Finansowanie zakupu podręczników szkolnych w wybranych państwach
Dobromir Dziewulak
Funding for school textbooks in selected countries
This paper addresses the issue of funding the purchase of school textbooks in selected European countries. The author first examines basic definitions and concepts relating to the above mentioned issue. Next, he provides brief information about the sources of funding and how they are made available to students in obligatory education in the following coun- tries: Poland, Belgium, Croatia, Cyprus, Czech Republic, Finland, Germany, Greece, Island, Italy, the Netherlands, Spain and the United Kingdom.
Podstawowe pojęcia
Pomimo, że pojęcie podręcznika występuje często w litera- turze pedagogicznej, a zwłaszcza metodycznej, trudno jednak znaleźć jedną uniwersalną definicję tego określenia. Wynika to z faktu, że w praktyce dydaktycznej mamy do czynienia z różnymi odmianami podręcznika dla ucznia, studenta, kur- santa, słuchacza, praktykanta itp. – czyli książką dla odbiorcy o różnych potrzebach i oczekiwaniach, a nie z podręcznikiem w ogóle. Według Słownika języka polskiego podręcznik to książka zawierająca zbiór podstawowych wiadomości z za- kresu jakiejś nauki
1. Encyklopedia PWN definiuje podręcznik jako książkę przeznaczoną do celów dydaktycznych mającą charakter wykładu systematyzującego wiadomości z danej dziedziny wiedzy w zakresie dostosowanym do programu i na poziomie przygotowania odbiorcy. Podręcznikiem może być także zbiór tekstów dobranych metodycznie
2. Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku wśród wielu definicji, przyjmuje że podręcznik jest to specyficzna kategoria książki przeznaczo- na do celów edukacyjnych, zawierająca dokładnie określony przez program nauczania zakres i poziom treści kształcenia, spełniająca zgodne z wyznaczonymi funkcjami wymagania
1
Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 2006, s. 677.
2
Encyklopedia, PWN, Warszawa 2010, s. 791.
pedagogiczne, językowe i graficzne
3. W Wikipedii podręcznik szkolny definiowany jest jako książka przeznaczona dla ucz- nia, w której zawarty jest materiał nauczania, przedstawiony za pomocą tekstów, ilustracji i schematów.
Dla potrzeb niniejszego opracowania podręcznik rozumia- ny będzie jako książka przeznaczona dla celów edukacyjnych zgodna z obowiązującym szkolnym programem nauczania.
Opłaty za podręczniki w wybranych krajach
4Polska
W ustawie o systemie oświaty pojęcie podręcznika nie zostało zdefiniowane. Definicję podręcznika można wy- wieść z Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 czerwca 2012 r. w sprawie dopuszczania do użytku w szko-
3
Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. IV, Wydawnictwo Żak, Warszawa 2005, s. 462.
4
W artykule wykorzystano materiał EURYDICE (Sieć Informacji
o Edukacji w Europie) – „Podręczniki szkolne w Europie, publikacja
zatwierdzanie i finansowanie”, opracowanie Ministerstwa Edukacji
Narodowej RP oraz informacje dostępne na stronach internetowych
instytucji i organizacji zajmujących się zagadnieniem kształcenia za-
wodowego w państwach europejskich.
le programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręcz- ników (Dz.U. 2012 r. 752)
5. Wynika z niej, że podręcznik to pub- likacja, która zawiera usystematyzowaną prezentację wszyst- kich treści nauczania z zakresu danych zajęć edukacyjnych na danym etapie edukacyjnym, ujętych w podstawie programo- wej kształcenia ogólnego (§ 6 ust. 1 ww. rozporządzenia)
6.
