Spis literackich artykulów i rozpraw Mochnackiego w czasopismach warszawskich (1825-1830)

Stanisław Dobrzycki

Spis literackich artykulów i rozpraw

Mochnackiego w czasopismach

warszawskich (1825-1830)

Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce

literatury polskiej 3/1/4, 456-468

4 5 6 Materyały.

który zapytany przez Kołłątaja z powodu organizacyi uniwersytetu w Wilnie w r. 1803., jakich profesorów poleciłby na wakujące katedry, doradzał powołanie Kopczyńskiego i Dmochowskiego: »Najwięcej i pra­ wie wszystko przywiązując do języka, radzę X. Strojnowskiemu ]), aby do Wilna ściągnął Kopczyńskiego i Dmochowskiego : pierwszy pędząc resztę dni swoich w przyzwoitem opatrzeniu, może jeszcze swe ważne prace nad gramatyką ciągnąć ; drugi będąc jednym z najlepszych na­ szych pisarzów, pełnym smaku i rozsądku, może najlepiej pomódz do wzrostu dobrego i czystego pisania, i bronić języka od skazy: a przy tem wlać w młódź początki czystej i dobrej literatury« 2).

Tę życzliwą pamięć dla Dmochowskiego zachował Śniadecki za­ wsze. Już po śmierci Dmochowskiego w r. 1807. doradzając kancle­ rzowi Chreptowiczowi ofiarowanie katedry literatury polskiej w Wilnie Woroniczowi, wspomina jeszcze o swym znajomym ex-pijarze. »Gdyby moja rada, z Warszawy w r. 1803. pisana X. Strojnowskiemu, była przyjęta, Dmochowski byłby zapewne uniknął nieuważnego postępku, rozszerzył w Wilnie sposób czysty pisania prozą w języku naszym, i nie byłby może tak prędko umarł z wielką dla literatury polskiej stratą« 3).

Stanisław Kossowski.

Spis literackich artykułów i rozpraw Mochnackiego

w c z a s o p i s m a c h w a r s z a w s k i c h (1825—1830).

Mochnacki należy do tych szczęśliwych autorów, o których pisząc używa się zwykle superlatywów. Te superlatywy zaś przeszły drogą spadku z czasów dawniejszych. Wspomnienia Wójcickiego 4j, entuzya- styczne sądy Grabowskiego 6J, Cybulskiego e), Bartoszewicza 7), sądy, któ­ rych stałym refrenem jest słówko »genialny«, wytworzyły podstawę, na której się rozwijały mniemania późniejsze i dzisiejsze o Mochna­ ckim — krytyku. Ale przy tem szczęściu Mochnacki miał i to nieszczę­ ście, że nie mamy dotąd pracy, któraby się zajęła jego stanowiskiem

*) W tym czasie rektor uniw ersytetu w ileńskiego.

2) Kojsiewicz Ferdynand, Ks. Hugona Kołłątaja Korrespondencya lis to ­ w n a z Tadeuszem Czackim... W Krakowie 1844. f . I. str. 102 : List Jana Ś n ia ­ deckiego do Hugona K ołłątaja z 22 sierpnia 1803. z W arszawy.

3) Baliński, Pam iętniki... 472.

4) Kawa literacka w W arszawie (r. 1829—1830). W arszawa 1873., str. 1 7 - 1 8

5) Literatura i krytyka. Pism a, Tom I. W ilno 1840, str. 1 1 8 —123. ®) Odczyty o poezyi polskiej w pierwszej połow ie XIX. w ieku. P ozn ań 1870, str. 109, 210, 218, 2 2 5 .

7j Historyą literatury polskiej, w yd . 2. Tom II. Kraków 1877., str. 181 do 182.

Materyafy. _{4 5 7}

w historyi naszej krytyki. Nie może dzisiaj zadowolić bezimienna roz­ prawa z r 1863. i 1864. w D z i e n n i k a l i t e r a c k i m 1), chociaż jak na swoje czasy bardzo szczegółowo zajmuje się estetyczno-kryty- cznemi pracami Mochnackiego, uwzględniając nie tylko dzieło O litera­ turze« ale i niektóre artykuły w Ku r j e r z e P o l s k i m . Nie mogą też wystarczyć uwagi Chmielowskiego, zawarte w jego D z i e j a c h k r y ­ t y k i , str. 162 — 171, 172— 179, 191 — 194, choćby tylko skutkiem swej szczupłości.

Szukając wyjaśnienia tego faktu, rażącego bardzo wobec przypi­ sywanego Mochnackiemu wielkiego znaczenia, znajdziemy dwie przy­ czyny. Pierwsza główna ta, że nasza krytyka literacka dopiero od nie­ dawna, zaczęła się przypatrywać swojej przeszłości ; dzielił więc Moch­ nacki los całości. Drugi powód jest może ten, że z całego pocztu lite- racko-krytycznych pism Mochnackiego znane nam jest właściwie tylko jedno dzieło »0 literaturze« — cała zaś masa rozpraw i artykułów, pomieszczanych w pismach warszawskich od roku 1825, jest nieznana. Nie pomieściło ich poznańskie wydanie pism Mochnackiego, poświęca­ jące cały tom artykułom politycznym z epoki emigracyjnej.

Aby temu brakowi zapobiedz, podajemy tutaj spis tych artykułów literackich od roku 1825— 1830. W sporządzeniu takiego spisu nasuwa się trudności wiele, stąd też nie może on być zupełnie pewnym. Podaję go też z tą myślą, że komuś szczęśliwszemu uda się go poprawić lub uzupełnić.

Mianowicie artykuły te (z bardzo nielicznymi wyjątkami, opatrzo­ nymi podpisem M. M. lub M.) wychodziły bez podpisu autora. Jakże więc oznaczyć, które artykuły w kilku rocznikach kilku pism były na­ pisane przez Mochnackiego?

