STRATIGTRAPHY OF THE PLEISTOCENE DEPOSITS AT PACEW ON THE PILICA RIVER

A C T A G E O L OG I C A P O L O NI C A Vol. XVT

1966

N.o. 3

Stratygrafia Qsadów plejstoceńskich

ID

Pacewie nad ^Pilicą

S'I'!RJJllSZJCZ: ^{'W strefie krawędzi}

doliny lPilioey w Pa'Cewie siwierdzóco ^występo­

wanie trzech poziomów akumulacji glacjalnej, przykrytW.a.jących osady pregla.cja1na N8'jstanzy z tych poziiom6w, odpowiada z10d0wa'Ceniu krakowslclemu. Jest on roz,:

cięty przez Jropailne dolin'y 'WJ"IP9ńone piaBbmi 1'Zec2lllymi. ^'Erozja

ty.ch ^ddllIllI,

a ,następnie a~'C)a' rpl.as'k:6w lWlią,ią &ię , z Okresem W,jełkiego 'Interglacjału.

Dwa nUodsze poziomy glacja-lne o:dpowiadają lrolejno gla;cYlStadiałom: Radamkd ,i Warty' ^~odowa'cetD.ia ~lBkiego. BIozdziel(1!le ^'Są one powler2lChnlą erozyj-

ną oraz ^mulłam'i lessowymi .z ^okresu lnterglacystadiJału Pilicy.

Pacew Illad ^lPilicą :poo)!o0ony ^jest w ^strefie lewobrzeżriej wysokiej krawędtm. d.oliny tej rzeki, ^około 5.

xm

^{Ill.a NIW od} Bia~obrzegąw.

, Z dotycllczasowy.ch opracowań dotyczącyCh bezpośredni.o tego 0b- szaru ^{wymie~ić '}należy: pracę E. Ciuka i E. ,Riihle'go ^('li9W) oraz ^prac~

J. Stawma (19661). Pierwsza z tych :p.r.ac poda-je szczeg6łowy opis ^ki11w głębszych wierceń oraz inteiwretację przekroju geologicznego ^łączącego te wieroen:ia na lind.i Bronjszew - lPacew - Witaszyn, druga .natomiast 'jes1; szczegółowym opracowaniem lk.art.ograficzno...stratygralfic~, obej"

muJjącym dbszar ^okoł.o 50 ^knn2, położoal.y na ^północ od Paoewa, P.rzyby-, szewa i, Gór nad' ^P.i!licą.

'

,iW obydwu wymienianych .opracowaniach stwien:lro~ W' lPacew:i.e występowanie lessów, pr.zykryrtych gliną zwałOwą. Glina

ta

oIkireś1ona

była, Z8ll'ÓW.OO przez Riihlego jak i Stawina', j~o' ~lrina ;należąca do ^zlo- dowacenia Ś1'od!lroWlO'J?O.l.skiiego, starsza od glin ^stadiału Warty. !Akumu- lacja -lessów !pOprzed.zała:by więc trans.greBję maksymalnego ^stadiału (po- przedzające$) 'bezPom-ed:mo stadiał Warty) tegO -ZlodowaCenia i łączymby

się ^'Z końcowym okresem. Wie'1Jki.ego Interglacjału.

!Na tle opracowany.ch przez ^{autor}tę (w} ramach szerszej pracy,

Ruszczyńska-8zenajch 1964) połud'nilk~h przekroj6w, łączących gqęb-

302

sze wiercenia Itego regionu i sąsiednich· dbszarów, wietk gliny zwałowej

przykrywającej /lessy łączy(!. się wyraź~e ze stadiałem Warty. lWieJt sa- myCh lessów natom!ast odpowiadał serii interstadialnej, dzielącej stadiał

Warty od Btadiał~ inaksymaJnego. zlodowacenia arodkowOlpOlskiego.. . W celu aprawdzEmia słuszności tych. poglądów, teren Pacew.a wy- bra!llo w 1963 r. jako. teren kJUrsu dla magistrantów Kated1'y GeolOgii

Czwartorzędu U.W., !którym kierowała autorka. Prace ku!l'SU, uwzględ­

niające równi.~ zagadnienia sedymentdlogiczne i karto.graficzne, nasta-

wione

^{.~ w} głównej mier~e na rozwiązanie postawio.nego. wyżej pro- blemu straty,graficznego ..

. Uczestndczk:ami kursu ,były cztery magistrantki: Marla M'airkowicz, .Alma Miclma, Maria Mo.rawiec i Ba;rbaTa Walczak. Każda z wymie!Illi.o- nych os6b opraoowałaszczegółowlO ma:ły oo.cinelk: strefy ikrawędZio.wej w samym Pac~ie i na wach6d od Pacewa -

dO

wsi G6ry. W zallroń:' czeniu prac materiały te zostały zestawione V\1' jec;ł!ną całość. Wszystkim uczestniCzko.m Jmrsu serdecznie dzięuję' za ioh gotliwą pracę i m.ily pastrój, jaki panował w małym: zespole przez cały czas trwania kursu.

BUDOWA GEOIIJOGIC2NAl STRATYGBMUA OSA:DOw IPIJEJ'~IICH

,W strefie wySolkiej lJcrawędzi dol:inyP,ilicy w Pacewie stwierdzono na podstawie od.9lonięć oraz szurf6w' i scmd występowanie trzech po- zio.mów akumulacji looowco-wej, w których sp~ leżą mouły Ipl'eglacjalne.

!Poziomy glacjalne 'oddzielone są 00· siebie powierzchiniami erozyj!1lymi i osadamd. akumulacji lwodnej ..

Muly preglacjalne, wi<klczne w ~eregu niewielkich odsłonięć. tWo-

rzą w lPacewie dolIną część krawędzi doliny Pilicy i uchodząCych do. iIliej

'wąwozów (fig. 3, seria I). Są:bo muły ~ piaSki mulaste .szare, 'bezwapien-

ne, miejscami zaźelaz1ane. Spąg ich nilgdzie nie jest

"W!idoczny.

^Sądząc

z interp:retac·ji ,gł~zych wierceń (Ciulk &. 'RiJble 1952), spąg serii pre- glacjalnej znajduje się tu na poziomie

olkom

HO m n.p.m., ~e kan- taktuje ona z osadami mioceńskimi. MQŻna zatem sądzić, że ~ od-

słaniające się w dolnych partiach krawędzi iW Pacewie, których strop

sięga trochę poniżej' 100 m n.p.m., stanowią g6rne ogniwa tej serii ..

Ta!Jd pogląd wyT.ażaią r6wnież E. Ciulk i E. 'Rilhle (19&2) oraz J. Stawin.

(1966), który opisał też cienką. wkjładlkę kopa!lnegotor'fu występującą.

w o.mawianyCh· osadach w tPacewie. Znacznie więcej miejsca poświęca. autorka osadom preglacjalnym w tnnej pra'Cy ,(RUiSZCzy~...szenajch.

1964), a w tym artykule tl'a'k:tuje je tylko jalko ·poziom potrzebny do.

na-o

wiązań straty1gra!fiC'ZDych, który sta'lllOwi niewątpliwie najstaTBZe ogniwo-

plej.stocenu. .

. VI

stro.pie 068.d6w preglacjalnych występuje w· PaceW'ie najstar-.