W Polsce całkowite koszty zakupu podręczników szkolnych na wszystkich poziomach nauczania ponoszą rodzice. Mając świadomość tych dużych obciążeń wprowadzono ustawowy zapis zawarty w art. 22b ustawy o systemie oświaty, iż dyrektor szkoły jest obowiązany podejmować działania organizacyjne umożliwiające obrót używanymi podręcznikami na terenie szkoły. Jednocześnie dla potrzeb najuboższych rodzin funkcjo- nuje od lat system dotowania podręczników. W 2002 r. wpro- wadzono program Wyprawka szkolna umożliwiający częścio- wą refundację kosztów podręczników szkolnych, głównie na podstawie kryteriów dochodowych
7. W pierwszych latach funkcjonowania programu stosowne rozporządzenia Rady Mi- nistrów wydawano na podstawie ustawy o pomocy społecz- nej. Od 2005 r. stosowany jest art. 90u ust. 4 ustawy o systemie oświaty (Rozdział 8a: Pomoc materialna dla uczniów)
8. Środki przeznaczane na program Wyprawka szkolna systematycznie rosły, ale gwałtowny wzrost nastąpił po wprowadzeniu refor- my programowej i był związany z przewidywanym wzrostem cen podręczników (całkiem nowa oferta i brak rynku wtórne- go). Z informacji zamieszczonej na stronie Ministerstwa Edu- kacji Narodowej w 2008 r. na program Wyprawka szkolna prze- znaczono 50 mln zł, ale w następnych latach było to: w 2009 r.
104 000 mln zł, w 2010 r. – 103 mln zł, w 2011 r. – 115 mln zł, w 2012 r. – 128 mln zł, w 2013 r. – blisko 180 mln zł.
Belgia (francuskojęzyczna)
W Belgii francuskojęzycznej publikowaniem podręczników zajmują się prywatne wydawnictwa i to na zasadach komer- cyjnych. Jedynie materiały udostępniane przez Ministerstwo Edukacji w formie elektronicznej (internetowej) finansowa- ne są z budżetu państwa. Nie istnieje lista obowiązujących podręczników – szkoła ma swobodę wyboru najlepszych jej zdaniem tytułów lecz muszą one być zgodne z podstawą pro- gramową. Z uwagi na bogatą ofertę alternatywnych podręcz- ników, decydując się na zakup podręcznika zgodnie z podsta- wą programową szkoła uzyskuje zazwyczaj od państwa zwrot kosztów. W placówkach publicznych podręczniki przekazywa- ne są uczniom za darmo natomiast w szkołach niepublicznych dofinansowanych ze środków publicznych rodzice zobowią- zani są zaopatrzyć dzieci w materiały edukacyjne na własny koszt (istnieje również możliwość nabycia używanych pod- ręczników).
5
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20120000752.
6
Opinia merytoryczna do rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o systemie oświaty, druk 2075, ekspertyza Biura Analiz Sejmo- wych nr BAS-WASGiPU-167/14 z 3 lutego 2014 r.
7
https://www.men.gov.pl/index.php/wyprawka-szkolna/155- wyprawka-szkolna-2013.
8
http://www.prawo.vulcan.edu.pl/przegdok.asp?qdatprz=akt&
qplikid=1.
Chorwacja
W Chorwacji obowiązek finansowania podręczników roz- dzielony jest między rodziców i szkołę. Część podręczników kupują rodzice, ale część finansowana jest z budżetu pań- stwa – przede wszystkim są to podręczniki do nauki języka chorwackiego, matematyki i języków obcych w niższych kla- sach szkoły podstawowej oraz podręczniki do języków obcych w wyższych klasach szkoły podstawowej.
W pierwszej połowie roku kalendarzowego poprzedzają- cego dany rok szkolny (np. w kwietniu na rok szkolny rozpo- czynający się we wrześniu) ministerstwo publikuje listę pod- ręczników dopuszczonych do użytku szkolnego dla każdego szczebla edukacji. Na podstawie tego wykazu szkoły, korzysta- jąc z elektronicznego systemu, zgłaszają zapotrzebowanie na wybrany podręcznik podając liczbę osób, które zamierzają go zakupić. Po uzyskaniu tych informacji ministerstwo przystępu- je do rozmów z wydawcami negocjując cenę.