Jedynem źródłem pewniejszem dla poznania dziejów krytycznej czynności Mochnackiego jest jego biografia, napisana przez towarzysza, przyjaciela i współredaktora, Michała Podczaszyńskiego 2) — źródło tedy wiarogodne i wogóle pewne. Dowiadujemy się jednak z niego niewiele: że Mochnacki umieszczał drobne artykuły w A s t r e i r. 1823 3) ; że w r. 1825. razem z Podczaszyriskim założył pismo naukowe D z i e n ­ n i k W a r s z a w s k i , do redakcyi którego należał przez sześć pierw­ szych m iesięcy4) ; że w latach 1826— 1830. należał do redakcyi I z y d y P o l s k i e j , pisma poświęconego przemysłowi i rolnictwu, na­ przód jako tłumacz, a potem jako kollaborator głównego wydawcy5); że z Ksawerym Bronikowskim redagował G a z e t ę P o l s k ą od 1. grudnia 1827. dó grudnia 1829, a potem K u r j e r a P o l s k i e g o , »do

*) »Maurycy M ochnacki. Szkic biograficzny«. Dziennik lit., r. 1863. nr. 98— 104, i 1864 nr. 7 - 1 4 .

2) »W iadom ość o życiu Maurycego M ochnackiego« (w D ziełach M. M. Tom I. P oznań 1863., str. 292— 300).

3) Str. 293. *) Str. 294. 5) Str. 2 9 4 - 2 9 5 .

4 5 8 Materyały.

którego codziennie prawie podawał artykuły aż do wybuchnięcia re- wolucyi« 6).

Mamy tedy dzięki Podczaszyńsldemu spis czasopism, w których Mochnacki umieszczał swoje artykuły, i możemy za tą wskazówką robić poszukiwania. I z y s p o l s k ą możemy z góry wykluczyć, zostaje tedy A s t r e a r. 1823., D z i e n n i k W a r s z a w s k i z sześciu pierwszych miesięcy, t. zn. tom pierwszy i drugi z roku 1825, G a z e t a P o l s k a 1 8 2 7 - 1 8 2 9 i K u r j e r P o l s k i 1829— 1830.

Ale na tem kończą się nasze wiadomości, zaczerpnięte z Podcza- szyńskiego. Pokazały nam one, gdzie mamy szukać prac Mochnackiego, nie powiedziały jednakże, po czem je poznamy. Zwracamy się przede­ wszystkiem do spisów treści w owych czasopismach ; i przekonujemy się, iż na nich nie zawsze można polegać. Szukamy tedy sposobów i źródeł innych. Z notatek matki Mochnackiego, uzupełniających wspom­ nianą biografię Podczaszyńskiego, dowiadujemy się, że Maurycy pisał sprawozdanie z koncertu Lipińskiego2), znajdujemy je w Ga z e c i e P o l s k i e j , r. 1827. nr. 323, moment dla nas ważny, bo nasuwa się stąd przypuszczenie o autorstwie Mochnackiego i innych sprawozdań muzycznych. — Niektóre artykuły w G a z e c i e P o l s k i e j i w Kur - j e r z e P o l s k i m mają, jak to wspomnieliśmy, sygnaturę M. M. lub

M. Wreszcie od czasu do czasu, zabłąka się tradycya, która pamięta

autorstwo Mochnackiego, w korespondeneyi Mickiewicza3), w liście Odyńca4), we wspomnieniach Wójcickiego 5). Czy jednakże na tej tra­ dycyi możemy tak z wszelką pewnością się oprzeć, to jeszcze wątpliwa. Mam na myśli mianowicie dwa przypadki.

Wspomnienia Wójcickiego zawierają między innemi wiadomość, że Mochnacki zyskał sobie rozgłos krytykami na Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk; że krytyki te były niezmiernie ostre; że Towarzystwo postanowiło odpowiedzieć na nie milczeniem6), Otóż przeglądając G a- z e t ę P o l s k ą jak najpilniej, nic podobnego się nie znajduje. Pismo wyraża się zawsze o Towarzystwie i jego rocznikach z wielkim szacun­ kiem. Raz tylko, w numerze 20- z r. 1828. str. 27, i w kilku nastę­ pnych, ciągnie się krytyka jednego z roczników — · na nasz sąd dzi­ siejszy raczej pochlebna, choć to i owo wytyka. Czy jednakże napisał ją Mochnacki, to rzecz bardzo wątpliwa — a raczej niewątpliwa, że

9 Co do daty a d q u e m w spółpracow nictw a w K u r j e r z e , to ostatn artykuł literacki M ochnackiego jest z dnia ’ 8. sierpnia 1830. roku. Autor bio­ grafii i charakterystyki M ochnackiego w D z i e n n i k u l i t e r a c k i m podaje, chyba zgodniej z praw dą, że w spółpracow nictw o to trwało do końca sierpnia r. 1830. i Dziennik liter. 1864. nr. 7. str. 50).

2) Dzieła M. M. T. I. str. 316.

3) K orespondecya A dam a Mickiewicza, tom IV. w yd. 4. P aryż 1885. str. 104, przypisek 2.

4) Tor Pamiętnik T ow arzystw a liter. im . Mickiewicza, t. V. str. 220. 5) K awa literacka, str. 22. — S pólczesność W arszawy w początkach n a ­ szego stulecia. W arszawa 1877., str. 61.

®; Spólczesność W arszaw y w początkach naszego stulecia (1800— 1830). W arszaw a 187Γ. str. 61.

Materyały. 4 5 9

nie. Krytyka napisana sposobem i stylem, najzupełniej od Mochnackiego różnym. Zajmuje się bardzo szczegółowo kwestyami ściśle historycznemi i kwestyami z nauk przyrodniczych, a argumentuje tak rzeczowo, że uważam ją raczej za zbiór krytyk kilku specyalistów; nie przypuszczam, bo nie ma na to gdzieindziej świadectw żadnych, aby Mochnacki, mimo wielkiego wykształcenia filozoficznego i literackiego, był jeszcze tak do­ skonałym matematykiem, archeologiem i t. p., jakiego z krytyki widać. Tenże Wójcicki mówi, że P a m i ę t n i k Lacha Szyrmy był celem poci­ sków zjadliwych Mochnackiego *). Otóż w żadnym z artykułów Moch­ nackiego tych pocisków nie ma, dopiero są w dziele >0 literaturze«. To znaczy, że Wójcicki zdanie to napisał pod wpływem dzieła, i sam fakt przeniósł do epoki wcześniejszej.