8Zy poziom akumulacji lodowcowej, reprezentowany 'gł6wru.e przez glinę:

STRATYGRAFIA OSADOWPLEJSTOCENSKICH W IP.A:CEWIE NAD 'PILICĄ 303

zwałOwą. Jest iOD.IilB.jlepięj WWOOZDy w ods.ł.or­

męciu. nr l (fig. 1),kt6~· znajduje ~ę we

wschodnim

^{'Zboczu najwi~ wąwozu}

-w

^Pa-

cewie, biegną~ mmej ^więcej przez środek

wsi.

W

dolnej cżęści odSłonięcia, nad za·żela:t.io­

zianymi rpiJaskami preglacjaln.ymi (wa'l'stW1a l),

występują muły ~, warstWoWane ^(war-' stwa 2), przewar8fJwiane ·piaskiem biało-sZa:rym ..

MiąŻS7JOlŚć ich wynosi ^{~ l m.' Matteriał· tej .} Warstwy na pierwszy ^J'l2JUt oka przypo:m.i.na ^'Wy-

stępujące tu IpoWszeChnie osady preglacjalJne.

J ed.in$że w' przeciwieństwie do tych ostatnich jest on stost.mkowo· silnie wapnisty, a w ^jego

spągu :znalezixmo zwietrzały głazik skandy- nawski.

Wymienione ^wyżej fakty wskazują, że

o.rn:atWi.aJn.a Warstwa muło.'WIO-pi.aszczysta osad'ZO-

Da ~ła w ^{j-akimś niewielki} ~bior.nik.u, praw-

FIg, ·1

Pl"OIfH odIsłanięcla nr 1 . w iPaeewie

l piEki muliltrte, lizarobrunatne, mocno· zatelazlone, nie ^bu~

rzące z kwasem solnym ^(stTopowa część pregłacjału)I 1/ muły

_re, wamtwowane, miej6cam.l ^II!: przewarstwieniami P1aBZCZY- styml, ^burzące z kwasem solnym, w spągawycll partiach za-

wierające lIporadyezne otoczaki lIkandyrurwskie; $ g11na ^ZlWało­

wa _ra; .. piasek gruboziarnisty jasnoszary: ^II twlr r6tno- ziarnisty z tbc.żeńcllllDł lllasty.QU: ⁶ fiy warwowe szare: ^'I glina

zwałowe szaro-brązawa, W strapie piaszczysta, (osady ^s-'l po-

·chodzą z okresu· zlodowacenia krakowskiego)

Exposure Ilro. 1 a'l: 'Pacew

l gray-brown decalclfied ^sUty sancIs ^(top pal."t ^ot the ,,lPregla- cia,"): 1/ gtray bedded' CIl'lcareoW! sUts, tlll,ludlng ^sa.nody morer-

bępa1ngs in 90me lPlaces and sporadica1· Scandlonavian pebbles in thelr loW paortS: 3 gray boUIder Ó1ay; ^.~ llghlt-gray coanie sandB; ⁵ gravel with cIay ^{ball8: 6} gray varved alays: '1gray- -brown baulder cIay, (beds 1-7 al."e. connec1led ^wt~h the Craco-

vlan ^(Mindel) Glaciation)

- - - - - -

0 -

304 HANNABUSZCZ~9KA-SZENAJ'CH

dopodołmie w Ibliiskim sąsiedztwie ezoł8. nasuwającego się lądolodu.

wmo:-

.sek ten potwierdza fakt 'bezpośredniego przylm"ycia jej. przez ,gIin~ zwa-

łową (Wail"stw'a 31). J·est to glina szara, silnie wapnista, zaWierająca nie- liczne wk'ł:adlki piaszczyste.

lN'ad wymrieniOllul gliną leży dkoło. pó1metro.wa warstwa' żwirów róż­

no.ziarnistych (warstwa 5:), zaWierającyCh toczeńoe ilaste i 'podesłanych .cienką warstewką piasku ~:boziarnistego (warstwa 4). W stropie wirów

Wy~je 30-centymetrowa sena szarych iłów warwowych (w~twa 6).

Wszystkie te osady (warstwy 4-6), lkitórych łączna miążsZość wyn06i

.około 1 m, przykryte są tp<mO\Wlie przez szaro-lbrązową :glinę :zwałową

(warstwa 7) o miążsŻOści około 2 m.

Powstaje 'PYtanie, czy żwiry i iły warwowe, dZi~ące ltompleiks gliny zwaiowej w tym odsłonięciu, reprezentują jakiś dłuższy odICinek .czasowy, z~y 'z dalszą recesją lądolodu, czy też fw'iadazą one tyllro o lokalnych warUlll;kac!h sedymentacj-i przed cwłem lądolodu? !Pierwsze z tych tłum·czeń wiązailoby się w logiczną caŁość z falktami, manyimli

autarce

:z .sąsiednic!h obsza:rów, które stwierdzają niewątpliwie istnien'ie .serii interglacy8ta<liałnej, dzielącej najstarszy poziom glacjalny (lEWsz-

czyńSka.-8zenajClh. 1964). Jednakże ohar,$,ter opisanych osadów w /Pace- wie, wskazujący raczej na' idh bardzo ibliSki . związek. z czołem 1ądalodu,

-oraz faIkt,że w zaohOdniej części Pacewa stwierdzono. sondami tiC'Zne

wkładki mułowę i piaszczyste w tym samym rpoziomie gli!:ny zwałowej

(fig. 3,. seria. 1'1]), sugerują l"aC'zej

to

wugie tlłt.1nlaczenie.

Reasumwjąc ~ożna tpOW'iedaJ.eć, że w .czasie nawwania się lądolodu najstał"szego 2'JlodowaOOIrla istniał

w

/P.acewie niewielki (z'atamowany) zbiornik, iW' którym osadzone oostały szare, warstwowane muły. Zródło materiału tych mułów stanowiły zarówno skały podłoża,

tzn.

osady;pre- glacjalne, jak j, mBlteriał 'lodowoowy~ W czasie akumula'Cji gliny ,żwarowej podczas tOlpllienia lądolodu Istniały tu loka'me wa!l'Unki a'lrumulacji wod- nej~ ktÓTej osady sta'Q.owią wkładki'

w

tej glinie. Nie jest wyiklluczo.ne; że -osady wodne dzielące glinę 21VValłową w odsł<mięciu

nr

2 mogą repre-

zen:tować oIkres initerglacY'Btadi.alny.

Nawiązując do ·szczegóło.wych opracowań straty1gra!ficznych sąsied­

nich oh9zaróW' (0Ip. dt.) oraz do opracowania synrte'tycznego czwartorzędu

Polski Srod1rowej(RÓ'żytc'ki. 196'lb) .. n811e'Ży stwierdzić, że najstarszy po- ziarn glacjaliny w 'Pacewie, leżący 1be2'J.POŚrednio na osadach preglacjal- nych, łączy się ze /Zlodowaceniem krakowSkim. Pogląd ten pOtwierdza analiza młodszyoh oognó.w stI"a:tygrafilcz.nych, które datują od góry j-ego.

pozycję.

Gli!na. zwałowa IZlodowacenia k!rakOWl$iiego rozcięta jest :na terenie Pacewa·pr.zez dwie kopalne doliny rzec:me (które ewentua1nie 'stanawić mogą dwa i&a:gmenty jednej i tej samej doliny?), wype'ł;nio:ne piaSkami (iig. 3, sęr:ia IV).

