Funkcjonowanie umów grupowego ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym w ramach pracowniczych programów emerytalnych

Uniwersytet Warmin´sko-Mazurski w Olsztynie

Sylwia Pien´kowska-Kamieniecka,

Funkcjonowanie umo´w

grupowego ubezpieczenia na z˙ycie

z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym w ramach pracowniczych programo´w

emerytalnych

1. Wprowadzenie

W ostatnich latach nasta˛pił w Polsce znaczny rozwo´j ubezpieczen´ z˙yciowych, mierzony nie tylko wielkos´cia˛ składki przypisanej brutto, liczba˛ funkcjonuja˛cych zakłado´w ubezpieczen´, ale i zakresem oferowanych przez nie produkto´w. Biora˛c pod uwage˛ psychiczne nastawienie potencjalnych ubezpieczonych, zmieniło sie˛

i nadal zmienia podejs´cie do ubezpieczenia, a zwłaszcza ocena jego znaczenia i przydatnos´ci, w tym w planowaniu finansowego zabezpieczenia przyszłos´ci.

W niedalekiej przeszłos´ci ubezpieczenia na z˙ycie traktowane były gło´wnie jako urza˛dzenie, kto´re miało zapewniac´ pomoc w pokryciu koszto´w pogrzebu, czemu słuz˙yły rozpowszechnione, tanie i wyła˛cznie ochronne ubezpieczenia grupowe w zakładach pracy. Stopniowe powie˛kszanie moz˙liwos´ci finansowych społeczen´- stwa spowodowało zapotrzebowanie na produkty ubezpieczeniowe o charakterze ochronno-oszcze˛dnos´ciowym, kto´re spełniałyby dwa istotne zadania, tj. zabez- pieczenie finansowe rodziny po s´mierci z˙ywiciela¹oraz oszcze˛dzanie pozwalaja˛ce na przesunie˛cie konsumpcji w czasie, a wie˛c z okresu pracy zawodowej na okres po jej zaprzestaniu². Ubezpieczenie, poza swoja˛ tradycyjna˛ funkcja˛ ochronna˛, stało sie˛

forma˛ oszcze˛dzania³. Nowe obszary funkcjonowania ubezpieczen´ na z˙ycie jako elementu planowania finansowego wytyczone zostały wraz z wydzieleniem w ra- mach ubezpieczen´ społecznych nowego systemu emerytalnego, zaste˛puja˛cego istnieja˛ca˛ ich cze˛s´c´ emerytalna˛⁴. Zmieniany od 1999 r. system zabezpieczenia

1 E. Stroin´ski, Tendencje zmian w ubezpieczeniach na z˙ycie w Polsce, „Wiadomos´ci Ubezpieczeniowe” 2000, nr 9兾10, s. 3–5.

2 M. Go´ra, System emerytalny, PWE, Warszawa 2003, s. 19.

3 E. Stroin´ski, Tendencje..., op.cit., s. 5.

4 M. Go´ra, W. Otto, M. Wis´niewski, Koncepcja wypłat emerytur z II filara systemu

emerytalnego w Polsce zakłada, z˙e oszcze˛dzanie obowia˛zkowe na okres staros´ci musi byc´ uzupełniane. W zwia˛zku z tym, obok dochodo´w stanowia˛cych zabez- pieczenie emerytalne na poziomie emerytury standardowej (w ramach tzw. pierw- szego i drugiego filara), wyro´z˙nic´ nalez˙y s´rodki wynikaja˛ce z uczestnictwa w dodatkowych przedsie˛wzie˛ciach emerytalnych (tzw. trzeci filar)⁵. Te dodatkowe przedsie˛wzie˛cia emerytalne moga˛ przyjmowac´ postac´ kapitałowa˛, jak i kapitało- wo-ubezpieczeniowa˛. Forma kapitałowo-ubezpieczeniowa przejawia sie˛ w funk- cjonowaniu indywidualnych kont emerytalnych⁶ (IKE) w postaci umowy z za- kładem ubezpieczen´ oraz pracowniczych programo´w emerytalnych⁷ w postaci umowy grupowego ubezpieczenia na z˙ycie z ubezpieczeniowym funduszem kapita- łowym. Charakter grupowy sprawia, z˙e umowy ubezpieczenia na z˙ycie zawierane w ramach PPE charakteryzuja˛ sie˛ pewnymi odmiennymi zasadami funkcjonowania w stosunku do ubezpieczen´ zawieranych indywidualnie, w zwia˛zku z czym celem opracowania jest przedstawienie ich istoty i specyfiki działania oraz motywacji pracodawco´w do ich tworzenia.