Drugi przykład. Wśród walki klasyków z romantykami pojawia się w G a z e c i e P o l s k i e j (r. 1827. nr. 58, z dnia 27. lutego, str. 2 3 7 — 238) artykuł p. t. »0 w i e r s z o p i s a c h i p o e t a c h u w a g k i l k a « . Tradycya przypisuje ten artykuł Mochnackiemu. Tak mniemał Dmochowski, który w recenzyi Sonetów Krymskich uderzył na krytyków romantycznych, oburzał się zwłaszcza na ów wyżej podany artykuł, i wyraził się, że autorem jego jest chyba autor rozpraw o romantycz- ności w Dzienniku warszawskim2), a o tych wiedziano powszechnie (indeks zresztą mówił to wyraźnie), że napisał je Mochnacki. Tego sa­ mego zdania był i Brodziński, i artykuł ów nielitościwie nicował3). Ta tradycya utrzymuje się ciągle, pochodzi to zaś stąd, że nikt do owego artykułu nie zajrzał. Tymczasem artykuł ten podpisany jest literami A. W. Z. Czy to są inicyały prawdziwe, nie wiem — nie umiem obe­ cnie wskazać takiego nazwiska: Ale: 1. Mochnacki w tym czasie pod artykułami swoimi podpisuje się M. M. 2. Współredaktorem G a z e t y jeszcze nie jest, stąd wszystkie artykuły jego w tym czasie zaznaczone są jako »Artykuł nadesłany« (jeszcze w nrze 80. z r. 1827) — taki jest wtedy powszechny zwyczaj w gazetach warszawskich 4). 3. Myśli arty­ kułu są wprawdzie do Mochnackiego bardzo podobne : są jakby rozwi­ nięciem jednego jego zdania z D z i e n n i k a W a r s z a w s k i e g o ; pra­ wda też, że Mochnacki później tych samych trzyma się poglądów, tak samo odróżnia wierszopisów od poetów. Ale styl, sposób pisania, jest tak od Mochnackiego różny, że mu autorstwa tego artykułu żadną miarą przypisać nie można.

Toby były już wszystkie świadectwa zewnętrzne - ważne, ale niezbyt obfite. Musimy tedy dla wykrycia autorstwa Mochnackiego zwró­ cić się do cech wewnętrznych owych artykułów. Tu zaś znajdujemy po­

*) Wójcicki. K awa literacka w W arszawie (r. 1829— 1830 i. W arszaw a 1873. str. 22.

2) Biblioteka Polska, Tom. III. z roku 1826. W arszawa 1827. str. 272, 274. 3J Gazeta korespondenta w arszaw skiego i zagranicznego, nr. 71, r. 1827. (cyt. w edług Br. Gubrynowicza »Artykuł Brodzińskiego o M ickiewiczu« w Pam . Tow. liter. im. M ickiewicza, t. V. str. 224).

4) Por. zresztą w iadom ość Podczaszyńskiego, że M ochnacki red agow ał G a z e t ę P o l s k ą od 1. g r u d n i a 1827. r.

4 6 0 Materyały.

moc w odwoływaniach się autora w jednym artykule na swój inny — a o tym innym wiemy, że wyszedł z pod pióra Mochnackiego. To od­ woływanie się jest u niego dość częste, tak, że mając pewność dla je­ dnego takiego artykułu, zaczepiamy tą pewnością o cały szereg innych. Niejednokrotnie Mochnacki całe ustępy z tych prac czasopiśmiennych wciela do dzieła »0 literaturze polskiej«. Dalszą pomocą jest wewnętrzne podobieństwo, identyczność poglądów i sądów. Wreszcie ogromnie indy­ widualny, osobisty, różny od innych autorów styl.

Kombinując te wszystkie sposoby, dochodzimy do mniej więcej zupełnego spisu rozpraw, artykułów i artykulików Mochnackiego w la­ tach 1 8 2 5 - 1830 4.

I. Dziennik Warszawski.

Na końcu 4. tomu, z r. 1826, jest spis rzeczy tomu 1— 4 z wy­ szczególnieniem nazwisk autorów.

1. »0 d u c h u i ź r ó d ł a c h p o e z y i w P o l s c z e « Tom I. r. 1825, nr. 2., str. 129 — 197. Na końcu notatka: »Pisano w War­ szawie w Czerwcu 1825.«. 2. » K i l k a m y ś l i o w p ł y w i e t ł u m a c z e ń z o b c y c h j ę ­ z y k ó w n a l i t e r a t u r ę p o l s k ą , z d o ł ą c z e n i e m w i e r s z a Em- r o d a K r o p i ń s k i e g o , p r z e ł o ż o n e g o na j ę z y k f r a n c u s k i p r z e z P o l k ę X i ę ż n ę C...« Tom I. r. 1825. nr. 3., str. 4 4 9 — 456. 3. » N i e k t ó r e u w a g i n a d p o e z y ą r o m a n t y c z n ą z p o ­ w o d u r o z p r a w y J a n a Ś n i a d e c k i e g o o p i s m a c h k l a s s y - c z n y c h i r o m a n t y c z n y c h « . Tom II. r. 1825. nr. 5, str. 108 — 132, nr. 7, str. 3 2 5 — 354. Rozprawa nieskończona, zapowiedziany »dal­ szy ciąg« nie nastąpił.

4. » L i s t y f i l o z o f i c z n e z m n i e j z n a n y c h p i s m F r y d e ­ r y k a S z y l i er a«. Tom I. r. 1825. nr. 4, str. 503 — 513. Przekład z Schillera, nieskończony.

5. »0 w p ł y w i e m a t e m a t y k i n a w y k s z t a ł c e n i e c z ł o ­ w i e k a . R o z p r a w a J ó z e f a G o ł u c h o w s k i e g o « . Tom II. r. 1825. str. 3 — 36. Przekład rozprawy Gołuchowskiego z r. 1816. »Über den Einfluss der Mathematik auf die Bildung des Menschen«.

