164
Copyright 2007 Psychologia Spo ecznaSkala samooceny SES Morrisa Rosenberga
– polska adaptacja metody
Mariola !aguna
1• Kinga Lachowicz-Tabaczek
2• Irena Dzwonkowska
3 1 Instytut Psychologii, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Paw a II2 Instytut Psychologii, Uniwersytet Wroc awski 3 Instytut Psychologii, Uniwersytet Opolski
Globaln" samoocen# zwykle deÞniuje si# jako stosunek do w asnej osoby. Skala Samooceny M. Rosen-berga jest jedn" z najcz#$ciej stosowanych w $wiecie metod pomiaru ogólnej samooceny. W artykule przedstawiono jej polsk" psychometryczn" adaptacj#. Badania prowadzone na ró%nych grupach wykaza y, %e polska wersja metody jest narz#dziem rzetelnym (& Cronbacha = 0,81–0,83), o potwierdzonej trafno$ci teoretycznej.
S owa kluczowe: metody badania osobowo$ci, samoocena, Skala Samooceny Morrisa Rosenberga
Skala Samooceny (Rosenberg Self-Esteem Scale – SES) opracowana w 1965 roku przez Morrisa Rosenberga jest jedn" z najbardziej popularnych na $wiecie metod bada-nia tej zmiennej (Anastazi i Urbina, 1999; Blascovich i Tomaka, 1991; Wylie, 1974). Pozwala mierzy' ogólny poziom samooceny, ujawniany w samoopisie, który jest traktowany jako stosunkowo sta a cecha, a nie chwilowy stan. Ze wzgl#du na prostot# i atwo$' u%ycia narz#dzie to jest przydatne zw aszcza w tych projektach badawczych, w których stosuje si# wiele metod, oraz w badaniach
eks-perymentalnych. Mimo %e znane s" i stosowane w wielu badaniach ró%ne t umaczenia, jak dot"d nie opracowano pe nej polskiej adaptacji psychometrycznej skali.
TEORETYCZNE PODSTAWY SKALI Samoocena w uj ciu Rosenberga
Prezentowana skala jest metod" pomiaru globalnej samooceny u m odzie%y i osób doros ych (Baumeister, Campbell, Krueger i Vohs, 2003; Rosenberg, 1989). DeÞniuj"c samoocen#, Rosenberg (1965, s. 30–31) wy-chodzi z za o%enia, %e ludzie maj" ró%ne postawy wobec ró%nych obiektów, a w asne Ja jest jednym z tych obiek-tów. Samoocena jest wi#c pozytywn" lub negatywn" po-staw" wobec Ja, rodzajem globalnej oceny siebie. Autor podkre$la, %e wysoka samoocena w jego uj#ciu oznacza przekonanie, %e jest si# „wystarczaj"co dobrym”, warto-$ciowym cz owiekiem, co niekoniecznie $wiadczy o tym, %e osoba z wysok" samoocen" uwa%a siebie za lepsz" od innych. Niska samoocena w uj#ciu Rosenberga oznacza niezadowolenie z siebie, odrzucenie w asnego Ja.
W literaturze polskiej czasami t umaczy si# termin
self-esteem jako globalne samowarto$ciowanie (global self-evaluation) (np. Dymkowski, 1993), podkre$laj"c
tym samym emocjonalny aspekt tego wymiaru percepcji w asnego Ja dla odró%nienia go od poznawczej oceny sie-bie, w tej konwencji nazywanej w a$nie samoocen" (
self-Mariola !aguna, Instytut Psychologii, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Paw a II, al. Rac awickie 14, 20-950 Lublin, e-mail: laguna@kul.lublin.pl
Kinga Lachowicz-Tabaczek, Instytut Psychologii, Uniwersytet Wroc awski, ul. Dawida 1, 50-527 Wroc aw,
e-mail: kla@dawid.uni.wroc.pl
Irena Dzwonkowska, Instytut Psychologii, Uniwersytet Opolski, Plac Staszica 1, 45-050 Opole, e-mail: dzwonko@uni.opole.pl Autorki dzi#kuj" Piotrowi Brzozowskiemu za uwagi, które umo%liwi y poprawienie wcze$niejszej wersji tekstu oraz dzi#-kujemy Katarzynie Dei, Olegowi Gorba niukowi, Markowi Jaroszowi, Ma gorzacie !ozi(skiej, Darii Ma(ce, Piotrowi Olesiowi i Micha owi Wiechetkowi, którzy zechcieli udost#pni' nam zebrane przez siebie dane.
Badania cz#$ciowo Þnansowane ze $rodków bud%etowych na nauk# w latach 2005–2007 jako projekt badawczy nr 1 H01F 035 28.
-assessment). Jednak w literaturze angloj#zycznej
rzad-ko stosuje si# rozró%nienia na poznawcze i emocjonalne aspekty samooceny, a u%ywa si# raczej poj#' odnosz"-cych si# do specyÞcznej (speciÞc self-esteem) lub global-nej oceny w asnego Ja (global self-esteem). W zwi"zku z tym b#dziemy t umaczy' termin self-esteem jako „sa-moocena”, uznaj"c to poj#cie za synonim postawy wo-bec Ja, a wi#c emocji zwi"zanych z obiektem, jakim jest w asne Ja, powi"zanych (w taki sposób jak w postawie) z poznawczymi s"dami na swój temat.
Samoocena jest z samej swej natury konstruktem su-biektywnym, opartym na percepcji i ocenie w asnej warto-$ci (Anastazi i Urbina, 1999; Baumeister i in., 2003). Tak deÞniowana jest jednym z elementów koncepcji Ja i ma wzgl#dnie trwa y charakter u osób doros ych (Blascovich i Tomaka, 1991).
Emocjonalne i osobowo!ciowe korelaty samooceny
Samoocena wykazuje zwi"zki zarówno z wymiarami funkcjonowania emocjonalnego, jak i z dyspozycjami osobowo$ciowymi. Cz#$' tych zale%no$ci odkrytych w badaniach po$rednio dowodzi trafno$ci SES. Pierwsze badania dotycz"ce zwi"zku mi#dzy samoocen" a depre-sj" by y prowadzone przez Rosenberga (1965) na etapie konstruowania skali. Wykaza y one, %e osoby z nisk" sa-moocen" s" oceniane przez piel#gniarki centrum medycz-nego jako bardziej depresyjne oraz cz#$ciej okazuj"ce uczucia smutku, nieszcz#$cia, rozczarowania. Wyst"pi a tak%e istotna zale%no$' mi#dzy wynikami skali nastroju depresyjnego oraz SES – osoby z nisk" samoocen" istot-nie cz#$ciej oceniano jako bardzo depresyjne.
Rosenberg (1965) zwraca uwag#, %e poczucie mniej-szej warto$ci jest wymieniane jako charakterystyczny ob-jaw nerwicowy m.in. przez Horney, Fromma, Argyle’a. Dopatruj" si# oni )róde zaburze( nerwicowych we wcze-snych do$wiadczeniach z dzieci(stwa, które przyczyniaj" si# do uformowania poczucia bezwarto$ciowo$ci, prze-konania, %e jest si# w jakim$ sensie nieadekwatnym, gor-szym. Wyniki zastosowanej przez Rosenberga skali neu-rotyczno$ci opartej na symptomach Þzjologicznych uka-zuj", %e im ni%szy jest poziom samooceny mierzonej za pomoc" SES, tym wi#cej obserwuje si# objawów psycho-somatycznych. Blascovich i Tomaka (1991) przytaczaj" wyniki bada( nad trafno$ci" metody, podkre$laj"c jej do-datnie korelacje ze Skal" Samooceny Lernera (r = 0,72), Inwentarzem Poczucia W asnej Warto$ci Coopersmitha (r = 0,55), z powtarzalnymi, w pewnych odst#pach czaso-wych, pomiarami samooceny (r = 0,24) i ocen" poczucia w asnej warto$ci przez rówie$ników (r = 0,32). Wskazuj" tak%e na uzyskiwane w badaniach ujemne korelacje
mi#-dzy poziomem samooceny a l#kiem (r = –0,64), depresj" (r = –0,54) i anomi" (r = –0,43).
Nowsze badania dotycz"ce zwi"zków samooceny z wymiarami funkcjonowania afektywnego potwierdza-j" wcze$niej ujawnione zale%no$ci. Stwierdzono dodat-ni" korelacj# mi#dzy wysok" samoocen" a szcz#$ciem (satysfakcj" z %ycia) (Diener i Diener, 1995; Furnham i Cheng, 2000). Z kolei wyniki bada( Watsona, Sulsa i Haiga (2002) wykaza y, %e samoocena silnie wi"%e si# z pozytywnym (r = 0,62) i negatywnym (r = –0,53) afektem mierzonym skal" PANAS (Watson, Clark i Tel-legen, 1988), a ponadto pozostaje w silnych ujemnych zwi"zkach z neurotyczno$ci" (r = –0,69) mierzon" ska-l" NEO-PI-R oraz depresyjno$ci" (r = –0,67) diagnozo-wan" za pomoc" kwestionariusza do pomiaru nastroju i symptomów l#kowych MASQ (Watson i in., 2002). Co wi#cej, w odr#bnym badaniu (badanie 3) ci sami autorzy stwierdzili, %e globalna samoocena jest szczególnie sil-nie zwi"zana z depresyjno$ci" (od r = –0,76 do r = –0,86) mierzon" kwestionariuszem NEO-PI-R. Wyniki te sk o-ni y autorów do przeprowadzeo-nia konÞrmacyjnej anali-zy canali-zynnikowej, która wykaza a, %e depresyjno$' i sa-moocena tworz" jeden czynnik, którego kra(ce z jednej strony deÞniuje samoocena, a z drugiej – depresyjno$'. Z bada( tych zatem wynika, %e wy%sza samoocena wi"-%e si# z dyspozycjami osobowo$ciowymi decyduj"cymi o cz#stszym i bardziej intensywnym prze%ywaniu pozy-tywnych emocji, a mniejszym nat#%eniu emocji negatyw-nych. Okazuje si# jednak, %e osoby o wysokiej samooce-nie mog" mie' wi#ksz" sk onno$' do popadania w gsamooce-niew i agresj# – zw aszcza wtedy, gdy ich samoocena zostaje zagro%ona (Baumeister i in., 2003).