2. Ogo´lne zasady funkcjonowania umo´w

grupowego ubezpieczenia na z˙ycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym w ramach PPE

Grupa pracownicza, tj. pracownicy jednego zakładu pracy, jest typowym i najpopularniejszym podmiotem ubezpieczenia grupowego⁸. Istnieje wiele cech, kto´re pozwalaja˛ scharakteryzowac´ i poznac´ specyfike˛ grupowych ubez- pieczen´ na z˙ycie⁹, a takz˙e odro´z˙nic´ je od ubezpieczen´ indywidualnych.

emerytalnego, w: Rola rynku ubezpieczeniowego w realizacji reformy systemu emerytalnego, wydanie specjalne „Wiadomos´ci Ubezpieczeniowych”, marzec 2008, s. 28.

5 T. Szumlicz, Społeczno-ekonomiczne znaczenie III filara systemu emerytalnego, w: Rola rynku ubezpieczeniowego w realizacji reformy systemu emerytalnego, wydanie specjalne „Wiado- mos´ci Ubezpieczeniowych”, marzec 2008, s. 67; T. Szumlicz, Ocena indywidualnych kont emerytalnych jako indywidualnych plano´w oszcze˛dzania na okres staros´ci, „Wiadomos´ci Ubez- pieczeniowe” 2004, nr 9兾10, s. 3.

6 Ustawa o indywidualnych kontach emerytalnych z dnia 20 kwietnia 2004 r. (Dz.U. 2004, nr 116, poz. 1205).

7 Ustawa o pracowniczych programach emerytalnych z 20 kwietnia 2004 r. (Dz.U. nr 116, poz. 1207 z po´z´n´. zm.).

8 E. Stroin´ski, Ubezpieczenia na z˙ycie. Teoria i praktyka, Poltext, Warszawa 2003, s. 294.

Autor podkres´la ro´wniez˙ waz˙nos´c´ innej, nie mniej popularnej formy ubezpieczenia grupowego, tj.

grupowego ubezpieczenia kredytobiorco´w.

9 Na temat definicji ubezpieczenia grupowego i jego miejsca w systemie ubezpieczen´

zbiorowych zob. J. Handschke, B. Ke˛szycka, E. Kowalewski, Problematyka grupowych ubez- pieczen´ na z˙ycie w s´wietle znowelizowanych przepiso´w k.c. o umowie ubezpieczenia. Spo´r o intencje ustawodawcy, „Wiadomos´ci Ubezpieczeniowe” 2007, nr 7兾8, s. 3–15.

E. Stroin´ski¹⁰ podkres´la, iz˙ ro´z˙nice nie dotycza˛ koncepcji obu rodzajo´w ubez- pieczen´ i ich celo´w, natomiast przejawiaja˛ sie˛ w takich aspektach, jak sposo´b zawarcia ubezpieczenia, podmioty i zakres ubezpieczenia, administrowanie ubez- pieczeniem, pocza˛tek i koniec odpowiedzialnos´ci zakładu ubezpieczen´, ocena i selekcja ryzyka (underwriting). Umowa ubezpieczenia grupowego zawierana jest mie˛dzy zakładem ubezpieczen´ a zawieraja˛cym umowe˛ i opłacaja˛cym składki ubezpieczaja˛cym, kto´ry jest z reguły podmiotem pozostaja˛cym z ubezpieczonymi w okres´lonym w umowie stosunku prawnym¹¹. Ubezpieczyciel na ogo´ł wystawia jedna˛ polise˛, wspo´lna˛ dla całej grupy, a poszczego´lnym ubezpieczonym przekazuje skro´cone dowody ubezpieczenia. Podmiotem ubezpieczenia grupowego jest nie tylko ubezpieczony, ale wyste˛puja˛ ro´wniez˙ tzw. wspo´łubezpieczeni (np. małz˙on- kowie, rodzice, dzieci). Zakres ubezpieczenia jest na ogo´ł poszerzony o dodatkowe ubezpieczenia (np. s´wiadczenie z powodu s´mierci pracownika na skutek nieszcze˛s´- liwego wypadku, s´wiadczenie na wypadek s´mierci członka rodziny, s´wiadczenie z tytułu niezdolnos´ci do pracy, z tytułu koszto´w leczenia czy urodzenia sie˛ dziecka), w zwia˛zku z czym ubezpieczenia te cze˛sto maja˛ charakter tzw. ubezpieczen´