II. Gazeta Polska. — Rok 1827.

1. » ( A r t y k u ł n a d e s ł a n y ) « . Zaczyna się od słów: »Przed zjawieniem się pierwszego numeru C h w i l i S p o c z y n k u « . — Nr.

9 Co do A s t r e i z r. 1828., to nie znajdujem y w niej ani jednego ar­ tykułu literackiego oryginalnego, który m oglibyśm y przypisać M ochnackiem u. Chyba tylko i artykuł p. t. »Uwagi nad literaturą rom antyczną przystosow aną do historyi, starożytności i obyczajów narodow ych« (Tom IV. str. 1— 13). w y ­ jątek tłum aczony z pism a francuskiego R evue E ncyclopédique (na które Moch­ nacki w późniejszych sw oich pracach niekiedy się pow ołuje).

Materyały. ₄₆₁

10. z dnia 10. stycznia, str. 40. Sprawozdanie z pierwszego numeru nowego czasopisma *).

2. » O d p o w i e d ź n a u w a g i n a d a r t y k u ł e m , k t ó r y w N u m e r z e 14. G a z e t y P o l s k i e j z p o w o d u p i e r w s z e g o N u m e r u D z i e n n i k a : C h w i l a S p o c z y n k u , b y ł u m i e ­ s z c z o n y « . — Nr. 16. z dnia 16. stycznia, str. 6 1 — 62.

»Artykuł nadesłany«, t. zn. że Mochnacki nie występuje jeszcze jako stały współpracownik lub redaktor Gazety Polskiej. Podpis: M.

31. Ponieważ zaś autor odwołuje się do swojego artykułu w numerze

10., więc i tamten jest pióra Mochackiego.

3. » J e s z c z e k i l k a s ł ó w o k o n c e r c i e P. S z y m a n o w ­ s k i e j z p o w o d u j e j r e c e n z e n t ó w « . Nr. 44. z dnia 13. lutego, str. 1 7 5 —177. Artykuł nadesłany. Podpis 31. M.

4. »0 S o n e t a c h A d a m a M i c k i e w i c z a « . Nc. 80. z dnia 21. marca, str. 315 — 317, nr. 82. z dnia 23. marca, str. 323. Art. nad. Podpis M. M. 5. » L e k a r z s w e g o h o n o r u , t r a j e d j a w p i ę c i u a k t a c h z d z i e ł D o n P e d r a K a l d e r o n a de l a B a r k a , p r z e z J. N. K a m i ń s k i e g o d l a t e a t r u p o l s k i e g o p r z e r o b i o n a . We L w o w i e u P i o t r a P i l l e r a 1827«. Nr. 222. z dnia 14. sierpnia, str. 87 7 — 877; nr. 229. z dnia 21. sierpnia, str. 9 0 5 — 9 0 6 ; nr. 234. z dnia 26. sierpnia, str 92 5 — 9 2 6 ; nr. 240. z dnia 1. września, str. 9 4 9 — 950. 6. »0 t r a j e d y i H a r a l d z p o w o d u a r t y k u ł ó w w g a z e ­ c i e w a r s z a w s k i e j z p o d p i s e m T., a w g a z e c i e k o r r e s p o n - d e n t a w a r s z a w s k i e g o z podpisem F. D.« Nr. 280. z dnia 12. października, str. 1 1 0 8 — 1110. 7. »0 Z a i r z e Wo l t e r a » . Nr. 313, z dnia 14. listopada, str. 1 2 5 9 — 1 2 6 0 2). 8. » Cz y g o d z i s i ę u w a ż a ć t ł ó m a c z e n i a z o b c y c h j ę ­ z y k ó w z a s z k o d l i w e w p o l s k i e j l i t e r a t u r z e ? « . — Nr. 320, z dnia 21. listopada, str. 1286— 1288. 9. » J e s z c z e k i l k a s ł ó w o Z a i r z e W o l t e r a « . Nr. 335, z dnia 6 grudnia, str. 1347 — 1348. Odpowiedź na artykuł w nrze 331 *).

10. » W ł o s z k a w A l g i e r z e « . Nr. 339, z dnia 9. grudnia, str. 1359. Sprawozdanie teatralne (z opery Rossiniego). Czy artykuł jest z pewnością pióra Mochnackiego, nie śmiem twierdzić.

’) »Uwagi nad artykułem nadesłanym , który w Nrze 10 Gazety Polskiej b y ł um ieszczony«, odpow iedź w yd aw ców C h w i l i S p o c z y n k u , jest w nrze 1 4 z dnia l i . stycznia, str. 53

2)

ψ

3) D alszy ciąg tej dyskusyi w nrze 352. z dnia 22 grudnia, str. 1411— 1412 : »Kilka słó w o artykułach w Nrze 313, 331 i 835. Gazety polskiej um ie­ szczonych« ; w nrze 7 z dnia 7. stycznia 1828 r. str. 2 7 —28 : »Odpowiedź na artykuł w Gazecie polskiej w Nrze 335. w przedm iocie Zairy«.

4 6 2

11. » T r a j e d j a H a r a l d « . Nr. 351, z dnia 21. grudnia, str. 1405— 1408. Na końcu zapiska: »Pisano w Warszawie dnia 20. Gru­ dnia 1827«.

12. »Mąż i ż o n a i R e n d e z - v o u s na p r z e d m i e ś c i u « . Nr. 352, z dnia 22. grudnia, str. 1411. Recenzya teatralna ( Mąż i ż o n a Fredry). Autorstwo Mochnackiego wątpliwe.

13. » K o n c e r t K a r o l a L i p i ń s k i e g o « Nr. 353, z dnia 23. grudnia, str. 1 4 1 3 — 1414.

Rok 1828.

2 Artykuł bez tytułu, rozpoczynający się od słów : »Z powodu artykułu w Monitorze warszawskim o K l a s y c z n o ś c i i r o m a n t y - c z n o ś c i , ośmielamy się uczynić kilka uwag Panu W... autorowi tego pisma«. Nr. 24. z dnia. 24. stycznia, str. 9 3 — 95.

