K A ZIM IER Z SŁOW IK
GLEBY OGLEJONE I ICH PRZYDATNOŚĆ SADOWNICZA
I n s ty tu t S adow nictw a, S kierniew ice
W STĘP
W ostatnich latach wzrasta zainteresowanie w łaściw ym zagospodaro waniem i wykorzystaniem ziem i dla celów sadowniczych. Liczba drzew owocowych w ciągu 10 lat wzrosła z 25 do ok. 83 min. Natomiast straty, jakie poniosło sadownictwo polskie w czasie zim y 1962/63, wynoszą ok. 18 min drzew. Ogromna ilość tych drzew wym arzła nie tylko w skutek niew łaściw ego pielęgnowania, ale przede wszystkim z powodu założenia sadów na nieodpowiednich stanowiskach i glebach. Pomimo tak dużych strat obserwowany jest dalszy szybki wzrost nasadzeń drzew owocowych.
Zakładanie nowych sadów jest kosztowne i dlatego powinno być prze prowadzane z m inimalnym ryzykiem . Gwarancją powodzenia nowych nasadzeń sadowniczych może być dokładna znajomość wybranego sie dliska, o którego wartości decyduje klimat, ukształtowanie terenu, gleba, podglebie i inne podobne czynniki.
W w yjątkow o mokrym roku, jakim był rok 1962, w iele drzew owoco w ych na terenie Polski zginęło wskutek zalania wodą system u korze niow ego na dłuższy czas w okresie wegetacyjnym . Straty b yły szczegól nie dotkliw e na glebach o wysokim poziomie w ody gruntowej bądź też na glebach słabo przepuszczalnych.
Przedstawione badania gleboznawcze w sadach jabłoniowych pow ia tów Grójec i Piaseczno przeprowadzono na różnych typach gleb zwra
cając szczególną uwagę na sady rosnące na glebach oglejonych.
Św iatowa literatura podręcznikowa z zakresu sadownictwa [7, 12, 20, 32] podaje, że jabłoń może rosnąć na różnorodnych glebach i nie ma pod tym względem dużych wymagań. Nie znaczy to jednak, że jabłonie mogą rosnąć i plonować zadowalająco na każdej glebie. W iele gleb, jak torfy,
gleby bagienne, niektóre czarne ziem ie oraz w iele gleb wytw orzonych z piasków zupełnie się do tego celu nie nadaje [6, 14, 20, 25, 40, 42].
W ielu autorów [27, 28, 32, 42] podaje także, że gleby odpowiednie dla większości roślin rolniczych nie zawsze są bardzo dobrymi glebami pod jabłonie i na odwrót. Szczegółowe badania w tym zakresie w Kanadzie, w prowincji Quebec, przeprowadzili S t o b b e i Mc К i b b i n [42], którzy stwierdzają, że często gleby mniej produktywne dla upraw rol nych, lecz m ające gliniaste, ale przew iew ne podglebie mogą się dosko nale nadawać dla jabłoni przy odpowiedniej uprawie i nawożeniu.
Na podstawie bardzo obszernych prac gleboznawczych, prowadzonych przez O s k a m p a i współpracowników [27, 28] w Kalifornii, K a n i w - c a [14, 15] w; Mołdawii, stwierdzono, że dla drzew olbrzym ie znaczenie ma podglebie, układ i miąższość poziomów genetycznych gleby, skład mechaniczny, barwa gleby itp.
Autorzy ci stwierdzają, że gleby ze stopniowym i zmianami składu mechanicznego i o jednolitym zabarwieniu, wskazującym na dobre prze w ietrzenie i utlenienie całego profilu, są bardziej odpowiednie pod jabło nie niż gleby mające gw ałtow ne przejścia w e właściw ościach fizycznych. O s k a m p i B a t j e r [28] uważają, że w yniki analizy mechanicznej gleby mogą informować o przewiew ności profilu glebowego. W glebach ciężkich dobre przewietrzanie ma m iejsce w tedy, gdy ilość części koloi dalnych w poziomie Bi nie jest większa niż w poziomie A x. Jeśli nato miast w poziomie В г jest w ięcej części koloidalnych niż w А ъ wówczas warunki rozwoju dla sadu mogą być niesprzyjające. Autorzy ci stw ier dzają, że brak drenażu, a nie stan nawozowy, stanow ił czynnik ograni czający wzrost i plonowanie jabłoni rosnących na glebach ciężkich.
M u s i e r o w i c z [22, 24] uważa, że jabłonie najlepiej udają się na glebach wytworzonych z glin lekkich i średnich oraz z lessów, chociaż, jego zdaniem, niekiedy piaski gliniaste mocne mogą także stwarzać od powiednie stanowisko dla jabłoni.
Od dawna w Związku Radzieckim, jak podaje R u b i n [37], znano poglądy Szitta, że o przydatności różnych typów gleb pod sady w okre ślonym rejonie glebowo-klim atycznym można sądzić na podstawie roz woju i rozmieszczenia system u korzeniowego drzew owocowych. Ten typ badań stosowano powszechnie w w ielu krajach, a przede wszystkim w Związku Radzieckim [14— 17], Stanach Zjednoczonych AP [5, 25, 27, 28, 43 i 44] i Anglii [36].
S c h u s t e r [38] badając w pływ warunków glebowych na rozmiesz czenie korzeni drzew owocowych w profilach gleb w stanie Oregon stwierdził, że ani gatunek, ani odmiana drzewa owocowego nie ma tak silnego w pływ u na głębokość korzenienia się, jak typ, rodzaj i gatunek
gleby. Na podstawie przeprowadzonych prac Schuster stwierdził, że w tam tejszych warunkach gleba nie jest odpowiednia pod sad, jeżeli korzenie drzew owocow ych nie mogą rosnąć poniżej 1,8 m. Najlepszym i glebami okazały się te, na których korzenie sięgały 2,5— 3 m w głąb.
Do podobnego wniosku dochodzą K o l e s n i k o w [16, 17], O s k a m p i współpracownicy [25, 28], K a n i w i e c [14, 15] i inni. S ł o w i k [40] na podstawie badań gleboznawczych, przeprowadzonych w sadach oraz badań rozmieszczania się system u korzeniowego jabłoni, rosnących na różnych typach gleb w powiatach Grójec i Piaseczno, stwierdził, nieza leżnie od typu gleby, dużą współzależność m iędzy głębokością korzenie nia się jabłoni piętnastoletnich odmiany Landsberska a średnicą pnia lub korony. Przeciętnie wzrost jabłoni był tym silniejszy, im głębiej korzeniły się drzewa.
Spośród w łaściw ości gleb najw iększy w p ływ na ich produktywność mają zdaniem T e r l i k o w s k i e g o [46] tzw. „elem enty klim atu gle bow ego”.
W badaniach sadowniczych duże znaczenie przypisuje się poziomowi wody gruntowej. Dlatego podstawowe podręczniki z zakresu sadownic twa [7, 12, 20, 32] zwracają uwagę na konieczność określania głębokości zalegania wody gruntowej przed zakładaniem sadu. Za m aksym alny do puszczalny poziom wody gruntowej dla sadów jabłoniowych produkcyj nych uważa się powszechnie głębokość od 2 do 2,5 m. W edług P i e- n i ą ż к a [32] w warunkach polskich poziom w ody gruntowej dla jabło ni nie pow inien w maju sięgać wyżej niż 1,8— 2 m. Poziom wody grun towej zależy od składu mechanicznego, budowy profilu, ukształtowania powierzchni gleby itp. R o d e [35] podaje, że woda gruntowa wznosi się w piaszczystych glebach zaledw ie kilka decymetrów, a w glebach piasz- czysto-gliniastych — 2 do 3 m. C o n r a d i V e i h m e y e r [10] stw ier dzili, że ruch w ody poprzez kapilary w glebach zw ięzłych jest zbyt powolny, aby zaopatrzyć korzenie w wodę na odległość większą niż kilka cali.
Badania H o o y m a n a [13] wydają się potwierdzać, że na glebach ciężkich woda gruntowa jako źródło zaopatrzenia roślin nie odgrywa większej roli. Hooyman nie udowodnił w pływ u głębokości zalegania w o dy gruntowej na wzrost i plonowanie jabłoni i gruszy, rosnących na bar dzo ciężkiej glebie.
O s k a m p [26] w 35-letnich sadach jabłoniowych odmian Baldw in w stanie N ow y Jork na glebach gliniastych stw ierdził ścisłą korelację pom iędzy głębokością zalegania w ody gruntowej a plonem jabłoni. Im w yższy był poziom w ody gruntowej w okresie pełni kwitnienia, tym niższe uzyskiwano plony.
Oskamp uważa za najw łaściw sze pod sad te gleby, w których po sil nym deszczu w okresie od jednego do dwóch dni poziom wody grunto wej powraca do poziomu sprzed deszczu.
W ydaje się, że drzewa owocowe łatw iej mogą się przystosować na w et do płytko zalegającej wody gruntowej, jeśli jej poziom waha się względnie mało, niż do warunków, w których mają m iejsce raptowne wahania poziomu wody gruntowej, zwłaszcza w okresie wegetacyjnym .