Samoocena wysoko dodatnio koreluje z narcyzmem (Rhodewald i Morf, 1995; Sinha i Krueger, 1998), który jako dyspozycja przejawia si# w faworyzuj"cej i wygóro-wanej ocenie samego siebie, przekonaniu o w asnej uni-kalno$ci, $wietno$ci i pi#knie oraz przekonaniu, %e powin-no si# by' podziwianym przez innych (por. Baumeister i in., 2003). Jednak badania wykazuj", %e tylko niektórzy ludzie z wysok" samoocen" s" narcystyczni (Baumeister i in., 2003). Narcystyczna wysoka samoocena ma swo-je negatywne konsekwencswo-je, swo-jest bowiem niestabilna (Rhodewalt, Madrian i Cheney, 1998), powoduje tenden-cje obronne (Paulhus, 1998), a ponadto jest predyktorem agresji (Bushman i Baumeister, 1998).
Badania nad powi"zaniem samooceny ze zmiennymi osobowo$ciowymi wykaza y, %e wi"%e si# ona z ekstra-wersj" – osoby o wysokiej samoocenie okazuj" si# by' bardziej ekstrawertywne od osób o niskiej samoocenie (Halamandaris i Power, 1997). Tego samego typu zwi"z-ki obserwuje si# w odniesieniu do optymizmu (Lucas
i Diener, 1996). W badaniach prowadzonych w 53 kra-jach z u%yciem osobowo$ciowego modelu Wielkiej Pi"tki ujawniono, %e wyniki w Skali Samooceny Rosenberga koreluj" ujemnie z neurotyczno$ci", dodatnio – z eks-trawersj" oraz umiarkowanie lub s abo z otwarto$ci" na do$wiadczenie (Schmitt i Allik, 2005). Bazuj"c na usta-leniach dotycz"cych silnych zwi"zków samooceny z neu-rotyczno$ci", Witley i Gridley (1993) sugeruj" wr#cz, %e samoocena jest jednym z aspektów neurotyczno$ci lub stabilno$ci emocjonalnej, b#d"cej jednym z czynni-ków Wielkiej Pi"tki. Podobnie Judge i wspó pracownicy (Judge, Erez, Bono i Thoresen, 2002) uwa%aj", %e sa-moocena stanowi czynnik ni%szego rz#du, tworz"c wraz z neurotyczno$ci", umiejscowieniem poczucia kontroli oraz zgeneralizowanym poczuciemw asnej skuteczno$ci czynnik wy%szego rz#du. !adunki poszczególnych skal w tym czynniku wynosi y: dla samooceny 0,92, umiej-scowienia kontroli 0,82, neurotyczno$ci –0,63 oraz zge-neralizowanego poczucia w asnej skuteczno$ci 0,75.
Samoocena a funkcjonowaniespo"eczne i zadaniowe
Je$li chodzi o zwi"zek samooceny z funkcjonowaniem spo ecznym, trudno w tym zakresie ustali' jednoznacz-ne prawid owo$ci. Wczesjednoznacz-ne badania Rosenberga (1965) oparte na socjometrycznej metodzie wyboru lidera gru-py wykaza y, %e spo$ród osób z wysok" samoocen" 47% otrzyma o co najmniej dwie nominacje na lidera, tyle% no-minacji otrzyma o 32% osób ze $redni" samoocen" i tyl-ko 15% osób z samoocen" nisk". Podobne wyniki uzy-skano, pytaj"c o to, kto z klasy najcz#$ciej zabiera g os w dyskusji: okaza o si#, %e im wy%sza samoocena, tym wi#ksza szansa na wskazanie socjometryczne jako ak-tywnego uczestnika dyskusji. Odwrotn" zale%no$' stwier-dzono przy pytaniu o osoby, które s" najmniej aktywne, rzadko zabieraj" g os i rzadko wyra%aj" swoje opinie. Mo%na by wi#c zak ada', %e wysoka samoocena wi"%e si# z du%" popularno$ci" w grupie. Jednak przecz" temu badania Bishopa i Inderbitzen (1995), które wykaza y, %e osoby o wysokiej i niskiej samoocenie s" tak samo lu-biane przez swoich rówie$ników. Potwierdzaj" to wyniki bada( diagnozuj"cych opinie nauczycieli na temat popu-larno$ci dzieci w klasie szkolnej (Adams, Ryan, Ketsetzis i Keating, 2000). Ujawniono w nich brak zwi"zku mi#dzy samoocen" dziecka a ocenian" przez nauczyciela jego po-pularno$ci" w grupie. Co wi#cej, stwierdzono, %e w wa-runkach zagro%enia ego osoby o wysokiej samoocenie s" lubiane w znacznie mniejszym stopniu ni% osoby o ni-skiej samoocenie (Campbell i Fehr, 1990). Dzieje si# tak najprawdopodobniej dlatego, %e – jak wykazano w przy-toczonych wy%ej badaniach – cz#sto reaguj" one na takie sytuacje gniewem i agresj". Niew"tpliwie jednak osoby
o wysokiej samoocenie spostrzegaj" siebie jako bardziej atrakcyjne spo ecznie i bardziej lubiane (Battistisch, Solomon i Delucchi, 1993), podczas gdy osoby o niskiej samoocenie twierdz", %e prze%ywaj" wi#cej negatyw-nych do$wiadcze( w kontaktach z innymi (Lakey, Tardiff i Drew, 1994).
Równie niejednoznacznie jawi si#, w kontek$cie naj-nowszych danych przegl"dowych, problem wp ywu samooceny na wykonanie zada( (por. Baumeister i in., 2003). W tym zakresie, podobnie jak w odniesieniu do zachowa( spo ecznych, zak adano, %e wysoka samooce-na decyduje o wysokiej efektywno$ci wykosamooce-nania zada( (Wylie, 1979). Tymczasem pó)niejsze badania wykaza y, i% za zwi"zki samooceny z osi"gni#ciami (g ównie aka-demickimi) odpowiedzialny jest status socjoekonomicz-ny rodzisocjoekonomicz-ny, który wp ywa zarówno na samoocen#, jak i na osi"gni#cia (Bachman i O’Malley, 1986; Maruyama, Rubin i Kingsbury, 1981; por. Baumeister i in., 2003; Pottenbaum, Keith i Ehly, 1986). W innych badaniach z kolei stwierdzono, %e to nie samoocena jest predykto-rem sukcesów, lecz raczej odwrotnie – to sukcesy pro-wadz" do wysokiej samooceny. Sukcesy ponadto prowa-dz" do poczucia szcz#$cia, niezale%nie od samooceny. Analogiczna zale%no$' pojawia si# w odniesieniu do niepowodze(, które s" predyktorami niskiej samooceny i – niezale%nie od samooceny – braku poczucia szcz#$cia (Baumeister i in., 2003).
Jak wynika z przegl"du bada( dokonanego przez Baumeistera i in. (2003), osoby o wysokiej samoocenie niew"tpliwie postrzegaj" siebie jako bardziej uzdolnione, inteligentne i popularne, mimo %e obiektywnie nie ró%ni" si# w zakresie poziomu inteligencji, popularno$ci w gru-pie czy atrakcyjno$ci Þzycznej od osób o niskiej samooce-nie. Rzeczywiste ró%nice mi#dzy nimi dotycz" natomiast poziomu wytrwa o$ci i aktywno$ci. Okazuje si#, %e osoby o wysokiej samoocenie s" od osób o niskiej samoocenie bardziej wytrwa e, a tak%e podejmuj" wi#cej rozmaitych aktywno$ci, w tym cz#sto ryzykownych (Baumeister, Smart i Boden, 1996). Rezultaty te s" zgodne z wcze$niej przytoczonymi danymi dotycz"cymi zwi"zku samooceny z przekonaniem o w asnej skuteczno$ci i wewn#trznym umiejscowieniem kontroli, które to zmienne równie% od-powiadaj" za poziom wytrwa o$ci i aktywno$ci.