STRATY.GRAFIA OSADOWPLEJSTOCE~oSKICH W IPACEWIE NAD 'PILICĄ 303

zwałOwą; Jest on 'Iilajlepiej wddoozn.y. ^W 0dsło­

nięciu. nr 1 (fig. 1), . kt6T.e· znajduje :Się we wschodnim. 'zboczu .największe~ wąwozu ·w Pa- cewie, biegnącego mniej więcej przez środek

wsi.

Vi

dolnej eżęści odSłonięcia. nad za·żela:t.io­

zianymi pilaskami preg1acjalnymi (wmst\via 1),

występują muły ~, w~e (war- stwa 2),

przewai':Stwiane

piaskiem biało-sia1'ym.

Miąższość ich wynosi około 1 m.· MaJteriał tej

Warstwy

^·00 pierwszy nut oka przypom.ina Wy- . stępujące tu poWszechnie osady preglacjaline.

J

edna'!cie

w· przeciwieństwie do tych osta~ich

jest on sfx:lsualkowo· silnie wapnisty, a w jego

spągu :znalezkmo .zwietrzały głazik ska·rufy- nawski.

Wymienaone wyiejfakty wskazują, że 0lIllBJWiaIn,a wustwa mułowv-pi.aszczysta osadzo-

na. 'ZOstała w ja,kimŚ niewielki zbid-x.niku, praw-

ProfH odsłonięcia nr 1 . w lPaoewie

l pillBki muIilBte, Szarobrunatne, mocl;lo· za:telazione, nie bu:'

rzące z kwasem soollnym (stTopowa część preglacjału) l J mUły

szare, warstwowane, mieJ6cam1 g: przewarstwieniami p1.aJll:czy-

~ burzące s kwaSem SOlnym, w spągOlWYeh pa1'1t1eeh za- wierające sporadyczne otOczaki skandy;n-awskle; ~ glina zwało­

wa szara: !III piasek gruboziarnisty jasnoszary; II twir r6:1:no- ziarnisty z toc.zeńcBl!lll. illasty.Ql1; 6 iły warwowe szare: 7 glina·

zwałowa szaro-brązowa, 'IV stropie piaszczysta, (osady ^2-7 po-

·chodzą z okrellU· 1dodowaeenia krakowskiego)

Exposure NI(). l at ·Pacew

l gray-brown decalelfied sUty sands (top part ot ihe ,.pregla-

ciał"): J gray beMed ca'lcareous sUts, !nt;ludlng sandy inter- bedcHngs in some places and ~oradieal· Scandilnavlan peblbles intheir loW pa1'ts; 3 gray boulder Olay; ·4 1!ght-gray coartie sands: II gravel Wtth elay balilJ; 6 gray varvec1 c1ays: 7 .gray- -brown boul~r clay, (beda 2-7 ue. eonnected wt~h the Craco-

vlan (Ml.ndel) Glada tion)

19

4

⁵ n.p.IJ1.

qo ~,

nf .. J

ro~

r⁶ ~~

.,

^...

lola

'o

~ 'D ^{[.o 'o} lo . lo . D I D

lo

_~

~ I. o

'o

o ^.D

8 ..

;.; o ^{I D •}

I'

_ID ^{o lo}

!o ID io o lo Ib _O

l° _o

lo ID

lo . 'D

-

- -

0====-

i04 HANNA RUSZCZyNSKA-SZENAJCH

dopotdołmie w !bLiskim sąsiedztwie c2lOła nasuwającego się lądolodu. Wmo- .sek ten potwierdza. ·fakt 'bezpośredniego przykTycia j,et przez ,gtlinę zwa-

łową (warstwa 3~. J·est to glina szara, si1Jnie wapnista, zawierająca nie- liczne wk'łacllki piaszczyste.

(Nad wymieniotn.ą gliną leży dkoło. p6iJ1metrowa warstwa żwirów róż·

.rioziarn:istych (warstwa 5:), zawierających toczeńce ilaste i podesłanych cienką warstewką piasku.. gt:!Jil?oziarnistego (warstwa 4). W stropie 'żwirów występuoje 30-<centymetrowa

se.na

^{szarych iłów} warwowym (warstwa 6).

W.szyst1d.e te osady (warstwy ~), ~órych łączna miąższość wynosi

.około 1 m, przydcryte są !pOOlI()W!Ilie przez szaro-ibrązowąglinę lZWałOlWą

(warstwa 7) o miąt.sŻOści około 2 m.

Powstaje pytanie,· czy żwiry i iły warwoOWe, dzi~ące komplekS gliny zwałowej w tym odsłonięciu, reprezentują jakiś dłuższy odJcine'k. . CZ8.SGwy, związany 'z dalszą recesją lądolodu, czy też §wiadclzą <me ty'l1ro o lokalnytoh warUJ$ac!h sedymentacj'i przed czaiłem lądolodu? lPierwsze z tych tłumaczeń iWiązaił:oby si.ę w logiczną całość z falktami, znanyttnd auto!rce :zsąsiednic!h o"bsza1"ÓW, które stwierdzają niewątpliwie istnden'ie .serii in'terglacystadialnej, dzielącej najstarszy poziiOm ,glacjalny ~­

czyńSka.-8zena'joh 1964). Jednakże ohar-*ter opisanych osa.d6w w lPace- wie, wskazujący raczej !na iCh bardzo ibliSki . związek z czołem lądOllodu,

-oraz fakt, że w zaohodniej części Pacewa stwierdzono SOOldami. iJ.iczne

wkładki mu:łow~ i piaszczyste w tym samym poziomie gliny zwałowej

(fig. 3, seria, I'Il), ^sugerują rarczej to drugie tlłu'maczenie.

Reasumując ~ożna powiedzieć, że w .czasie nasu.wania· się lądolodJU najsta1'szego ZJlodowacema istniał

w

lPacewle niewieNti (zatamowany) zbiornik, IW ktÓ'rym osadzone rostały szaxe, warstwowane muły.. Zr6d'ło

materiału tych mułów stanowiły zarówno skały· podłoża, tzn. osady;pre- glacjalne, j.ak J. mBlteriał iodO'WOOwy~ W czasie .alkomulacji gliny ,wałowej podczas tOlpllienia lądolodu i:stniały tu loka'1ne warunki a1rumulacji wod- nej, iktÓTej osaidy stanowią wkładki·

Vi

tej 'glinie. Nie jest wylldJucrone; że

-osady wodn:e dzielące glinę .7JWa1orwą w odBł~ięciu ni" 2 mogą repre-

.:zentować dlaes tniter,glacys1;adialny.

Nawiązując do ·SZlCzegóło.wycll opracowań straty1gratfi'CZ'llych ^sąsied­

nich obszarów {op. ci:t.) OIl'az do opracowania syntetycznego czwartorzędu

Polski Srod'kiowej (Różyt'ki 196'lb)na!le'Ży stwierd2Zić, że najsta.r.szy !pO>-

ziom glacj.aJny w Pacewie, leżący !bezpośrednio na osadach preglacj,al- nyCh, łączy się ze !Zlodowaceniem krakowskim. Pogląd ten !potwierdza analiza młodszych ogn1w stratygraficznych, które datują od góry j-ego

pozycję.