Jak podaje P i e n i ą ż e k [31], sady holenderskie rosną i owocują dobrze, mimo że rosną głównie na glebach o wysokim poziomie wody gruntowej. Poziom ten w okresie w egetacyjnym jest utrzym yw any za
pomocą pomp i system u kanałów. W tych warunkach nie następuje
zalanie system u korzeniowego.
Wprawdzie, jak podaje R o g e r s [35], korzenie jabłoni mogą czasem wrastać w glebę poniżej lustra w ody gruntowej, ale woda ta znajduje się w ruchu i zawiera dostateczną ilość rozpuszczalnego tlenu. M u s i e r o w i c z [22] także zwraca uwagę na to, że woda stagnująca jest szko dliwa dla korzeni dlatego, że jest pozbawiona tlenu.
P i e n i ą ż e k [32] cytuje badania Pijlsa, który w ykazał dodatni w pływ w ysokiego poziomu wody gruntowej na wzrost m łodych drzew owocowych. Ten dodatni w p ływ obserwęwano jednak tylko w pierw szych kilku latach po posadzeniu. Dane te potwierdzają liczne obserwa cje z naszych sadów rosnących na czarnych ziemiach, na których pod w pływ em płytko zalegającej wody gruntowej drzewka w m łodym wieku rosną dobrze, natomiast w w ieku produkcyjnym często przedwcześnie zamierają.
Zamieranie drzew jest prawdopodobnie związane nie tylko z płytkim zaleganiem w ody gruntowej, lecz także z oglejeniem , które zazwyczaj towarzyszy glebom o płytkim występow aniu wody gruntowej. W warun kach anaerobowych, jakie przeważają w takich glebach, utlenianie prze biega powoli, wzrasta zawartość żelaza w formie zredukowanej, jak rów nież i manganu dwuwartościowego, które w w iększych ilościach są szkodliw e dla roślin [39, 47].
W iele prac poświęcono w p ływ ow i przewietrzania gleb na wzrost roślin [4, 9, 19]. Jednak zagadnienie w pływ u przewietrzania na wzrost drzew owocowych nie jest jeszcze dostatecznie wyjaśnione.
O przewietrzaniu gleb sądzi się zw ykle na podstawie niekapilam ej pojemności powietrznej, a ostatnio na podstawie polowej pojemności po w ietrznej, zwanej przez Rodego „porowatością aeracji” [1, 35].
Brak powietrza w glebie powoduje u drzew owocowych ograniczenie wzrostu i zm niejszenie zdolności pobierania wody. W w yniku słabego przewietrzania powstaje w glebie w iele nieorganicznych związków tok sycznych dla roślin [39, 47].
Przew ietrzanie zależy w dużym stopniu od rodzaju i gatunku gleby.
B o y n t o n i R e u t h e r [3] badali koncentrację tlenu i dwutlenku
w ęgla w ciągu całego roku w trzech rodzajach gleb, zawierających ok. 20, 40 i 60% części koloidalnych. Tylko w pierwszej glebie koncen tracja tlenu na głębokości 150 cm utrzym ywała się przez cały rok pra w ie na stałym poziomie ok. 18 do 19%. W dwóch pozostałych glebach koncentracja tlenu na tej samej głębokości od listopada do czerwca rzad ko przekraczała 1%. Autorzy podkreślają, że sad na glebie zawierają cej ok. 60% części koloidalnych rósł bardzo słabo.
B o y n t o n [2] stwierdził, że w glebach ciężkich, w których woda gruntowa w ystępuje blisko powierzchni, od chwili opadnięcia w ody do osiągnięcia m aksymalnego stężenia tlenu upływa ok. miesiąca. Okresowe wyczerpanie tlenu wskutek długotrwałych deszczów jest prawdopodob nie głównym powodem zamierania w ielu korzeni w glebach mało prze puszczalnych.
W celu scharakteryzowania przewiewności gleb przeznaczonych pod sady B r a d f i e l d , B a t j e r i O s k a m p [5] zaproponowali pomiar potencjału oksydo-redukcyjnego. Chociaż autorzy stw ierdzili dość ścisły związek pomiędzy potencjałem oksydo-redukcyjnym i pH a poziomem wody gruntowej i plonem jabłoni, to jednak późniejsze prace P e a c h i B a t j e r [30] i C o p e l a n d [11] wykazały, że metoda ta jest mało przydatna dla praktyki sadowniczej. T a y l o r [45] stwierdził, że szyb kość dyfuzji gazów zależy od objętości przestworów glebowych w yp eł nionych powietrzem, a więc od porowatości. Pom iary porowatości mogą dać znacznie więcej informacji o przewiew ności gleby niż oznaczenie koncentracji tlenu lub potencjału redoks.
T a y l o r wykazał również, że dyfuzja tlenu jest silnie uzależniona od stopnia zbitości gleby i jej wilgotności. Czynniki te warunkują w ie l kość i ilość przestworów glebowych. Według R i c h a r d a [33], R i- c h a r d a i B e d a [34] w przewietrzaniu gleby decydującą rolę od
grywają pory glebowe o średnicy powyżej 8 , tzw. pory aeracji. Ri chard stwierdził, że duża zawartość porów drobnych jest często przyczy ną słabego wzrostu niektórych drzew leśnych.
BADANIA W ŁASNE
Gleby i system y korzeniowe w sadach powiatów Grójec i Piaseczno badano w latach 1958— 1963. Szczegółowe pomiary wzrostu oraz roz m ieszczenie system u korzeniowego przeprowadzono na dwóch odmianach jabłoni: Cesarz W ilhelm i Landsberska w wieku 13— 15 oraz 23— 25 lat.
Przedstawione analizy składu mechanicznego, właściw ości fizycznych
i chemicznych oraz sposobu rozmieszczenia system u korzeniowego jabło ni dotyczą sadów rosnących na glebach bielicow ych oglejonych, glebach pseudobielicowych oglejonych i czarnych ziemiach. W yniki przeprowa dzonych badań na innych glebach zostały przedstawione w oddzielnych pracach autora [40, 41].
Opis m etod selekcji sadów, badań terenow ych gleby, badań rozm iesz czenia system u korzeniowego, pomiary wzrostu jabłoni oraz badania laboratoryjne gleb podano w oddzielnej pracy autora [40].
G L E B Y B IE L IC O W E O G L E JO N E
W obu powiatach gleby bielicow e ogle jone w ystępują dość po
wszechnie. W w ielu sadach jabłoniowych stwierdzono, że przyczyną
słabego wzrostu drzew; lub przedwczesnego ich zamierania było inten syw ne ogle jenie oddolne, spowodowane wysokim poziomem w ody grun towej, lub odgórne, w yw ołane krótkotrwałą stagnacją wody.
Ze zbadanych w sadach gleb bielicow ych oglejonych przedstawiono: z m iejscowości Nowa Wieś oglejone odgórnie i oddolnie, w ytw orzone z utworów pyłow ych na piasku luźnym, oraz z m iejscowości Szczer- bówka i Grzędy — lekkie odgórnie oglejone, wytw orzone z gliny zwa łowej i lekkiej.
Miąższość poziomu próchnicznego tych gleb w ynosi 22— 24 cm. Mają one często silnie zróżnicowany skład m echaniczny w profilu, najczęściej w ysoką zawartość pyłu (Nowa Wieś, Grzędy) lub w ystępują w lekkich zagłębieniach (Szczerbówka, tab. 1).
Oglejenie tych gleb w ystępuje okresowo. N ajsilniejsze oglejenie po wierzchniow e w Nowej Wsi obserwowano wiosną, w czasie gdy w w ielu m iejscach na powierzchni stała woda. W okresie letnim natomiast w tej samej glebie stwierdzono jedynie plam iste oglejenie w poziomie akum u lacyjnym , a w podłożu obok zredukowanych form żelaza także konkrecje żelazowe. Wahania poziomu wody gruntowej są tu duże i obok okresów nadmiernej w ilgotności wiosną obserwowano również niedostatek w ody w lecie.