3. » D r u g i k o n c e r t K a r o l a L i p i ń s k i e g o « Nr. 28, z dnia 28. stycznia, str. 109— 110.

4. Recenzya S o n e t ó w J a n a N e p K a m i ń s k i e g o . We L w o w i e u P i o t r a P i l l e r a 1827. Nr. 36. z dnia 5. lutego, str. 143— 144. Poglądy recenzyi wogóle bardzo zgodne z poglądami Moch­ nackiego wątpliwość co do jego autorstwa budzi fakt, że sąd jest bardzo nieprzychylny, podczas gdy M. wyraża się o Kamińskim gdzie­ indziej bardzo pochwalnie.

5. Przypiski do artykułu » R z u t o k a n a t e r a ź n i e j s z y s t a n f r a n c u s k i e j l i t e r a t u r y « . Artykuł ten jest skróconym przekładem z »pewnego dziennika paryskiego«. Ponieważ jednakże zdaniem redakcyi Gazety Polskiej (t. zn. w tym razie Mochnackiego) »nie wszystkie zda­ nia bezimiennego autora wolne są od zarzutu stronnictwa«, przeto Mochnacki do pisma tego dodaje swoje noty, dla naszego zadania dość ważne. Nr. 38. z dnia 7. lutego, str. 150— 152; nr. 39. z dnia 8. lutego, str. 155— 156; nr. 50. z dnia 19. lutego, str. 199 - 2 0 0 .

6. » T r z e c i i c z w a r t y k o n c e r t K a r o l a L i p i ń s k i e g o « . Nr. 42. z dnia 11. lutego, str. 165— 166.

7. Artykuł bez tytułu: zaczyna się od słów: »Gdy w jednej z gazet naszych« ; polemika z Korespondentem Warszawskim. Nr. 43. z dnia 12. lutego, str. 169— 170.

9 »Uwagi nad odpow iedzią w Nr. 2. Gazety Polskiej zam ieszczoną, względem uw ertury P. N ow akow skiego« p ojaw iły się w nrze 10. z dnia 10. stycznia, str. 37 — 38.

4 6 3 8. » K l a s s y c y « . Nr. 50. z dnia 19. lutego, str. 198— 199. 9. » I s m a l i e ou l a Mo r t et l'A m o u r, r o m a n - p o è m e p a r M. l e v i c o m t e D’ A r l i n c o u r t . P a r i s 1827«. Artykuł złożony z dwu części. W pierwszej autor przekłada artykuł pisma Le Globe, omawiający wymienione dzieło Arlincourt’a ; w drugiej ( » W a ż n i e j ­ s z e m y ś l i z p r z e d m o w y A r l e n k u r a , d o p o e m a t u : I s ma - l i e o u l a Mo r t et 1’ A m o u r « ) streszcza i częściowo poddaje kry­ tyce myśli Arlincourt’a o klasyczności i romantyczności. Nr. 61. z dnia 1. marca, str. 243— 244 ; nr. 64. z dnia 4. marca, str. 2 5 5 —256.

10. » My ś l i o l i t e r a t u r z e p o l s k i e j « . Nr. 89. z dnia 29. marca, str. 3 5 5 — 3 5 6 ; nr. 90. z dnia 30. marca, str. 3 5 9 — 3 6 0 ; nr. 91, z dnia 31. marca, str. 363 — 3 6 4 ; nr. 92. z dnia 1. kwietnia, str. 3 6 6 - 3 6 8 ; nr. 93. z dnia 2. kwietnia, str. 371— 372; nr. 94. z dnia S. kwietnia, str. 3 7 4 — 376. Na koricu zapiska: »Pisano w War­ szawie dnia 25. marca 1828«.

11. Notatka bez tytułu, o Koncercie Hummla. Zaczyna się od słów: »Na koncercie P. Hummla, przedwczoraj danym w sali ratuszo­ wej«. Nr. 103. z dnia 13. kwietnia, str. 409.

12. » Ki l k a s ł ó w z p o w o d u a r t y k u ł u P. Ż u k o w s k i e g o , o s z t u c e « . Nr. 114. z dnia 24. kwietnia, str. 4 5 5 —4 5 6 ; nr. 115. z dnia 25. kwietnia, str. 4 6 0 ; nr. 116. z dnia 26. kwietnia, str. 462 do 464; nr. 117. z dnia 27. kwietnia, str. 4 6 7 —468. Na końcu no­ tatka: »Pisano w Warszawie dnia 17. kwietnia r. b «.

13. Artykuł bez tytułu, w dziale »Wiadomości naukowe« (obrona Żukowskiego); zaczyna się od słów: »Autor artykułu o sztuce i meta­ fizyce«. Nr. 134. z dnia 16. maja, str. 5 3 5 —

536-14. Wzmianka o dziełku »Lettre de Tutundiu-Oglon-Moustafa- Aga, veritable philosophe Turc à M. Thaddée Bułgarin etc.« 1). Nr.

150. z dnia 2. czerwca, str. 59 9 — 600.

15. » Ot e l l o « . Nr. 164. z dnia 17. czerwca, str. 6 5 3 — 654. Sprawozdanie z przedstawienia opery Rossiniego.

16. » B i a ł a d a ma « . Nr. 225. z dnia 19 sierpnia, str. 899 — 900. Sprawozdanie z opery Boïeldieu’go.

17. Przypisek do bezimiennego artykułu o literaturze niemieckiej. Zaczyna się od słów: »Umieściliśmy to nadesłane pismo, jednakże z wielu zapewne czytelnikami nie podzielając zdania autora». Nr. 334. z dnia 9. grudnia, str. 1334.

Rok 1829.

1. » A r t y k u ł d o k t ó r e g o b y ł p o w o d e m : Z a m e k Ka ­ n i o w s k i G o s z c z y ń s k i e g o « . Nr. 15. z dnia 16. stycznia, str.

9 Jest to broszura polem iczna Sękow skiego, w ym ierzona p rzeciw ko oryentaliście H am m erowi.

4 6 4 Materyały.