Cypr
Na Cyprze treść podręczników przygotowywana jest przez grupę ekspertów, nauczycieli i wykładowców akademickich z Ośrodka ds. Programów Szkolnych, działającego przy In- stytucie Pedagogiki. Publikowaniem materiałów zajmują się niezależne wydawnictwa, w tym również kilka wydawnictw międzynarodowych. Wyboru książek zamieszczanych na li- ście publikacji zatwierdzonych do użytku szkolnego dokonu- ją inspektorzy Instytutu Pedagogiki i komisja pod nadzorem Ministerstwa Edukacji i Kultury. Podczas oceny materiałów edukacyjnych uwzględniane są takie czynniki jak: zawartość merytoryczna, szata graficzna, poziom trudności oraz cena.
W przypadku większości przedmiotów w całym kraju obowią- zuje wskazany przez ministerstwo jeden podstawowy podręcz- nik. Nauczyciele mogą jednak posługiwać się dodatkowymi pomocami naukowymi spełniającymi wymagania cypryjskiego programu nauczania. Wszelkie koszty związane z wydawaniem podręczników pokrywane są z budżetu państwa. Uczniowie wszystkich szkół publicznych na Cyprze mają zagwarantowa- ne bezpłatne podręczniki, jednak niektóre z nich muszą zostać zwrócone placówkom edukacyjnym przed końcem roku szkol- nego. Dodatkowo uczniowie szkół podstawowych otrzymują darmowy zestaw artykułów papierniczych.
Czechy
W Czechach przygotowaniem materiału zawartego w pod- ręcznikach zajmują się niezależni autorzy, którzy następnie zgłaszają się do wybranego przez siebie wydawnictwa. Przyję- te do druku tytuły muszą zawierać treści zgodne z założeniami obowiązującej ustawy o szkolnictwie, ramowym programem nauczania oraz innymi regulacjami prawnymi. Wszelkie koszty związane z publikacją pokrywa wydawnictwo. Ministerstwo Szkolnictwa, Młodzieży i Sportu publikuje listę podręczników, które uzyskały zgodę na wykorzystanie w procesie dydaktycz- nym w szkole. Wybierając tytuły wymienione w spisie, szko- ła zazwyczaj uzyskuje zwrot kosztów zakupu podręczników.
Decyzję o użyciu konkretnych materiałów dydaktycznych
podejmuje dyrektor szkoły. Ponieważ w Czechach oferta pod-
ręczników jest zróżnicowana, w sprzedaży znajduje się wiele publikacji nieposiadających oficjalnego zatwierdzenia. Pomi- mo tego władze szkoły mają prawo wybrać taką pozycję pod warunkiem, że spełnia ona wszystkie wymagania wyszczegól- nione w programie nauczania. Koszty nabycia podręczników pokrywane są zazwyczaj z budżetu państwa. Szkoła otrzy- muje dotacje w limitowanej wysokości na zakup rekomen- dowanych podręczników. Uczniowie klas przygotowawczych i klas pierwszych dostają od państwa wyprawkę o wartości 200 CZK. Pozostałe koszty pokrywają rodzice. W przypadku uczniów ze szkół średnich, wszelkie wydatki związane z kup- nem podręczników ponoszą rodzice. Rodziny w trudnej sytu- acji materialnej, uczniowie niepełnosprawni oraz pochodzący z rodzin defaworyzowanych mogą otrzymać pomoc w postaci możliwości wypożyczenia podręczników ze szkoły.
Finlandia
W Finlandii znajduje się pięć głównych wydawnictw, które specjalizują się w sprzedaży podręczników. Wyjątek stanowią materiały dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjny- mi, dla dzieci imigrantów, uczniów posługujących się rzadki- mi językami obcymi oraz dla dzieci z mniejszości religijnych.