Generalnie wi#c wyniki te pokazuj", %e samoocena przede wszystkim pozwala na przewidywanie kierunku afektywno$ci oraz poziomu aktywno$ci. Osoby o wyso-kiej samoocenie prze%ywaj" wi#cej pozytywnych emocji i s" bardziej aktywne oraz wytrwa e, za$ osoby o niskiej samoocenie prze%ywaj" wi#cej negatywnych emocji i wy-kazuj" mniejsz" aktywno$', a nawet postaw# unikow" wobec trudno$ci, wyzwa( i ryzyka. Ponadto osoby o
wy-sokiej samoocenie postrzegaj" siebie na wielu wymiarach funkcjonowania zadaniowego i spo ecznego bardziej po-zytywnie ni% osoby o niskiej samoocenie, mimo i% taki obraz siebie nie znajduje realnego potwierdzenia.
POLSKA ADAPTACJA SKALI Oryginalna wersja skali
Oryginalna wersja SES jest jedn" z najcz#$ciej u%ywa-nych skal samooceny (Anastazi i Urbina, 1999; Wylie, 1974). Zawdzi#cza to m.in. swojej prostocie oraz atwo-$ci u%ycia – badanie zajmuje tylko ok. 2–3 minut. Jest jedn" z nielicznych metod wysoko ocenionych w prze-gl"dzie dokonanym przez Blascovicha i Tomaka (1991). Doczeka a si# przek adów na co najmniej 28 j#zyków (Schmitt i Allik, 2005). Cz#sto stanowi kryterium oceny trafno$ci innych skal mierz"cych samoocen# lub dys-pozycje z ni" powi"zane (Blascovich i Tomaka, 1991). W Polsce skal# t# dotychczas stosowa o wielu badaczy, którzy pos ugiwali si# ró%nymi jej t umaczeniami, najcz#-$ciej sprawdzaj"c tylko jej rzetelno$'.
Skala Samooceny Rosenberga zbudowana jest z 10 twier dze(; wszystkie maj" charakter diagnostyczny. Osoba badana jest proszona owskazanie, w jakim stop-niu zgadza si# z ka%dym z nich. Odpowiedzi udziela si# na skali czterostopniowej, a w przyj#tej tu wersji mo%liwe do uzyskania wyniki mieszcz" si# w przedziale od 10 do 40 punktów.
Opracowanie polskiej wersji j zykowej
Skal# w uk adzie podanym przez The Morris Rosenberg Foundation (2006) przet umaczy o na j#zyk polski trzech niezale%nych t umaczy. Jako jedno z t umacze( przy-j# y$my wersprzy-j#, która „kr"%y a” wcze$niej w $rodowi-sku psychologicznym. Jej autorstwa, cho' jest przy-pisywane ró%nym osobom, nie da o si# jednoznacznie ustali'. Dodatkowo dokonano zalecanych m.in. przez Drwala (1995) przek adów z innych wersji j#zykowych – niemieckiej (Collani i Herzberg, 2003) oraz francuskiej (Chabrol i in., 2004). Przegl"d i porównanie wszystkich t umacze( wykaza y ich bardzo du%e podobie(stwo. Uzgodnion" wersj# polsk" poddano t umaczeniu zwrot-nemu przez czterech t umaczy. Pewne problemy y w przypadku twierdze( zawieraj"cych zwroty idioma-tyczne, co jednak jest do$' powszechne (por. Hornowska i Paluchowski, 2004). Ostatecznie zdecydowa y$my si# pozostawi' twierdzenia w wersji, która lepiej brzmi po polsku i oddaje istot# badanego konstruktu, na przyk ad: „Lubi# siebie” zamiast „Jestem pozytywnie nastawiony do siebie”, co by oby bardziej wierne orygina owi (I take
a positive attitude toward myself). Przek ad ten, jako
wer-sj# eksperymentaln", wykorzystywano w ró%nych bada-niach; niektóre z nich przedstawiono w cz#$ci dotycz"cej trafno$ci polskiej adaptacji.
Wersj" t" przebadano 27 osób dwuj#zycznych, studen-tów IV i V roku anglistyki. Wspó czynniki korelacji mi#-dzy wynikami wersji polskiej i angielskiej dla poszcze-gólnych twierdze( by y bardzo wysokie – waha y si# od 0,70 do 1. Rozk ady wyników dla poszczególnych twier-dze( w obu wersjach by y podobne. W przypadku %adne-go z twierdze( nie odnotowano istotnych statystycznie ró%nic mi#dzy wynikami uzyskanymi obiema wersjami testu.
W"a!ciwo!ci psychometryczne polskiej wersji skali
Wyniki w Skali Samooceny uzyskane w grupie 1120 osób w ró%nym wieku przedstawiono w Tabeli 11.*redni
wynik dla ca ej próby wyniós 29,49 (SD = 4,29) i jest nieznacznie ni%szy od $redniej obliczonej na podstawie danych zebranych w 53 krajach (M = 30,85) (Schmitt, i Alik, 2005). Mo%na wi#c stwierdzi', %e tak jak w wi#k-szo$ci krajów, przewa%aj"ca liczba badanych uzyskuje wyniki wy%sze ni% teoretyczny, $rodkowy punkt skali.
Rozk ad wyników SES dla ca ej próby (N = 1120) od-biega od rozk adu normalnego, co wykaza test Ko mo-gorowa-Smirnowa (z = 2,94; p < 0,001) (rysunek). Jedynie w grupie m odzie%y ma charakter rozk adu normalnego (z = 1,20; p = 0,11); w pozosta ych grupach wiekowych nie jest normalny (dla studentów z = 2,04; p < 0,001; dla doros ych z = 2,05; p < 0,001). Normalno$' rozk adu wy-ników uzyskanych w ca ej próbie zaburzaj" wysokie cz#-sto$ci dwóch wyników znajduj"cych si# poni%ej $redniej
Rozk ad wyników Skali Samooceny Rosenberga uzyska-nych w próbie walidacyjnej (N = 1120).
(wynik 27 i 28) i jednego powy%ej $redniej (wynik 30). Nie mo%na wi#c stwierdzi', %e brak normalno$ci rozk a-du jest efektem zdecydowanego przesuni#cia wyników w stron# warto$ci wysokich lub niskich.
W zwi"zku z takim charakterem rozk adu wyników dla porównania ró%nic mi#dzy kobietami i m#%czyznami oraz ró%nymi grupami wiekowymi zastosowano testy niepara-metryczne. Za pomoc" testu Kruskala-Wallisa ustalono, %e istnieje ró%nica w zakresie $rednich wyników SES pomi#dzy m odzie%" a osobami doros ymi (+² = 34,09;
p < 0,001), co oznacza, %e m odzie% ma istotnie ni%sz"
sa-moocen# ni% doro$li. Dzi#ki zastosowaniu testu Manna-Whitneya wykazano istnienie ró%nicy w zakresie w $red-nich wyników SES pomi#dzy kobietami a m#%czyznami (U = 135099,00; p < 0,01). Ujawni a ona, %e kobiety maj" ni%sz" samoocen# ni% m#%czy)ni (zob. Tabela 1).
Rzetelno!#
Warto$' wspó czynnika rzetelno$ci polskiej wersji me-tody (& Cronbacha) w ró%nych badanych grupach waha a si# od 0,81 do 0,83.Wynosi a odpowiednio: 0,81 dla grupy m odzie%y w wieku od 14 do 18 lat (N = 303; 183 kobiety, 120 m#%czyzn); 0,83 dla grupy studentów w wieku od 19 do 24 lat (N = 452; 288 kobiet, 164 m#%czyzn); 0,82 dla grupy doros ych (N = 365; 199 kobiet, 166 m#%czyzn).
Warto$' wspó czynnika podzia u po ówkowego Guttmana, okre$laj"cego rzetelno$' po ówkow" (dla twierdze( parzystych i nieparzystych), wynosi a 0,75, a wspó czynnika korelacji mi#dzypo ówkowej – 0,62. Stwierdzono równie% do$' satysfakcjonuj"c" stabilno$' narz#dzia. Grupa 161 osób doros ych badanych dwu-krotnie w odst#pie roku wype nia a Skal# Samooceny umieszczon" w serii innych narz#dzi. Warto$' wspó -czynnika korelacji pomi#dzy obydwoma pomiarami by a istotna, cho' umiarkowana i wynosi a 0,50 (p < 0,001). Stabilno$' oceniana w odst#pie tygodnia w grupie 35 stu-dentów w wieku 20–27 lat wynosi a 0,83 (p < 0,001).
Trafno!#
W ramach dokonanej przez nas adaptacji SES spraw-dza y$my jej trafno$' teoretyczn", kieruj"c si# tym, jak rozumiej" ten rodzaj trafno$ci Cronbach i Meehl (1955) oraz Brzezi(ski (1996). Wedle tego rozumienia obejmuje ona zarówno trafno$' czynnikow", jak i trafno$' zbie%n" i ró%nicow", trafno$' tre$ciow" oraz trafno$' kryterialn" (Brzezi(ski, 1996).
Trafno!" czynnikowa
Trafno$' teoretyczn" skal bada si# m.in. na podstawie analizy ich struktury czynnikowej (Brzezi(ski, 1996). Analizy oryginalnej wersji skali w wi#kszo$ci przy-padków ujawnia y jej jednoczynnikow" struktur# (np. Kinnunen, Feldt i Mauno, 2003), potwierdzan" niezale%-nie od wersji j#zykowej oraz kraju, w którym przeprowa-dzono badania (Schmitt i Allik, 2005). Je$li odkrywano struktur# dwuczynnikow", to najcz#$ciej sk ada y si# na ni" dwa wymiary grupuj"ce twierdzenia pozytywne i ne-gatywne (Schmitt i Allik, 2005).