67— 68 ; nr. 17 z dnia 18. stycznia, str. 7 6 —7 6 ; nr. 18. z dnia 19. stycznia, str. 8 1 — 8 2 ; nr. 19. z dnia 20. stycznia, str. 85 — 8 6 ; nr. 20. z dnia 21. stycznia, str. 90; nr. 22. z dnia 23. stycznia, str. 9 8 ; nr. 26. z dnia 27. stycznia, str. 116; nr. 27. z dnia 28. sty­ cznia, str. 120; nr. 28. z dnia 29. stycznia, str. 124; nr. 29. z dnia 30. stycznia, str. 129 — 130. Na końcu notatka: »Pisano we Lwowie d. 22. listopada 1828. r.«

2. » P o e z y e P a n n y D e l f i n y Gay«. Nr. 47. z dnia 18. lu­ tego, str. 2 0 9 — 210.

3. Artykuł bez tytułu ; zaczyna się od słów: »Zanosi się na bu­ rzę w dziennikarstwie warszawskiem ;« jest polemiką z uwagami Dmo­ chowskiego o przedmowie Mickiewicza do krytyków warszawskich Nr. 93. z dnia 6. kwietnia, str. 397— 399.

4. Uwagi i przypiski do przedmowy Mickiewicza O krytykach i recenzentach warszawskich, przedrukowanej w Gazecie Polskiej. Nr. 101. z dnia 14. kwietnia, str. 4 3 7 — 438. (sama przedmowa jest je­ szcze w nrach 102— 104, ale już bez uwag Mochnackiego).

5. » Ma k b e t S z e k s p i r a i D u c i s a « . Nr. 125. z dnia 10. maja str. 5 3 8 —540. Artykuł wywołany zamiarem dyrekcyi teatru warszawskiego wystawienia Makbeta w przeróbce Ducisa. Na wiadomość o tem Mochnacki pisze w nrze 122. z dnia 6. maja, str. 523 ; »Pi­ sma warszawskie zapowiedziały, że wkrótce wystawiony będzie na tea­ trze narodowym M ak b e t h Ducisa. Redakcya Gazety Polskiej uprze­ dza, że umieści artykuł, który pomści tę zniewagę, mającą się wyrzą­ dzić Szekspirowi i teatrowi narodowemu«.

6. » G a z e t a n o w a « . Nr. 126. z dnia 11. maja, str. 541 do 242. Artykuł nie literacki w ścisłem znaczeniu, ale ciekawy jako przyczynek do wzajemnych sądów o sobie ówczesnych pism warszaw­ skich; wyśmiewa złączenie się Gazety Korrespondenta i Przewodnika polskiego w jedno pismo, Gazetę Korrespondenta Warszawskiego.

7. Recenzya teatralna (Gudzoziemczyzna Fredry), Zaczyna się od słów: »Pochwały na jakie P. Nowakowski już sobie zasłużył«. Podpi­ nany jest artykuł literą M. Nr. 130. z dnia 15. maja, str. 5 6 3 - 5 6 4 .

8. Artykuł bez tytułu; zaczyna się od słów: »Paganini dał ośm koncertów« ; porównanie gry Paganiniego i Lipińskiego. Nr. 161. z dnia 19. czerwca, str. 7 0 1 — 704.

III. Kuryer Polski. Rok 1829/30.

1. »Chł op m i l i o n o w y « . Nr. 1. z dnia 1. grudnia 1829. r. str. 4. Recenzya teatralna.

2. »Dwa p o m n i k i « . Nr 4. z dnia 4. grudnia, st. 19— 20. Artykulik o pomnikach Kopernika i ks. Józefa Poniatowskiego, dłuta .Thorwaldsena.

3. Polemika z G a z e t ą P o l s k ą o C h ł o p a m i l i o n o w e g o . A.rt. zaczynający się od słów: »Zdania Gazety Polskiej«. Nr. 5. z dnia ,5. grudnia, str. 21.

Materyały. _{4 6 5}

4. Artykulik, wyśmiewający takie określania talentu poetów, jak »świetny Mickiewicz, poprawny Koźmiau« itp. Zaczyna się od słów: »W artykule nadesłanym do Dziennika powsz. < Nr. 7. z dnia 7. gru^ dnia, str. 29. D. » E d m u n d p r z e z S t e f a n a W i t w i c k i e g o » . Nr. 14. z dnia 15. grudnia, str. 7 0 —71. 6. » G u s t p u b l i c z n o ś c i w a r s z a w s k i e j . — W i d o w i s k a s c e n i c z n e . — L i t e r a t u r a . — P i s m a p e r y o dy c z ne«. Nr. 16. z dnia 17. grudnia, str. 79— 80. 7. » P o e z y e P. A l e x a n d r a C h o d ź ki . St. P e t e r s b u r g 1829. r.« Nr. 23. z dnia 24 grudnia, str. 118.

8. Przypisek redakcyi K u r y e r a do wiersza ganiącego zamiło­ wanie Warszawy w C h ł o p i e m i l j o n o w y m . Zaczyna się: »Wiersz ten pachnie klassycyzmem«. Nr. 31. z dnia 3. stycznia 1830. r.t str. 148.

9. Notatka o Ludwiku Spitznaglu. Zaczyna się: »Expedition dł Alexandre le grand«. Nr. 33. z dnia 6. stycznia, str. 172.

10. Artykuł bez tytułu, wymierzony przeciwko eklektyzmowi. Zar czyna się : »Jedno z pism naszych utrzymywało onegdaj*. Nr. 4 0, z dnia 13. stycznia, str. 206.

11. » W o r o n i c z « . Nr. 42. z dnia 15. stycznia, str. 2 1 3 — 216. 12. » O d p o w i e d ź n a a r t y k u ł y p r z e c i w k o K u r y e r o w i P o l s k i e m u w y m i e r z o n e . Nr. 46. z dnia 19. stycznia, str. 2 3 6 — 238.

13. Notatka przeciwko empirystom. Bez tytułu; zaczyna się: »Kiedy ze Lwowa donoszą«. Nr. 47. z dnia 20. stycznia, str. 239.

