• Nie Znaleziono Wyników

Oświetlenie Starego Miasta

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Oświetlenie Starego Miasta"

Copied!
4
0
0

Pełen tekst

(1)

Hanna Szwankowska

Oświetlenie Starego Miasta

Ochrona Zabytków 6/2-3 (21-22), 125-127

(2)

OŚWIETLENIE STAREGO MIASTA

H A N N A S Z W A N K O W S K A

R y c - . r53- Dozorcy nocni z latarniam i (wg rys. Norblina w zb. M uz. Nar. —

O ddz. Czartoryskich w K rakow ie). W a rs z a w a w p ierw szyc h w iek a ch sw ego istn ien ia, p o d o b n ie j a k i in ne m iasta śred n io ­ w ie c z n e , n ie z n a ła ośw ietlen ia u lic. W o kn ach g o ty c k ic h k a m ien ic słab o m ig o ta ły k a ­ g a n k i, a je d y n y m i «m iejskim i» źró d ła m i św ia tła b y ły sm olne k a g a ń ce zaw ieszan e n a b ra m a c h w io d ą c y c h do m iasta.

W II p o ło w ie X V I w iek u , g d y «civitas varsch oviensis» stała się sied zib ą sejm ów R ze c z y p o sp o lite j, sp ecjaln i h a jd u c y piesi i kon ni z p o ch o d n iam i o d p ro w a d za li p osłó w d o gosp ó d w k a m ie n ic a c h m ieszczań skich . Z w y c z a j ten p rz e trw a ł z kon ieczn ości d o k o ń ca X V I I I w ie k u ; k a re ty m o żn y ch p an ó w o ta c z a ła lic zn a słu żb a z p o c h o d n ia m i, a skrom ni m ie szk a ń cy m usieli sam i sobie św iecić w łasn ym i k a g a n k am i. O p o c h o d n ia c h m ó w ią n a m o k rąg łe o tw o ry w yżło b io n e w kam ien iu p rz y w ejściach do kam ien ic i p a ­ ła c ó w — z a c h o w a ły się p rz y p a ła c u b isku p ó w k rak o w skich p rz y S enatorskiej. L e c z n ajjaśn iejszym p ło m ien iem św ie ciły ku ch n ie im ć p a n ó w posłów , z a k ła d a n e p rzez ich d w o rz a n n a sam ym ryn k u w o b e c szczu p ło ści gospód.

D o p iero d ru g a p o ło w a X V I I I w ., tak w a ż n a d la ro zw o ju W a rs z a w y , p rzy n io sła i dla tej d z ie d z in y ż y c ia m iejsk iego zasa d n icze refo rm y. P ierw sze za rzą d ze n ie e n e rg ic zn eg o m arszałk a F ran ciszka B ieliń skiego, p o le ca ją ce «posesjonatom » u staw ien ie lam p o lejn y c h p rz y b ra m a c h k a m ien ic, b y ło z b y t n ow atorskie i nie z n a la z ło w y sta rcza ją ceg o p o słu ch u . B ard ziej szc ze g ó ło w e i p rzem yśla n e b y ło ro zp o rzą d ze n ie M a g istra tu z 1 755 r. z a p re ­ z y d e n tu ry J a n a D u lfu sa o w ysta w ie n iu p rz y