pakietowych. Specyfika ubezpieczenia grupowego wia˛z˙e sie˛ ro´wniez˙ z otwartos´cia˛

grupy, tj. moz˙liwa˛ zmiana˛ jej składu osobowego oraz wynikaja˛cymi z tego zmianami wysokos´ci składki. W zwia˛zku z trudnos´ciami z cia˛głym rejestrowaniem tych zmian, zakłady ubezpieczen´ stosuja˛ uproszczone procedury administracyjne, rezygnuja˛c cze˛sto z rejestracji zmian stanu osobowego. Cecha˛ wyro´z˙niaja˛ca˛

ubezpieczenia grupowe jest ro´wniez˙ ła˛czna ocena ryzyka (ubezpieczenia grupowe sensu stricto), a nie indywidualna ocena kaz˙dego ubezpieczonego, choc´ moga˛

wyste˛powac´ przypadki, gdzie poszczego´lni ubezpieczeni traktowani sa˛ podobnie jak osoby ubezpieczone indywidualnie – tak bywa w przypadku bardzo małych grup, z reguły poniz˙ej 10 oso´b¹².

Funkcjonuja˛ce pracownicze ubezpieczenia grupowe w ostatnich latach coraz cze˛s´ciej odchodza˛ od swych konstrukcji czysto ochronnych w kierunku ochron- no-kapitałowym. Tak jak w przypadku ubezpieczen´ indywidualnych, składka w grupowych ubezpieczeniach z funduszem emerytalnym (inwestycyjnym) dzielo- na jest na cze˛s´c´ ochronna˛ (przeznaczona˛ na realizacje˛ ryzyka ubezpieczeniowego) i kapitałowa˛ (inwestowanie wnoszonych do programu składek w okres´lone in- strumenty finansowe)¹³. Tak dzieje sie˛ ro´wniez˙ w przypadku umo´w grupowego ubezpieczenia na z˙ycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym realizowa- nych zgodnie z ustawa˛ o pracowniczych programach emerytalnych¹⁴. W przypadku

10 E. Stroin´ski, Ubezpieczenia na z˙ycie..., op.cit., s. 281.

11 J. Handschke, B. Ke˛szycka, E. Kowalewski, op.cit., s. 3–4.

12 E. Stroin´ski, Ubezpieczenia na z˙ycie..., op.cit., s. 281 oraz A. Jaworska-Z˙ak, Składka, nie podatek, „Miesie˛cznik Ubezpieczeniowy” 2008, nr 5, s. 22.

13 E. Stroin´ski, Ubezpieczenia na z˙ycie..., op.cit., s. 294.

14 Obok pracowniczego programu emerytalnego w formie umowy z zakładem ubezpieczen´

wyro´z˙nia sie˛ PPE w formie pracowniczego funduszu emerytalnego, umowy o wnoszenie składek

tego typu umo´w co najmniej 85% kaz˙dorazowej składki podstawowej musi byc´

przeznaczane na funkcje˛ oszcze˛dnos´ciowa˛, natomiast nie wie˛cej niz˙ 15% na funkcje˛

ubezpieczeniowa˛¹⁵.