Gl'i!na .2'JWalowa 1Z1odowacenia krakowBkiiego rozcięta jest :na terenie Pacewa .. przez dwie kopalne doliny rzecżne (które ewentuafnie ·staiIlowić mogą dwa fragmenty jednej i tej samej doliny?); wype'.ŁIiioJlie piaSkami (fig. 3, s~a IV).

STRATYQRAFIA OSADOW PLE.TSTOCElIl',SKICH W oPACEWIE NAD 'Pu..ICĄ 303

zwałOwą. Jest on najlepiej wdd()C'l.;Il.Y-w odsło!­

męciu. nr 1 (fig. 1), któ.I"e· znajduje się we wschoo'llnn'Zboczu najwi~$ wąwozu ·VI Pa- cewie, biegnącego mniej więcej przez środek

W

dolnej części odSłonięcia, iIUIId zażela::ż,io­

zianymi pjaska'riń preglacjalnymi (WSTSMa 1),

występują' muły ~, w.arstwoWa;ne(war- stwa 2), p1'zewarstwiane piaskiem biało-~ym.

Mią~ć ich wynoei ~ 1 m.' MaJteriał· tej warstwy na ,pierwszy mut oka przypomina wy-

stępujące tu poWszechnie osady preg1acjalJne ..

J ednaltże w' przeciwieństwie do tych osta:tmch jest on .S1X>SU!nkOWO . silnie wapnisty, a w jego spągu :znaleziono zwietrzały głazik ska·ndy- nawski.

Wymienione wyżej fakty 'WSkaz,ują, że

omawi.aIn.a. WoS!I'stwa mułoWlO-pialSZczysta osadzo- na 'Wstała.

w

^jakimŚ niewielki iZ'biorniku, praw-

FIg .. 1

P.rofil oci9łaniętia nr l . w lPacewie

l piaeki mulaBte, Szal'obrunatne, mocno' zatelazlone, nie bU:"

rzące z kwasem sWnym ~owa częl'i(j preglacjałU) i Z mułY

szare, warstwowane, mlej6caml. II: przewarstwieniami plaszczy-

~, burzące z kwasem solnym, W spągowych partiach' za- wierające sporadyczne otOczaki skandymlWskle; $ glina zwało­

wa SlZara; , piasek gruboziarnisty Jasnoszary.; a twllr r6łno­

ziarnisty z tocżeńcami m.atlt~; Ił iły warwowe Rare; 7 glina'

zwałOIWa sza.ro-brązowa, w stropie piaszczysta, (osady z-.11 po-

'chodzą z okresu' zlodowacenia krakowskiego)

Exposui'e !No. l at 'Pa<:ew

1 gray_brown decalcl1ied sUty sands (top pan cd the ,,'Pregla- clail"); Z gray bedded' calca·reOl18 sUts, in<;lud1ng samiy inter- bedd1ngs in some !places and sporadical· Scandlnavian pebbles in their laW partS; 3 gray bOulder CIay;' llghlt-gray C08n;e Bands; ~ gravel with ciay baJla; 6 gray varved olays; 7 ·gray- -brown boulder cIay, (beds :1-7 ue. connected ^wi~h the Craco-

vian (M1ruiel) Glaciation)

qt5, ^~ l'(~

~a lo lo. lo le lo' lo !o lo

~'Io lo lo ~ID

D I~ I- ID

lo ^{lo o ~D}

I.

^{I- ;- o} _{lo lo}^{. 'o} _'

lo lo lo lo lo lo .10 b

lo i,

lo ;0 10 ⁰ - -

( I -

.304 ^HANNA RUSZCZ~SKA-SZENAJCH

dopooołmie W Ibliiskim sąsiedztwie czoła misuwającego się lądolodu. Wmo- .sek rten potwierdza fakt bezpośredniego przykTycia jet przez glinę zwa-

łową (waa:"Stwa 3~. J·e8t to glina szara, silnie wapnista, zaWierająca me- liczne wlda.dki. piaszczyste.

iN'ad wymienio!ną gliną leży dkoro. p6iłmetrowa warstwa żwirów róż ..

noziarnistych (warstwa 5;), zawierającyCh toczeńce ilaste i podesłanych .cienką warstewką: piasku gI11i~ziaxnistego (warstwa 4). W strOopie'żwirów wystę!plrje 30-centymetrowa seria szarych iłów warwowych (w~twa 6).

Wszystki.e te osady (warstwy 4-6), ikrtóryeh łączna miąższość wynosi

-około. 1 m, przykryte są !pOil1iOW!llie przez szaro.Jbrąrową glinę !ZWałową

(warstwa 7) o. miążsŻOści około 2 m.

Powstaje 'PYtanie, czy żwiry i iły warwowe, dzi~ące komplekS gliny zwałowej w tym odsłonięciu; repr'ezentują jakiś dłuższy od!cinek ' czasowy, zwi.ązany'z dalszą recesją lądolodu, czy też Swiadczą O!Ile tylko o lokalnycll war1llIlJtac'h sedymen.tacjoi przed eZOiłem. lądolodu? !Pierwsze z tych tłumaczeń wiązałoby się

w

l()giczną -całość z falktami, znanymi .autorce :z ·sąsiedniCh obsZa1'ów, które stwierdzają niewątpliwie istnden'ie .serii interglacy.stadialJn.ej, dzielącej najsta.rszy poziom ,glacjalny (lRusz-

'CzyńSk.a-8zenajch 1964). JedIn.akź.e oharak.ter api,sanych 0ISad6w w !Pace- wie, wskazujący raczej na' idh bardzo. iblis'ki' związek z czołem lądolodu,

-ora'z :f.a!kt, że w zaohodniej części Pacewa stwierdzono SOtnd.ami !}iczne

wkładki mułowe i piaszczyste w tym samym poziomie gliny zwałowej

(fig. 3,. seria. fi), sugerują raczej to drugie 'Vłumaezeni.e.

ReasumU!ją'C 1p.ożna poWiedzieć, że w.czasie n.asUJWania się lądolodu

najstaxszego ZllodowaOE!iIlia istniał w iP.acewie niewielki (zatamowany) zbiornik., ^iW którym osadzone zostały szare, warstwowan'e muły..

Zr6dio

materiału tych mułów stanowiły zarówno skały· podłOoża, tzn. osady;pre- glacjalne, jak j, iIDalteriał 1odowcowy~ W czasie alkumuła'Cji gliny ':Ż:warowej podczas topnienia lądolodu istniały tu 1000'lne wa!l'Ullki alrumulacji wod- nej; której osady stanowią wkładki

w

tej 'glinie. Nie jest wykluczone; że asady wodne dzielące glinę 21Wafuwą w odsł~ięciu nr 2 mogą repre-

:zentować okres mterglacystad,ialny.

Nawiązując do. 'szczegóło!wych opracowań :stratytgratficznych sąsied­

nich obsmrów (op. ci:t.) waz do opracowania syntetycznego cz:wartorzędu

Polski Srodkiawej(Różyt:'ki 196'lb)natleży stwierdzić, że najsta.rszy !pO>-

ziom glacjalny

w

Pacewie, leżący Jbezp.ośrednio na osadach preglacj.al- nyCh, łączy się ze !ZlodoWiaceniem krakowSkim. Pogląd ten potwierdza .analiza młodszych ogndw str.atygrafiJCzn.ych, które datują .od góry Jeg()

pozycję. .