ka żd ej posesji 1 lu b 2 la ta rn i. L a ta rn ie p rzed k a m ie n ica m i zaw ieszan o na p rę ta ch żela zn y ch w b ity c h w m ur. U m ieszc za n o je też p rzy ra tu sza ch i na ryn ku . O p ie k o w a ć się o lejn ym i la ta rn ia m i m ieli p ach o łk o w ie m iejscy, u t r z y ­ m y w a n i ze sp ecja ln eg o fu n d u szu z o p ła t od k a ffe n h a u zó w i p rz y je zd n y c h tru p aktorskich . F u n d u sze te nie m u siały b y ć w y sta rc za ją c e, bo j u ż w r. i 759 w ch o d zi w życ ie n ow e z a r z ą ­ d ze n ie p o b iera n ia p rzez m agistrat sp ecja ln ych o p ła t n a św ia tło : 2 gr od k ażd ej zło tó w k i p o g łó w n eg o i d o ch ó d z p o zw o leń n a z a b a w y p u b liczn e . J ed n o cześn ie u stan o w io n o straż p rz y la ta rn ia c h , o św ie tla jąc ych b ra m y m ie j­ skie, bo b y ły n ad er często tłu c zo n e . W szystk ie te z a r z ą d z e n ia nie b y ły z b y t sp raw n ie w y k o ­ n y w a n e ; m n o żą się w ięc n ow e, w y d a w a n e co kilka lat w im ię w y g o d y i b e zp ieczeń stw a m iasta. O d 1764 r. sp ecja ln y d o z o rc a o p a la ­ n ia la m p spośród ła w n ik ó w m ia ł p iln o w a ć p a ch o łk ó w . W r. 1763 «expensa na la ta rn ie i św iece» stan o w iły p ra w ie 10 % b u d że tu S t. W a rs z a w y . Z a rz ą d ze n ie z 1770 r. o w y ­ staw ien iu la ta rń co 4 k a m ie n ice zm ien io n o p o p o rw a n iu króla S ta n isław a A u g u sta w n o ­ cn y ch ciem n o ścia ch M io d o w e j — n a w y s ta ­ w ien ie la ta rn i co 3 k am ien ice. O św ie tla ć je m ieli w łaścicie le d o m ó w k olejn o co ty d zie ń .

(3)

N ie w ła śc iw e u staw ien ie sp o łe czn e teg o z a r z ą d z e ­ n ia w y w o ła ło b ra k p o ­ słu c h u : szla ch ta b y ła z w o ln io n a , w o b e c c z e ­ g o i m ie szczan ie ry c h ło p rzestali n a d w y rę ża ć sw o ­ j e b u d ż e ty — W a rs z a w a w ró c iła d o ciem ności. U c h w a ła M a g i s t r a t u z 1 785 r. o k a z a ła się trw alsza : w ła d z e m ie j­ skie w z ię ły p o d u w a g ę , że « u b o d z y rzem ieśln icy i in n i o b y w a te le z p ra c y rą k sw o ich ż y ją c y p ro szą a b y ich z teg o u w o ln ić» i n a ło ż y ły z p o w ro te m na w łaścicieli d o m ó w o b o ­ w ią z e k o p a la n ia la ta rń u sta w io n y ch n a p ie rw sz o ­ rz ę d n y c h u lic a c h co 15 ło k c i, a n a d a lsz y c h — p o je d n e j p rzed k a ż d y m d o ­ m e m . « D la sp ra w ien ia zaś u lg i d z ied zic o m a b y in d ete rm in o w a ć im o p a ­ la n ie p rzez m iesięcy 8 w ro k u , g d y ż w m iesią­ c a c h c z e rw c u , lip cu i sier­ p n iu ja k o n oc w id n a w ięc la ta rń n ie p o trzeb a» . C u ­ d z o z ie m c y z w ie d z a ją c y W a rs z a w ę b y li w id o czn ie in n e g o z d a n ia , b o skar­ ż y li się n a stołeczn e c ie m ­ ności. Ik o n o g ra fia W a r ­ s za w y k o ń ca X V I I I w . p rz e k o n y w a n as, że isto­ tn ie n iew iele la ta rń stało n a u lic a c h . N a o b ra za c h V o g la , p rz e d s ta w ia ją c y c h d u ż e fra g m e n ty u lic , w i­ d z im y n a jw y ż e j je d n ą la ­ tarn ię . N ie m ia ły one ż a ­ d n y c h w a lo ró w e ste ty cz­ n yc h ф n a d re w n ia n y c h w yso k ich słu p ach o p

rze-R y c . 15 4 . N o w e la ta r n ie słu ­ p o w e n a S t. M ie ś c ie — (pro j.