PPE w formie umowy z zakładem ubezpieczen´, z uwagi na charakter grupowy, powoduje, z˙e ubezpieczenie to cechuje wspo´lnota ryzyka, w kto´rej wszyscy pracownicy maja˛ zapewniony taki sam zakres ochrony ubezpieczeniowej oraz ponosza˛ takie same koszty w stosunku do udzielonej im ochrony¹⁶. Nalez˙y podkres´lic´, z˙e w odro´z˙nieniu od tradycyjnych grupowych ubezpieczen´ pracow- niczych, w pracowniczych programach emerytalnych element ochronny sprowadza sie˛ najcze˛s´ciej jedynie do wypłaty s´wiadczenia w razie s´mierci pracownika.

Ubezpieczenie nie obejmuje swym zakresem opcji rodzinnych, stad w ramach PPE nie sa˛ wypłacane s´wiadczenia z tytułu takich zdarzen´, jak np. s´mierc´ wspo´łmałz˙on- ka, rodzico´w, tes´cio´w czy urodzenia dziecka, kto´re upowszechniły sie˛ na polskim rynku ubezpieczeniowym poprzez pracownicze ubezpieczenia typu „P” oferowane przez PZU Z

˙

ycie S.A.¹⁷ Poza podstawowym przedmiotem ubezpieczenia zakres ochrony ubezpieczeniowej moz˙e byc´ jednak rozszerzony o dodatkowe ubez- pieczenia wypadkowe i chorobowe, np. na wypadek trwałego inwalidztwa spowo- dowanego wypadkiem, niezdolnos´ci do pracy czy powaz˙nego zachorowania (zawał serca, nowotwo´r, udar mo´zgu). Zakres oferowanej ochrony ubezpieczeniowej jest negocjowany z pracodawca˛, podobnie jak wysokos´c´ sumy ubezpieczenia, kto´ra moz˙e byc´ ustalana proporcjonalnie do zarobko´w, jako ich wielokrotnos´c´, lub jest ustalana na jednakowym poziomie dla wszystkich ubezpieczonych. Zakłady ubez- pieczen´ moga˛ ograniczac´ wysokos´c´ sumy ubezpieczenia do okres´lonej kwoty (np.

do 150 tys. zł).

Wypłata sumy ubezpieczenia naste˛puje niezalez˙nie od wypłaty s´rodko´w zgro- madzonych w programie, przy czym w razie s´mierci uczestnika programu wypłata s´wiadczenia powoduje wygas´nie˛cie ochrony ubezpieczeniowej. Natomiast w przy- padku umo´w dodatkowych wypłata s´wiadczenia nie skutkuje rozwia˛zaniem umowy ubezpieczenia¹⁸.

W zwia˛zku z wyste˛powaniem cze˛s´ci ochronnej, składke˛ podstawowa˛

w PPE w formie umowy z zakładem ubezpieczen´ obcia˛z˙aja˛ koszty ochrony

do funduszu inwestycyjnego oraz zarza˛dzania zagranicznego. Obszernie na temat zasad funk- cjonowania pracowniczych programo´w emerytalnych zob. S. Pien´kowska, Instytucja pracow- niczych programo´w emerytalnych – przesłanki tworzenia i bariery rozwoju, „Prawo. Ubez- pieczenia. Reasekuracja” 2007, nr 5, s. 29–43.

15 Stanowi to bariere˛ do stosowania zaro´wno wyz˙szych sum ubezpieczenia, jak i szerszego zakresu ryzyka dodatkowego.

16 Bezpieczen´stwo dzie˛ki zapobiegliwos´ci, KNUiFE, Warszawa 2002, s. 50.

17 K. Łyskawa, Grupowe ubezpieczenia na z˙ycie we wspo´łczesnym systemie zabezpieczenia emerytalnego, w: Studia z ubezpieczen´ społecznych i gospodarczych, red. T. Sangowski, Wyd. AE w Poznaniu, Poznan´ 2000, ZN nr 276, s. 226–227.

18 Bezpieczen´stwo, op.cit., s. 52.

ubezpieczeniowej oraz koszty zakładu ubezpieczen´. Ich wysokos´c´ zalez˙y m.in. od liczby pracowniko´w, ich wieku, płci, charakteru wykonywanej pracy czy przecie˛tnego wynagrodzenia brutto w danym zakładzie pracy. Najistotniejszy koszt ryzyka ubezpieczeniowego stanowi opłata za ryzyko s´mierci. Na przykład w jednym z obecnie prowadzonych PPE przez Generali Z

˙

ycie TU S.A. wynosi ona 3,13%

i stanowi 47,71% kosztu ryzyka ubezpieczeniowego. Opro´cz kosztu ryzyka ubezpieczeniowego składke˛ podstawowa˛ obcia˛z˙a ro´wniez˙ koszt zakładu ubez- pieczen´, choc´ czasami ubezpieczyciele odste˛puja˛ od pobierania tego typu opłat.