Gl'i!na. .zw.ałowa "lodowacenia k!rakowSkiiego rozcięta jest na terenie Pacewa·pr2ez d\Yie kopalne doliny rzecżne (~e ewentuahlie 'staiIlowić mogą dwa ifragm.enty jednej i tej samej dolin.y?), wypel.ŁniollJe piaSkami (Ug. 3, se,ria IV).

STRATYGRAFIA OSADÓW PLEJSTOCElIl'5KICH WPACEWIE NAD Pn.ICĄ 305

Głębokość doliny, występującej w zachodniej czĘŚCi około 7 m. Jej dno, wyerooowa·ne we wspo~a;nej glinie

.zwałowej, znajduje się na poziomie około 1218 m

n.p.m.

Osady wypełniające tę dolinę, znane głównie na ,pcidsta-' wie sond,. Tepreze:ntowane są przez piaski· :rożm.oziarniste

z przewagą ziarn średnich. Na poziomie o'looło 130 m n.p.

m. stwierdzono w nich cienki poziom drobnego żwiru z to ....

czeńcami i'Iastymi.

Fragment kopa'Inej doliny, występującej we wschod- meJ części Pacewa, wylkaaaije cechy podobne do opis8nych

:wyżej z ty1m,że jej dno nie z.oStało nigdzie stwierdzaD.e,

naJtomiastmateriał Wypełniający tę dolinę może być zna- cznie lepiej obserwowany, ponieważ widoczny jest wod-

słonięciu (odsłon. nr 2; fig. 2, warstwa l). OdsłlOnięcie to znajduje się w ścianie :niewielikiego wą'wozu, !biegnąCego

na południe od remizy stara!Żackiej.· \Daje 00.0, łącznie

z opisanym. poprzednio odsłOQ!ięciem !IlT 1, najpełriiejsży

obraz strartygrafic.my czwa.r!lorzędu lPacewa.

W do!l,nej części. odsłonięcia m 2, sięgającej dna wą­

wozu, !Widoczne są omawiane ,piaski rzeczne, wype'hlia-

,jące kopalną dolinę. Są to piaski przewaim:ie ,gru'bOzia:r-

F·ilg.2

Protil odsłonięcia nr a·w. Pacewie

l piaski ipr.zewad:nle gruboziarniste, :las~oszare i jasnot6łtawe, warstwo- wane (przekątnie i ikrzytowo), zawierające warstwę mułu szarego.

mocno ^burzącego z kwasem &Olnym fWlelki .Interglaojał); :r 1wiry (z pta·

S'kiem) nieobtClCZlOne, grUbo warstwowane, o minimalnej selekcji ma· ·

terlału, 'średnice ziarn ^O,~,5 om, maksymalnie do ilD cm; IW Btrqpo- wych pantiaCh zawiera:lą of:oczeńce .mulasto.:Ua;lte, w SPą!fowych ' "prze-

chodzą" w plaski 'gruboziaNllste .z domieszką :tw1ru .(glac)'lltadiał. Ra~

domki. zlodowacenia środkowopolskiego); 3 muły lesSowe, :t6łtawe, "de- :Ukatnle" wal'lRWowane, mocno 'burzące z kwasem solnym. zawierające

miejscami ctenkte przewarBtwienia dl'ObnopiaszczySlte, oraz podesłane

warstwą gruboz1arm'Stego' pialtku (lnterglacystadtał PWcy zlodowacenia

środkowapalsklego); 4 glina zwałowa s.za~brązowa .(glacyBtadlał Warty zlodowacenia środkowopolskiego)

Ex.posure No. 2 alt Pacew

l fłuvial sandB, lnclluding gray silt layer (Great Interglacial); Z uńilorted

a,nd not roUIllded g.laclal graveJ.s,· contalnlng eome sandy adm1:i:ture (the

!Badomka Glacl.stad1a1 of theMiddle iE'cd1sh fRlBs) Glaciation); 3 ye1lowish

. calcareous loess s9ts, showing ;,deUcaote" beddlng and contalning in same

places thin sandy lntel'beddlngs (the ,PWca Interstadial 01.' iM1mlle Pollah Glaciatton); 4 g·ray-<brown bou:l.der clay. (the Warta Glacistadlal ot the

Middle ^Poldsh Glaclaotlon)

wsi, Wynosi

Ha ,.

.---.:-.-.::

