Janusz Lehmann
"Soobszczenija", T. 21, 1968 :
[recenzja]
Ochrona Zabytków 23/1 (88), 78-79
1970
o ra z z a k re s z m ia n w p ro w a d z o n y c h do p r o j e k t u lu b d o k o n a n y c h w o k r e s ie p ó ź n ie js z y m . W tr a k c ie b a d a ń o d k r y to s z e r e g c e n n y c h s tr o p ó w s tiu k o w y c h , k tó r y c h ze w z g lę d u n a s ta n z a a w a n s o w a n ia p r a c a d a p ta c y j n y c h n ie u d a ło s ię z ach o w ać.
P e rs o n a lia . W . F r o d l , K a r l G i n h a r t zu m 80 G e b u r ts ta g (K . G in - h a rto w i w 80 ro c z n ic ę u ro d z in ), s. 219. R e c e n z je . K . W e h 1 t e , W e r k s t o f f e u n d T e c h n i k e n d e r M a l e rei, R a v e n s b u r g 1907 <>M. K o lle r ), s. 220—221. D. R a d о s с a y, A k o z e p k o r i M a g y a r o r s z a g fa s z o b r a i , B u d a p e s t 1967 (G. H ajo s), s. 221—222. M . M o j z e r , H o l l ä n d i s c h e G e n r e m a l e r e i , B u d a p e s t 1967. J. V e g h , D e u ts c h e u n d b ö h m i s c h e T a f e l b i l d e r d e s X V . Jh., B u d a p e s t 1967 (E. B a c h e r), s. 222. K . D e g e n , D ie B a u — u n d K u n s t d e n k m ä l e r des L a n d k r e i s e s B r e s la u , F ra n k fu rt/iM , 1965 (E. B a c h e r), s. 222. O. U h l , M o d e r n e A r c h i t e k t u r in W i e n v o n O tto W a g
n e r bis H e u t e , W ie n 1966 {E. iZinsler), s. 222'—223.
W. G ö 11 i n g, G. G r ü 11, B u r g e n in O b e r ö s te r r e ic h , S c h r i f te n r e ih e d e r Ö b e r ö s te r r e ic h is c h e n L a n d e s b a u d ir e k tio n , W els 1967 21. B d ., (G. C la m -M a rtin ic ), s. 223. W i r b e s u c h e n B u r g e n u n d S c h lö s s e r , 1. B d., D e u ts c h s p r a c h ig e S c h w e iz , Z ü ric h 1967 t(G. C la m -M a rtin ic ), s. 223. Die K u n s t d e n k m ä l e r d e r S c h w e i z —- D ie K u n s td e n k m ä l e r d es K a n to n s B a s e l S ta d t , 5. B d ., B a se l 1966. D ie K u n s td e n k m ä le r des K a n to n s S t. G a lle n , 4. Bd., B a se l 1966. D ie К u n s t d e n k m ä le r des K a n to n s A a rg a u , B d. 4, 5, u n d V, B a se l 1967. D ie K u n s t d e n k m ä le r des K a n to n s A a rg a u , 5. Bd., B a sel 1967 (I. H ö fer), s. 223—224.
E. ' P o e s c h e l , Z u r K u n s t — u n d K u l t u r g e s c h i c h t e G r a u b ü n d e n s , A u s g e w ä h lte A u fs ä tz e , Z ü r ic h 1967 (M. Z y k a n ), s. 224. M a r ia n A r s z y ń s k i SO O B SZC Z E N IJA . W y d . M in is te r s tw o K u lt u r y S S S R — W s ie s o ju z n a ja C e n tr a l n a ja N a u c z n o -Is s le d o - w a tie ls k a ja L a b o r a to r ija po K o n s ie r w a c y i i R ie s ta w - r a c y i C h u d o ż e s tw ie n n y c h C e n n o s tie j (W C N IL K R ). M o s k w a . W y d a w n ic tw o c ią g łe , n ie p e rio d y c z n e . T om 21 (1968), stron 134, ilu stra cje.