W celu ustalenia wewn#trznej struktury polskiej wer-sji Skali Samooceny Rosenberga przeprowadzono dwa rodzaje analiz czynnikowych: eksploracyjn" oraz kon-Þrmacyjn". Obu analiz dokonano na dwóch oddzielnych grupach, które losowo wybrano z ca ej próby 1120 osób.
Eksploracyjn" analiz# czynnikow" Skali Samooceny przeprowadzono metod" g ównych sk adowych z rotacj" Oblimin (delta = 0) i normalizacj" Kaisera, przy wyko-rzystaniu wyników wylosowanej grupy 334 kobiet i 226 m#%czyzn (N = 560) w wieku od 14 do 55 lat (Me = 22,00). Analiza wykaza a, %e struktur# skali tworz" dwa czynniki grupuj"ce twierdzenia pozytywne i negatywne. !adunki czynnikowe twierdze( pozytywnych aduj"cych pierwszy czynnik (1, 2 i 4) przyjmowa y warto$ci z przedzia u od 0,69 do 0,80. Twierdzenia negatywne (3, 8, 9 i 10) ado-wa y drugi czynnik, a ich adunki czynnikowe zawiera y si# w przedziale od 0,56 do 0,83. Trzy twierdzenia skali (5, 6 i 7) w zbli%onym stopniu aduj" oba czynniki. Ich a-dunki czynnikowe zawieraj" si# w przedziale od 0,51 do 0,67 (Tabela 2). Eksploracyjna analiza czynnikowa SES przeprowadzona na drugiej wylosowanej cz#$ci badanej populacji (N = 560; 334 kobiety, 226 m#%czyzn w wieku od 15 do 55 lat) metod" Oblimin z normalizacj" Kaisera ukaza a analogiczn" dwuczynnikow" struktur# skali. Czynniki tak samo grupuj" twierdzenia pozytywne (1, 2 i 4) i negatywne (3, 8, 9 i 10). Twierdzenia 5, 6 i 7 aduj" oba czynniki w zbli%onym stopniu.
Aby zweryÞkowa' trafno$' uzyskanej struktury czyn-nikowej na drugiej z wylosowanych cz#$ci danych (po-chodz"cych od 561 osób w wieku od 15 do 55 lat, w tym 335 kobiet i 226 m#%czyzn), przeprowadzono
konÞrma-Tabela 1.
*rednie i odchylenia standardowe wyników Skali Samooceny dla trzech grup wiekowych: m odzie%y, studentów i doro-s ych oraz dla kobiet i m#%czyzn
Grupy N M SD M odzie% 15–18 lat 0303 28,24 4,46 Studenci 19–24 lata 0452 29,83 4,16 Doro$li 25–55 lat 0365 30,10 4,08 Kobiety 0669 29,19 4,28 M#%czy)ni 0451 29,94 4,26 !"cznie 1120 29,49 4,29
cyjn" analiz# czynnikow" dla siedmiu modeli za pomoc" programu Amos 6.0. Trzy podstawowe modele odzwier-ciedlaj" obecne w literaturze za o%enia o strukturze czyn-nikowej skali. Model 1 zak ada, %e wszystkie twierdzenia skali tworz" jeden czynnik. Model 2 – i% na struktur# skali sk adaj" si# dwa czynniki: jeden grupuj"cy twierdzenia sformu owane pozytywnie, drugi – negatywnie. Model 3 z kolei testuje tez#, %e skala zbudowana jest z dwóch czynników, odzwierciedlaj"cych ocen# w asnych kompe-tencji oraz lubienie siebie (Tafarodi i Milne, 2002).
Wska)niki dopasowania tych modeli wykaza y, %e %aden z nich nie oddaje w adekwatny sposób struktury skali (Tabela 3). Zarówno #2, jak i mniej restrykcyjne, ale za to lepiej odzwierciedlaj"ce z o%ono$' posiada-nych daposiada-nych wska)niki dopasowania (Cudeck i Brown, 1983) uzyska y warto$ci niesatysfakcjonuj"ce. Wyniki te dyskonÞrmuj" model zak adaj"cy istnienie dwóch tre-$ciowo odmiennych czynników skali, zwi"zanych z oce-n" w asnych kompetencji i stosunkiem do w asnego Ja. Natomiast w przypadku modeli zak adaj"cych rozwi"za-nia dwuczynnikowe, oparte na wyró%nieniu czynników stworzonych z twierdze( sformu owanych pozytywnie i negatywnie, mo%liwe jest rozwa%enie ich ró%nych od-mian. Odmiany owych modeli mog" bowiem odzwier-ciedla' powi"zania mi#dzy twierdzeniami pozytywnymi i negatywnymi. Powi"zania te nie tyle mog" tworzy' dwa odmienne czynniki, co powstawa' na skutek arte-faktu metody, polegaj"cego na tym, %e w odniesieniu do obu rodzajów twierdze( odpowiada si# w podobny
spo-sób (response bias, response style). Je$li taka jest natura zwi"zków mi#dzy twierdzeniami pozytywnymi i nega-tywnymi, to uwzgl#dnienie korelacji mi#dzy wariancja-mi resztowywariancja-mi, obliczonywariancja-mi niezale%nie dla zwariancja-miennych odpowiadaj"cych twierdzeniom pozytywnie i negatywnie sformu owanym, powinno przynie$' znacz"c" popraw# dopasowania modeli. Zwi"zki mi#dzy b #dami mog" od-zwierciedla' w a$nie sposób odpowiadania, a nie fakt, i% tworz" one odr#bne czynniki. Metod" tak" pos u%y si# Marsh (1996) i wykaza , %e po uwzgl#dnieniu korelacji mi#dzy b #dami badanych zmiennych znacz"co wzra-sta poziom dopasowania danych do modeli – zarówno jedno-, jak i dwuczynnikowego. Jednak zdecydowanie najlepsze dopasowanie uzyska w jego badaniach model jednoczynnikowy.
Wzorem analiz Marsha zbudowa y$my cztery kolejne modele, z których jeden (Model 4) zak ada , %e osobno grupuj" si# twierdzenia sformu owane pozytywnie i ne-gatywnie, oraz uwzgl#dnia korelacje mi#dzy b #dami zmiennych odpowiadaj"cych twierdzeniom pozytyw-nie i negatywpozytyw-nie sformu owanym. Mia o to pozwoli' na sprawdzenie, czy dopasowania tego modelu nie zak óca ten sam sposób odpowiadania na obie grupy twierdze(. Kolejne trzy modele opiera y si# na za o%eniu o jedno-czynnikowej strukturze skali. Sprawdza y$my jednak, czy artefakt metody w takim samym stopniu dotyczy pozycji sformu owanych pozytywnie i negatywnie. St"d te% jeden model uwzgl#dnia korelacje reszt tylko pozy-cji sformu owanych pozytywnie (Model 5), drugi – tylko
Tabela 2.
Warto$ci adunków czynnikowych twierdze( polskiej wersji SES, uzyskane za pomoc" eksploracyjnej analizy czynnikowej (N = 561)
Tre$' twierdzenia !adunki czynnikowe
dla poszczególnych sk adowych
1 2
Uwa%am, %e jestem osob" warto$ciow" przynajmniej w takim samym stopniu co inni. R 0,80 0,28
Uwa%am, %e posiadam wiele pozytywnych cech. R 0,81 0,36
Ogólnie bior"c jestem sk onny(a) s"dzi', %e nie wiedzie mi si#. 0,30 0,63 PotraÞ# robi' ró%ne rzeczy tak dobrze, jak wi#kszo$' innych ludzi. R 0,69 0,21
Uwa%am, %e nie mam wielu powodów, aby by' z siebie dumnym. 0,51 0,54
Lubi# siebie. R 0,67 0,51
Ogólnie rzecz bior"c jestem z siebie zadowolony(a). R 0,65 0,57
Chcia bym (chcia abym) mie' wi#cej szacunku dla samego(ej) siebie. 0,18 0,56
Czasami czuj# si# bezu%yteczny(a). 0,35 0,83
Niekiedy uwa%am, %e jestem do niczego. 0,34 0,79
negatywnie (Model 6), trzeci za$ zarówno pozytywnie, jak i negatywnie (Model 7). Wyniki analiz wykaza y do$' dobre dopasowanie do danych Modelu 7, zak adaj"cego jednoczynnikowe rozwi"zanie i jednocze$nie uwzgl#d-niaj"cego istnienie tendencji do odpowiadania w podobny sposób na pozycje sformu owane pozytywnie i negatyw-nie. Jednak lepiej dopasowany okaza si# Model 4, grupu-j"cy twierdzenia sformu owane pozytywnie i negatywnie i uwzgl#dniaj"cy przy tym jednorodno$' sposobu odpo-wiadania w odniesieniu do tych dwóch grup twierdze(. Ow" tendencyjno$' odpowiedzi zale%n" od sformu owa-nia twierdzeowa-nia mo%na uzna' za jeden z b #dów pomia-ru, wyst#puj"cy przy zastosowaniu tej skali (por. Schmitt i Allik, 2005).