Zestaw podstawowych podręczników nie jest narzucany centralnie przez ministerstwo, dlatego też za ich zawartość merytoryczną odpowiedzialni są eksperci z zakresu różnych dziedzin nauki współpracujący z poszczególnymi domami wydawniczymi, nie zaś ministerstwo. Decyzję o doborze od- powiedniej publikacji podejmuje nauczyciel. Każde z wydaw- nictw oferuje kilka różnych tytułów z danej dziedziny, zatem jedynym wymogiem względem nauczyciela jest wybranie podręcznika zgodnego z wytycznymi szkoły, a tym samym z krajową podstawą programową i odpowiednim ustawo- dawstwem. Rodzice na ogół nie biorą udziału w podejmowa- niu decyzji o wyborze podręcznika. Nie ponoszą też żadnych kosztów związanych z kupnem podręczników dla uczniów szkoły podstawowej i gimnazjalnej. Ponadto dzieciom przy- sługuje darmowy zestaw artykułów papierniczych. Natomiast uczniowie szkoły średniej powinni nabyć niezbędne materiały we własnym zakresie lub wypożyczyć je ze szkoły.
Grecja
Zgodnie z ustawą z 2011 r. jednostką odpowiedzialną za publikację podręczników w Grecji jest Instytut Informatyki i Prasy – Diofantus (na rynku edukacyjnym nie funkcjonują żadne wydawnictwa międzynarodowe). Za treść materiałów dydaktycznych odpowiada Instytut Polityki Oświatowej pod- legły Ministerstwu Edukacji i Ministerstwu Kultury. Podręcz- niki są zatwierdzane i dopuszczane do użytku szkolnego na szczeblu centralnym. W całym kraju obowiązuje jeden zestaw podstawowych materiałów edukacyjnych. Do jednego przed- miotu obowiązuje jeden podręcznik. Wyjątek stanowią pod- ręczniki do nauczania języków obcych, jednakże muszą to być tytuły, które wcześniej znalazły się na ministerialnej liście podręczników zatwierdzonych do użytku szkolnego. Wszelkie wydatki związane z publikacją i dystrybucją podręczników po- krywane są z budżetu państwa. W szkołach prywatnych koszty zakupu podręczników pokrywają rodzice.
Hiszpania
Na hiszpańskim rynku podręczników obecne są krajowe i międzynarodowe wydawnictwa edukacyjne, przy czym po- zycje znajdujące się w ofercie tych pierwszych nie podlegają ocenie władz edukacyjnych. Wszelkie koszty związane z przygo- towaniem nowego podręcznika pokrywane są zazwyczaj przez wydawnictwa, choć zdarza się, że niektóre wspólnoty autono- miczne, posługujące się obok hiszpańskiego innym językiem urzędowym, wspierają finansowo publikacje materiałów dydak- tycznych w lokalnym języku. W Hiszpanii nie ma listy podręczni- ków zatwierdzonych do użytku w szkole. Nie ma też obowiązku korzystania z podręczników w procesie dydaktycznym, w związ- ku z tym w niektórych szkołach nie korzysta się z nich. Z uwagi na brak centralnej listy podręczników, wybór materiałów jest indywidualną sprawą każdej instytucji edukacyjnej. Ważne jest jednak, aby książki spełniały ogólne założenia podstaw progra- mowych przeznaczonych dla ucznia w danym wieku. Wyboru podręczników dokonują nauczyciele na podstawie rekomenda- cji instytucji i podmiotów doradczych (np. rady szkoły).
Wszelkie wydatki z związane z zakupem podręczników ponoszą rodzice lub prawni opiekunowie dziecka. Uczniowie pochodzący z rodzin społecznie i ekonomicznie defaworyzo- wanych obejmowani są szkolnym programem wypożyczania materiałów edukacyjnych. Władze edukacyjne wspólnot auto- nomicznych wspierają takie rodziny poprzez system dofinan- sowania zakupu podręczników. W niektórych wspólnotach, np. w Estremadurze, wypożyczone podręczniki uznawane są za obowiązujące przez okres co najmniej 4 lat.
Holandia
Większość wydawnictw naukowych w Holandii oferuje pod- ręczniki opracowane na podstawie różnych metod nauczania, dlatego też odpowiedzialność za wartość merytoryczną mate- riału dydaktycznego spoczywa na samym wydawnictwie, nie zaś na ministerstwie. Szkoły samodzielnie dobierają zestawy podręczników adekwatne dla wybranego programu kształce- nia, często pozostawiając w tej kwestii autonomię samym na- uczycielom. Z tego względu placówki edukacyjne podlegają stałej ocenie Inspektoratu Jakości Kształcenia. Uczniom szkół podstawowych i średnich darmowe podręczniki zapewnia szkoła i to do niej należy decyzja czy dzieci dostaną książki na własność, czy też będą im wypożyczone.