P o d r e d a k c j ą W . W. F iła to w a , o b e jm u je a r t y k u ły : J u. Î. G r e n b e r g , N a u k o w o t e c h n i c z n e b a d a n ie d z i e ł s z t u k i , s. 3— 26, 6 il. S tr e s z c z e n ie w jęz. a n g ie l s k im . A u to r o m a w ia m e to d o lo g ię n a u k o w o - te c h n ic z n eg o b a d a n ia d z ie ł s z tu k i. K o le jn e ro z d z ia ły p o ś w ię cono b a d a n iu te c h n ic z n e m u , te c h n o lo g ic z n e m u , a t r y - b u c ji i e k s p e r ty z ie d z ie ł s z tu k i. A u to r k ła d z ie n a c is k n a k o m p le k s o w y c h a r a k t e r b a d a ń , na w z a je m n e u w a r u n k o w a n ie d a n y c h a n a liz y p r z e p r o w a d z a n e j m e to d a m i c h e m ic z n y m i, fiz y c z n y m i, m in e ra lo g ic z n y m i i b io lo g ic z n y m i i n a d ą ż e n ie do s to s o w a n ia o b ie k ty w n y c h k r y t e r ió w o ceny s ta n o w ią c y c h p o d s ta w y do u s t a le ń e k s p e r ty z y i a tr y b u c ji. B ib lio g ra f ia — 33 p o z y cje.
T. I. B e r l i n , S p e k t r o g r a f i c z n e m e t o d y b adania w
p r a k t y c e k o n s e r w a t o r s k i e j , s. 26— 36, 3 41. S tr e s z c z e
n ie w jęz. a n g ie ls k im . (M etodyka i w n io s k i m e to d o lo g ic z n e z b a d a ń śla d ó w C o, iNi, S i, iMn, C, S w z a b y tk a c h z żela za i s t a li , o ra z Z n, A s, B i, C u , A g, F e w z a b y tk a c h z c y n y i o ło w iu , n a d ro d z e e m is y jn e j a n a liz y w id m o w e j, p r z e p r o w a d z a n e j p rz y p o m o c y s p e k t r o g r a f u IS P 28 i f o to m e tr u k lin o w e g o S .T . 7. Do b a d a ń p o b ie r a n o p r ó b y m e t a lu p o o k . 10 m g , f o r m o w a n o je do p o s ta c i g r a n u l k i, k tó r ą u m ie sz c z a n o w e le k tr o d z ie s p e k t r o g r a f u w y k o n a n e j z c z y ste g o a l u m in iu m . B ib lio g ra f ia — 7 p o z y c ji. R . J . K a g a n o w i c z , A n a l i z a c h e m i c z n a s p o i w t e m p e r y j a j o w e j w m a l a r s t w i e s z t a l u g o w y m p r z y z a s t o s o w a n i u m e t o d y m i k r o . s. 36—40, Г il. S tr e s z c z e n ie w jęz. a n g ie ls k im . O p is m ik ro c h e m ic z n e j m e to d y a n a liz y s p o iw a te m p e r y ja jo w e j s to s o w a n e j w m a l a r s t w ie sz ta lu g o w y m . M e to d a ta o p ie r a s ię n a ty m , że b ia łk o ja ja k u rz e g o , w o d ró ż n ie n iu o d in n y c h b ia łe k s to s o w a n y c h w sp o iw a c h m a la r s k ic h , z a w ie ra f o s f o r a ny. F o s f o ra n y są w y k r y w a n e a z o ta n o w y m ro z tw o r e m m o lib d e n ia n u a m o n u i m o n o e ta n o lo a m in y . B ib lio g r a f i a — 14 p o z y c ji. A . W. I w a n o w a , O. W. L e l e k o w a , W. W. F i- ł a t o w , D obór m a t e r i a ł ó w i m e t o d w y k o n a w c z y c h do u t r w a l e n i a p o l i c h r o m i i ścian w m a u z o l e u m G h u r - E m i r a , s. 42— 54, 2 il. S tre s z c z e n ie w ję z . a n g ie ls k im . K o n s e r w a c ję m a lo w id e ł ś c ia n m a u z o le u m G h u r-E m