Trafno!" zbie$na i ró$nicowa
Trafno$' zbie%n" okre$lano na podstawie zwi"zków SES z innymi testami mierz"cymi w za o%eniu poziom samooceny. Trudno$' sprawia ustalenie trafno$ci
ró%ni-cowej skal mierz"cych samoocen#, poniewa% z natury poziom samooceny wi"%e si# z ró%nymi obszarami funk-cjonowania cz owieka i trudno okre$li' te, na które nie powinna wp ywa' i z którymi nie powinna by' zwi"za-na. Generalnie wyniki bada( z wykorzystaniem opisanej przez nas polskiej adaptacji Skali Samooceny Rosenberga potwierdzaj" jej wysok" trafno$' zbie%n" (por. Tabela 4, w której przedstawiono uwzgl#dnione zmienne i metody ich pomiaru, wielko$' badanych prób oraz warto$' kore-lacji z SES). Wi"%e si# ona w znacznym stopniu z Inwen-tarzem Poczucia W asnej Warto$ci Coopersmitha (CSEI) (Ole$ i in., 2002), Skal" Samoopisu Dymkowskiego oraz Skal" Samooceny Asertywno$ci (!ozi(ska, 2005). Okaza o si# tak%e (Deja, 2006), %e wyst#puj" zwi"z-ki mi#dzy wynikami SES a wynikami uzyszwi"z-kiwanymi w Skali Pró%no$ci, mierz"cej aprobat# w asnej cielesno$ci i estetyzm, oraz Skali Samowystarczalno$ci, ujmuj"cej przekonanie o w asnej niezale%no$ci, indywidualizmie i sukcesie. Obie te skale s" sk adowymi Kwestionariusza
Tabela 3.
Wyniki konÞrmacyjnej analizy czynnikowej przeprowadzonej na polskiej wersji SES (N = 561). Podsumowania dla modeli
Modele #2 df p < RMSEAa GFIb NFIc CFId
Model 1 479,33 35 0,001 0,15 0,83 0,75 0,76 Model 2 245,29 34 0,001 0,11 0,91 0,87 0,89 Model 3 419,24 34 0,001 0,14 0,85 0,78 0,79 Model 4 020,92 16 0,180 0,02 0,99 0,99 0,99 Model 5 108,60 26 0,001 0,07 0,96 0,94 0,96 Model 6 223,65 26 0,001 0,12 0,92 0,88 0,89 Model 7 035,32 17 0,010 0,04 0,46 0,98 0,99
a Root Mean Square Error of Approximation; b Goodness of Fit Index; c Bentler-Bonett Normed Fit Index; d Comparative Fit Index
Tabela 4.
Korelacje polskiej wersji SES Rosenberga ze skalami mierz"cymi ró%ne aspekty Ja – samoocen#, samowiedz# lub samoak-ceptacj#
Zmienne i metody ich pomiaru Grupa badana Korelacje z SES
Poczucie w asnej warto$ci
– Inwentarz Poczucia W asnej Warto$ci Coopersmitha (CSEI)
dzieci w wieku 11–12 lat,
N = 41 (Ole$ i in., 2002) r = 0,58***
Samoopis
– Skala Samoopisu
doro$li, N = 123 (!ozi(ska, 2005) r = 0,44*** Asertywno$'
– Skala Samooceny Asertywno$ci
doro$li, N = 123 (!ozi(ska, 2005) r = 0,47*** Narcyzm – Kwestionariusz Osobowo$ci Narcystycznej (NPI)
Skala Pró%no$ci Skala Samowystarczalno$ci doro$li, N = 70 (Deja, 2006) r = 0,37*** r = 0,35*** ** p < 0,01; *** p < 0,001
Osobowo$ci Narcystycznej (NPI) Raskina i Halla (Ba-zi(ska i Drat-Ruszczak, 2000). Nie stwierdzono istotnych powi"za( SES z dwiema pozosta ymi skalami NPI: Skal" Domagania si# Podziwu oraz Skal" Przywództwa (Deja, 2006). O ile wi#c Skala Samooceny ujmuje w pewnym stopniu narcystyczn" „mi o$' do siebie” i przekonanie o w asnej wysokiej kompetencji, to nie odzwierciedla potrzeby bycia zauwa%anym, podziwianym oraz prze-konania o w asnym wp ywie na innych, co jest zgodne z koncepcj" Rosenberga i w pewnym sensie $wiadczy o trafno$ci ró%nicowej skali.
Trafno!" kryterialna
Aspekt kryterialny trafno$ci teoretycznej okre$lono na podstawie analizy zwi"zków SES z narz#dziami mierz"-cymi zmienne, które teoretycznie powinny korelowa' z samoocen" ze wzgl#du na podobie(stwo tre$ciowe lub te% z racji zak adanych w teorii funkcji samooceny. Nie ma, niestety, %adnego kryterium obiektywnego, z
któ-rym mo%na by porówna' wyniki w samoopisowych ska-lach samooceny (por. Baumeister i in., 2003; Rosenberg, 1965). Samoocena z samej swej natury jest konstruktem subiektywnym; odnosi si# do tego, jak osoba my$li o so-bie i ocenia sieso-bie.
Trafno$' kryterialn" okre$la y$my na podstawie zwi"z-ków mi#dzy wynikami osób badanych uzyskanymi w polskiej wersji SES i w skalach mierz"cych funkcjono-wanie emocjonalne, spo eczne i zadaniowe. Ze wzgl#du na to, %e elementem samooceny jest afekt odniesiony do w asnej osoby, powinna ona korelowa' z innymi dyspo-zycjami emocjonalnymi (por. Tabela 5, w której przedsta-wiono wyniki bada( dotycz"cych trafno$ci kryterialnej okre$lanej na podstawie korelacji SES z miarami funk-cjonowania emocjonalnego). Zwi"zki oryginalnej wersji SES z miarami depresyjno$ci i neurotyczno$ci ujawni y wcze$niej przytoczone badania (Judge i in., 2002; Watson i in., 2002). W badaniach polskich odnotowano równie% ujemne korelacje mi#dzy wynikami SES a wynikami
Tabela 5.
Korelacje polskiej wersji SES Rosenberga ze skalami mierz"cymi funkcjonowanie emocjonalne
Zmienne i metody ich pomiaru Grupa badana Korelacje z SES
L#k jako cecha – Skala STPI doro$li, N = 108 (!aguna i B"k, 2007) studenci, N = 50 (Kuczy(ska, 2006) studenci, N = 50 (Grzesiak, 2005) r = –0,51*** r = –0,60*** r = –0,77*** L#k jako stan
– State-Trait Personality Inventory (STPI)
studenci, N = 50 (Grzesiak, 2005) r = –0,57*** Z o$' jako cecha
– Skala BTPI
doro$li, N = 108 (!aguna i B"k, 2007) studenci, N = 50 (Grzesiak, 2005)
r = –0,27*** r = –0,50*** Z o$' jako stan
– State-Trait Personality Inventory (STPI)
studenci, N = 50 (Grzesiak, 2005) r = –0,56*** Ciekawo$' jako cecha
– Skala STPI doro$li, N = 108 (!aguna i B"k, 2007) studenci, N = 50 (Kuczy(ska, 2006) studenci, N = 50 (Grzesiak, 2005) r = 0,33*** r = 0,41*** r = 0,55*** Ciekawo$' jako stan
– State-Trait Personality Inventory (STPI)
studenci, N = 50 (Grzesiak, 2005) r = 0,47*** Depresja
– Skala Samooceny Depresji (DSRS) – Inwentarz Depresji Dzieci#cej (CDI) – Skala Pesymizmu (HPLS)
jako cecha – Skala TPI
jako stan – Skala STPI
dzieci w wieku 11–12 lat, N = 41 (Ole$ i in., 2002)
doro$li, N = 108 (!aguna i B"k, 2007) studenci, N = 50 (Kuczy(ska, 2006) studenci, N = 50 (Grzesiak, 2005) studenci, N = 50 (Grzesiak, 2005) r = –0,61*** r = –0,65*** r = –0,55*** r = –0,48*** r = –0,48*** r = –0,68*** r = –0,50*** Reaktywno$' emocjonalna – Kwestionariusz temperamentu (FCZ-KT) studenci, N = 55 (Lachowicz-Tabaczek, 2006) r = –0,47*** Uczucia odzwierciedlaj"ce umacnianie siebie
– Metoda Konfrontacji z Sob"
studenci, N = 50 (Kuczy(ska, 2006}. r = 0,55*** * p < 0,05; ** p < 0,01; *** < 0,001
Skali Samooceny Depresji (DSRS) Birlesona, Inwentarza Depresji Dzieci#cej (CDI) Kovacs i Skali Pesymizmu (HPLS) Kazdina (Ole$ i in., 2002). W tych samych bada-niach ustalono tak%e, %e wy%sze poczucie w asnej warto-$ci wi"%e si# z ni%szym poziomem depresji i pesymizmu. Wyniki bada( Lachowicz-Tabaczek (2006) wskazuj", %e samoocena globalna mierzona skal" Rosenberga wy-ra)nie koreluje z reaktywno$ci" emocjonaln", mierzon" za pomoc" inwentarza FCZ-KT Zawadzkiego i Strelaua (1997). Wiadomo z kolei, %e reaktywno$' emocjonalna ujawnia zarówno poziom wra%liwo$ci, jak i odporno$ci emocjonalnej. Tak wi#c mo%na uzna', i% wynik ten $wiad-czy o tym, %e osoby z nisk" samoocen" b#d" prze%ywa y wi#cej negatywnych emocji i w wi#kszym nat#%eniu ni% osoby z samoocen" wysok".