W literaturze gleboznawczej ( M ü c k e n h a u s e n [21], M u s i e r o w i c z [23]) nie ma w ydzielonych gleb, w których niezależnie od okresowego oglejenia odgórnego m ogłoby w ystępow ać oglejenie oddolne. W glebach bielicow ych oglejonych w Nowej Wsi trudno było stwierdzić, które z procesów oglejenia, odgórne czy oddolne, odgrywało dominującą rolę. W okresie wczesno-w iosennym w ystępuje zarówno oglejenie oddol ne, jak i odgórne. Natomiast w okresie późnowiosennym po obeschnię ciu wierzchnich warstw w ystępuje oglejenie oddolne wskutek wysokiego poziomu w ody gruntowej (wody zaskórnej okresowej [18]) na w arstwie
T a b e l a 1
Skład mechaniczny badanych g le b - M echan ical co m p o sitio n o f the t e s t e d s o i l s
ilis j s c o - W OŚĆ L o c a lity Poziom g en etyczn y G en etic h o r iz o n cm G łębo kość Depth cm
Ś redn ica с:z ą ste k - P a r t i c l e s diam eter mm > - 1 1 -0 ,5 0 , 5 -0 ,2 5 0 , 2 5 - ОД 0 , 1 -0 ,-0 5 0 ,0 5 -o ;-o 2 0 ,0 2 -0,006 0 , 006-0 ,006-0 006-0 2 0Т 0Й %
Gleby h ie lic o w e o g le jo n e - G leyed podsol;Б
Gleba b ie lic o w a s r e c n ia , o g le jona .wy tworzo: a z utworów pyłowych ns p ia sk u luźnym p ły tk o zalegającym Medium w eigh t g le y e d p o d so l s i l t loam over lo o s e sand
Kowa V.'ieś Alg /B g ^-24 5 -1 0 0 ,1 2 10 11 18 29 14 1 5 A2g 24' 40 30-40 0 ,1 ]_ 3 25 20 30 12 3 6
GDg 40-150 80-10Û 0 ,0 4 25 63 5 0 1 2 0
Gleba b ie lic o w a lek ka odgórnie o g le jo n a Tçytworzona :z g lin y zwałowej le k k ie j L ight p o d so l froia l i g h t b o u ld er loam, g le y e d on top
S z c z e r - Ax 0 -2 2 5 -1 0 1 .8 6 14 47 8 10 9 3 3 bówka A2 22-40 30-40 5 ,4 6 13 47 11 9 8 2 4 Б 40-65 5û-6o 3 ,3 4 5 38 13 8 6 5 21 С 65-140 g 110-120 2 ,5 4 6 39 12 9 8 4 16
Gleby p se u d o b ielico w e o g le jo n e Gleyed pśudop odsols
Gleba p se u d o b ielico w e lek!кa odgórnie o g l e jona,w ytw orzom i z g li n y zwałowej le k k ie j na g l i n i e ciężkie' L ig h t p seud op od sol from l i g h t bou ld er loam on heavy loam, g le y e d ' on top
Kopana Aj_ 0—25 5-10 2 ,7 8 13 4 2 13 9 8 2 5
A3 25-35 30-35 1 ,6 . 6 8 45 9 9 11 6 6
£lg 35-6o 40-50 2 ,0 5 7 44 8 8 12 7 8
cg 60-150 100-120 0 ,9 1 3 18 5 7 22 36 8
Gleba p s e u d o b ie lic o ';va śre d n ia odgórn ie o g le jo n a , v/ytworzona z g l i n y zwałowej le k k i e j Lledium ;pseudopodsol from l i g h t b o u ld er loam, g le y e d on top
Ignaców ^ 0-23 5-10 1 ,6 6 14 2 1 15 21 13 3 7
b l 23- 40 35-40 1 ,2 6 - 15 20 11 25 12 4 7
ъ Л 4 0 -6 2 50-60 2 ,4 5 12 24 14 10 5 5 25 С 62-150 100-120 0 ,0 12 3 2 29 c. 5 2 5 13
Czarne z ie m ie - B lack ea rth s
Czarna z iem ia śred n ia o g le jona,wytworzona z utworów pyłow ych'na p ia sk u luźnym p ły tk o zalegającym Gleyed medium-weight e a r th from s i l t loams ■over lo o s e sand
I\'owa Y.ieś A ± 0-45 10-20 0 ,2 2 7 20 13 33 13 2 5
A/G 45-55 45-50 5 ,5 1 4 25 19 33 9 4 5
G 55-14C 8 0 -100 0 ,0 0 1 70 24 4 1 0 0
Czarna z le;£ ia ś r e d n ia , o g le jo n a wytworzona z g lin y le k k ie j py lowej Gleyed medium-;veigh t black e e r th frora l i^ h t
s i l t loem
ïiichradz Ax 0-40 5-10 0 ,3 O 4 15 5 31 20 5 8
A/G 4 0 -6 0 45-55 0 ,3 2 5 17 16 28 17 7 8
G 60-90 60-70 0 ,2 5 11 20 7 18 20 6 13
T a b e l a 2
L 'iektôre w ła ś c iw o ś c i fiz y c z n e badanych g le b Some p h y s ic a l p r o p e r tie s o f te s t e d s o i l s L!iej sc owosc- L ocal i t y G łębo kość Depth cm W ilgotn ość 4 M oisture Pojemność wod na k a p ila rn a C a p illa r y water c a p a c ity C iężar o b j ę t o ściow y g/cm3 bulk d e n s ity g /c u cm C iężar w ła ś ciwy Bulk s p e c i f i c g r a v ity Porowa to ś ć ogólna T o ta l p o r o s i ty Po jedn ość pow ietrzn a Кореç l y ego A ir c a p a c ity a l t e r Xopecki o b j ę t o ściow a volum. wagowa w eight o b j ę t o ściow a voluiû. wagowa w eight % %
Gleby b ie lic o w e o g le jo n e G leyed p o d so ls
licv.a '.Vies > 1 0 27,7 1 8 ,0 3 1 ,1 2 0 ,2 1 ,5 4 2 ,6 3 4 1 ,4 1 0 ,4 30 -4 0 2 5 ,7 1 5 ,0 3 2 ,1 1 8 ,7 1 ,7 2 2 ,6 4 3 4 ,8 2 ,7 SO-lCO 7 ,1 4 ,0 2 7 ,2 1 5 ,4 1 ,7 8 2 ,6 8 3 3 ,6 6 ,4 SzczerbüV/ka 5-1 0 1 7 ,9 11 ,7 3 3 ,9 2 5 ,4 1 ,5 3 2 ,6 6 4 2 ,5 3 ,6 5 0 -4 0 1 5 ,0 9 ,2 3 0 ,3 1 8 ,7 1 ,6 2 2 ,6 6 3 9 Д 8 ,7 5 0 -6 0 1 5 ,6 8 ,8 2 8 ,2 1 5 ,9 1 ,7 7 2 ,6 4 3 2 ,9 4 ,7 110-120 1 4 ,1 7 ,9 2 6 ,7 1 5 ,0 1 ,7 8 2 ,6 4 3 2 ,6 5 ,9
Gleby p se u d o b ielico w e o g le jo n e G leyed p seu d op od sols
Kopana 5-Ю 8 ,8 5 ,7 2 9 ,5 1 9 ,4 1 ,5 2 2 ,6 4 4 2 ,4 1 2 ,9 3 0-35 7 ,9 5 ,0 3 3 ,9 2 1 ,6 1 ,5 7 2 ,6 5 4 0 ,7 6 ,8 4 0 -5 0 5 ,o 3 ,5 3 0 ,3 1 9 ,1 1 ,5 9 2 ,6 6 4 0 ,2 9 ,9 100-120 2 2 ,5 1 4 ,7 3 5 ,4 2 3 ,1 1 ,5 3 2 ,6 5 4 2 ,3 6 ,8 Ignaców 5 -1 0 2 0 ,7 1 3 ,7 3 5 ,4 2 3 ,4 1 ,5 1 2 ,6 4 4 2 ,8 7 ,3 3 5 -4 0 1 3 ,1 8 ,6 3 2 ,3 2 1 ,3 1 ,5 2 2 ,6 4 4 2 ,4 1 0 ,1 5 0 -6 0 1 4 ,o 5 ,4 3 3 ,0 2 1 ,3 1 ,5 5 2 ,6 5 4 1 ,5 8 ,5 100-120 2 1 ,1 1 2 ,4 3 1 ,3 18 ,4 1 ,7 0 2 ,6 5 3 5 ,8 4 ,5 Czarne z ie m ie black e a rth s Roy,’a w ies j. 0——0 2 4 ,6 1 6 ,2 3 5 ,6 2 3 ,5 1 ,5 2 2 ,6 3 4 2 ,2 6 ,5 4 5 -5 0 1 6 ,8 1 0 ,7 3 1 ,4 2 0 ,1 1 ,5 6 2 ,6 2 4 0 ,4 9 ,0 80-100 2 1 ,6 1 2 ,8 2 5 ,7 1 5 ,2 1 ,6 9 2 ,7 0 3 7 ,4 1 1 ,7 Yachraćz 5 -1 0 2 0 ,0 1 6 ,4 3 7 ,2 3 0 ,5 1 ,2 2 2 ,6 2 5 3 ,4 1 6 ,2 4 5 -5 5 2 3 ,0 1 4 ,8 3 4 ,3 2 2 ,0 1 ,5 6 2 ,6 3 4 0 ,7 6 ,4 60-70 2 5 ,6 1 4 ,7 3 3 ,2 1 9 ,1 1 ,7 4 2 ,6 4 3 4 ,1 0 ,9 90 -1 0 0 3 2 ,5 2 0 ,5 3 8 ,5 2 4 ,3 1 ,5 8 2 ,6 4 4 0 ,1 1 ,7
T a b e l a 3
N ie.k tore w ła ś c iw o ś c i chem iczne badanych g le b Some ch em ica l p r o p e r tie s o f t e s t e d s o i l s