II ~i~

_~~~~~~

~-~

~~~~ ...

^~

~~

_{~::" ..} :.;.~"::t..:

-e.i.,'t~~1-:~"

j,~c."W's~,~

~~;~!r~t~

tttr~~w~~~, .

~~::.::: ·;~·:t:*:·

.• ·.·1 ..

306 HANNA RUSZCZYN"SKA-SZEN AJCH-

niste i średndoziarn.iste.· j.asnosz.are i' j.asnożółtawe, .wykazujące wyraźne warBtwO'W~e przełkątne i r6wno:le:głe. Na poziomie około 131,5 ^iID n.p.m.

występuje w tych. piaskach cienka warstwa

muru

szarEgO., wapnistego.

Spag piasków nie jest.widOCZilly, Ich s-trop, analogi-cznię jatkstrop piasków

wy:pełniają.cycll dolim.~ w zachodniej części wsi~ ·znajduje się na :poziomie-

okołó '135 m n.p.m. i~k.ryty jest przez żwi!ry f1.uwiogla~j,alne.,

Drugą wspomnianą już cechą' wsPólną dla serii'obu dolin jest za- znaczenie 'zmiany rytmu sedymentacji, Ołbserwowap.e na poziomie oko- ło 130 m nJp.m. W. dolinie zachodniej· jest to, poziazp. drolbn€igO żwiru z toczeńcami ilastymd, który zaczyna wyższą 'serię'piaszczystą W"yISt~U!ją­

cą VI poziomie 130 ... 135 m n.p.m., natomi.ast we wschodniej· dolJ.inie

z:mianęry1lmu sedymentacji znaczą mU'ły, kt6re'z kolei :kończą serię pia-

swzystą, występującą pOiIliżej. 130 m.' n.p.m. 'Dolna seria piaszczysta w kopalnej dolinie zachodniej części Pa:cewa :;ma ty1llm 2 m miąższości i jest tam IIlBj'prawdo.poodołbniej. najstaJ;"8zą serią a:kumula~ji rzecznej.

Natomiast w przypad1w. wschodniej doliny nie. wiadomo nic ani o miąż­

szości tej serii, ani też, ~z.y jest ona ipądesłana jakąś-jeszcze starszą serią rzeczną.

Stresreza'jąc .powy.ższe stwferdzić należy, Ze na terenie lPacewa wy-

stępują fragmenty lkopa!lnycl1 dolinr.zecznych, ro.zcin.ąjących osady, QJlo- dowacenia krakowskie,go., a przykrytych przez kolejno młOdszy poziom glacjalny, który w' nawiązaniach regwnalnydh I(prace cytOlWane wyżej) , odpowiada najstarsze:mlU pclIZ:omowi zlodowacenia środ!kJowopoIBkiego. S!ł

to wi~ doliny z oikresu Wielkiego Interglacjału. Doliny te. wypel:niane

są całkowicie osadam:i rzecznymi, !kt6re wy'kazują 00 najmniej dwa cyk~e

sedymentacyjne. W nawiąlZaniu do 'Pracy o Wielkim Interglacjale S.Z.

Różyckiego (196'1a), serie rzeczn:e·.z Pcł'cewa odpowiadają ~aj'Prawdopo­

doJlniel trz~iem'U i dxugiemu cyklowi sedymentacyjnemu. Cylk~ pierw- szy, najsta.rszy, występuje - 'być mo.że - ipOIliilej dolnej serii rzeOZlIl:ej we wschodniej części Pacewa .(a niewykluczone, że i w za~hodniej do- lin,ie, ty liko nie' natrafio.no na niego wi.ercenda.mi-oondaini). Natomiast cykl ~arty, najmłodszy, jest tutaj w pewnym SenE.e ,,·zastąpiony"

przez osady 'fluwioglacjalne, o k!t6rych będzie mowa niźej.

Nad opisanymi !piaskami rzecznymi występuje IW o.ds1:onięciu nr 2 seria ,grubych żwirów fluwioglacj,alnY'ch, które oo:poWiadają środkowe­

mu poziomowi akumulacji lodowcowej w Pacewie(fiog. 3, seria V). W wy- . m1endony:m odsłonięciu iJwiry te mają dlro1;o 4 m mią'żs:roślCi (fig. 3, seria

Va; fig 2, warstwa~. Są to żwiry przewaimie nieobtoczone, o minimal- nej se1e1reJi materiału, zawierającego głaziki o średnicy do .1 O cm. Wy-

kazują one grube przekątne w,arstwowanie, a miejscami (szczególnie ku

dołowi) prZechodzą w ·piaski ogruboziarnioste. qd. podściełających je pias- ków rzecznych oddnają się wyraźną, astrą granicą.

IWymienione ~echy litollogiczneżwirów wSJtaZuią, że :zostały ,one

w

---,.."

\

- -

- " ' - - - -\

Fig. 3

Przekrój geologiczny .przez .&tT~ę krawędziową doliny Pilicy w iPa:cewie

E

-mn.p11

144

142 14~

198 198 134

182

19fJ

.128 1211

,I muły i plaBld ,preglacJalne;, II mulY warslJwowane. zawierające ma'terlałllkandyonlllWB'kd z okresu transgresJi l!llodO\lllllloCenia krakow.s.ldego; III 'gllna

_ława (z przewarstwieniami twirów, piasków o.raz iłów wal'lWOl'ii'lYCh) 2llodoWacenla krakowskiego.; IV piaui rozeome z okresu Wielkiego Inter- glacjału; Va twI.ry akumulacji lodowcowej glacystadiału 'Radoomld zl,Ddowacenia Ś1'QdkGWopaIakiego; Vb plaski ('Ze :twirem) wOdnolodOllVCIJIIVe gk- cyatad1ału RadoiDki; Vc glina zwałowa glacyBtadiału Radomki; VI muły lealKlWe z okresu intergl:acystadlału PiliCY zlodowacenia środkowapolsldeao;

, VII glina zwałowa gla>Cyst8dlału.', Warty zlodowacenia środ.kowopolakiego ' '

u.eologLcał sectioo through the esea:r.pment zo.ne ot the ,PHica vaUey at Pat:ew

I "Preglacle.ł" silts and sand8; II bedded 9UtII with ScIllJ.d1navdan matl!rlal, CDnneoted with the adv8nce 01. Cracovle.n (JI4I.ndel) GlacJatit\l1; III. boulder claY (conotaJ.n.J.ng interbeddlneS Dł' gravelB, sands and varved cla:vs) ot Cracovlan Glaclation; IV tluvlal saDds ol the Grea.t· IntergJ.aolaI; Va gbcIal gł'avelB ot the Radomka Glacistadlal ol M1cJdle PPllBh (R1ss) Glac1ati()l'l; vb' f1tlvWglaclal ssnd.s· (with lP'avel) ol. the. Badomka .. G1aclBtadla1;

Vc boulder clay Df tbe. Rad1HDka Glaci1!tadlal; VI loess SUt Df the PlIlica Interstadial of Middłe Pollsh Glaciation;' VII bOUlder clay ol the Wa-rtA . ""n(!lBtadJ.al Dl Midd1e PollSh Glacla.tion

308 HANNA RUSZCZylQ"SKA:'SZENAJCH

osadzone w ibardzo bliskim sąsiedz.twie Czoła -lądolOOu i nie przeszły dłuż­

szego traiDS,pOrtu wodnego.

'Inaczej mpeł.nie wygląda seria ozna~na na przekroju (/fig. 3).

numerem Vlb, występująca również w stToPi~ osadów rzecznych Wielkie- go Interglacjału, ale w zachodniej części wsi. Nie jest

to

jIu.ż seria. żw.i.­

rawa, aJle .zdecydowanie piaszcżysta z nieLiczny1ini ty'Um :p:r.zewa:rstwienia- mi i;wi:rowymi. Od osadów tytpowo rzecznych oddziela' ją wszędzie Wa!t'-

stwa m'lQlbnego żwiru, '/która występuje ^Ibardro lronse,kwent-n,ie na pozio- mie olooło 13'5 m n_p.m. (odsłonięcia w zachodnim 'ziboozu"gł6w:nego"

wąwozu oraz W mniejszych pobliskiCh wąwozach). AnalogicZIlja' seria piaszczysta, !która miejscami pr.zechoodzi.. w osady mułowe, stwierdzona