14. Notatka o wystawieniu Horacyuszów Kornela. Zaczyna się: »Teatr narodowy świetnie zapełnił wieczór wtorkowy«. Nr. 50. z dnia 2 3 . stycznia, str. 256.

15. Notatka o wystawieniu Pelopidów Korzeniowskiego. Zaczyna się: »Publiczność nielicznie zgromadziła się«. Nr. 56. z dnia 29. sty­ cznia, str. 283.

16. Odpowiedź Dziennikowi Powszechnemu w sprawie Horacyu­ szów. Zaczyna się: »Dzień. Pow. umieścił także artykuł nadesłany» Nr. 56. z dnia 29. stycznia str 285.

17. »S o mn a m b u l i z m e s t e t y c z n y « . Nr. 60. z dnia 3. lutego, str. 3 0 9 —310.

18. Artykulik o lekcyi Osińskiego. Zaczyna się: »Na wczorajszą lekcyę professora Osińskiego«. Nr. 71. z dnia 14. lutego, str. 364.

19. » W z m i a n k a o F i l o z o f j i n a t u r y w N i e m c z e c h « . Nr. 73. z dnia 16. lutego, str. 37f>— 378.

20. Artykuł bez tytułu, o studyum f i l o z o f i i . Zaczyna się: »Rzecz godna uważania«. Nr. 76. z dnia 19. lutego, str. 38 7 — 3 8 9 1).

1) W nrze 83. z dnia 26. lutego str. 428—429 jest »Artykuł n ad esłan y«, polem izujący z zapatryw aniam i Mochnackiego.

4 6 6 Materyały.

21. Notatka o przyjęciu Goethego w poczet członków Tow. Przyj. Nauk, Zaczyna się : »Jeden z członków król. warsz. towarzystwa Przy­ jaciół nauk.«. Nr. 82. z dnia 25. lutego, str. 419.

22. Artykuł wymierzony przeciwko klasykom. Zaczyna się : »Na- koniec tedy dowiadujemy się, dlaczego P. P. klassycy nic nie piszą«. Nr. 84. z dnia 27. lutego, str. 432.

23. Notatka o wystawieniu opery M a l a r z i Ś l u s a r z . Zaczyna się: »Delikatne postępowanie w licznem zgromadzeniu«. Nr. 87. z dnia 2. marca. str. 4 4 3 — 444.

24. Druga notatka o przyjęciu Goethego do T. P. N. zaczyna się: »Donieśliśmy, że jeden z członków towarzystwa przyjaciół nauk». Nr. 8 8 . z dnia 3. marca, str. 4 5 1 — 452.

25. » M a k a r o n i z m y « . Nr. 90. z dnia 5. marca, str. 4 5 9 do Ш 1)

26. Artykuł przeciwko klasykom. Zaczyna się: »Klassycy nasi wzięli się do pióra«. Nr. 91. z dnia 6. marca, str. 4 6 7 — 469.

27. Notatka z powodu wystawienia A m a l j i Ma n s f i e l d i Mi ­ z a n t r o p a . Zaczyna się: »Scena pierwszego teatru stolicy tutejszej«. Nr. 98. z dnia 13. marca. str. 503.

28. Notatka o koncercie Chopina. Zaczyna się : P. Chopin spraw­ dził wczoraj wobec publiczności«. Nr. 103. z dnia 18. marca, str. 523. 29. » O s t r z e ż e n i e « . Nr. 104. z dnia 19. marca, str. 52 9 do 530.

30. » My ś l i « . Nr. 106. z dnia 21. marca, str. 5 4 1 — 542. 31. » Ki l k a s ł ó w z e w z g l ę d u f i l o z o f j i w d z i s i e j s z e j F r a n c y i « . Nr. 108. z dnia ‘23. marca, str. 5 5 3 —554

32. Notatka o drugim koncercie Chopina. Zaczyna się : »Drugi koncert P. Chopin«. Nr. 109. z dnia 24 marca, str. 556.

33. » P r o ś b a d o P. A. R. a u t o r a a r t y k u ł u p r z e c i w i d e a l i z m o w i , u m i e s z c z o n e g o w j e d n e m z n a s z y c h p i s m d z i e n n y c h « . Nr. 110. z dnia 26. marca, str. 561. Podpis: M. — r. Czy Mochnackiego, nie śmiem twierdzić na pewno.

34. Sprawozdanie teatralne (trzecie wystawienie Pelopidów i Hrabia Ory Rossiniego). Zaczyna się : »Mówiliśmy niedawno, dlaczego we wto­ rek itd.« Nr. 113. z dnia 29. marca, str. 5 7 5 — 576.

35. Sprawozdanie z dalszych przedstawień Or eg o. Zaczyna się; »Następne wystawy Orego potwierdzają«. Nr. 115. z dnia 31. marca, str. 5 8 7 — 588.

36. Sprawozdanie z czwartego przedstawienia O r e g o i z Cu d z o - z i e m c z y z n y . Zaczyna się: »Czwarte wystawienie Orego«. Nr. 122. z dnia 7. kwietnia, str. 623.

37. Artykuł z powodu wzmianki Gazety Koresp. Warsz. o Wal- lensteinie Schillera. Zaczyna się: »Chcąc porozumieć się z przyjaciółmi klassyczności«. Nr. 124. z dnia 9, kwietnia, str. 637— 638.

4 6 7

38. Notatka przeciwko sposobom, jakimi klasycy walczą z K u ­ ry e r e m P o l s k i m . Zaczyna się : » Autorowie coraz liczniejszych ar­ tykułów«. Nr. 125. z dnia 10. kwietnia, str. 640.

39. »0 m i s t y c y z m i e « . Nr. 128. z dnia 14. kwietnia, str. 6 5 7 — 658.

40. Notatka o wystawieniu Freischiitza i Orego. Zaczyna się : »Frejszyc i Ory, wystawione obok siebie«. Nr. 129. z dnia 15. kwietnia

str. 659. ’

41. Artykuł, polemizujący z pismami, które miały za złe K u r ­ j e r o w i umieszczenie artykułu M. Zi., o innych aniżeli redakcyjne opiniach. Zaczyna się: »Kurjer Polski trwając w przyjętej zasadzie«. Nr. 130. z dnia 16. kwietnia, str. 6 6 4 — 666.