M iejscow ość L o c a l it y G łębo k ość Depth cm Próch n ic a Humus N ro o i*KCl CaCO^ % p2o5 mg/100 g g le b y wg Egnera mg/100 g s o i l a f t e r Egner к2о fflg/100 g g le b y mg/100 g s o i l %
G leby b ie lic o w e o g le jo n e G leyed p o d s o ls •
Nowa Wieś 5 -1 0 1 ,6 2 0 ,1 0 5 6 ,7 5 ,8 0,0 2 9 ,6 5 7 ,1 0 3 0 -4 0 0 ,7 9 6 ,8 5 ,9 0,0 2 5 ,9 5 1 ,4 5 8 0 -1 0 0 6 ,0 5 , 2 0 ,0 7 ,7 5 4 ,1 5 Szczerbówka 5 -1 0 2 ,2 0 0 ,1 1 2 ł 6 ,2 5 , 4 0 ,0 6 ,2 5 5 ,5 0 3 0 -4 0 5 ,0 4 , 2 0,0 3 ,5 0 1,70 5 0-60 5 ,4 4 ,6 0,0 5 ,1 5 S,70 110-120 5 ,7 4 ,9 0 ,0 5 ,4 0 5 ,7 0
Gleby p se u d o b ielico w e o g le jo n e G leyed p seu d o p o d so ls
'Kopana 5 -1 0 2 ,8 1 0 ,1 2 8 5 ,2 4 ,4 0,0 7 ,7 5 1 0 ,6 5 3 0 -3 5 5 , 0 4 ,2 0,0 2 ,5 0 8 ,5 0 4 0 -5 0 5 ,3 4 ,5 0,0 6 ,6 5 9 ,5 5 100-120 5 , 0 4 ,2 0,0 4 , ć \ j 6 ,2 5 Ignaców 5 -1 0 .2 ,4 6 0 ,1 2 4 6 ,1 5 ,3 0 ,0 7 ,5 9 24,25 3 5 -4 0 1 ,3 7 5 , 1 4 , 2 0,0 3 ,7 0 3 ,8 5 5 0 -6 0 5 ,6 4 , 8 0,0 5,50 11,70 100-120 5 ,2 4 , 3 0 ,0 4 ,0 0 1 6 ,5 0 Czarne z ie m ie - B lack e a rth s Nowa Wieś 1 0 -2 0 2 ,0 7 0 ,1 3 3 6 ,0 5 ,2 0,0 2 ,1 5 6,20 4 5 -5 0 1 Д 7 6 ,3 5 ,4 0,0 1,30 *3,75 8 0 -100 6 ,4 5 ,6 *0,0 2 ,9 0 2 ,7 5 Wichradz 5 -1 0 2 ,2 6 0 ,1 4 2 6 ,9 . 6 ,4 0,0 5 ,3 0 1 1 ,8 0 . 4 5 -5 5 0 ,9 5 7 ,1 6,2 0,0 0,30 5f S5 . 6 0-70 7 ,2 6 .4 0 ,2 8 0 ,1 0 8*30 9 0-1 0 0 7 ,7 6 ,8 8 ,2 7 - 3 ,7 0
T a b e l a 4
N ie k tó r e w ła ś c iw o ś c i chem iczne badanych g le b Some ch em ical p r o p e r tie s o f t e s t e d s o i l s
M iejscow ość L o c a l it y G łębo k o ść Depth cm Kwasowość h y d r o li- tyczn a w 100 g g le b y H ydrol. a c i d i t y in 100 g s o i l m. e. K ationy wymienne Kappena w 100 g Exchange c a tio n s a f t e r Kapen in 100 g s o i l m. e . S
P ojem n ość.sorp cyjn a Exchange c a p a c ity S to p ień n a sy c en ia g le b kationam i 0 ch a ra k terze zasadowym w stosunku do S o i l s a tu r a tio n w ith b a s ic c a tio n s in r a t io to h y d r o li - tyczna w 100 g g le b y h y d ro l, in 100 g s o i l m .e. T“3 y i+S maksymal na w 100 g g le b y maxim, in 100 g s o i l m .e. Т д-б^у+ Б pojemn, so rp e.h v d r . h y d ro l, e x cn .c a p a c . V- - . 100 T pojemn. s o r p c .maksym, maxim .excn. capac. Vl “f l ‘ 100 %
.Gleby b ie lic o w e o g le jo n e - G leyed p o d so ls
Iiowa Yiieś 5 -1 0 0 ,4 8 6 ,9 7 7 ,4 0 8 ,0 1 9 3 ,5 5 9 ,9 3 0 -4 0 0 ,5 6 4 ,1 4 4 ,7 0 5 ,3 5 8 8 ,1 7 7 ,1 80-100 0 ,4 8 1,7 0 2 ,1 8 2 ,7 4 7 8 ,0 6 2 ,0 Szczerbówka 5-1 0 0 ,1 6 4 ,9 3 5 ,0 9 5 ,2 8 9 8 ,8 9 3 ,3 30-40 1 ,7 2 3 ,5 0 5 ,3 2 7 ,2 2 6 5 ,7 4 8 ,4 50-60 1 ,2 0 9 ,4 2 1 0 ,6 2 12 ,0 2 8 8 ,7 78 ,3 110-120 1 ,1 2 8 ,7 0 9 ,8 2 1 1 ,1 2 8 8 ,6 7 8 ,2
Gleby p s e u ć o b ie lic o w e o g le jo n e - G leyed p seu dop od sols
Kcpena 5-Ю 1 ,8 4 2 ,6 8 4 ,5 2 6 , 6o 5 9 ,2 4 0 ,2 30-35 2 ,0 0 2 ,4 3 4 ,4 3 6 ,7 6 5 4 ,8 3 5 ,9 4 0-50 2 ,4 4 1 2,30 1 4 ,7 4 1 7 ,5 8 8 3 ,5 6 9 ,9 100-120 - - - - - -Ignaców 5-Ю 1 ,6 4 5 ,3 1 6 ,9 5 8 ,8 0 7 6 ,4 5 9 ,9 35-40 2 ,0 0 2 , 2 d 4 ,2 6 6 ,5 9 5 3 ,0 3 4 ,2 5 0-60 2 ,3 2 7 , DO 9 ,9 2 1 2 ,6 2 7 6 ,6 6o ,2 100-120 1 ,5 2 6 ,7 3 8 ,3 1 10,0 8 8 1 ,7 6 7 ,3 Czarne ziem ie b la c k e a rth s 1,'с'лз 7,'ieś 10-20 1 ,3 2 3 ,8 2 5 ,1 4 6 ,6 8 7 4 ,3 4 2 ,2 45 - j' J 0 ,ó 4 2 ,1 7 2 ,8 1 5 ,5 5 7 7 ,2 6 1 ,1 6 0 - 1 0 0 0 ,5 2 2 ,1 3 2 ,6 5 3 ,2 5 8 0 ,3 6 5 ,5 и i ehradz 5-10 1 ,2 8 1 2 ,7 6 1 4 ,0 4 1 5 ,5 3 9 0 ,8 8 2 ,1 28-35 G, 28 8 ,4 9 8 ,7 7 9 ,0 9 9 6 ,8 9 3 ,3 60-70 0 ,4 0 7 ,8 1 8 ,2 1 0 , 6? 9 5 ,1 9 0 ,8 90-100 0 ,1 6 - - - -
-iłu, zalegającej poniżej 180 cm. „Woda stagnacyjna okresowa” waha się w w arstw ie piasku luźnego od 40 do 180 cm lub zanika zupełnie. P onie waż wznoszenie się w ody w piasku luźnym jest ograniczone, wydaje się, że nie można w tym profilu oglejenia w poziomach A lg i A 2g/Bg tłu maczyć oglejeniem oddolnym.
W okresie letnim, kiedy poziom wody zaskórnej okresowej zanika zupełnie, silny opad deszczu powoduje okresową stagnację wody i w konsekw encji oglejenie odgórne.
Porowatość ogólna w Nowej Wsi w poziomie A 2g w ynosi zaledwie 34,8%, a w Szczerbówce w poziomie Bg — 32,9%. Gleby bielicowe ogle jone odznaczają się niską pojemnością powietrzną, zwłaszcza w głębszych poziomach (tab. 2). Ich ciężar objętościowy w głębszych poziomach prze kracza 1,70 g/cm 3.
Wysoki stopień zbicia poziomu A 2g w glebach bielicow ych oglejonych, wytw orzonych z utworów pyłowych, jest dodatkowym czynnikiem ogra niczającym przewiewność tych gleb oraz utrudnia przesiąkanie wód opadowych w; głąb.
Zapas w ody dostępnej dla roślin w 100-centy metr owej w arstw ie tych gleb w ynosi dla Nowej Wsi 146,2, a dla Szczerbówki — 173,9 mm słupa wody (tab. 5).
Ze względu jednak na płytkie korzenie jabłoni, spowodowane nie sprzyjającym i warunkami wodno-powietrznym i, tj. okresową anaerobio- zą, drzewa nie mogą korzystać w pełni z tych zapasów wody. W ierzchnie poziomy gleb bielicow ych oglejonych są najczęściej lekko kwaśne lub kwaśne, głębsze poziomy na ogół kwaśne. Wykazują one słabą lub śred nią zawartość próchnicy (1,62— 2,20%).
Gleby te charakteryzują się w wierzchnich poziomach średnią lub wysoką zasobnością w fosfor przyswajalny (6,25— 29,60 mg P 20 5/100 g gleby) oraz niedostateczną zasobnością w potas przysw ajalny (5,50— 7,10 mg K20/100 g gleby) (tab. 3).
W wierzchnich poziomach omawianych gleb ilość kationów w ym ien nych waha się w granicach 4,93— 6,97 ml na 100 g gleby. Są w wysokim stopniu nasycone kationami o charakterze zasadowym (tab. 4).
Rozmieszczenie korzeni jabłoni w glebach bielicowych oglejonych
Typowe rozmieszczenie korzeni 24-letniej jabłoni odmiany Landsber- ska w glebie bielicow ej lekkiej, silnie odgórnie oglejonej, w sadzie w Grzędach przedstawia rys. 1.