została sondami w zadhodnich krańcach wsi. Występuje 0Illa: tam juz nie w. strqpie piasków rżeoznyCih, .ale na glinie zwałowej ~odo\wlacenia.

krakowSkiego. Ten !fakt skłania do wniosku, że osady serii Vlb, !k:tÓ!re w strefie kopalnej ddUny stanowią najwyższe ogniwo aIlrumUl1.acji wod- nej, są już rac~j osadami .m.uwioglacjalnymi, gdyż "wylewają się"

z dóliln. na Otbszary wysoczyznowe. W miejscu, ,gdzie występują one

na

kopalnej wysoczyźnie; mią~ść ,ich ni.e przekracza. 2 lin i przykryte

są bezpośrednio ,brązową \gliną .zwałową (seria Vc). Glina ta się~ tu do powierzchni terenu i w.idoezna jest .rąwnież w szeregu :innych 00-

s'bnię6. . .

Omówione wyżej. 'serie akumulacyjllle'

Va, Vb

^{i Vc} zost:ałyzalicrone . do jednego i tego samego po.ziomu -aarumu'1acji ,glacjalnej, ponieważ

wszys1!kie one występują !be2JpoBrednio .nad '1"zecznymi osadami Wieł!kiego

InterglaCjału i rozcięte są ~szystkie trzy) !Pl"zez kolejno młodszą po- wierzchri.ię erozyjną, omawianą niżej. O Ile chara~ter lodowcowy wy- mie:n,i<xnej igliny zwałowej (seria Vc) czy ·gru!bych. ·ŹwiTÓW z głazikami {seria Va)nie 'budzi. wąt.pliwości, tQ pialSZCZysta seri~Vtb różni się od nich

WyTaźnie swoim .zdecydow.alllie wodnym char~terein. Jest ona na'jpraw- dopodolbniej transgresywną serią rzec:mo-saDdrową (osadzaną :za:róW1IlO na abszararch. zatamowaliych dolin rzecznyCh, jak i .zdenudow.a'Iiyoh wy- soczy:zn), 'byłalbywięc naj~tar8zą ·z trzeCh wymienionych. Wniosek: ten potwierdza ialkt przykrycia jej pTzeZ glilllę zwarową "Vc".

Środkowy pozi'Om akumulacji glacjalnej w iPacewae r02!Cięty jest, jak: to .jU'Ż wyżej wspomniano, przez kopalne dolinki erozyjne. Jedną z tych dolinek .mvierdzono na pOdstawie odsłonię{: i sond w zachodniej części Pacewa, a drugą 'W środilrowej części -wsi - w ty'm samym żbo~.

czu, wąwOZ'U, w kt6Irym. znajduje się omówione wyżej odsłonięcie nT 1~

ty.1!ko trodhę powyt.ej ,tego odsłonięcia (fig. 3~. Głębdkość .tych 'dolinek jest rzędu 5 m, a ich dna majdują ·się w po.ziOlllie nieco ,POniżej '1,35 m n.p.nt. Erozja tego dkresu dotarła do~iny 'zwałowej zlodowacenia ma"

lrowski.ego.

Omawiane . kOipa'me dolinki wypełnione są całkowicie przez muły

STRATYGRAFIA OSADpW PLE.TSTOCE1Q'SKlCR W PA'CEWIE NAD:PILICĄ 31»

lessowe :(;filg. 3,. warstwa VI),· oIkreślane przez E. CLulka i E. Riihlego·

(1952), oraz. przez J. Sta~ (1966) jako lessy. Istotnie materiał leSso- wy. tzn. ~ter.iał pyło.wy o oharakterystycznej płowoż6łitawej 'barWie i moiC'no :burzący z kwasem salnym, jest w tej serii dornilnujący. U żyw-am

dla tych osadów określenia muły lessowe, chcąc tą drogą podkreślić ich wod.ny cha.rakrter. Wykazują <me bowiem ba:rdzo wyraźne i re.gu:Iarne· wo8!l'Stwowa:nie, ohaT.a!kterystyczn.e dla' olSadów wodnych. Cecha ta jest· zjawiskiem zupełnie naturaJny.m, jeśli wziąć ;pod uwagę :fakt, że oma- Wiane muły fW'Y'pełlniają dollitnki rzeczne.

'W ~chodniej części Pacewa seria nmłÓ\y lessowyCh poclesł.ana jest

cienką warstwą piaSków, .natomiast w ,górnyCh ,parliaoh (odsła,niającydh.

się w zboczach .płytkidh wąwozików) muły zatracają 'częściowo (ale nie·

całkowicie) swój wyraźnie wodny charakter i -upodabniają się trochę

do lessów sUibaeralnyCh.

'W środkowej częśCi !Wsi muły IE93óOWe, które wy.pe~iają cdk!Owi~

·de kOłpa'lną -doli.nkę; stwierdzoną powyżej 'Odsłonięcia nr 1 (fig. 3'), "wy-

lewa'ją się" następnie na' dbszar kiopalriej wysoczyzny z'bukiowanej tu z ornówi!Onych wylŻej -'gru/bych -żwirów fluwioglacjalnych. Można stąd.

wni061rować, lŻę po wytpełnienilu -dolinek oSadami, !Uległy zalaniu (rbąd'Ź.

olkresowym lZIlJlewom) obszaxy wyBOCZy.Zn są:siadające oz tymi dolilIlkamd._

Muły lessowe osadzone na wysoczyŹ11~ w zasadzie nie ;różnią się 'ba:rdzo.

od swoich dolli1l!nydhodpowliedników. Są one ~jiepi.ej widIOCzne w od;...

słonięciu nr 2 (fig. 2, wa1'Stwa 3), gdzie leżą w stropie wyJIDdenronych.

żwill'ów :ffiUWl.Orglacjalnych (wars~a 2). Są

to

muły o barwie ż6łtaIWej.

"deliJkatnie" i 'ba:rłd:zo wy:rainie wars1Jwowa-ne, zawierające nieliczne cien- kle przewarstWienia :pia$zczyste -bądź ilaste. 'Z k;wasem SOIlnym Iburzą również ,bardzo mocno. W strdpie mułów występuje w tym odsłonięctu.

najmłodsza w P,acewi.eglina zwałowa (wa1"Stwa 4). -

'Wiek m'l1ł6W lessowyCh w Pacewie, jak wynika. z powyższyCh da- nych, wiąże się z dk!reseni czasu dzielącym _ alkumulację d,wóCh. !pOZio-- mów :gIacjalnYlCh (.środ:lwwego -i najm~zego).

W

okresie tym miała

miejsce najlpierw :Słabo zaawansowana erozja, a następnie akumulaCja

mułów Jlessnwych, które wskazują na :raczej _!Zimne środowisko. Fakty te śwdadczą z jednej strony Q wycofaniu się stąd lądolodu, co umoZliwi- IQ rozwój

proces6w

erQzyjnych, ale z lrolei ma\łe rozmiary tej erozji, oraz _ "c:hłodny" typ osad6w, wypełniającycih powstałe !formy erozyjne, -prze--

mawiają za nie7lby'i; Wi.ielką rangą tej' dzielącej jednklstki czasdwe'j. Są­

dząc z !pOwyższych ifaklt6w był tO' o!kres interglacystadiałru..

Pozostaje jeszcze dO' wyjaśnienia 1geneza materiału: lessowego, wy-

pełniającego interglacystadia1ne doli!nJki -l ."rozlewającego ąię" miejscami

na

kopalne wysoczyzny. Istnieją dwie możliwe drogi; interpretacji: albo

materiał ten został .brany i prz:yniesiony !przez wodę -z ohszaru dorze..;.

cza wymienionych dolinek, -albo 7JOStal on z da.Jszych obszałrów przynie- siony przez lWim i osadzony tu w środOlWiSku. wodnym. W pierwszym

310 ^HANNA' RUSZCZ~SlKA-SZENAJCH

przypadku w strefie tego dorzecza mu&ałaiby występować w rozpatry- wanym okresie czasu, duża illość materiału pyłowego :bądt w postaci po ziarnu w.ietrzeniowego, !bądt też w postaci osadzonych poprzednio les- .s6w. !Ponieważ dane ,geologiczne omawianego dbszar:u :nie wskazują na