i- r a w r e jo n ie S a m a r k a n d y (z 1405 r. n.e.) p r z e p r o w a d zo n o w 1965 r . Z a s to s o w a n e w c z a sie p o p rz e d n ie j k o n s e r w a c ji p rz e z G . iN. N ik itin a s p o iw o k a z e in o w e n ie d a ło w sp e c y fic z n y m k lim a c ie ś r o d k o w e j A zji po ż ą d a n y c h r e z u lta tó w . P o w ie lu p ró b a c h z a sto so w a n o do k o n s e r w a c ji m a lo w id e ł m a u z o le u m 6 % r o z tw ó r ż y w ic y s ilik o n o w e j К — 42 w k s y le n ie . Ż y w ica s t a b iliz o w a n a b y ła 1 % e m u ls ją o c ta n u w in y lu z p o li m e r e m d w u e ty lo h e k s a a k r y la n u b u ty lu . B ib lio g ra f ia — 5 p o z y c ji. J u. A . R u z a w i n , K o n s e r w a c j a r e l i e f ó w z p a p ier - m a c h é z z a b y t k ó w a r c h i t e k t u r y ś r o d k o w e j A z j i , s. 54— 59, 1 il. S tr e s z c z e n ie w jęz. a n g ie ls k im . O p is k o n s e r w a cji re lie f ó w w e w n ę tr z u m a u z o le u m G h u r - E m ir a w y k o n a n y c h z w a r s t w p a p ie r u b a w e łn ia n e g o k le jo n e g o k le je m ro ś lin n y m , p o w le c z o n y c h z a p r a w ą i m a lo w a n y ch . K o n s e rw a c ja p o le g a ła n a u tr w a l e n iu re lie fó w c ie p ły m (50° C) 5°/o ro z tw o r e m ż e la ty n y . W c e lu h y d ro - fo b iz a c ji i z a b e z p ie c z e n ia p rz e d p le ś n ia m i i g rz y b a m i r e l ie f y p o u tr w a l e n iu ż e la ty n ą , z a im p re g n o w a n o 6°/o ro z tw o r e m ży w icy К — 42 w k s y le n ie . W. M. T e t e r i a t n i k o w , K o n s e r w a c j a g r e c k o - b a k - t r i a ń s k i e g o falara, s. 60— 76, 6 il. S tr e s z c z e n ie w jęz. a n g ie ls k im . K o n s e rw a c ja m ie d z ia n e g o f a l a r a o b e jm o w a ła o czy szczen ie, u s u n ię c ie tłu s z c z ó w p rz e z m o cze n ie w m ie s z a n in ie d w u c h lo ro e ta n u i a c e to n u , s t a b il i z a c ję p rz e z k ą p ie l w s œ s c io m e ta fo s fo ra n ie so d u , u s u n ię c ie c h lo r k ó w sp o s o b e m e le k tro lity c z n y m , z a b e z p ie c z e n ie p rz e z p o w le c z e n ie ro z tw o r e m m ie s z a n in y p o li m e t a k r y l a n u b u ty lu i ż y w ic y fo r m a ld e h y d o w o -f e n o - ło w e j. B ib lio g ra f ia — 5 p o z y c ji.
W. W . F i ł a t o w , K o n s e r w a c j a i k o n y m o z a i k o w e j „Sw . M i k o ł a j ”, s. 76—87, 7 il. S tr e s z c z e n ie w jęz. a n g ie lsk im . O p is k o n s e r w a c ji ik o n y w y k o n a n e j te c h n i k ą m o z a ik o w ą n a p o d ło ż u d re w n ia n y m , z p rz e ło m u X I I I / X I V w ., o w y m ia r a c h 15 X 19 c m , p o le g a ją c e j n a w z m o c n ie n iu sp o is to ś c i m o z a ik i m ie s z a n in ą w o s k u i d a m a r y , o c z y sz c z e n iu z z a b ru d z e ń , p r z e p u n k to - w a n iu u b y tk ó w , w y p e łn ie n iu o tw o ró w po o w a d a c h w d r e w n ie p o d ło ż a i w z m o c n ie n iu go m ie s z a n in ą w o
78
skow o-żyw iczną, oczyszczeniu obram owania ze srebr nego filigranu .roztworem am oniaku.