Potwierdzaj" to rezultaty bada( !aguny i B"ka (2007), które wykaza y, %e poziom samooceny mierzonej ska-l" Rosenberga jest ujemnie powi"zany z gotowo$ci" do prze%ywania emocji negatywnych, a dodatnio z gotowo-$ci" do odczuwania ciekawo$ci. Do pomiaru emocji jako cechy wykorzystano skal# TPI, b#d"c" cz#$ci" State-Trait Personality Inventory (STPI) Spielbergera (Spielberger i Reheiser, 2003). W badaniu tym zaobserwowano silne ujemne zwi"zki mi#dzy poziomem samooceny a l#kiem, depresj" i z o$ci". Korelacja z ciekawo$ci", motywuj"c" zachowania eksploracyjne, by a równie% znacz"ca, ale
dodatnia. Stwierdzono tak%e, %e l#k i depresja s" dobrymi predyktorami poziomu samooceny, w wi#kszym stopniu pozwalaj"c na przewidywanie uogólnionej samooceny ni% inne bardziej specyÞczne przekonania na temat Ja, takie jak przekonanie o skuteczno$ci czy nadzieja na suk-ces. Podobne wyniki uzyskano w badaniu Kuczy(skiej (2006), w którym ujawniono te% istotny zwi"zek pozio-mu samooceny z uczuciami odzwierciedlaj"cymi umac-nianie siebie, mierzonymi Metod" Konfrontacji z Sob" Hermansa (Hermans i Hermans-Jansen, 2000).
Zgodnie z teori" Marka Leary’ego i jego wspó pra-cowników (Leary, Tambor, Terdal i Downs, 1995) samo-ocena, z jednej strony, jest rezultatem realnej akceptacji spo ecznej, realnego wykluczenia b"d) odrzucenia ecznego. Z drugiej strony, odzwierciedla subiektywne przekonania o prawdopodobnych reakcjach innych ludzi: akceptuj"cych lub odrzucaj"cych. Skutkiem akceptacji spo ecznej jest wysoka samoocena, niska za$ powstaje w wyniku odrzucenia i wykluczenia spo ecznego (Leary i in., 1995). Wyniki bada( z u%yciem polskiej wersji SES Rosenberga s" zgodne z przewidywaniami Leary’ego, poniewa% wskazuj" na zwi"zki samooceny z poziomem funkcjonowania spo ecznego (por. Tabela 6). W badaniach Dzwonkowskiej (2003) samoocena ogólna mierzona SES by a ujemne skorelowana z nie$mia o$ci" jako dyspozy-cj", mierzon" Skal" Nie$mia o$ci (CBSS) Cheeka i Bussa
Tabela 6.
Korelacje polskiej wersji SES Rosenberga ze skalami mierz"cymi funkcjonowanie spo eczne oraz wykonawcze aspekty Ja
Zmienne i metody ich pomiaru Grupa badana Korelacje z SES
Funkcjonowanie spo eczne
– Kwestionariusz Kompetencji Spo ecznych (KKS)
studenci, N = 109 (Jarosz i Wiechetek, 2006) r = 0,54*** Nie$mia o$' jako cecha
– Skala Nie$mia o$ci (CBSS)
doro$li, N = 268 (Dzwonkowska, 2003) r = –0,43*** Towarzysko$' jako cecha
– Skala Towarzysko$ci
doro$li, N = 268 (Dzwonkowska, 2002) r = –0,53*** Poczucie osamotnienia
– Skala Osamotnienia (LSC)
dzieci w wieku 11–12 lat, N = 41 (Ole$ i in., 2002) r = –0,57*** Umiejscowienie kontroli
– Kwestionariusz do Pomiaru Poczucia Kontroli Delta
studenci, N = 78 (Lachowicz-Tabaczek i *nieci(ska, 2006)
r = 0,56*** Przekonanie o w asnej skuteczno$ci
– Skala Uogólnionej W asnej Skuteczno$ci (GSES)
osoby bezrobotne, N =332 (!aguna, 2006a) studenci, N = 78 (Lachowicz-Tabaczek i *nieci(ska, 2006)
r = 0,50*** r = 0,65*** Optymizm
– Test Orientacji ,yciowej (LOT-R)
doro$li, N = 378 (!aguna, 2006b) r = 0,49*** Nadzieja na sukces
– Kwestionariuszu Nadziei na Sukces (KNS)
osoby bezrobotne, N = 332 (!aguna i in., 2005) studenci, N = 109 (Jarosz i Wiechetek, 2006)
r = 0,49*** r = 0,57*** Nadzieja podstawowa
– Kwestionariusz Nadziei Podstawowej (BHI-12)
doro$li, N = 378 (!aguna, 2006b) r = 0,49*** ** p < 0,01; *** p < 0,001
(1981). Zale%no$' pomi#dzy samoocen" a nie$mia o$ci" potwierdzono w kolejnych badaniach, w których uczest-niczy y osoby pracuj"ce i bezrobotne (Dzwonkowska, 2005). Wyniki ich wykaza y, %e nie$mia o$' jest predyk-torem niskiej samooceny bez wzgl#du na status zatrud-nienia osób badanych.
Inn" zmienn" osobowo$ciow", która wi"%e si# z ilo-$ci" i jakoilo-$ci" relacji interpersonalnych, jest towa-rzysko$'. Zmienna ta by a mierzona za pomoc" Skali Towarzysko$ci (Cheek i Buss, 1981) i okaza a si# mie' silny zwi"zek z samoocen": osoby ma o towarzyskie uzyskiwa y ni%sze wska)niki w SES ni% osoby w wyso-kim stopniu towarzyskie (Dzwonkowska, 2002). Skal# Samooceny Rosenberga u%yto tak%e jako jedno z narz#-dzi w badaniach nad poczuciem osamotnienia u narz#-dzieci (Ole$, 2006). Osamotnienie – subiektywnie prze%ywane negatywne stany emocjonalne zwi"zane z brakiem sa-tysfakcji w relacjach z innymi – mo%e by' powi"zane m.in. ze stanami depresyjnymi oraz obni%on" samoocen". W badaniach przeprowadzonych na grupie dzieci w wie-ku 11–12 lat stwierdzono, %e dzieci z wysokim poczu-ciem osamotnienia – w porównaniu z dzie'mi o niskim poczuciu osamotnienia – osi"gaj" istotnie ni%sze wyniki w Skali Samooceny (LSC) Ashera. Odnotowano tak%e istotne ujemne korelacje mi#dzy poziomem samooce-ny a poczuciem osamotnienia (Ole$ i in., 2002). Wyniki Skali Samooceny wykazuj" równie% dodatni" korelacj# z wynikami Kwestionariusza Kompetencji Spo ecznych Matczak (2001), ujmuj"cego efektywno$' funkcjonowa-nia w trzech typach sytuacji spo ecznych: relacjach in-tymnych, w sytuacjach ekspozycji spo ecznej oraz sytu-acjach wymagaj"cych asertywno$ci (Jarosz i Wiechetek, 2006).
Samoocena mierzona oryginaln" wersj" skali Rosenberga by a silnie zwi"zana z dyspozycjami od-zwierciedlaj"cymi wykonawcze aspekty Ja – poczuciem kontroli, sprawstwa i optymizmem. W naszych badaniach tak%e sprawdza y$my zwi"zki SES z tymi zmiennymi. Podobnie jak w badaniach ameryka(skich zaobserwowa-no silny zwi"zek samooceny z umiejscowieniem kontro-li, tu mierzonym za pomoc" Kwestionariusza do Pomiaru Poczucia Kontroli Delta autorstwa Drwala. Okaza o si#, %e wysokiej samoocenie towarzyszy wewn#trzne umiej-scowienie kontroli, a samoocenie niskiej – zewn#trzne (Lachowicz-Tabaczek i *nieci(ska, 2006). W zgodzie z rezultatami bada( z wykorzystaniem oryginalnej wer-sji skali by y dane uzyskane przez !agun# (2006b), które ujawni y wysok" korelacj# samooceny mierzo-nej polsk" wersj" SES z wynikami Skali Uogólniomierzo-nej W asnej Skuteczno$ci (GSES) Schwarzera, Jerusalema i Juczy(skiego (!aguna, 2006a). Równie siln" korelacj#
mi#dzy tymi zmiennymi zaobserwowano w badaniach Lachowicz-Tabaczek i *nieci(skiej (2006). Ogólna sa-moocena okaza a si# te% mie' zwi"zek (cho' nieco s ab-szy) z przekonaniem o w asnej skuteczno$ci w w#%szej dziedzinie – skuteczno$ci przedsi#biorczej mierzonej za pomoc" Skali Skuteczno$ci Przedsi#biorczej (!aguna, 2006b).