Islandia
W Islandii publikacją podręczników zajmuje się Narodo-
we Centrum Materiałów Edukacyjnych (NCEM), państwowe
wydawnictwo podlegające Ministerstwu Edukacji, Nauki
i Kultury w Reykjaviku. Koszty publikacji podręczników są
pokrywane z budżetu państwa. NCEM zapewnia materiały
edukacyjne wszystkim uczniom w wieku od 6 do 16 lat. Treści
zawarte w podręcznikach opracowywane są przez autorów
wydawnictwa, jednak muszą one być zgodne z programem
nauczania przygotowanym przez ministerstwo. Zdarza się,
że niektórzy nauczyciele przygotowujący materiał do publi-
kacji przez NCEM testują go na grupie swoich uczniów, choć
nie jest to regułą. Mimo iż islandzki rynek podręczników jest
stosunkowo ograniczony, nauczyciele mogą korzystać z ma- teriałów w różnym formacie (audio, video, programy multi- medialne). Darmowy zestaw podręczników zgodnych z pod- stawą programową jest przekazywany uczniom przez NCEM, dlatego też rodzice nie ponoszą żadnych kosztów związanych z kupnem materiałów dydaktycznych. Zobowiązani są jedynie do zapewnienia dziecku wszelkich dodatkowych materiałów szkolnych m.in. artykułów piśmienniczych.
Łotwa
Na Łotwie publikacją podręczników zajmują się prywatne (krajowe oraz międzynarodowe) wydawnictwa, które, w za- leżności od sytuacji na rynku, samodzielnie ustalają wysokość cen. Szkoły mają prawo wybrać dowolną książkę znajdującą się na liście podręczników zatwierdzonych do użytku w szkole, choć nie są przewidziane żadne prawne konsekwencje korzy- stania z tytułów niewyszczególnionych w zestawieniu. Wybór podręcznika figurującego na oficjalnej liście gwarantuje odpo- wiedni zakres materiału oraz jego wysoką jakość, jako że przed zamieszczeniem w spisie każda publikacja oceniana jest przez ekspertów z zakresu pedagogiki i metodyki. Szczególną uwa- gę zwraca się na jakość zawartych w podręczniku informacji, zgodność treści z programem nauczania oraz jego użyteczność w prowadzeniu zajęć. To nauczyciel wybiera odpowiedni pod- ręcznik, choć decyzja ta wymaga akceptacji dyrektora danej placówki edukacyjnej. Państwo ponosi wszelkie koszty związa- ne z zaopatrzeniem uczniów w podręczniki, jednak dotyczy to jedynie pozycji zawartych na liście podręczników zatwierdzo- nych do użytku w szkole. Książki te wykorzystywane są w szko- le przez kolejne roczniki uczniów zazwyczaj przez okres od 3 do 5 lat. Rodzice zobowiązani są do zakupu zeszytów ćwiczeń do wszystkich przedmiotów (ostatnio trwa debata nad możli- wością zakupu tych materiałów ze środków budżetowych).
Niemcy
W Niemczech funkcjonuje 45 wydawnictw, które specjalizu- ją się w publikacji podręczników szkolnych. Wszystkie podręcz- niki przeznaczone do użytku w szkole muszą zostać zatwier- dzone przez ministerstwa edukacji poszczególnych landów (nie wszystkie kraje związkowe stosują własną procedurę dopuszczającą podręczniki. Są takie, które korzystają z cer- tyfikatów dopuszczeń innych landów, ale są również i takie, w których wystarczy oświadczenie wydawcy, że podręczniki są zgodne z podstawą programową i konstytucją RFN). Ocenie podlega zarówno ich jakość, jak i cena. Podręczniki o wygóro- wanej cenie mogą nie uzyskać dopuszczenia. W razie jakichkol- wiek wątpliwości ministerstwo prosi o opinię grupę ekspertów.