M. K. K a l i s z, M a g a z y n o w a n i e arc h e o lo g ic zn y c h p r z e d m i o t ó w z m i e d z i i b rąz u , s. 88—93. Streszczenie w jęz. angielskim . Jako konieczne warunki przecho w yw ania zabytków archeologicznych z m iedzi i brązu autor w ym ien ia niską w ilgotność powietrza (poniżej 50°/o w ilg. wzgl.), stałą tem peraturę, nieobecność ga zowych i stałych zanieczyszczeń powietrza. B ibliogra fia — 8 pozycji.
E. К. К r o i l a u, D ziałanie św ia tła na z b io r y m u z e a l
ne i ś r o d k i ich o ch ron y, s. 94—116, 6 tablic, 2 w yk re
sy. Streszczenie w jęz. angielskim . W yniki i w nioski z badań nad działaniem św iatła naturalnego i sztu cz nego na różne rodzaje zabytków, przeprowadzonych w państw owych muzeach rosyjskich. Stwierdzono że św iatło sztuczne w yw ołu je m niejsze zmiany niż natu ralne. W yniki przedstawiono w form ie tablic i w y kresów . Bibliografia — 5 pozycji.
Informacje zawierają spis konserwatorów w ZSRR, zatwierdzonych w latach >19'66—67.
J a n u s z L e h m a n n
Tom 2/0 omówiony zostanie w nr 3 —'1970 r.
K. S c h m i d t - T h o m s e n , Z u m P r o b l e m d e r S t e i n
z e r s tö r u n g u n d K o n s e r v i e r u n g . S t e i n f e s t ig u n g m i t K a l i s i l i k a t u n d E t h y l s i l i k a t (P rob lem n iszczen ia i k o n serw a cji k a m ien ia . W zm acn ian ie k a m ien ia k rze m ia n em p otasu i k rzem ia n em ety lu ). „D eutsche Kunst und D enkm alpflege”, D eutscher K unstverlag, Mün chen-B erlin, 1969, s. 11—.213. Sonderdruck.
Praca dotyczy problem atyki trw ałości kamiennego w ystroju rzeźbiarskiego architektury średniowiecznej i pośredniowiecznej, obejmującego rzeźbę figuralną i dekorację, oraz zagadnienia jego ochrony i konser wacji. '
W pierwszej części autor, posługując się szeregiem bardzo w ym ow nych przykładów ilustrow anych foto grafiam i dowodzi, że niszczenie kamiennego w ystroju architektury na skutek działania czynników k lim a tycznych jest coraz szybsze. W zrastające tempo nisz czenia przypisuje autor coraz w iększej zawartości sp a lin w powietrzu, przede w szystkim gazów siarkow ych i dwutlenku węgla. W celu zapobiegania szkodliw ej działalności czynników klim atycznych na kamień sto sowano od dziesiątków lat w iele preparatów; autor w ym ienia ponad 40 zaznaczając, że jest to tylko część. D ośw iadczenia zdobyte w trakcie ich stosow ania ob fitują w niepowodzenia, natom iast rezultaty pozy tyw ne zdarzały się niezw ykle rzadko. Niepowodzenia konserwacji prowadzonych przy użyciu preparatów chem icznych w yw ołują tendencje powrotu do metod rzem ieślniczych, polegających na usuwaniu zw ietrza łych partii lub całych obiektów, uzupełnianiu w no w ym tw orzyw ie, zastępowaniu oryginałów kopiami, w reszcie w zm niejszaniu w ym iarów obiektów przez usunięcie zwietrzałych w arstw powierzchniowych k a m ienia i wypracow aniu detali kam ieniarsko-rzeźbiar- skich na nowo. W szystko to przeprowadza się w dą żeniu do uzyskania w yglądu obiektu „jak now y”. W ten sposób pojęta konserwacja oraz nieskuteczność metod konsolidacji przy użyciu preparatów chem icz nych wobec w zrastającego tem pa w ietrzenia kam ie nia stw arzają groźbę utraty w ciągu kilkunastu a naj dalej kilkudziesięciu lat całości średniowiecznego i późniejszego kam iennego w ystroju rzeźbiarskiego architektury.
W tej sytuacji przed dziewięciu laty w arsztaty (pra cownie) konserwacji rzeźby K rajowych Urzędów K on serwatorskich N adrenii i W estfalii podjęły doświad czenia i próby m ające na celu wypracowanie i w pro w adzenie m etod i sposobów konsolidacji zwietrzałych stref kamienia, które b y ły uznawane w czasie kon serwacji za nie do utrzymania.