W sadzie tym istnieją wyjątkow o nie sprzyjające dla jabłoni stosun ki wodno-powietrzne, które często przyczyniają się do przedwczesnego
zamierania drzew. Główna masa korzeni w ystępuje zw ykle w pozio
m ie A 2g. W poziomie tym, a szczególnie w poziomie Bg, stwierdzono dużą ilość korzeni sczerniałych, zbutwiałych i m artwych. Natom iast w pozio mie węglanowym znajdowano takie korzenie tylko sporadycznie.
Rys. 1. G rzędy. R ozm ieszczenie k o rze n i 24-letniej ja b ło n i o d m ia n y L an d sb e rsk a w p ro filu gleby bielicow ej lek k iej, w y tw o rzo n ej z g lin y zw ałow ej le k k iej:
1 —■ p r o c e n t p ia s k u 1—0,1 m m 0 , 2 — p r o c e n t p y łu 0,1—0,02 m m 0 , 3 — p r o c e n t c z ę ś c i s p ła w ia ln y c h 0,02 m m 0; ś r e d n ic a k o r z e n i n a ś c ia n ie p r o fil u g l e b o w e g o w o d le g ło ś c i 200 cm o d p n ia d r z e w : 4 — p o n iż e j 2 m m 0 , 5 — 2—10 m m 0 , 6 — p o w y ż e j 10 m m 0 , 7 — k o r z e n ie
m a r tw e
G rzędy. R oot d istrib u tio n of a 24-year a p p le -tre e (L a n d sb e rg e r R e in e tte v arie ty ) in th e p ro file of gleyed lig h t podsol fro m lig h t b o u ld e r loam :
1 — p e r c e n t o f 1.0—0.1 m m d ia m ., 2 — p e r cent; o f f in e sa n d 0.1—0.02 m m d ia m ., 3 — p er c e n t s ilt 0.02 m m d ia m ; r o o t d ia m . in m m a t soiL p r o f il e w a l l a t 200 c m d is ta n c e fr o m tr e e s te m : 4 — u n d e r 2 m m d ia m ., 5 — 2—10 m m d ia m ., 6 — o v e r Ю m m d ia m ., 7 — d e a d
r o o ts
Pomimo znacznych różnic w składzie mechanicznym, budowie profilu oraz rodzaju oglejenia, jakimi odznaczają się gleby w sadach Nowa Wieś i Szczerbówka, rozmieszczenie korzeni jest podobne. W obu m iejscow oś ciach korzenie w ystępują płytko. W Nowej Wsi w glebie bielicow ej średniej, oglejonej odgórnie i oddolnie w poziomie A ig i A 2g/B g (0— 40 cm), stwierdzono 85,6% korzeni drobnych i 95,8% korzeni grubych. Nieznacz nie niższy procent korzeni w poziomach A x i A 2 stwierdzono w Szczer- bówce, gdzie w ystępuje oglejenie odgórne (tab. 6 i 7).
T a b e l a 5 Właściwości wodne badanych gleb - S o i l moisture c h a r a c t e r i s ti c s
Miejscowość Locality Poziom genety czny Genetic horizon cm Woda higros- kopowa Нуgros- cop. water lâaksy- malna hi g ro s- kopo- WOŚJ uaxim. hygroscop ' I h \ и oda niedos tępna ünavail. water j* L:hx 1 ,7 Pojemność wodna połowa vPY.P) Fie ld capacity Woda dostępna dla r o ś l in P la n t - e v a i l. water % wag. weight %obj. vo l. % wag. weight w mm słupa wody mm wat. co l. /ó
Gleby bielicowe oglejone Gleyed podsols
Kowa Wieś 0-24 0 ,4 2 1 ,1 1 1 ,6 9 1 5 ,1 2 3 ,3 1 3 ,2 4 8 ,9 24-40 0 ,4 3 1 ,3 4 2 ,2 6 1 2 ,6 2 1 ,5 1 0 ,3 2 8 ,3 40-100 0 ,2 4 0 ,7 o 1 ,2 9 7 ,2 1 2 ,8 6 ,5 6 9 ,0 1 4 6 ,2 Szczerbówka 0 -2 2 0 ,3 8 0 ,3 2 1 ,5 6 1 7 ,5 2 6 ,8 1 6 ,0 5 3 ,7 22-40 0 ,3 2 0 ,6 8 1 ,5 0 1 3 ,8 2 2 ,4 1 2 ,3 3 6 ,0 40 -6 5 0,70' 2 ,3 1 3 ,9 3 1 2 ,0 2 1 ,2 8 ,0 3 5 ,5 65-100 0 ,6 2 2 ,0 2 3 ,4 3 1 1 ,2 2 0 ,0 7 ,8 4 8 ,7 1 7 3 ,9
Gleby pseudobielicowe oglejone Gleyed pseudopodsols
Kopana 0 -2 5 0 ,4 2 1 ,3 8 2 ,3 5 1 3 ,4 2 0 ,4 1 1 ,0 4 1 ,9 25-35 0 ,4 0 1,2 4 2 ,1 1 1 5 ,2 2 3 ,7 1 3 ,0 2 0 ,5 35-60 0 ,5 2 1 ,4 5 2 ,4 6 1 3,4 2 1 ,2 1 0 ,9 4 3 ,3 óG-100 2,26 7 ,3 0 1 2 ,4 1 1 8 ,3 2 8 ,0 5 ,9 3 6 ,0 14 1 ,7 Ignaców 0 -23 0 ,8 7 1 ,6 3 2,86 1 7 ,6 26,6 1 4 ,7 5 1 ,2 23-40 0 ,4 5 1 ,2 8 2 ,1 8 1 4 ,9 22,6 1 2 ,7 32,8 4 0 -6 2 1 ,6 8 5 ,3 7 9 ,1 3 1 4 ,9 2 3 ,1 5 ,8 1 3 ,7 Ó2-1C0 1 ,0 6 3 ,7 5 6 ,3 7 1 2 ,9 2 1 ,9 6 ,5 4 4 ,4 1 4 8 ,1
Czarne ziemie Black earths
Uowa Wieś 0 -45 .0,61 l , 8 o 3 ,1 b 1 6 ,3 27,8 1 5 ,1 10 3 ,5 45 -5 5 0 ,4 5 1 ,3 2 2 ,2 4 14 ,7 2 2 ,9 1 2 ,5 14,4 5 5-100 0 ,2 2 0 ,5 6 0 ,9 5 7 ,1 1 2 ,1 6,2 4 7 ,1 15570 Vi'ichradz 0-40 0 ,8 7 2 ,6 5 4 ,5 0 2 3 ,8 2 9 ,0 1 9 ,3 9 2 ,1 40 -6 0 0 ,9 3 3 ,0 3 5 ,1 5 16,0 2 5 ,0 1 0 ,9 3 4 ,0 90-100 0 ,6 0 2,66 4 ,5 2 17,8 2 8 ,1 13 ,3 2 0 ,9 2 0 1 ,4
Ze w zględu na m niejszą zwięzłość gleby średnica zasięgu system u korzeniowego jest w Szczerbówce o 4 m większa niż w sadzie w N o wej Wsi.
W sadzie w Nowej Wsi większość korzeni m artwych stwierdzono przede w szystkim w poziomie Alg i CDg, natomiast w Szczerbówce tylko nieliczną ilość w Л 2, a najwięcej znaleziono ich w poziomie Bg.
Masa gleby, jaką obejmuje system korzeniow y 15-letnich jabłoni w Nowej Wsi, jest przeszło dwukrotnie mniejsza niż w Szczerbówce.
T a b e l a 6
Nov/a Vlies
R ozm ieszczen ie k o r z e n i 1 5 - l e t n i e j ja b ło n i odmiany Landsberska w g l e b i e b ie lic o w e j ś r e d n ie j , o g le jo n e j odgórn ie i o d d oln ie,w ytw orzon ej z utworów pyłow ych na
p ia sk u luźnym (w % wagowych św ieżej masy) Root d i s t r i b u t i o n o f . a 1 5 -y ea r a p p l e - t r e e (Landsberger R e in e tte v a r ie t y ) in medium w eight p o d so l g le y e d on top and from below , formed from s i l t loam over lo o s e sand
(w eig h t % o f f r e s h r o o t) Poziom
g en ety czn y G en etic
O d leg ło ść od p n ia ’ - D ista n c e from trunk ш h o r iz o n cm 0 -1 1 -2 2 -3 3 -4 Razem T o ta l 0 -4 K orzen ie drobne - Thin r o o ts 2 mm 0) 0 -2 4 в , 5 2 0 ,7 1 7 ,7 4 ,3 5 1 ,2 2 4 -4 0 9 ,3 1 7 ,5 6 ,5 1 ,1 3 4 ,4 4 0 -6 2 6 ,7 6 ,5 0 ,8 0 ,4 1 4 ,4 Razem
T o ta l 2 4 ,5 4 4 ,7 2 5 ,0 5 ,8 1 0 0 ,0 K orzen ie grube - Thic r o o ts ( ^ > 2 mm 0) 0-24 2 4 ,1 7 ,8 9 Д 1 ,3 4 2 ,3 24-40 3 1 ,7 1 9 ,3 1 ,9 0 ,1 5 3 ,5 4 0 -6 2 1 ,3 2 ,2 0 ,7 - 4 ,2 Razem
T o ta l 5 7 ,1 2 9 ,8 1 1 ,7 1 ,4 1 0 0 ,0
Odpowiednio i masa korzeni drobnych w glebie bielicowej w Nowej Wsi, oglejonej odgórnie i oddolnie, w ynosi 2,1 g/10 1 gleby, natomiast w Szczerbówce — 0,8 g/10 1 gleby (tab. 11). Stosunek średnicy korzeni do średnicy korony w ynosi dla Nowej Wsi 1,6, a dla Szczerbówki 2,2.
