '(IW e rL s s}
in kal'lbonliJschen Schliefern Westserbiens. Recueil de Trav. l'inst. geoI • . "J1Waon Zujović", Nr 10, p.95-96. Beogratd.
VESEDINOVlC IM. (1002.) - AHere palao.wis'che Biltdungen auf den Surva PIanina Gebi1"ge und eLne Gleichstellung derselben mit den benach'ba,rten Ge- bieten in Ostse'rbj'en. Ext. C.-r. Ses,nc. Soc. 's,erbe de grol. 119158 et 195:91.
p. ,171--.1,79. Boog,rad. .
WlLLS L. J. (1'952) - A palaoogr8Jphj.c'al atlas of the British lsIes and adjacent piarts of IDurope. LOInd,on-Gla,sgolW.
ŻAKOWA
a
(11964) - RJozw6j fa.cj:ig6mego wizellU w PoliSJce. Kwart. g'eo'l., 8, rp. 737-752, nr 4. Wal'lszawa.A:A:3EHBEPr )1;. E. '(1958) - CTPllrnrpaq:mH H naJIeoreorpac}lHH HHJKHerO KapGOHCI!
3aIla,~oro ceKTOpa BOJl'bIIIoro )1;oH6aca. TpY~hl 11:HCT. reoJI. HayK, cep.
CTparnrp. H naJl'eoHTOJI., Bbln!" 16. AKa~. HayK. YCCP. KHeB.
AT.lIAC .lI11:TO.lIOrO-<I>AI.Ę11:A.lIbHhlXKAPT PYCCKOU TI.lIAT<I>OPMhl (1952) _ 'tJ. l - TISJIe030H. AKa~. HaYK CCCP. MocKBa-.lIeaHHrpa~.
AT.lIAC TIA.lIEOrEOrPA<I>11:'tJECK11:X KAPT YKPA11:HOKO:A: 11: MO.lI)1;ABCKOtt
cep (1960) - AKa~. HaYK YPCP. KHeB.
AT.lIAC .lI11:TO.lIOrO-TIA.lIEOrEOrPA<I>:H'tJ:ECKHX KAPT PYCCKO:A: TI.lIAT<I>OP- Mhl 11: EE rEOC:HHK.lI11:HA.lIbHOro OBPAM.lIEH11:.!I (1960) - 'tJ. l. -
TIo3~HHH ~oKeM6pHH H naJIe03oH. MocKBa-.lIeHHHrpa~.
rEO.lIOr11:.!I 11: HE<I>TOr A30HOCHOCTb TEPP11:TOP11:11: 'y'CCP (1963) - TpY~bI YKp.
H11:rP11:, BbIn. 5. MocKBa.
JI:HBPOB11:'tJ .lI. C. (1958) - KaMeHHoyrOJIbHaH CHCTeMa. reoJIOrH'ieCKOe CTpoeHHe CCCP. BCErE11:, l, MOCKBa.
HOB11:K K. 11:., 11:IIJ;EHKO T. A. (1948) - KaMHHHoByriJIbHa c}lJIopa JIbiBCItOH MyJIb~bI
11:HCT. reOJI. HaYK AKa~. HaYK YCCP. KHeB.
XaJlJ1Ha JKAKOBA
O'lEPK PA3BHTHJI BEPXHEBH3EIl:CKHX OTJIOlKEHHIl: EBPODId Pe3IOMe
Ha OCHOBaHHH Q'ieHb 6oraToH JIHTepaTypbI 1 aBTOpOM paccMaTpHBaercH 06~ee
pa3BHTHe BepXHeBH3eHCKHX OTJIOJKeHHH EBpollbI. Ha KaPTe (c}lHr. 1) npe~CTaBJIHeTCH
(KpoMe BOCTO'iHOt!: EBponbI, r~e ~aHHhle 3aHMCTBOBaHbl H3 naJIeoreorpac}lH'ieCKHX H
1 BBHIIY OrpaHH'IeHHOrO OO'heMa TpY,lla HenpHBolIHTcn nOJIHOrO cnHCKa BaJKHeAIIIeA JIH- TepaTYPhI.
Stres:rozenlie 77
.JJMTOJIOrO-naJIeoreorpa<l>_ecKMx aTJIaCOB YKpaMBbI M PyCCKO:ll: nJIaT<pOpMbI) CXeMa-
"l'11'l:eCKH, a Be B 6YKBaJIbHOM CMbICJIe CJIOBa naJIeoreorpa<PM'l:eCKM, o6~as opMeBTH- pOBKa rJIy6oKOBOf];BbIX M MeJIKOBO,llBbIX <l>au;H:ll:. IIITpMxOBKa KaCaeTCS B 06~eM
THna <l>aIJ;Ji.lM npeo6Jta.ąalO~e:ll: Ba ,lIaBBo:ll: TeppMTopMM.
D;eJIblO pa60TbI SBJtSeTCS, npe:m:,lIe Bcero, 03BaKOMJIeBMe 'l:MTareJIS C nOJIo:m:e- :HMeM BepXHleBM3e:ll:CKoro MOpS B IIoJIbwe B conOCTasn:eBMM c paBBOB03paCTBbIMH
·6acce:ll:BaMM EBpOUbI. C 9TMM CBS3aB Bonpoc nepeXO,lla BbI,lIeJISeMbIX Ba reppMTopMH IIOJIbWM BepXBeBM3e:ll:cKMx <l>aU;M:ll: (X. ~aKoBa, 1964) K 3ana,lly, BOCTOKy H lOry :M BOOMO:m:BOC'rM yBS3KM nyre:ll: co06~eBMS c MMrpaU;Me:ll: <l>aYBbI.