Składki dodatkowej (finansowanej przez pracownika do wysokos´ci nieprze- kraczaja˛cej 450% przecie˛tnego miesie˛cznego wynagrodzenia w gospodarce kraju) nie obcia˛z˙aja˛ natomiast ani koszty ochrony ubezpieczeniowej, ani koszty zakładu ubezpieczen´, poniewaz˙ jest ona w całos´ci zamieniana na udziały jednostkowe.

Biora˛c pod uwage˛ cze˛s´c´ inwestycyjna˛ programu, ubezpieczyciele oferuja˛ kilka ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych, ro´z˙nia˛cych sie˛ mie˛dzy soba˛ stopniem ryzyka inwestycyjnego. O sposobie lokowania kapitału decyduje uczestnik pro- gramu, a w przypadku niepodje˛cia przez niego decyzji w tym zakresie zakłady ubezpieczen´ oferuja˛ gotowe, dostosowane do wieku strategie inwestycyjne (nazy- wane optymalnymi). Od aktywo´w danego ubezpieczeniowego funduszu kapitało- wego podczas ich wyceny pobierana jest tzw. opłata za zarza˛dzanie, kto´ra powoduje zmiane˛ wartos´ci tych aktywo´w proporcjonalna˛ do wysokos´ci pobranego wyna- grodzenia. Jest ona najniz˙sza w funduszach bezpiecznych, gdzie waha sie˛ na ogo´ł w granicach od 1,25% wartos´ci aktywo´w funduszu (Fundusz Obligacji PPE Commercial Union TunZ

˙

S.A. czy Amplico Life S.A.) do 2,49% (Fundusz Bezpiecznego Inwestowania typu E Nordea TunZ

˙

S.A.), a w przypadku funduszy agresywnych nawet do 4,19% (Fundusz Dynamiczny typu E Nordea TunZ

˙

S.A.).

3. Motywacje tworzenia i stosunek uczestniko´w do funkcjonowania pracowniczych

programo´w emerytalnych w postaci ubezpieczeniowej

W rejestrze PPE według stanu na koniec kwietnia 2008 r. zarejestrowanych było 1179 programo´w, z czego ponad 800 to programy prowadzone przez towarzystwa ubezpieczen´ na z˙ycie. Liderem jest PZU Z

˙

ycie S.A. (536 PPE) oraz Commercial Union TUnZ

˙

S.A. (135 programo´w), a pozostałe około 130 programo´w prowadza˛

Amplico Life S.A., TU Allianz Z

˙

ycie Polska S.A., Generali Z

˙

ycie TU S.A., Nordea Polska TUnZ

˙

S.A. oraz TUnZ

˙

Warta S.A.

Przyczyny, dla kto´rych pracodawcy decyduja˛ sie˛ na utworzenie pracowniczego programu emerytalnego w formie umowy grupowego ubezpieczenia na z˙ycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym przedstawiono na rysunku 1.

Rysunek 1. Motywacje utworzenia pracowniczego programu emerytalnego w postaci umowy z zakładem ubezpieczen´

Z´ro´dło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badan´¹⁹

19 Opracowanie na podstawie badan´ własnych przeprowadzonych w przedsie˛biorstwach wojewo´dztwa warmin´sko-mazurskiego prowadza˛cych pracownicze programy emerytalne w for- mie umowy grupowego ubezpieczenia na z˙ycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (biora˛c pod uwage˛ wszystkie formy PPE, w badanym wojewo´dztwie na koniec 2005 r.