42. » C z a s t e r a ź n i e j s z y « . Nr. 130. z dnia 16. kwietnia, str. 6 6 9 — 670.

43 Sprawozdanie teatralne (Flet zaczarowany). Zaczyna się: »Coby nowego było do powiedzenia jeszcze o dziełach i geniuszu Mo­ zarta«. Nr. 134. z dnia 20, kwietnia, str. 683.

44. Artykulik ganiący zbytnią draźliwość autorów i aktorów. Za­ czyna się : »Draźliwość w pożyciu«. Nr. 134. z dnia 20. kwietnia, str. 690.

45. Sprawozdanie teatralne (Moraliści Scribé’go). Zaczyna się: »Gdyby był tylko chciał ten genjalny, ten dowcipny Skrybę«. Nr. 136. z dnia 22. kwietnia, str. 695 — 696.

46. Notatka przeciwko tytułom literackim. Zaczyna się: »Pewni ludzie, siedmnastoletni«. Nr. 138. z dnia 24 kwietnia, str. 7 0 3 — 704.

47. P r z e d m o w a do p i e r w s z e g o t o m u d z i e j ó w r o s s y j - s k i c h M i k o ł a j a P o l e w o j a , w y d a w c y t e l e g r a f a m o s k i e w ­ s k i e g o « . Nr. 141. z dnia 27. kwietnia, str. 7 2 2 — 724. Powtórzenie głównych myśli i polemika.

48. P i s m a r o z m a i t e K a z i m i e r z a B r o d z i ń s k i e g o . T o m p i e r w s z y . W W a r s z a w i e , w d r u k a r . Józ . W ę c k i e g o « . Nr. 145. z dnia 1. maja, str. 7 4 1 — 746.

49. Sprawozdanie teatralne (Kopciuszek Rossiniego). Zaczyna się: »Kopciuszek Rossyniego należy do rzędu tych oper«. Nr. l i 9. z dnia 5. maja, str. 764— 765. 50 » O d y J a n a C h r z c i c i e l a R u s s o « . Nr. 151. z dnia 7. maja, str. 768. 51. » Z d r o w y r o z s ą d e k « . Nr. 151, str. 7 6 8 — 769. 52. » O s o b y i o p i n j e « . Nr. 151, str. 7 6 9 — 770. 53. » C o o p e r (z n i e m i e c k i e g o ) « . Nr. 157. z dnia 14. maja, str. 7 9 9 — 801. 54. »0 k r y t y c e i s i e l s t w i e « . Nr. 159. z dnia 16. maja, str. 8 0 7 — 809.

55. Sprawozdanie z koncertu Werlitzera. Zaczyna się: »P. Wer- litzer trzeci raz dał się słvszeć«. Nr. 164. z gnia 22. maja, str. 831 do 832.

56. » L i s t y o b u d o w n i c t w i e . P i e r w s z y L i s t « . Nr. 171. z dnia 29. maja, str. 8 6 3 —865.

4 6 8 Materyały.

57. »Me l i t e i e «. Nr. 196. z dnia 25. czerwca, str 9 9 5 —998. 58. Polemika z »Panem K.«, napadającym »w pewnej gazecie« na K u r y e r a P o l s k i e g o . Zaczyna się: »Pan K. utrzymuje w pe­ wnej gazecie« Nr. 204. z dnia 4. lipca, str. 1035— 1037.

59. » S z e k s p i r « . Nr. 206. z dnia 6. lipca, str. 1046— 1049. 60. Druga notatka przeciw Panu K. Zaczyna się: »Ten sam Pan K.« Nr. 209. z dnia 9. lipca, str. 1060.

61. » J a s n o w i d z ą c a z P r e w o s t i m i n e r a ł y « . Nr. 216. z dnia 16. lipca, str. 1102.

62. Przypiski do artykułu p. t. »Ossoliński« (wyjątku z rozprawy Jana Tarnowskiego). Nr. 221. z dnia 21. lipca, str. 1125 i 1126.

63. » Mn i c h , t r a j e d y a K o r z e n i o w s k i e g o « , Nr. 244. z dnia 13. sierpnia, str. 1241— 1246.

Stanisław Dobrzycki.

Nieznane listy Kazimierza Brodzińskiego.

Korespondencya K. Brodzińskiego jest do tej pory prawie nie­ znana, utrudnia to badania naukowe nad biografią i dziełami poety ; z radością więc korzystam ze sposobności, która mnie dozwala ogłosić kilka drobnych listów, będących w posiadaniu prywatnem. Nie ma na nich umieszczonej daty ani nazwiska adresata, z treści jednak można jedno i drugie oznaczyć. Mowa w nich o znanej pracy Brodzińskiego »0 łagodzeniu języka«, która się ukazała w druku w r. 1830, w War­ szawie, w wydawnictwie zbiorowem p. t. »Rozprawy i wnioski o orto­ grafii polskiej przez Deputacyę od król. Towarzystwa przyjaciół nauk wyznaczoną« ; w tejże książce podał Józef Mroziriski swe »spostrzeżenia nad niektóremi szczegółami rozprawy Brodzińskiego«. Do niego to wła­ śnie zwraca się w listach profesor warszawski z podzięką za pomoc w korrekcie i wspomina o jego spostrzeżeniach.

W trzecim liście jest wzmianka o artykule w »Dzienniku po­ wszechnym« przeciw Niemcewiczowi, rozbierającym fałszywe cytowanie tekstu z św. Łukasza; tego cytatu użył prezes Towarzystwa przyjaciół nauk w zagajeniu posiedzenia w r. 1830 dnia 30. kwietnia, listy więc Brodzińskiego musiały być pisane w pierwszych dniach maja tegoż roku.

I.

Z podziękowaniem odsyłam pismo mi udzielone, wdzięczny ża pa­ mięć o biednym owadzie szkolnym, który tak mało ma sposobności wiedzieć, co nowego na świecie się dzieje.