iBtn,ienie tu tego typuutwor6w, tłumaczenie .ta'kiejest -mało prawdopoo- dolbne. 'Nie j€St wyklJuczooe, żepylłowy' materiał wie1!rzeniowy, który

najprawdapodobniej tworzył się tutaj

w.

,0000wimym okresie czasu, .mógł zasilać podaż materiału dOI 6wcżesnego środowiska wodn,ago. Jednakże

głównym dootawcą pyłu 'był tu na,jprawdopodobniej wiatr. Zagadnienie to zostało szerzej omówttone, w innej pracy (R~zyńska-Szenajch 1964).

Najmlodszy poziom glacjalny w Pacewie, występujący na powierz- ohni terenu, ,stWi~y został tyllro we wSChodniej 'CZęści wsi, !która w znacznie mniejszym stopniu jest porozcinana' wąwozam.i i zn.iB7JCZODa przez erozję ali:ż 'część zachodnia. Poziom ten reprezentowany jem pr.zez glinę zwałową Ibrąrovrą lulb azaro-brąW<Ńą. Jest ona :I).ajlepiej widoczna w odsłonięciu n!l" 2 (fig. 2, warstwa 4), !gdzie występuje ~ad Ill!]lłami les-:

sowymi i 'gdzte osiąga stoswnJloowo dużą miąższość, wynoszącą '4 m. W' in- nych odsł.on-ięciachi sc:mdac'h w tej części wsi .miąższość gliny,' przyG:try-

wającej ikons~entnie m'lllły lessowe, .n,ie przekracza na ogół 3 lD.. W wie- lu miejsca-c'h wykazuje ona przewarstwiEl'Ilia i :pakiety ^piaszcz~­

.rowe, albo po prostu .zastąpiona ,jest przez poziom ,gli:nd$tycllrdzawych

żwrów z 'piaskiem i głazami (wy;'kopy ikoło remizy) ..

Omawiana glina jest w PacewJe najmłodszym ~lacjalnym ogni- wem akumu'lacY'jllym, rozciętym przez współcześnie istniej~e wąwozy

i kraWędź doliny Pilicy. Panieważ od środkowego poziomu alrumulacji glacjalnej dzieli ją, jak: to zostało. wy,żej ~azane, tylko okres inter- glacy.stadialny, dlatego te dwa poziomy glacjalne o.raz ~ieląca je seria

.zostały za!1iczone do. jednego i tego, samego dodo.wacenia. Jest to z'lodo- wacenie. następujące lbezpośrednio. po okresie Wielkiego Interglacj.ału

i ostatnie, które oIbjęło -badany teren, a więc zlodowacenie środko.wopol­

skie.

W nawiązaniu do ~a-oowań stratygraIicznych s~ednich więk­

szych obszarów l(Różyclti 1961 b, Ruszczyńska-Szenajch 1964) :moż:n'a są­

dzić, .że środko.wy poziom ,glacjalny, albo inaczej do.lny potZiom ~odo!wa­

cen.ia środlkoworpolSkiego w Pacewie, odpowiada maksymalnemu glacy-

.stadiałowi tego zlodowacenia (glacystadiał Radomki), a górny pOIZiom

tegoż żlodo.wacen.i.a wiąZe się .z glacyEJtadiałem W my. Powierzchnia erozyjna oraz

Bem

mułów lessowych, dzieląca dwa wymięnione pozio- my, odpowiadają interglacyBtadialowi Pilicy.

Katedr,a Geo1.ogi.i Czwanorzędu

Uniwersytetu Warszawskiego,

WarsZ4wa 22, Al. Zwirki i Wigur1l 6

Warszawa, w ktDieitniu 1966 1'.

S'l'!RATYGRAFIA OSADOW PLEJ'STOCE:A.SKICH W PACEWIE NAD PILICJ\ 311

crux: E .. & RUlilLE E.. 1952. Dwa IPrzi!kroje geo1og1czne przez ~ iPil'icy pod .

Bia~egami !(Two sections acroSB the Pil.i.ca vaHey d·n the en\7'i.ron.s of Bia- iOlbrzegi). - Bdu1. P.I.G. (Bull. Serv. Geol.Pdl.) 68. WarazaJwa. . R02Y!CI{T is. Z. il!981a. Sulb-stages of the Great InterglaciaJI. Stage {stadla}Y 'Wdel-

kiego Interglacjalu). - Prace 0 plejetoeanie Polski Sroclikowe!j, cz. [. PAlN.

'Wa1'8zawa.

-. :L961l1b. Miilddle PDland - .VIth I1NQUA Ocmgress, Guide-book of e:x.cuTlSion t5rom the Baltic to the lTatraB'; pari D1, vol. 'I. Warszawa.

:RIUlS~...sz.EN!A.JOH H. 1964. 'Straty>gralfia plejstocenu i pa;]eogoomoIlfolo- gia W rejOllie dolneii Pilicy. Praca dQktol"1Ska. - Studia Geol. Pol., w ·drulJru.

S'I'AWI'N J. 1966. LSbratygr8ifia czwartorzlidu okJoldc Przy'byszewa Illad Pil.i.cf4 (La.

stratill"apbie du Qua·temaa-re sux env$rans de Przytbyszew BUa.". la PiU~. - IActa Gea1:. Poll., vol. 16. n·r 3. lWarsaawa.

H. RUSZazYNSKA-B2IENAJCH

STBA.TIGBAPBY OF mE PUlISTOCENE DEPOSITS AT PACEW ON ':fIlE PILICA RIVER

(Summary)

;tn· the zooe of the Pilka valley escal'jplment at Pacew (lSe~ral tens 'km. -south from Warsaw) tbree hoori'ZOlli! of .gloaciail. accUllXliWation halve been found· above the

"Pr~-glacial" deposits. They are separated !by erosi.'Ve surfaces and Iby IflUIVial de- po6its (fig. 3).

The o1K:iest horiZO!ll is 1"epresented mainly by boulder .clay, shoVlllilng in some places g.rarvel or Va!l"Ved clay intereaD.atioll's (fiig. -1). It corresponds to the OraICovian

(Mindel) Glaciation.

The CrBlCOViatn Iboulder clay is cut by COIIIIt'PIlrative1I,y large vdeYlS, filled

·"tIYIith flu 'Vial sanOs (fig. 2, l~ 1). The erosion of these valleYlS· as welll as the aocu'mruilation· of the Bands were coDlllected wdth the !Grea"t llIiter~alCial ~iod'.

Two yOl.lIllgler hocr:iOOlllS of glacial 9'r.i;giiD. oorre61pOIld. respectively Ij;o the ma:ximal· and the Warla sUlbstages of the Middle Polish ICRias) ~iatian. 'J."Ihe loW'elr one ds rapresented 'by 'bou:Ider clay and by .coarse glaci:a1 .g.ravels, while· the upper horizon - omadInly !by bowder clay. They: are .sepazated iby a,n. erosive lsu!l'lface (SilDa·n valhleyJS), IW!hich cut down the lower Middle Polish· horimn., aIlld by !bedded . loeas sillts, fW.ling th.eBe 'V'alleYlS and· 'spreading· in iSome places oveor the s1l!l'!tace of ·the lS.loove mentioned glacial :horizon. The loess material has been Ibrought here by wind anid a.ccUmulated ·in water environment. The erosion Of the smaU valieye

am

then the accumulation of the J.oes:s silt materl-a.:I was CODIDected IWith a cool a.DId cOmpa'l'ati'veJ.y short Slpace of tdme, oorres;pondilllg to the .Pillca. IinterS"taodial ·(the interBf;adial io!lJ.owiln'g im·mediately ·the maxinutl reach of the !Middle Foli6h Gla- ciation). The Warta iboulrder daY', covering the interstadial deposita, 'represents at Pacew the youngest IPleoistocene link of glaciail origin.

Chtm" of Quaternary GeoWgy of the ,watrsaw U1/Ai.veJTIsity WaN'zawa 22, AI. Z~rki i WigtLT1/ 6

. Warsaw, ~iZ 1966