funkcjonowało 29 programo´w, z czego 27 programo´w było w formie umowy z zakładem ubezpieczen´). Kwestionariusz ankiety skierowany do pracowniko´w wypełnili uczestnicy 23 programo´w (a ws´ro´d nich 396 respondento´w), natomiast zwrot kwestionariusza ankiety skierowa- nego do pracodawco´w nasta˛pił z 22 zakłado´w pracy. Kwestionariusz ankiety skierowany do pracowniko´w wypełniło natomiast 396 uczestniko´w tychz˙e programo´w.

możliwość oszczędzania na emeryturę pracownika z jednoczesną ochroną ubezpieczeniową

możliwość przekształcenia dotychczasowych form grupowego ubezpieczenia na życie w przedsiębiorstwie w PPE bez ponoszenia dodatkowych kosztów

rosnąca popularność PPE w formie umowy z zakładem ubezpieczeń

chęć zabezpieczenia sytuacji materialnej rodziny na wypadek śmierci pracownika

namowa przedstawicieli zakładu ubezpieczeń

chęć zabezpieczenia sytuacji finansowej pracownika w razie niezdolności do pracy, inwalidztwa czy poważnego zachorowania

rodzaj i wysokość kosztów związanych w utworzeniem i prowadzeniem programu

zaufanie do ubezpieczeń

znajomość rynku ubezpieczeniowego

doświadczenie pracodawcy w oferowaniu ochrony ubezpieczeniowej w przedsiębiorstwie

rekomendacje innych pracodawców prowadzących PPE w formie umowy z zakładem ubezpieczeń

trudno powiedzieć

13

12

7

6

4

3

1

1 1

1

1

1

Z przeprowadzonych badan´ wynika, z˙e gło´wnymi motywami utworzenia pracowniczego programu emerytalnego w formie umowy grupowego ubezpieczenia na z˙ycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym była moz˙liwos´c´ poła˛czenia funkcji oszcze˛dnos´ciowej z ochrona˛ ubezpieczeniowa˛, jak ro´wniez˙ moz˙liwos´c´

przekształcenia dotychczas funkcjonuja˛cych w przedsie˛biorstwie grupowych ubez- pieczen´ na z˙ycie w PPE bez ponoszenia dodatkowych koszto´w. Z drugiej strony, zaufanie do ubezpieczen´, znajomos´c´ rynku ubezpieczeniowego, dos´wiadczenie pracodawcy w oferowaniu ochrony ubezpieczeniowej w przedsie˛biorstwie oraz rekomendacje innych pracodawco´w prowadza˛cych PPE okazały sie˛ czynnikami maja˛cymi marginalne znaczenie przy wyborze tej formy pracowniczego programu emerytalnego.

Jednym z etapo´w zainicjowania pracowniczego programo´w emerytalnego w zakładzie pracy jest wybo´r towarzystwa ubezpieczeniowego, kto´re zajmie sie˛

jego utworzeniem i obsługa˛, a w przyszłos´ci wypłata˛ s´wiadczen´ emerytalnych.

Wybo´r ten determinowany jest wieloma czynnikami, ro´z˙nie wartos´ciowanymi przez poszczego´lnych pracodawco´w. Najistotniejsze z nich przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Czynniki maja˛ce najwie˛kszy wpływ na wybo´r zakładu ubezpieczen´ obsługuja˛cego pracowniczy program emerytalny

Kryterium Liczba odpowiedzi

Dos´wiadczenie we wspo´łpracy z danym zakładem ubezpieczen´ 19 Elastycznos´c´ ubezpieczyciela w negocjowaniu warunko´w programu 8

Zaufanie do zakładu ubezpieczen´ 6

Oferowane ryzyka dodatkowe 4

Koszty utworzenia i prowadzenia programu 3

Dotychczasowe wyniki ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych 3

Dos´wiadczenie ubezpieczyciela w obsłudze PPE 3

Udział ubezpieczyciela w rynku PPE 3

Wysokos´c´ sumy ubezpieczenia 2

Wysokos´c´ opłat za zarza˛dzanie ubezpieczeniowymi funduszami

kapitałowymi 2

Trudno powiedziec´ 1

Z´ro´dło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badan´.