Tak%e poziom optymizmu, okre$lany za pomoc" Testu Orientacji ,yciowej (LOT-R) Scheiera, Carvera i Bridges w polskiej adaptacji Poprawy i Juczy(skiego (Juczy(ski, 2001), dodatnio koreluje z samoocen" w uj#ciu skali Rosenberga (!aguna, 2006b). Inn" zmienn", która zgod-nie z oczekiwaniami wykazuje zwi"zek z poziomem sa-mooceny, jest nadzieja na sukces. Snyder (2002) deÞniuje j" jako pozytywny stan motywacyjny, oparty na wzajem-nie powi"zanych ze sob" przekonaniach o silnej woli oraz umiej#tno$ci znajdowania rozwi"za( i planowania dróg do osi"gni#cia celu. Wynik ogólny w Kwestiona-riuszu Nadziei na Sukces (KNS) (!aguna, Trzebi(ski i Zi#ba, 2005) w badaniu osób bezrobotnych istotnie ko-reluje z wynikami Skali Samooceny. Równie% nadzieja rozumiana jako prze$wiadczenie jednostki o sensowno$ci otaczaj"cego j" $wiata i jego przychylno$ci wobec ludzi – tzw. nadzieja podstawowa (Trzebi(ski i Zi#ba, 2003), mierzona Kwestionariuszem Nadziei Podstawowej (BHI-12) – wykazuje dodatni zwi"zek z poziomem samooceny (!aguna, 2006b). Z dotychczasowych bada( (Trzebi(ski i Zi#ba, 2004) wynika, %e osoby o wysokim poziomie na-dziei podstawowej atwiej adaptuj" si# do sytuacji trud-nych, w sytuacji straty s" w wi#kszym stopniu gotowe do anga%owania si# w budow# nowego adu, cz#$ciej reagu-j" na sytuacje trudne konstruktywnym, d ugookresowym rozwojem osobowo$ci. Przekonanie o sensowno$ci zda-rze(, zaufanie do $wiata i ludzi s" wi#c powi"zane z po-ziomem poczucia w asnej warto$ci.
Generalnie mo%na wi#c zatem stwierdzi', %e SES wy-kazuje przewidywane zwi"zki ze skalami mierz"cymi dyspozycje emocjonalne oraz aspekty funkcjonowania zadaniowego i spo ecznego, co potwierdza trafno$' kry-terialn" tego narz#dzia.
Podsumowanie
W wielu krajach SES z powodzeniem u%ywano do badania m odzie%y, studentów, osób doros ych oraz star-szych, zarówno ludzi zdrowych, jak i pacjentów psy-chiatrycznych (Baumeister i in., 2003). W Polsce ekspe-rymentalna wersja metody by a stosowana w badaniach prowadzonych w$ród m odzie%y, studentów, osób doro-s ych z ró%nych grup zawodowych. Analiza wyników ba-da( z wykorzystaniem polskiej wersji Skali Samooceny Rosenberga prowadzi do wniosku, %e dobrze mierzy ona
si # przekonania o w asnej warto$ci i diagnozuje wa%ny aspekt koncepcji Ja.
Badania walidacyjne wykaza y, %e polska wersja tej skali jest narz#dziem rzetelnym, o potwierdzonej traf-no$ci teoretycznej. Udowodniono ponadto, %e wystar-czaj"co wysoko koreluje z innymi skalami mierz"cymi poziom samooceny. Kryterialny aspekt trafno$ci obrazu-j" zaprezentowane przez nas wyniki bada(, $wiadcz"ce o tym, i% poziom samooceny mierzony polsk" wersj" SES pozwala przewidywa' zarówno funkcjonowanie emocjo-nalne i spo eczne, jak i pewne aspekty zadaniowego na-stawienia jednostki. Diagnozowane za pomoc" polskiego odpowiednika skali osoby o wysokiej samoocenie okazu-j" si# – w porównaniu z badanymi o niskiej samoocenie – prze%ywa' mniej negatywnych emocji, w tym przede wszystkim l#ku, smutku i depresji. Ponadto s" aktyw-ne i sprawniejsze spo ecznie, a tak%e wykazuj" wy%szy poziom dyspozycji sprzyjaj"cych efektywnej realizacji zada(. Wyniki uzyskane przy zastosowaniu polskiego odpowiednika SES s" pod tym wzgl#dem zgodne z rezul-tatami bada(, w których pos u%ono si# oryginaln" wersj" tego narz#dzia.
Mamy nadziej#, %e dokonana przez nas adaptacja Skali Samooceny Rosenberga u atwi porównywanie wyników bada( nad samoocen" prowadzonych na gruncie polskim, a tak%e zwi#kszy mo%liwo$ci przeprowadzania bezpo-$rednich porówna( z rezultatami bada( z zastosowaniem oryginalnej wersji SES i innych jej adaptacji.
LITERATURA CYTOWANA
Adams, G. R., Ryan, B. A., Ketsetzis, M., Keating, L. (2000). Rule compliance and peer sociability: A study of family process, school-forced parent-child interactions, and chil-dren’s classroom behavior. Journal of Family Psychology, 14, 237–250.
Anastazi, A., Urbina, S. (1999). Testy psychologiczne. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Bachman, J. G., O’Malley, P. M. (1986). Self-concept, self-esteem, and educational experiences: The frog pond revisited (again). Journal of Personality and Social Psychology, 50, 35–46.
Battistich, V., Solomon, D., Delucchi, K. (1993). Interaction processes and student outcomes in cooperative learning groups. The Elementary School Journal, 94, 19–32.
Baumeister, R. F., Campbell, J. D., Krueger J. I., Vohs, K. D. (2003). Does high self-esteem cause better performance, interpersonal success, happiness, or healthier lifestyles?
Psychological Science in the Public Interest, 4, 1–44.
Baumeister, R. F., Smart, L., Boden, J. M. (1996). Relation of threatened egotism to violence and aggression: The dark side of self-esteem. Psychological Review, 103, 5–33.
Bazi(ska, R., Drat-Ruszczak, K. (2000). Struktura narcyzmu w polskiej adaptacji kwestionariusza NPI Raskina i Halla.
Czasopismo Psychologiczne, 6, 171–188.
Bishop, J. A., Inderbitzen, H. M. (1995). Peer acceptance and friendship: An investigation of their relation to self-esteem.
Journal of Early Adolescence, 15, 476–489.
Blascovich, J., Tomaka, J. (1991). Measures of self-esteem. W: J. P. Robinson, P. R. Shaver, L. S. Wrightsman (red.),
Measures of personality and social psychological attitudes. Volume 1: Measures of social psychological attitudes (s. 115–
–160). New York: Academic Press.
Brzezi(ski, J. (1996). Metodologia bada% psychologicznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Bushman, B. J., Baumeister, R. F. (1998). Threatened egotism, narcissism, self-esteem, and direct and displaced aggression: Does self-love or self-hate lead to violence? Journal of
Personality and Social Psychology, 75, 219–229.
Campbell, J. D., Fehr, B. A. (1990). Self-esteem and perceptions of conveyed impressions: Is negative affectivity associated with greater realism? Journal of Personality and Social
Psy-chology, 58, 122–133.
Chabrol, H., Carlin, E., Michaud, C., Rey, A., Cassan, D., Juillot, M., Rousseau, A., Callahan, S. (2004). Étude de l’échelle d’estime de soi de Rosenberg dans un échantillon de lycéens. Neuropsychiatrie de l’Enfance et de l’Adolescence,
52, 533–536.
Cheek, J. M, Buss, A. H. (1981). Shyness and sociability.
Journal of Personality and Social Psychology, 41, 330–339.
Collani, G., Herzberg, P. Y. (2003). Eine revidierte Fassung der deutschsprachigen Skala zum Selbstwertgefühl von Rosenberg. Zeitschrift für Differentielle und Diagnostische
Psychologie, 24, 3–7.
Cronbach, L. J., Meehl, P E. (1955). Construct validity in psychological tests. Psychological Bulletin, 52, 281–302. Cudeck, R., Browne, M. W. (1983). Cross-validation of
covariance structure. Multivariate Behavioral Research, 18, 147–167.
Deja, K. (2006). Narcyzm a postawy wobec pieni&dza. Nie-opublikowana praca proseminaryjna. Instytut Psychologii KUL, Lublin.
Diener, E., Diener, M. (1995). Cross-cultural correlates of life satisfaction and self-esteem. Journal of Personality and
Social Psychology, 68, 653–663.
Drwal, R. (1995). Problemy kulturowej adaptacji kwestionariu -szy osobowo$ci. W: R. Drwal (red.), Adaptacja
kwestionariu-szy osobowo!ci (s. 12–26). Warszawa: Wydawnictwo
Nau-kowe PWN.
Dymkowski, M. (1993). Poznawanie siebie. Warszawa: Wydaw-nictwo Instytutu Psychologii PAN.
Dzwonkowska, I. (2002). Relation of shyness and sociability to self-esteem and loneliness. Polish Psychological Bulletin, 33, 39–42.
Dzwonkowska, I. (2003). Nie$mia o$' i jej korelaty. Przegl&d
Psychologiczny, 46, 307–322.
Dzwonkowska, I. (2005). Bezrobocie „mniejszym z em”? Osoby nie$mia e w sytuacji pracy i bezrobocia. W: U. Jakubowska,
K. Skar%y(ska (red.), Demokracja w Polsce – do!wiadczanie
zmian (s. 323–334). Warszawa: Academica.
Furnham, A., Cheng, H. (2000). Lay theories of happiness.
Journal of Happiness Studies, 1, 227–246.
Grzesiak, E. (2005). Samoocena i obraz siebie a nasilenie
emocji wg modelu C. D. Spielbergera. Nieopublikowana
praca magisterska. Instytut Psychologii KUL, Lublin. Halamandaris, K. F., Power, K. G. (1997). Individual differences,
dysfunctional attitudes, and social support: A study of the psychosocial adjustment to university life of home students.