Przyczyny w ietrzenia kam iennego wystroju architek tonicznego autor dzieli na trzy grupy, m ianow icie na: biologiczne, fizyczne i chem iczne, dodając grupę czwartą — n iew łaściw e zabiegi konserwatorskie. Za licza do nich sm arow anie powierzchni środkami pow o dującym i zam knięcie porów kamienia, zagęszczenie w arstw y powierzchniowej i utworzenie skorupy
(„Aus-senkruiste”), stasow anie m ateriału „obcego” do uzu pełnień czy spoinowania (np. cem entu), czyszczenie kam ienia na sucho piaskiem i m ycie powierzchni k a m ienia kwasem.
W drugiej części autor .opisuje przykłady konserwacji zw ietrzałego kamienia wystroju architektonicznego za pomocą roztworów krzemianu potasu i silikonów (głów nie krzem ianu etylu). Do utwardzania krzem ia nem potasu stosow ano roztwory w rozcieńczeniu 1 : 5 do 1 : 3 (handlowego roztworu koloidalnego). N asyca nie ob iek tów odbyw ało się przez sm arow anie p ow ierz chni kamienia, okłady watą celulozową nasyconą roz tworem krzemianu, w strzykiw anie roztworu i w resz cie przez zanurzanie obiektów w roztworze. C zyszcze nie powierzchni przed nasycaniem przeprowadzano przy pomocy preparatu Klardurol, a do w ypełniania spoin i ubytków stosow ano preparat Mineras. Opisa n e zabiegi przy pomocy krzemianu potasu przeprow a dzono w latach 1960—62. W celu uniknięcia tw orze nia się skorupy krzem ianu na powierzchni konserw o wanego kam ienia po każdym nasyceniu zmywano p o w ierzchnię kilkakrotnie wodą dla usunięcia nadm ia ru krzemianu. Przed nasycaniem roztworem krzem ia nu potasu zalecano odsalanie konserwowanego ka m ienia. Podano sposób odsalania stosow any przez A. Kratza w Muzeum Rzeźby w Dahlem (Berlin). Polega on na pokryciu obiektu kamiennego w arstw ą sam o- w ulkanizującego na zimno kauczuku i .osadzeniu w obiekcie po przeciw ległych stronach w ęży gum owych. Jeden z w ęży łączy siię z pompą próżniową, drugi ze zbiornikiem wody. iPrzeciągana przez kamień woda rozpuszcza i w ynosi zawarte w nim sole. Poza Klar- durolem do czyszczenia powierzchni kamienia i usu w ania naskorupień stosow ano pasty z kwasem fluoro wodorowym, alkalia i preparaty Troplexin i Thomp- son-Steinreiniger. Starano się, aby preparat działał tylk o na .powierzchni, a nie w n ik ał do w nętrza kam ie nia. Po usunięciu naskorupień resztki preparatu sta rannie zm ywano i neutralizowano.
Obserwacje w yników konsolidacji przy użyciu krze m ianu potasu potwierdzają opinię A. Keim a z 1926 r., że początkowo dobrze utwardzony krzemianem pota su kamień po kilku a najdalej kilkunastu latach w y kazuje objawy wtórnego w ietrzenia i ma tendencje do rozsypywania się na piasek. Autor uważa, że w tór ne w ietrzenie kamienia powodują w ydzielane z krze m ianu potasu sole rozpuszczalne. Dlatego znacznie w yżej ocenia przydatność krzemianu etylu i polikrze- m ianu etylu oraz innych zw iązków krzem oorganicz- nych, zwanych pospolicie silikonam i, do konserwacji i w zm acniania zwietrzałego kamienia. Wprowadzone do kamienia silikon y nie w ydzielają soli rozpuszczal nych w w odzie, poza tym nie zamykają porów, da jąc m ożliw ość odparowania wody z kamienia, w resz cie hydrofobizują kamień, tzn. w znacznym stopniu
ograniczają m ożliwość w nikania do niego w ody. Po niew aż obecność w ody w kam ieniu jest nieodzowną dla w szystkich praw ie procesów biologicznych, f i