W zrost jabłoni
O rozmieszczeniu korzeni i wzroście jabłoni decydują przede w szyst kim stosunki wodne. Sady rosnące na glebach bielicow ych oglejonych charakteryzują się powszechnie słabszym wzrostem niż na glebach o zbli żonym składzie m echanicznym, lecz nie oglejonych. Zahamowanie we wzroście następuje najczęściej w czasie dorastania drzew do w ieku produkcyjnego. Drzewa młodsze lepiej znoszą nie sprzyjające warunki wodno-powietrzne, zwłaszcza przy oglejeniu oddolnym. Przeciętna śred nica pnia 15-letniej Landsberskiej waha się dla tych gleb od 14,1 do 15,3 cm, a średnica korony — od 5,2 do 5,5 m (tab. 12).
T a b e l a 7
Szczerbówka
R ozm ieszczen ie k o r z e n i 1 5 - l e t n i e j j a b ło n i odmiany Landsberska w g l e b i e b ie lic o w e j o g le io n e j o d g ó r n i e , w y t w o r z o n e j
Z j g l i n y zw a ł o w e j le ic k ie j
(w % wagowych ś w ie ż e j masy)
Root d is t r ib u t io n o f a 1 5 -y ea r a p p le - tr e e (Landsberger R e in e tte v a r ie t y } in p o d so l g le y e d on to p , formed from l i g h t boulder loam
(w e ig h t % o f f r e s h r o o t ) Poziom
gen ety czn y G en etic
O d leg ło ść od p n ia - D ista n c e m from trunk h orizon cm 0 -1 1 -2 2-3 3 -4 4 -5 5 -6 Razem T o ta l 0 -6 • K orzenie drobne: - Thin r o o ts (-<T2 mm 0)
0-22 0 ,5 1 ,5 9 ,6 1 8 ,9 4 ,6 1 ,7 3 6 ,8
22-40 0 ,9 4 ,0 4 ,0 8 ,8 1 7 ,0 - 3 ,5 3 8 ,2
40-60 1 ,5 2 ,5 3 ,8 9 ,0 6 ,5 1 ,7 2 5 ,0
Rasem
T o ta l 2 ,9 8 ,0 1 7 ,4 3 6 ,7 2 8 ,1 6 ,9 1 0 0 ,0 K orzenie grube - Thic r o o ts ( Z > 2 mm 0 )
0 -2 2 0 ,2 0 ,2 1 ,3 1 ,8 0 ,4 0 ,4 4 ,3 22-40 - 6 ,3 0 ,7 4 , 8 7 ,5 1 .9 2 1 ,2 40-6 0 5 0 ,1 2 ,8 3 ,3 1 3 ,1 5 , 2 - 7 4 ,5 Razem
T o ta l 5 0 ,3 9 ,3 5 ,3 1 9 ,7 1 3 ,1 2 ,3 1 0 0 ,0
W glebach silnie oglejonych wzrost drzew jest mały. Średnica pnia 24-letniej Landsberskiej w ynosi średnio 14,9 cm, a średnica korony —
5,9 m. Są to w ielkości w yjątkow o m ałe jak dla tej grupy wieku.
W czasie zim y 1962/63 zmarzło bardzo dużo drzew rosnących na g le bach bielicow ych oglejonych.
G L E B Y P S E U D O B IE L IC O W E O G L E JO N E
W skutek okręsowej anaerobiozy powstała w badanych powiatach pewna ilość gleb pseudobielicowych oglejonych, których wierzchnie w arstw y lub podłoże było słabo przepuszczalne. Charakterystyczne pod tym względem są m iejscowości Kopana i Ignaców.
Gleba pseudobielicową lekka w Kopanej ma w podłożu glinę ciężką, słabo przepuszczalną, intensyw nie oglejoną w poziomie Blg i Cg. Gleba pseudobielicową w m iejscowości Ignaców jest także oglejona odgórnie. Sad w Ignacowie leży w lekkim zagłębieniu, woda gromadzi się w nim na powierzchni i w pewnych okresach stagnuje.
Miąższość ciemnoszarego poziomu próchnicznego omawianych gleb waha się od 23 do 25 cm. Poziom A 3 zw ykle jest słabo w ykształcony, o miąższości kilkunastu centym etrów. W Ignacowie gleba ma podobny skład mechaniczny w całym profilu. Natomiast w Kopanej występują w glebie raptowne wahania w składzie m echanicznym głębszych warstw. Do 60 cm zalega glina lekka, a poniżej 60 cm glina ciężka (tab. i). N aj bardziej intensyw ne oglejenie wystąpiło w bezpośrednim sąsiedztwie gliny ciężkiej. O glejenie jednak w tych glebach jest m niejsze niż w g le bach bielicow ych oglejonych.
W glebach pseudobielicowych oglejonych w wierzchnich poziomach porowatość ogólna w ynosi ok. 42% i wraz z głębokością nieznacznie się obniża (tab. 2).
W 100-centym etrowej w arstwie gleby pseudobielicowej znajduje się 141,7— 148,1 mm słupa w ody dostępnej dla roślin. Zbadane właściw ości chemiczne gleb pseudobielicowych oglejonych umieszczono w tab. 3, 4 i 5.
G leby pseudobielicowe oglejone są kwaśne w całym profilu. W arstwy wierzchnie zawierają średnio od 2,46 do 2,81% próchnicy. Zasobność w fosfor jest średnia, w potas średnia lub duża (7,59— 7,75 mg P 2Ori oraz 10,65— 24,25 mg K20 na 100 g gleby).
Gleby pseudobielicowe oglejone w wierzchniej w arstw ie zawierają od 2,68 do 5,31 m.e. na 100 g gleby kationów wym iennych. Na ogół w y kazują dość dobry stopień nasycenia gleb kationami o charakterze zasa dowym. Dla warstw wierzchnich stopień nasycenia gleb kationami o charakterze zasadowym w stosunku do pojemności maksymalnej w y nosi 40,2— 59,9%, a dla poziomu A3 — 34,2— 35,9%.
Rozmieszczenie korzeni jabłoni w glebach pseudobielicowych oglejonych
Korzenie w glebach pseudobielicowych oglejonych są rozłożone rów nom iernie i sięgają głębiej niż w glebach bielicow ych oglejonych. Jest to związane z rodzajem i intensyw nością oglejenia oraz długością okresu,
w którym stosunki wodne i przewiewność są nie sprzyjające. W ydaje się, że wspom niane warunki decydują o przydatności tych gleb pod
jabłonie. Na rys. 2 i 3 przedstawiono charakterystyczne rozmieszczenie
korzeni 15-letnich jabłoni odmiany Landsberska i Cesarz W ilhelm w gle bie pseudobielicowej średniej, oglejonej odgórnie.
Rys. 2. Ignaców . R ozm ieszczenie k o rz e n i 15-letniej ja b ło n i odm iany L a n d sb e rsk a w p ro filu gleby pseudobielicow ej śred n ie j, odgórnie oglejonej, w y tw o rzo n ej z gliny
zw ałow ej lek k iej
1, 2, 3 j a k n a r y s . 1; ś r e d n ic a k o r z e n i n a ś c ia n ie p r o f il u g l e b o w e g o w o d le g ło ś c i 150 c m od p n ia d r z e w a : 4, 5, 6 i 7 j a k w r y s. 1
Ignaców : R oot d istrib u tio n of a 15-year a p p le -tre e (L a n d sb e rg e r R e in e tte v ariety ) in th e p ro file of m e d iu m -w e ig h t pseudopodsol gleyed on to p fro m lig h t b o u ld e r
lo am
1, 2, 3 — a s in f ig . 1; r o o t d ia m e t e r a t s o il p r o f il e w a l l a t 150 c m d is ta n c e fr o m tr e e s te m : 4, 5, 6 a n d 7 a s in fig . 1
Zamieranie korzeni wskutek okresowych niekorzystnych warunków wodno-powietrznych, zwłaszcza w poziomie akum ulacyjnym na glebach odgórnie oglejonych, jest zjawiskiem dość powszechnym . W glebach tych jabłonie zakorzeniają się płytko. M aksymalny zasięg pojedynczych ko rzeni w głąb dochodzi tylko do 100 cm. Ilość korzeni w poziomie akumu lacyjnym jest duża, a w poziomie przemywania niewielka. Na rysunku 4 przedstawiono rozmieszczenie korzeni 24-letniej jabłoni odmiany Cesarz W ilhelm w glebie pseudobielicowej ciężkiej, odgórnie oglejonej.