Z przeprowadzonych badan´ wynika, z˙e pracodawcy tworza˛cy pracowniczy program emerytalny w formie ubezpieczeniowej wybieraja˛ zakład ubezpieczen´, kto´ry obsługiwał dotychczas funkcjonuja˛ce tradycyjne grupowe ubezpieczenie

Tabela2.Stosunekrespondento´wdostwierdzenia„pracowniczeprogramyemerytalnesa˛dobra˛forma˛grupowegooszcze˛dzanianaok przyszłejemerytury” Odpowiedz´

Płec´WiekWykształcenie K n:204M n:192do25lat n:926–35lat n:7136–45lat n:74pow.45lat n:42

zawodowes´redniewyz˙sze n:49n:93n:154 Zdecydowanietak32,8425,5222,2224,7532,6429,5826,6331,0927,92 Raczejtak35,7842,7155,5636,6338,1940,8432,6636,2744,81 Trudnopowiedziec´29,9025,0011,1131,6926,3926,7634,6929,5322,73 Raczejnie0,494,6911,113,962,091,414,081,043,89 Zdecydowanienie0,992,080,002,970,691,412,042,070,69 :12,558;p:0,013:9,407;p:0,668:10,080;p:0,259 Z´ro´dło:opracowaniewłasnenapodstawieprzeprowadzonychbadan´.

pracownicze. Z

˙

aden z respondento´w nie zwro´cił z kolei uwagi na oferowane przez ubezpieczyciela strategie inwestycyjne, moz˙liwos´c´ i łatwos´c´ zmian zasad programu w trakcie jego funkcjonowania oraz moz˙liwos´c´ poszerzenia ochrony ubezpieczenio- wej o ryzyko dodatkowe w kaz˙dym czasie.

Dobra˛ opinie˛ o ubezpieczeniowej formie pracowniczego programu emerytal- nego oraz o sposobie jej realizacji przez zakłady ubezpieczen´ wyraz˙aja˛ ro´wniez˙

sami uczestnicy programu. S

´

wiadczy o tym fakt, iz˙ dwudziestu pracodawco´w stwierdziło, iz˙ pracownicy nie zgłaszaja˛ z˙adnych uwag odnos´nie do sposobu funkcjonowania programu. Jedynie dwo´ch pracodawco´w odnotowało niezadowole- nie pracowniko´w, kto´re wyraz˙ało sie˛ nie tyle w specyfice funkcjonowania PPE w formie ubezpieczeniowej, ile dotyczyło ogo´lnych zasad finansowania programu.

Pracownicy stwierdzili bowiem, iz˙ składka podstawowa opłacana przez pracodawce˛

naliczana procentowo od wynagrodzenia brutto pracownika (w wysokos´ci nieprze- kraczaja˛cej 7%) jest niesprawiedliwa, powoduje bowiem, z˙e osoby wyz˙ej zarabiaja˛- ce zgromadza˛ wie˛kszy kapitał na okres przyszłej emerytury.

Celem prowadzonych badan´ było ro´wniez˙ okres´lenie, czy uczestnicy pracow- niczych programo´w w formie ubezpieczeniowej uwaz˙aja˛, z˙e sa˛ one dobra˛ forma˛

grupowego oszcze˛dzania na przyszła˛ emeryture˛. Pozytywne stanowisko w tej kwestii zaje˛ło 68,43% respondento´w, przeciwnego zdania było zaledwie 4,04%

ankietowanych, natomiast 27,53% stwierdziło, z˙e trudno jest obecnie ocenic´

przyszłe korzys´ci wynikaja˛ce z uczestnictwa w programie. Opinie respondento´w ro´z˙niły sie˛ w zalez˙nos´ci od ich cech demograficznych (tabela 2).

Przeprowadzony test chi-kwadrat potwierdza istotna˛ zalez˙nos´c´ opinii respon- denta wyła˛cznie od jego płci. Opinie kobiet i me˛z˙czyzn sa˛ do siebie zbliz˙one, aczkolwiek kobiety cze˛s´ciej w sposo´b zdecydowany twierdza˛, iz˙ pracownicze programy emerytalne sa˛ dobra˛ forma˛ grupowego oszcze˛dzania na okres zaprze- stania aktywnos´ci zawodowej.