Na liście podręczników zatwierdzonych do użytku w szkole znajduje się zazwyczaj od 4 do 6 tytułów przeznaczonych do nauczania danego przedmiotu, spośród których szkoła zobo- wiązana jest wybrać jeden. W podjęciu decyzji dyrektorowi pomaga zazwyczaj grupa nauczycieli danego przedmiotu. Ro- dzice nie biorą udziału w procedurze wyboru podręczników.
Podręczniki przeznaczone dla uczniów ze szkół podstawowych nabywane są odpłatnie, podczas gdy starsi uczniowie wypoży- czają je ze szkoły (uznaje się, że przeciętnie podręcznik służy od 4 do 5 lat). Zgodnie z rozporządzeniami wydanymi przez mi-
nisterstwa edukacji każdego landu, rodzice pokrywają zazwy- czaj od 1⁄5 do 1⁄3 kosztów zakupu podręcznika, pozostała kwota finansowana jest przez gminę. Ponadto rodzice zobligowani są do zakupu wszelkich pozostałych pomocy szkolnych.
Bawaria
W Bawarii podręczniki kupuje podmiot odpowiedzialny za wydatki szkoły (organ prowadzący). W szkołach publicznych są to najczęściej samorządy (gminy, miasta, powiaty), które zapewniają uczniom podręczniki. Inne książki pozostają włas- nością organu prowadzącego i są wypożyczane uczniom. Pod- ręczniki są zamawiane i finansowane przez sektor publiczny.
Rząd Bawarii przekazuje samorządom dotacje (regulacja usta- wowa) na zakup podręczników, które stanowią 2⁄3 kosztów ich zakupu. Istnieje też możliwość samodzielnego zakupu pod- ręczników przez rodziców. Zakup dodatkowych materiałów szkolnych, zeszytów ćwiczeń, lektur, atlasów, map, pomocy ta- belarycznych, kalkulatorów, itp. pozostaje w gestii rodziców.
Rodzina pobierająca świadczenia socjalne lub rodzina wie- lodzietna (powyżej 3 dzieci) może być zwolniona z obowiązku zapewnienia swoim dzieciom dodatkowych materiałów szkol- nych. Materiały takie mogą zostać sfinansowane przez dotacje Rady Rodziców, która w porozumieniu ze szkołą ustala maksy- malną wysokość kwot przeznaczanych na pomoce szkolne dla rodziny wielodzietnej.
Dolna Saksonia
W Dolnej Saksonii podręczniki mogą być zakupione przez rodziców, ale istnieje też możliwość skorzystania ze szkolne- go systemu wypożyczania. Procedura polega na tym, iż szko- ła kupuje książki z własnego budżetu po czym udostępnia je uczniom przez cztery lub pięć lat za odpłatnością, pobierając tylko 1⁄5 lub ¼ pierwotnej ceny (wyliczono, że po 4–5 latach książki się spłacają). Koszty pozostałych pomocy i materiałów szkolnych ponoszą rodzice.
Słowacja
Na Słowacji podręczniki publikowane, sprzedawane i kol- portowane są przez prywatne wydawnictwa. Tytuły dopusz- czane są do użytku szkolnego przez Ministerstwo Edukacji poprzez umieszczenie ich na liście podręczników zatwierdzo- nych do użytku w szkole. Wartość materiału ocenia zespół eks- pertów, zwracając szczególną uwagę na zgodność treści z wy- maganiami podstawy programowej. Wyboru konkretnego podręcznika dokonuje nauczyciel w porozumieniu z gronem pedagogicznym, przy czym wskazana książka musi znajdować się w spisie pozycji zatwierdzonych przez ministerstwo. Zakup podręczników jest w pełni finansowany z budżetu państwa.
Podręczniki stanowią własność szkoły, a uczniowie wypoży- czają je od placówki na czas trwania roku szkolnego.