B Ba'l:a\lIe paccMa'l'pHBalOTcs MeJIKOBO,llHbLe <l>au;MM 6acce:ll:BoB 3ana,llHo:ll: EBPO- :nbI (IIIoTJIaH,lIHs, CeBepBas AHrJIMS, HpJIaB,lIMs), KOTopble pa3BMBaIOTcs B6JIM3M ce- Bepo-arJIaBTM'l:ecKoro MarepHKa. YnoMMBaeTcs o MX pa3BHTMM B CeBepBo:ll: IIOJIbwe, Ha CKJIOBe ,lIOKeM6pH:ll:CKO:ll: BOCTO'l:Hoespone:ll:CKo:ll: nJIaT<l>opMbI. 3aTeM B 06lIJ;HX 'l:ep- . ·Tax OnHCbmaeTCH pa3BMTMe OCa,llKOB MeJIKOrO MOPH B oKpy:m:eBMM pH,lIa KpynHbIX
.H MeJIKMX MarepMKOB (nMTaIOlIJ;MX MaCC'J1BOB), BbI,lIeJIHIOlIJ;MXCR B npe,lleJIax Bepx- HeBM3e:ll:CKoro MOpS EBPOUbI (C9BT-)J;1KOP,ll1K JIeB,lI, c B03MO:m:HbIM npO,llOJt:m:eHMeM Ha Bpa6as,llcKH:ll: MaCCHB, MarepMK B 3ana,llHo:ll: 'l:aCTM npoJIHBa JIa-Masw, 3a,lleBa- :IOlIJ;Ji.I:ll:, BOOM01KHO, HOpMaB,lICKM:ll: n-OB, Cpe,llHerepMaHCKM:ll:.-BaJI, D;eB'l'paJIbHbI:ll: MaCCMB,
"9:ewCKH:ll: MacCJm) rpaH~bI 9TMX MarepHKOB KaK npaBMJIbBO, elIJ;e XopOWO He M3y-
"'IeBbI M 'l:aCTO TOJIbKO npe,l\UOJIaraIOTCR.
ABTOPOM o6cy:m:,lIaeTCR TaK1Ke pacnpOCTpaHeHMe B EBpone rJIy6oKoHepMTOBbIX
<reOCHHKJIHHaJIbHbIX) 30H, KOTopble B BepXBeBM3e:ll:cKDe BpeMH JIy'l:we Bcero M3y- 'l:eHbl Ha TeppMTOpMM repMaHHH, 'l:aCTM'l:HO IIOJIbwM M BpMTaHCKMX OC'l'pOBOB. Yno- MUBaeTCR TaKJKe o B03M01KBOCTM pacnpoC'l'paHeBMR B BepXBeBH3e:ll:CKoe BpeMS aBa- .JJor_ecKMX 30B Ha reppMTopMM Bore30B H B u;eBTpaJIbHo:ll: 'l:acm «I>paHU;HH B6JIM3M .I.J;eB'l'paJIbBoro MaCCHBa.
HCXO,llR M3 O'l:eBb 6oraTO:ll: HOBO:ll:, y'l:MTbIBaIOlIJ;e:ll: pe3yJIbTaTbI 6ypeHMR, COBeT- CKO:ll: JIMreparypbI, MBorO MeCTa nOCBmu;aeTCS 06cY:lK,ll;eHmD Bonpoca pa3BMTMS Bepx- :seBM3e:ll:cKMX OTJto:m:eBM:ll: BOCTO'l:HO:ll: EBponbL. YnOMHHaeTCS o npe!,l\nOJIaraeMo:ll: co- BeTCKHMM reoJIoraMH BOOM01KHOCTM coo6lIJ;eHMs MOpe:ll: Cpe,l\He:ll: M 3ana,l\H0:ll: EBPO- .nbI c 9nMKOHTHHeHTMbHbIM MopeM PyCCKO:ll: nJIaT<l>opMbI 'l:epe3 JIbBOBCKyIO MYJIb,lIy, -ceBepo-3ana,l\HYIO 'l:aCTb )J;HenpoBCKo-)J;OBeU;Ko:ll: Bna,llHHbI (IIpMnsTCKas Bna,llMHa) :J{ 3ana,l\HbI:ll: CKJIOH BopoHe1KCKOrO MacCHBa,. COBeTCKHe aBTOpbI nOJIaralOT TaK1Ke,
"'ITO BopoHe:m:CKM:ll: MaCC'J1B B BepXHeBM3e:ll:CKoe BpeMS 3aJIHBaeTCS MOpeMl. O,llHaKO, :srOT B3rJIs;zt, B HeKOTopbIX pa60Tax ocnapHBaeTcs.
B 3aKJIIO'l:eHMM onMcbmaroTcs B 06lIJ;MX 'l:eprax M3y<IeHHbIe npo<PMJIM HM1KBeKa- MeHHoyrOJIbHbIX (B TOM 'l:MCJIe BepXHeBM3e:ll:cKHX) OTJIo:m:eBH:ll: Cpe,llM3eMHOMopCKo:ll:
30Hbl. 3TO KacaeTCS ee nepM<l>ep_ocKMX y'l:aCTKOB (KapHH:ll:cKMe AJIbUbI, 'l:acTJf'l:HO lOrocJIaBMS H MaJIas A3MS), yBs3bIBalOlIJ;Ji.IXCS c cesepoeBpone:ll:cKMM THIIOM <l>au;H:ll:
(<JaCTM'lHO IIupeHeH, C'eBepHas HCnaHMS), KaK M reocMBKJIHHaJIbBbIX B 6yKBaJIb- :SOM CMbICJIe CJIOBa (HTaJIHS, CMU;MJIHS, Cap;ztMHMS, KopCHKa, BaJIeapCKMe oCrpoBa,
IJ;eBTpaJIbHas M IO:m:sas HcnasMs).