Personality and Individual Differences, 22, 93–104.
Hermans, H. J. M., Hermans-Jansen, E. (2000). Autonarracje:
tworzenie znacze% w psychoterapii. Warszawa: Pracownia
Testów Psychologicznych PTP.
Hornowska, E., Paluchowski, W. J. (2004). Kulturowa adap-tacja testów psychologicznych. W: J. Brzezi(ski (red.),
Metodologia bada% psychologicznych. Wybór tekstów
(s. 151–191). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Jarosz, M., Wiechetek, M. (2006). Religiozita a psychosociálne
premenné. Referat wyg oszony na konferencji „Religiozita a
osobnos-”, Bratys awa.
Juczy(ski, Z. (2001). Narz'dzia pomiaru w promocji i psychologii
zdrowia. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Judge, T. A., Erez, A., Bono, J. E., Thoresen, C. J. (2002). Are measures of self-esteem, neuroticism, locus of control, and generalized self-efÞcacy indicator of a common core construct? Journal of Personality and Social Psychology, 83, 693–710.
Kinnunen, U., Feldt, T., Mauno, S. (2003). Job insecurity and self-esteem: evidence from cross-lagged relations in 1-year longitudinal sample. Personality and Individual Differences,
35, 617–632.
Kuczy(ska, E. (2006). Badanie samooceny globalnej i samoocen
cz&stkowych. Nieopublikowana praca magisterska, Instytut
Psychologii KUL, Lublin.
Lachowicz-Tabaczek, K. (2006). Self-esteem as a monitor of
an individual’s emotional and energy resources. Referat
wyg oszony na „8th Annual Meeting of the European Social Cognition Network”, Pu tusk.
Lachowicz-Tabaczek, K., *nieci(ska, J. (2006). Samoocena jako monitor zasobów emocjonalnych i energetycznych jednostki. Referat wyg oszony na III Zje)dzie PSPS, Sopot.
Lakey, B., Tardiff, T. A., Drew, J. B. (1994). Negative social interactions: Assessment and relations to social support, cognition, and psychological distress. Journal of Social and
Clinical Psychology, 13, 42–62.
Leary, M. R., Tambor, E. S., Terdal, S. K., Downs, D. L. (1995). Self-esteem as an interpersonal monitor: The sociometer hypothesis. Journal of Personality and Social Psychology,
68, 3, 518–530.
Lucas, R. E., Diener, E., (1996). Discriminant validity of well-being measure. Journal of Personality and Social Psychology,
71, 616–628.
!aguna, M. (2006a). Ogólna samoocena czy przekonanie o sku-teczno$ci? Badania nad intencj" przedsi#biorcz". Przegl&d
Psychologiczny, 49, 259–274.
!aguna, M. (2006b). Skala Skuteczno$ci Przedsi#biorczej.
Rocz-niki Psychologiczne, 9, 107–128.
!aguna, M., B"k, W. (2007). Emocje i przekonania na temat ja. Dwa kierunki wyja$niania ich wzajemnych relacji. W: A. B achnio, A. Gózik (red.), Bli$ej emocji (s. 205–217). Lublin: Wydawnictwo KUL.
!aguna, M., Trzebi(ski, J., Zi#ba, M. (2005). Kwestionariusz
Nadziei na Sukces. Warszawa: Pracownia Testów
Psycho-logicznych PTP.
!ozi(ska, M. (2005). Rodzaje samooceny a poziom nie!mia o!ci
u osób zaanga$owanych i niezaanga$owanych w wolontariat.
Nieopublikowana praca magisterska. Uniwersytet Opolski. Marsh, H. W. (1996). Positive and negative global self-esteem:
A substantively meaningful distinction or artifactors? Journal
of Personality and Social Psychology, 70, 810–819.
Maruyama, G., Rubin, R. A., Kingsbury, G. G. (1981). Self-esteem and educational achievement: Independent constructs with common cause? Journal of Personality and Social
Psy-chology, 40, 962–975.
Matczak, A. (2001). Kwestionariusz Kompetencji Spo ecznych.
Podr'cznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych
PTP.
Ole$, M. (2006). Psychologiczna charakterystyka dzieci o wysokim i niskim poczuciu osamotnienia. Roczniki
Psycho-logiczne, 9, 121–140.
Ole$, M., Steuden, S., Klonowski, P., Chmielnicka-Kuter, E., Gajda, T., Puchalska-Wasyl, M., Sobol-Kwapi(ska, M. (2002). Metody badania jako$ci %ycia i psychospo ecznego funkcjonowania chorych z zaburzeniami widzenia. W: P. Ole$, S. Steuden, J. Toczo owski (red.), Jak !wiata mniej
widz'. Zaburzenia widzenia a jako!" $ycia (s. 51–68). Lublin:
Towarzystwo Naukowe KUL.
Paulhus, D. L. (1998). Interpersonal and intrapsychic adaptiveness of trait self-enhancement: A mixed blessing?
Journal of Personality and Social Psychology, 74, 1197–
–1208.
Pottenbaum, S. M., Keith, T. Z., Ehly, S. W. (1986). Is there a casual relation between self-concept and academic achievement? Journal of Educational Research, 79, 140– –144.
Rhodewald, F., Madrian, J. C., Cheney, S. (1998). Narcissism, self-knowledge organization, and emotional reactivity: The effect of daily experiences on self-esteem and affect.
Personality and Social Psychology Bulletin, 24, 75–87.
Rhodewald, F., Morf, C. C. (1995). Self and interpersonal correlates of the Narcissistic Personality Inventory: A review and new Þndings. Journal of Research in Personality, 29, 1–23.
Rosenberg, M. (1965). Society and adolescent self-image. New York: Princeton University Press.
Rosenberg, M. (1989). Society and adolescent self-image.
Revised edition. Middletown, CT: Wesleyan University
Press.
Schmitt, D. P., Allik, J. (2005). Simultaneous administration of the Rosenberg Self-Esteem Scale in 53 nations: Exploring the
universal and culture-speciÞc features of global self-esteem.
Journal of Personality and Social Psychology, 89, 623–642.
Sinha, R. R., Krueger, J. (1998). Idiographic self-evaluation and bias. Journal of Research in Personality, 32, 131–155. Snyder, C. R. (2002). Hope theory: rainbows in the mind.
Psychological Inquiry, 13, 249–275.
Spielberger, C. D., Reheiser, E. C. (2003). Measuring anxiety, anger, depression, and curiosity as emotional states and personality traits with the STAI, STAXI, and STPI. W: M. Hersen, M. J. Hilsenroth, D. L. Segal (red.), Comprehensive
handbook of psychological assessment. Volume 2: Personality assessment (s. 70–86). Hoboken: John Wiley & Sons.
Tafarodi, R. W., Milne, A. B. (2002). Decomposing global self-esteem. Journal of Personality, 70, 443–483.
The Morris Rosenberg Foundation (2006). The Rosenberg
Self-Esteem Scale. Strona dost#pna pod adresem: http://www.bsos.
umd.edu/socy/grad/socpsy_rosenberg.html Dane uzyskano: 4 marca 2006.
Trzebi(ski, J., Zi#ba, M. (2003). Kwestionariusz Nadziei
Pod-stawowej – BHI-12. Warszawa: Pracownia Testów
Psycho-logicznych PTP.
Trzebi(ski, J., Zi#ba, M. (2004). Basic hope as a world-view: an outline of a concept. Polish Psychological Bulletin, 2, 171–182.
Watson, D., Clark, L. A., Tellegen, A. (1988). Development and validation of brief measures of positive and negative affect: The PANAS scales. Journal of Personality and Social
Psychology, 54, 1063–1070.
Watson, D., Suls, J., Haig, J. (2002). Global self-esteem in relation to structural models of personality and affectivity.
Journal of Personality and Social Psychology, 83, 185–197.
Witley, B. E., Gridley, B. E. (1993). Sex role orientation, self-esteem and depression. Personality and Social Psychology
Bulletin, 19, 363–369.
Wylie, R. C. (1974). The self-concept. Lincoln: University of Nebraska Press.
Wylie, R. C. (1979). The self-concept. Volume 2: Theory and research on selected topic. Lincoln: University of Nebraska Press.
Zawadzki, B., Strelau, J. (1997). Formalna charakterystyka
zachowania – Kwestionariusz Temperamentu (FCZ-KT). r'cznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
The Rosenberg Self-Esteem Scale: Polish adaptation of the scale
Mariola !aguna
1• Kinga Lachowicz-Tabaczek
2• Irena Dzwonkowska
31 Institute of Psychology, John Paul II Catholic University of Lublin 2 Institute of Psychology, University of Wroc aw
3 Institute of Psychology, University of Opole
Abstract
Global self-esteem is typically deÞned as an attitude towards the self. The Rosenberg Self-Esteem Scale (SES) is a widely used instrument for measuring this construct. The objective of the present study was to conduct a psychometrically sound Polish adaptation of the scale. The research shows that the Polish version is highly reliable (Cronbach’s alpha 0.81–0.83), and theoretically valid instrument.
Key words: Morris Rosenberg Self-Esteem Scale, personality assessment, self-esteem Z o%ono: 16.01.2007
Z o%ono poprawiony tekst: 15.05.2007 Zaakceptowano do druku: 15.05.2007