Ws´ro´d uczestniko´w pracowniczych programo´w emerytalnych w formie ubez- pieczeniowej stwierdzono ro´wniez˙ zadowolenie z oferowanych warunko´w ubez- pieczenia, zaro´wno w zakresie sumy ubezpieczenia, jak i rodzajo´w wła˛czonego do umowy ryzyka dodatkowego. Ponadto analiza wyniko´w badan´ wykazała, z˙e uczestnicy rynku PPE w formie ubezpieczeniowej az˙ w 94,70% wyrazili zdecydo- wana˛ che˛c´ dalszego uczestnictwa w programie.

4. Uwagi kon´cowe

Po dziewie˛ciu latach funkcjonowania rynku pracowniczych programo´w emery- talnych moz˙na stwierdzic´, z˙e nie ma on duz˙ego znaczenia w zapewnieniu dochodo´w przyszłych emeryto´w. Według stanu na koniec 2007 r. funkcjonowało 1019 programo´w, w kto´rych uczestniczyło ok. 310 tys. pracowniko´w, co stanowi zaledwie 2,1% ogo´łu zatrudnionych. Jednakz˙e w 2007 r. złoz˙ono 82 wnioski o wpis

do rejestru, tj. o 32 wie˛cej w poro´wnaniu do roku poprzedniego. Pracodawcy najcze˛s´ciej wybierali forme˛ ubezpieczeniowa˛ (w 46 przypadkach) oraz umowe˛

z funduszem inwestycyjnym (w 32 przypadkach), natomiast pracowniczy fundusz emerytalny wybrało jedynie 2 pracodawco´w²⁰.

Z przeprowadzonych badan´ wynika, z˙e wie˛ksze zainteresowanie pracodawco´w tworzeniem pracowniczych programo´w emerytalnych w formie umowy z zakładem ubezpieczen´ wynika przede wszystkim z che˛ci obje˛cia pracowniko´w ochrona˛

ubezpieczeniowa˛ oraz z przekształcen´ dotychczas funkcjonuja˛cych grupowych ubezpieczen´ na z˙ycie w PPE. W konsekwencji o wyborze zakładu ubezpieczen´

maja˛cego obsługiwac´ pracowniczy program emerytalny decydowała dotychczaso- wa wspo´łpraca z danym ubezpieczycielem, choc´by nie miał on dos´wiadczenia w oferowaniu i obsłudze tego typu segmentu dodatkowego zabezpieczenia emeryta- lnego. Jest to szansa dla tych ubezpieczycieli, kto´rzy maja˛ niewielki udział w rynku pracowniczych programo´w emerytalnych lub jak dotychczas nie maja˛ w swej ofercie tego typu grupowych produkto´w emerytalnych.

Biora˛c pod uwage˛ perspektywy rozwoju rynku PPE, nalez˙y podkres´lic´ jednak, z˙e długi proces tworzenia i rejestracji programu, niedostateczna wiedza pracodaw- co´w i pracowniko´w na temat funkcjonowania pracowniczych programo´w emerytal- nych, niewystarczaja˛ce zache˛ty podatkowe oraz skomplikowana tres´c´ ogo´lnych warunko´w ubezpieczenia sa˛ czynnikami, kto´re wcia˛z˙ utrudniaja˛ upowszechnienie sie˛ tego typu grupowego oszcze˛dzania na przyszła˛ emeryture˛. Ponadto niekorzystna sytuacja gospodarcza oraz ekonomiczno-finansowa przedsie˛biorstw nie sa˛ czyn- nikami sprzyjaja˛cymi obecnie wie˛kszemu zainteresowaniu pracodawco´w organizo- waniem dodatkowego zabezpieczenia na staros´c´ dla swoich pracowniko´w w postaci pracowniczych programo´w emerytalnych.

Functioning of contracts for group life insurance with insurance capital funds in Polish pension system

Summary

The article presents the rules of functioning of occupational pension schemes which operate as a group employee life insurance agreement with a life insurance company and the reasons why employers decided on creation of occupational pension schemes in their enterprises. Besides, it shows what employers think about this form of saving for an additional future pension.

20 Rynek PPE – aktualne zmiany i tendencje, Komisja Nadzoru Finansowego, Warszawa 2008, s. 1–2.