Z . K r a w c z y ń s k i) .

(4)

kroju k w a d ra to w y m , n a że la zn y m p ręcie u m ieszcza n o proste n ie ­ e fekto w n e la ta rn ie . N ie co zg ra b n iejsze b y ły p rz y b ija n e n a ż e la ­ zn y c h w y g ię ty c h p a łą k a c h d o ścian ra tu sza c z y b ra m o b ro n n y ch . R ó w n ie ż o lejo w e la ta rn ie, lecz u lep szo n ego ty p u z a o p a trzo n e reflek torem w p ro w a d ził m a g istra t z a K ró le s tw a K o n g re so w e g o . Z a w ie s za n o j e na p rę ta c h ż e la zn y c h p rz y ścian a ch d o m ó w lu b n a w y g ię ty c h p a łą k a c h p rz y d rew n ia n y c h slu p a c h , z gru b sza cio san y ch i m a lo w a n y c h w skośne paski. B y ły też nieeste­ ty czn e. S p e c ja ln y « lam pen er» (i n a 12 la m p ) o p u szcza ł je n a d ó ł szn u rem i z a p a la ł. C z y ta kon stru kcja n a ra ż a ła je na ga szen ie od p o d m u c h ó w w ia tru , c z y d o z o rc y la m p e n e ró w (15 n a ca le m iasto) nie dość skru p u latn ie p iln o w a li, c z y m oże za m a le k a ry cielesne (!) d o staw ali la m p e n e ro w ie — nie w ie m y , ale m iasto b y ło zaw sze źle i n ied o stateczn ie ośw ie­ tlan e. P r y w a tn y p rzed sięb io rca , któ rego k a p ita lis ty c z n y ustrój d o p u szc za ł d o g o sp o d ark i m iejskiej (w 1836 r. z n a m y K a z i ­ m ie rza N a im sk ie g o ), p ła c ił często k a ry p ien iężn e , a U r z ą d M u n ic y p a ln y d o sta w a ł su row e n ap o m n ie n ia od ca rsk ich w ła d z p o lic y jn y c h , o b a w ia ją c y c h się zam ieszek n a c ie m n y c h u lic a c h . R y n e k S ta ro m iejsk i i Ś w ięto jań ska b y ły zresztą stosu nkow o d o b rz e o św ietlo n e — in n e u liczk i S ta reg o M ia sta z a sn u w a ły ciem n o ści — n u rt ż y c ia o d su n ął się j u ż sta n o w czo od u b o ­ żejąc ej starom iejskiej d z ieln icy . P e w n y m u sp ra w n ien iem b y ło p rzeję cie p rz e z S tra ż O g n io w ą o św ietlen ia m iasta — za jm o ­ w a ło się n im 70 stra żn ik ó w .

O le jn e n iee ste ty czn e la m p y p rz e trw a ły n a u lic a c h S ta reg o M ia sta d łu żej n iż w śró d m ieściu W a rs z a w y , g d z ie w 1858 r. za p ło n ę ły p ierw sze la ta rn ie g a z o w e z g a z e m d o sta rcza n ym p rzez k a p ita listy c z n e p rzed sięb iorstw o — T o w a rz y s tw o D essau- d zk ie . N o w e, b a rd ziej estetyczn e la ta rn ie u staw io n e n a ż e la z ­ n yc h słu p a ch lu b p rz y tw ie rd z o n e d o ścian k a m ien iczek d o ­ sko n ale h a rm o n izo w a ły ze starom iejskim k ra jo b ra zem . P a m ię­ ta m y je d o b rz e , bo p rz e trw a ły d o w o jn y , c h o c ia ż o d 1907 r. z a c z ę to w p r o w a d z a ć w śródm ieściu ele k tryczn o ść, któ ra o b jęła w iększość u lic m iast. G a z o w e la ta rn ie starom iejskie w zm o c ­ n ion o i u le p szo n o ; w 1928 r. u staw io n o p rz e d k a ted rą d w ie n o w e la ta rn ie o w ielkiej sile 1500 św iec.