O płytkim zakorzenieniu jabłoni w tej glebie prawdopodobnie zade
Ofugość rowu—Length o f ditch
100 °/o 50 0 50 100 c m 150
Rys. 3. Ignaców . R ozm ieszczenie k o rz e n i 15-letniej ja b ło n i od m ian y C esarz W ilhelm w p ro filu gleby p seudobielicow ej śre d n ie j, odgórnie oglejonej, w y tw o rz o n ej z gliny
zw ałow ej le k k iej o b ja śn ie n ia ja k w rys. 2
Ignaców . R oot d istrib u tio n of a 1 5-year a p p le -tre e (K aiser W ilhelm v arie ty ) in m e d iu m -w e ig h t pseudopodsol p ro file g leyed o n top, fo rm e d fro m lig h t b o u ld e r
loam legend as in fig. 2
Of ugość rowu — Length o f ditch
100 °/o 50 0 50 100 150 c m ZOO
Rys. 4. K o n ary . R ozm ieszczenie k o rze n i 2 4 -letniej ja b ło n i od m ian y C esarz W ilhelm w p ro filu gleby pseudobielicow ej ciężkiej oglejonej, w y tw o rz o n ej z gliny zw ałow ej
o b ja śn ie n ia ja k w rys. 1
K o n ary . Root d is trib u tio n of a 24-year a p p le -tre e (K a ise r W ilhelm v arie ty ) in th e soil p ro file of gleyed h ea v y pseudopodsol fro m b o u ld e r loam
zw ięzły charakter podglebia. W poziomie Blg obserwowano dużą ilość korzeni m artwych.
W tabeli 8 przedstawiono rozmieszczenie korzeni 15-letniej jabłoni
Landsberska z m iejscowości Kopana w zależności od odległości od pnia i głębokości.
T a b e l a 8
Kopana
R o zm ieszczen ie k o r z en i 1 5 - l e t n i e i j a b ło n i odmiany Landsberska w g l e b i e p s e u d o b ie lic o w e j l e k k i e j o g l e j onej o d g ó r n ie , ■wytworzonej z g l i n y zwałowej le k k i e j na g l i n i e c i ę ż k i e j
(w % wagowych ś w ie ż e j masy)
Root d i s t r i b u t i o n on a 1 5 -y e a r a p p le - tr e e (Landsberger R e in e tte v a r ie t y ) in l i g h t pß eudopodsol g le y e d on top ,
formed from l i g h t bou lder loam over Heavy loam (w eig h t % o f fr e s h r o o t) Poziom g en ety czn y G en etic h o r iz o n cm O d leg ło ść od p n ia ' i
- D ista n c e from trunk n
0 -1 1 -2 2 -3 3 -4 4 - 4 ,5
Razem T o ta l 0 - 4 ,5 K orzen ie drobne - Thin r o o ts ( < T 2 mm 0) 0 -2 5 25-35 3 5 -6 0 60-95 95-100 2 ,9 2 ,8 0 ,7 3 , 1 7 .2 8 .2 1 2 ,3 6 ,2 5 ,5 8 .5 7 .5 1 2 ,0 5 .6 2 ,0 7 ,5 3 ,2 0 ,5 4 ,3 1 8 ,6 2 1 ,0 3 6 ,8 1 8 ,1 5 ,5 Razem T o ta l 9 ,5 3 9 ,4 3 3 ,6 1 2 ,7 4 ,8 1 0 0 ,0 K orzen ie grube - Thic r o o ts ( ! > 2 mm 0) 0 -2 5 25-35 35 -6 0 60-95 0 ,5 1 4 ,4 2 4 ,1 2 ,5 1 ,1 7 .1 1 6 ,4 7 .2 0 ,2 1 ,8 1 3 ,8 4 ,3 0 ,9 4 ,3 1 ,2 0 ,2 1 ,8 2 4 ,4 5 8 ,6 1 5 ,2 Razem T o ta l 4 1 ,5 3 1 ,8 2 0 ,1 6 ,4 0 ,2 1 0 0 ,0
Główna masa korzeni w glebie pseudobielicowej odgórnie oglejonej m ieści się na głębokości 25 do 60 cm. W poziomach tych stwierdzono 57,8% korzeni drobnych oraz 83,0% korzeni grubych. W warstw ę gliny ciężkiej zalegającej poniżej 60 cm wrastało niew iele korzeni. Większość z nich była martwa.
Zasięg poziomy system u korzeniowego drzew nie przekraczał 4,5 m, a w głąb — 100 cm. Stosunek średnicy korzeni do średnicy korony w y nosił 1,5 (tab. 11).
W zrost jabłoni
Średnica korony 15-letnich jabłoni odmiany Landsberska w Ignacowie i Kopanej wahała się od 5,0 do 5,9 m, a średnica pnia odpowiednio od 13,5 do 15,4 cm (tab. 12).
T a b e l a 9
Nowa W ieś.
Wilgotność g le b y w p ro cen ta ch wagowych ę r z y różnych s i ł a c h ssą c y c h c z a r n e j ziemi
e r e d n ie j wytworzonej z utworów pyłowych na p is k u luźnym- (oznaczono na p ły t a c h porowatych R icharda)
S o i l m o istu re (p er c en t bv w e ig h t) a t d i f f e r e n t s u c tio n in medium w eig h t b la c k e a rth from s i l t loam o v er lo o s e sand
(d eterm in ed w ith R ic h a r d 's porous p l a t e s )
G łębo kość Depth
S i ł a s są c e g le b y w- cm słu p a wody S u c t io n - o f w ater i n the s o i l , cm o f w ater column
20 80 125 345 690 15 000 * cm % wagowe - w eigh t % 5 -1 0 2 6 ,6 2 4 ,0 1 8 ,1 1 6 ,3 1 1 ,8 3 ,2 3 0 -4 0 2 5 ,8 2 0 ,2 17’ 2 1 4 ,8 11 ,3 2 ,2 7 0-30 2 0 ,8 1 8 ,8 1 8 ,1 6 ,2 4 ,0 ‘ 0 ,9
* W ilg o tn o ść g le b y odp ow iadającą w sp ółczyn nikow i w ię d n ię c ia ( s i ł a s są c a g le b y 15 000 cm słu p a wody) oznaczono metodą N ik ołajew a, Lilaksymalna Higroskopowość X 1 , 7 .
* The s o i l m o istu re co rresp o n d in g to th e w i l t i n g c o e f f i c i e n t ( s o i l s u c tio n 15 000 cm o f w ater) was determ ined w ith N ik o ła je v ' s m ethod;. Maximum h y g r o s c o p i- c i t y X 1 ,7 .
Nie zaobserwowano na tych glebach ograniczenia wzrostu u drzew
starszych. W sadzie w Konarach pomimo znacznego oglejenia gleby
i bardzo zwięzłego podglebia u jabłoni odmiany Cesarz W ilhelm średnica pnia w ynosiła 19,9 cm, a korony — 6,9 m.
C Z A R N E ZIEM IE
W powiecie Grójec czarne ziem ie zajmują ok. 6,3%, a w powiecie Piaseczno 1,7% w stosunku do ogólnej powierzchni.
Pomimo to czarne ziem ie są dość często w ykorzystyw ane pod sady. Większość sadów rosnących na nich w powiecie grójeckim ucierpiała
bardzo silnie w w yjątkow o mokrym roku 1962. Późnym latem 1962 w iele z tych sadów określano jako „sady cmentarze”.
Czarne ziem ie w Grójeckiem charakteryzują się dość wysoką zawar tością próchnicy oraz najczęściej nie uregulowanym i stosunkami w od nym i. Często poziom w ody gruntowej w ystępuje w nich okresowo blisko powierzchni. Omawiane gleby badano w Nowej Wsi i Wichradzu.
Miąższość poziomu próchnicznego tych ziem waha się od 40 do 45 cm. Poniżej poziomu próchnicznego w ystępuje silne ogle jenie, które wzrasta stopniowo aż do poziomu glejowego.
T a b e l a 10
Nowa Wieś
R o zm ieszczen ie k o r z en i 1 5 - l e t n i e j j a b ło n i odmiany Landsberska w cza rn ej zie m i ś r e d n ie j , o g le j o n e j , wytworzonej z utworów
pyłowych na p ia sk u luźnym (w % wagowych av d ezej masyj Root d i s t r i b u t i o n o f a 1 5 -y ea r a p p le - tr e e (L andsberger R e in e tte v a r ie t y ) in medium w eig h t g le y e d blacZ e a rth from s i l t loam over lo o s e sand Poziom
g en ety czn y O d leg ło ść od p n ia - D ista n c e from trunk G en etic h o r iz o n cm 0 -1 1 -2 2-3 3 -4 4 - 4 ,5 Razem T o ta l 0 - 4 ,5 K orzenie drobne - Thin r o o ts (*<C 2 mm 0) 0 -2 5 9 ,3 9 ,5 6 ,1 3 ,8 1 ,9 3 0 ,6 2 5-45 8 ,3 2 0 ,0 2 2 ,2 7 .9 1 ,3 5 9 ,7 4 5 -6 5 2 ,3 1 .4 2 ,3 3 ,7 - 9 ,7 Razem
T o ta l 1 9 ,2 3 0 ,9 3 0 ,6 1 5 ,4 3 ,2 1 0 0 ,0 K orzen ie grube -- Thic r o o ts ( > 2 mm (2f) 0-2 5 2 6 ,0 3 ,7 0 ,4 1 ,4 0 ,1 3 1 ,6 25-45 4 4 ,2 1 3 ,4 5 ,9 2 ,9 0 ,8 6 7 ,2 4 5 -6 5 0 ,8 0 ,2 0 ,1 О Д . - 1 ,2 Razem
T o ta l 7 1 ,0 1 7 ,3 6 ,4 4 ,4 0 ,9 1 0 0 ,0
W Wichradzu badana czarna ziemia stanowi utwór pyłow y całkowi ty, w Nowej Wsi natomiast utwór pyłow y zalega do 55 cm, a później w ystępuje piasek luźny, zawierający najczęściej konkrecje żelazowe i magnezowe (tab. 1). W okresie wiosennym w Nowej Wsi woda grun towa w sadzie utrzym uje się przez dłuższy czas na głębokości 50— 60 cm.