Wielka Brytania (Anglia, Walia i Irlandia Północna)
W Anglii, Walii i Irlandii Północnej podręczniki znajdują
się jedynie w ofercie wydawnictw komercyjnych, a ich pub-
likacja nie wymaga uprzedniego zatwierdzenia treści przez ministerstwo. Za wybór odpowiedniej książki odpowiedzialni są nauczyciele, jednak ich decyzja musi uzyskać akceptację nauczyciela-koordynatora danego zespołu przedmiotowego oraz dyrektora szkoły. Nie istnieje lista obowiązkowych pod- ręczników, a przy wyborze materiałów dydaktycznych najważ- niejsza jest zgodność treści z obowiązującą podstawą progra- mową oraz ze standardami egzaminacyjnymi. Należy zwrócić uwagę, że w Wielkiej Brytanii szkoły powszechnie korzystają z elektronicznych zasobów edukacyjnych, więc klasyczne podręczniki stanowią dla ucznia tylko fragment wykorzysty- wanych pomocy dydaktycznych. Szkoły publiczne gwarantują swoim uczniom darmowe pomoce dydaktyczne (podręczniki i ćwiczenia). Podręczniki, które są finansowane z budżetu pań- stwa pozostają własnością szkoły i są oddawane uczniom do użytku jedynie na czas trwania roku szkolnego.
Włochy
We Włoszech funkcjonuje kilka wydawnictw specjalizu- jących się w dziedzinie podręczników. Domy wydawnicze koordynują i finansują proces publikacji korzystając z do- finansowania z budżetu państwa. Każdy podręcznik musi spełniać wymagania programowe uregulowane przez mi- nisterstwo w rozporządzeniu (nr 41 z 2009 r.). Natomiast nie ma centralnej listy podręczników zatwierdzonych do użytku w szkole. We Włoszech nauczyciele mogą samodzielnie do- bierać odpowiednie pomoce naukowe, które następnie zosta- ją zatwierdzone przez grono pedagogiczne danej szkoły. Co 5–6 lat pojawiają się nowe pozycje na rynku podręczników.
Podręczniki dla uczniów szkół podstawowych są bezpłat- ne. Zgodnie z obowiązującymi regulacjami finansują je wła- dze lokalne. Materiały dydaktyczne dla uczniów na dalszych etapach kształcenia finansują rodzice. Włoskie Ministerstwo Edukacji co roku ustala zakres cen podręczników, narzucając jednocześnie nieprzekraczalny limit wydatków przewidziany na pełen zestaw książek. Aby dodatkowo ograniczyć wydat- ki związane z kupnem podręczników, umożliwia się uczniom wypożyczenie materiałów ze szkoły, lub gwarantuje częścio- wy zwrot poniesionych kosztów.
Podsumowanie
W większości krajów europejskich podręczniki na poziomie szkolnictwa obowiązkowego są bezpłatne, a dostęp do nich zapewnia szkoła (Austria, Belgia, Cypr, Dania, Finlandia, Fran- cja, Grecja, Holandia, Islandia, Łotwa, Malta, Słowacja, Szwecja, Turcja, Wielka Brytania – Anglia, Walia i Irlandia Płn.). W Chor- wacji obowiązek finansowania podręczników rozdzielony jest między rodziców i szkołę. Część podręczników kupują rodzice, ale część finansowana jest z budżetu państwa. W Czechach i we Włoszech system jest mieszany – podręczniki do szkoły podstawowej są finansowane ze środków publicznych, nato- miast koszty podręczników uczniów w szkołach średnich po- noszą rodzice. W Hiszpanii wydatki związane z zakupem pod- ręczników ponoszą rodzice lub prawni opiekunowie dziecka.
Uczniowie pochodzący z rodzin społecznie i ekonomicznie defaworyzowanych obejmowani są szkolnym programem wy- pożyczania materiałów edukacyjnych. W Irlandii podręczniki
Tabela. Opłaty rodziców za podręczniki szkolne w szko- łach podstawowych i średnich pierwszego stopnia w wybra- nych krajach (listopad 2013 r.)
Kraj Opłaty
rodziców Uwagi