L a ta rn ie g a z o w e le g ły w g r u z y ra zem ze S ta ry m M ia ste m . N o w e ż y c ie n a o d b u d o w a n y m trakcie S ta rej W a rs z a w y p r z y ­ niosło este ty czn e la ta rn ie e le k tryczn e z k u te g o ż e la za (p ro ­ je k tu in ż. Z . K r a w c z y ń s k ie g o ). N a w ąsk ich u lic z k a c h z a ­ stosow an o ta k że la ta rn ie n a w ysię g n ik a ch p r z y m u rze , a na R y n k u la ta rn ie p o d w ó jn e n a m asztach .

W a ż n i e j s z a b i b l i o g r a f i a : F r a n c isz e k G i e d r o y ć , W a r u n k i h ig ie ­ n ic z n e W a r s z a w y w X V I I I w . U l ic e i d o m y . W - w a 1 9 1 2 T . M . H . B ib l. H is to r y c z n a im . K o r z o n a , n r 6. s. 5 2 , il. — S ta n is ła w Z i e l i ń s k i , O ś w ie ­ tlen ie W a r s z a w y . T y g o d n ik Ilu s tr o w a n y 1896 n r 39. — ■ « W a rsza w a . K u u p a m ię tn ie n iu d z ie się cio le cia sa m o r z ą d u sto lic y w N ie p o d le g łe j P o lsce 1 9 1 8 — 1928». W - w a 1929 . — W o je w ó d z k ie A r c h iw u m P a ń s tw o w e Z b io r y K o r o t y ń s k ic h : W o d o c ią g i i k a n a liz a c ja I V . 3 7. — T a m ż e : T e k i P r z y b o - ro w sk ie g o ; V I I I , X V I , X I X , X X V . — F r a n c isz e k P i l t z , G o s p o d a r k a fin a n so w a S ta re j W a r s z a w y w la ta c h 1 7 6 5 — 179 0 . W - w a 19 3 9 T . M . H . B ib l. H is to r y c z n a im . K o r z o n a n r 2 7 , s. 12 2 . 127 R y c . i 5 5 ^ i 5 7 - T r z y o d m ia n y la ta r n i p r z y ­ śc ie n n y c h . P ro j. Z . K r a w c z y ń s k i.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Based on the analysis of spatial distribution of fine sediment in the RSRs (see section 6.3.2), the influence zone of the OYR-derived sediment is not only in the northern RSRs, but

Dokumentacja badań konserwatorskich elewacji kamienicy przy Rynek Starego Miasta 22/24 w Warszawie”, Toruń 2015 r. Dokumentacja badań konserwatorskich elewacji kamienicy przy

Oświetlenie uliczne zużywa 0,1kWh energii na osobę dziennie, a sygnalizacja świetlna zaledwie 0,005 kWh na osobę dziennie – obie wielkości są nieistotne w porównaniu ze

„Przemawiam mocą Jego prawdy do człowieka naszych czasów, aby pojął, jak wielkim dobrem jest małżeństwo, rodzina i życie, jak wielkim niebezpie- czeństwem jest brak

Model tests of T2-SE-AI on midship bending moments were carried out in September 1960, at the Experimental Tank of Kyushu University, under the sponsorship of the Wave Load Committee

IIIHRSITY OF soimmiiiipniN department of aeronautics

Metric properties of Denjoy’s canonical continued fraction expansion are studied, and the natural extension of the underlying ergodic system is given.. This natural extension is used

van de Giesen (2009), Introduction to special section on Uncertainty Assessment in Surface and Subsurface Hydrology: An overview of issues and challenges, Water