Jest to spowodowane w klęśnięciem terenu oraz występow aniem poniżej 180 cm iłu nieprzepuszczalnego. W Wichradzu woda gruntowa wiosną utrzym uje się również przez dłuższy okres czasu na głębokości ok. 60— 70 cm.
Badane czarne ziem ie w poziomie próchnicznym wykazują dość w y soką (42,2— 53,4%) porowatość ogólną, która zmniejsza się silnie wraz z głębokością. Najm niejszą porowatość ogólną wykazują poziomy G (tab. 2). Zbadane czarne ziem ie wykazują wysoką pojemność wodną ka pilarną, zwłaszcza w wierzchnich warstwach. Również i pojemność w od na połowa jest wysoka (tab. 5).
Ilość „wody dostępnej” dla roślin jest również duża, jak to widać z tab. 9. Dolne w arstw y piasku luźnego w tym profilu charakteryzują się dużą zmiennością stosunków wodnych. Woda gruntowa w ystę puje tu często płytko, a w okresie letnim gleba jest nadmiernie przew ie trzana.
Badane czarne ziem ie w wierzchnich warstwach mają pH 5,2— 6,4. Wraz z głębokością kwasowość m aleje, a w Wichradzu poczynając od 60 cm w głąb w ystępuje w ęglan wapnia.
W wierzchnich warstwach zawartość P2O5 w ynosi od 2,15 do
5,30 mg/100 g gleby, a K20 — od 6,20 do 11,80 mg/ 1 0 0 g gleby.
Rozmieszczenie korzeni jabłoni w czarnych ziemiach
W szystkie badane czarne ziemie w pow iecie grójeckim mają nieure gulowane stosunki wodne, powodujące w ciągu roku okresowo nadmier ną wilgotność lub brak wody, co powoduje płytkie korzenienie się jabło ni. Rysunek 5 przedstawia typowe rozmieszczenie korzeni jabłoni w czarnej ziemi średniej.
W skutek nie sprzyjających warunków i intensyw nego oglejenia korze nie 24-letniej jabłoni sięgają w głąb zaledwie do 80 cm. W poziomie A/G stwierdzono bardzo w ysoki procent korzeni m artwych, sczerniałych.
Rozmieszczenie korzeni 15-letnich jabłoni odmiany Landsberska
w czarnej ziem i średniej oglejonej w Nowej Wsi przedstawia tab. 10. W profilu tym główna masa korzeni znajduje się w poziomie akumula cyjnym . Poniżej utworu pyłowego, tj. poniżej 55 cm stwierdzono jedynie pojedyncze korzenie. Korzenie, które w okresach sprzyjających w rastały w poziom piasku, w innych okresach zam ierały wskutek całkowitego zalania wodą. W niższych położeniach podglebie jest tu prawie zawsze całkowicie zalane przez wodę naw et na terenach, gdzie woda nie w y stę puje na powierzchni.
T a b e l a 11
C harakterystyka k o r z e n ie n ia s i ę drzew 1 5 - l e t n i c h ja b ło n i odmiany L andsberska,na różnych typach g le b
C h a r a c t e r is t ic s o f th e r o o t system o f 1 5 -y e a r a p p le - tr e e s (Landsberger B e in e tte v a r ie ty ) on d i f f e r e n t s o i l ty p es Gleby b i e l i c o we o g le io n e G leyed p o d so ls Gleba p s e u d o b ie lic o wa oglejona Gleyed pseudopod- s o l s Kopana Czarna z iem ia Black e a r th Nowa Wieś Nowa Wieś S z c z e r -bówka Z a się g k o r z en i w kierunk u pionowym cm
V e r t ic a l range o f r o o ts 62 6o ICO 65 Z a się g k o rzen i w kierunku poziomym m
H o r iz o n ta l range o f r o o ts 4 ,0 6 ,0 4 ,5 4 ,4 Stosun ek ś r e d n ic y k o r z en i do śr e d n ic y korony
R a tio r o o t system diam eter to crown diam eter 1 .6 2 ,2 1 ,5 1 ,9 O b jęto ść g le b y jaką obejm uje J 2 sy st.k o r z e n io w e g o m
S o i l volume occu pated by 1 /1 2 p a r t o f r o o t system cu m 2 ,6 5 ,6 4 ,0 3 ,2 G łębokość z a le g a n ia głów nej masy k o r z en i cm
Depth o f main r o o t mass 10-40 2 2-40 2 5-60 15-45 S to p ie ń z a g ę s z c z e n ia k o r z en i drobnych w całym p r o f i l u
g /1 0 1 g le b y
Thin r o o ts d e n s ity r a te in whole p r o f i l e , g /1 0 1 s o i l 2 ,1 0 ,8 0 ,7 2 ,4 S to p ie ń z a g ę s z c z e n ia k o r z en i grubych w całym p r o f i l u
g /1 0 1 g le b y
Thick r o o ts d e n s it y r a te in whole p r o f i l e , g /1 0 1 s o i l 2 0 ,3 5 ,7 7 ,8 1 4 ,6 Woda dostępna w g l e b i e o b j ę t e j systemem korzeniowym
ia b ło n i w mm słu p a wody
A v a ila b le w ater m s o i l accu pated by r o o t system o f a p p le - t r e e s , mm w ater c o l .
10 2 ,5 1 1 8 ,1 1 5 0 ,7 1 2 8 ,3
T a b e l a 12
Wzrost drzew ja b ło n i rosn ących na różn ych g le b a c h o g le jo n y c h m ierzony ś r e d n ic ą korony i p n ia Grow • o f a p p le - t r e e s on d i f f e r e n t g le y e d s o i l s measured by crown and trunk diam eter
Miejscowość
L o c a lity Odmiana - V ariety
Wiek drzew Age of trees Ilo ś ć drzew Number of tr e e s $rednia średnica korony Average crown diameter m §rednia średnica • pnia Average trunx diameter cm Gleby b ielicow e oglejone - Gleyed podsols
Nowa Wieś Landsberska - Landsberger R einette 15 10 5 ,2 1 5 ,3
Szczerbówka 15 10 5 ,5 1 4 ,1
Grzędy 24 8 5 ,9 1 4 ,3
Gleby pseudobielicow e oglejone - Gleyed pseudopodsols
Kopana Landsberska - Landsberger Reinette 15 10 5 ,9 1 5 ,4
Ignaców 15 10 5 ,0 1 3 ,5
Ignaców Cesarz Wilhelm - Kaiser Wilhelm 15 8 5 ,0 1 4 ,7
Konary 24 7 6 ,9 1 9 ,9
Czarne ziem ie - Black earths
Nowa Wieś Landsberska - Landsberger Reinette 15 10 4 ,8 1 2 ,7
Wzrost jabłoni
Powszechnie obserwowano, że jabłonie w kilka lat po posadzeniu na czarnych ziemiach rosły intensyw niej niż na innych glebach. Trwa to jednak do czasu, dopóki korzenie jabłoni nie dosięgną wody grunto wej lub poziomu glejowego. Toteż zahamowanie ich wzrostu lub naw et zamieranie drzew w ystępuje zw ykle wtedy, gdy drzewa są starsze.
Kys. 5. W ichradz. R ozm ieszczenie k o rze n i 24-letniej ja b ło n i o d m ia n y L a n d sb e rsk a w p ro filu czarn ej ziem i śred n ie j
o b ja śn ie n ia ja k w rys. 1
W ichradz. R oot d istrib u tio n of a 2 4-year a p p le -tre e (L a n d sb e rg e r R e in e tte v arie ty ) in th e soil p ro file of m e d iu m -w e ig h t b la ck e a r th
legend as in fig. 1
W tabeli 12 przedstawiono pomiary średnicy pnia jabłoni Landsber-
skiej: 15-letniej w Nowej Wsi oraz 24-letniej w Wichradzu. Wzrost 15-letnich jabłoni w Nowej Wsi przebiegał normalnie, w 24-letnich drze wach Landsberskiej w Wichradzu widać wyraźne cechy ograniczonego wzrostu.
Na czarnych ziemiach, które z reguły w ystępują w obniżeniach tere nowych, w iele drzew zmarzło całkowicie zimą 1962/63 r.
OM Ó W IENIE W YNIKÓW I W N IO SK I
Sadowniczy rejon powiatu Grójec i Piaseczno zawdzięcza swoje powstanie sprzyjającym warunkom ekonomicznym. Koniunkturalność tego rejonu podkreślają Z b i o r o w s k i [49] i P a w ł o w s k i [29].
