290 SPRAWOZDANIA
Konferencja „Local communities: between tradition and modernity”
M ądralin, 19-21 listopada 1999
W dniach 19-21 listopada 1999 ro ku w M ądralinie koło Otw ocka odbyła się m iędzynarodow a konferencja poświęcona problem atyce w spólnot lokalnych, zorganizow ana przez Joannę Kurczew ską z Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej A kadem ii N au k w W arszawie. Przedsięwzięcie zgrom adziło n au kowców z Białorusi, Czech, H olandii, U SA i Polski, dla których w spólnoty lokalne są obiektem zainteresowań i wnikliwych badań.
W ykład otwierający konferencję został wygłoszony przez H enryka D om ań
skiego z Insty tu tu Filozofii i Socjologii PA N , który w referacie zatytułow anym
„The D eath o f Classes in Poland? (Voting Behaviour in the 90’s)” podzielił się z uczestnikam i konferencji wynikami swoich badań dotyczących ewentualnego zaniku bądź też utrw alenia się klas społecznych w Polsce lat dziewięćdzie
siątych. J a k w ynika z analiz D om ańskiego, klasy w Polsce nie tylko nie za
nikły, ale stale się um acniają, choć ich podłoże jest dość wąskie, bowiem tylko dwie partie polityczne zdają się być klasowe (UW i PSL). W to k u dyskusji następującej p o referacie zwrócono uwagę na istotne podziały regionalne, k tó re dostrzeżono po w yborach prezydenckich 1995 roku i które potwierdziły się w czasie głosow ania konstytucyjnego, a które tylko do pewnego stopnia m ogą odpow iadać podziałom klasowym.
Sesję popołudniow ą rozpoczął referat A leksandry Jasińskiej-K ani z In stytutu Socjologii U niw ersytetu W arszawskiego pt. „Dem ocracy and Local Governance: C ross-N ational C om parison” . W swoim wystąpieniu zajęła się ona porównawczymi badaniam i dem okracji i zarządzania lokalnego w 17 wybranych krajach. Badania rozpoczęte w 1990 ro ku dotyczyły stopnia akcep
tacji wartości dem okratycznych przez władze lokalne i wykazały, iż stopień ten jest zależny od poziom u utrw alenia tradycji dem okratycznych w danym kraju.
Podczas gdy przykłady Szwecji czy Islandii potwierdzały wysoką akceptację wartości dem okratycznych, a kraje Europy Środkowej wykazywały się tenden
cjami bardziej autorytarnym i, badane społeczności i władze lokalne w Europie W schodniej m iały najniższe notow ania w przyjętej skali akceptacji dem o
kratycznych wartości. W dyskusji przedstaw iono argum enty na rzecz odm ien
nej interpretacji faktu słabego poparcia dla uczestnictwa obywateli w życiu publicznym. Podkreślono fakt kryzysu dem okracji uczestniczącej, który dotyka zarów no kraje tradycyjnie dem okratyczne, jak i te, które n a drogę demokracji weszły stosunkow o niedawno, a jednocześnie zauważono, że brak owego uczestnictwa oznaczać m oże akceptację dem okratycznych reguł gry, nie zaś poparcie dla tendencji autorytarnych.
M ichał Illner z Pragi wygłosił referat zatytułow any „Local Dem ocracy and Local Elite in Czech Republic” . Jak zauważył, czeskie społeczeństwo jest silnie sfragm entaryzowane. P artie polityczne nie są w Czechach silne na
SPRAWOZDANIA 291 poziom ie lokalnym . Cyrkulacja elit lokalnych jest bardzo intensywna, ich przekrój zaś pozw ala nam dostrzec, iż składają się one w większym stopniu niż m iało to miejsce przed rokiem 1989 ze starszych mężczyzn z wyższym wy
kształceniem.
W iesława Surażska z Centrum B adań Regionalnych zajęła się kwestią lokalnych korzeni społeczeństwa obywatelskiego w czasie transform acji p o st
kom unistycznej w referacie o tym samym tytule („Local Origins of Civil Society in Post-C om m unist T ransition”). Jak wykazały jej badania populacji w pewnych regionach Czech i Polski, m asowi m igranci nie biorą udziału w głosowaniach politycznych bądź głosują populistycznie, co prowadziłoby do tezy o podstaw owym znaczeniu zakorzenienia i wspólnotowości dla p o ziom u obywatelskości i dem okracji w danym społeczeństwie. Co za tym idzie, duża m obilność m a znaczenie wyjątkowo negatywne dla wyżej wy
m ienionego problem u.
W dalszej części konferencji zajęto się zagadnieniem elit samorządowych w Polsce. P iotr K ryczka z K atolickiego Uniwersytetu Lubelskiego przedstawił referat pt. „Political Identity o f Self-Governmental Elites” . Podzielił się w nim rezultatam i b ad a ń n ad tożsam ością radnych w 96 gm inach badanych od 1994 roku. W iększość owych radnych stanowili ludzie zasiedziali w swoich miejs
cowościach, choć nie należący do żadnych lokalnych ugrupow ań, ja k i zdystan
sowani wobec p artii politycznych szczebla ogólnokrajowego. Lokalne elity odznaczają się często „syndrom em kom batanctw a” , ja k to określił referent, m ając tu n a myśli sposób, w jaki ich dysydencka przeszłość wpływa na nieufność i podejrzliwość wobec procedur oraz aktywność w zwalczaniu przeciwników politycznych.
N ad kolejnym problemem zastanawiał się Jerzy Bartkowski z Instytutu Socjologii U W w referacie pt. „H ow the D em ocratic Fram ew ork Affects Shaping o f Local Elite” . W skazał on m .in. n a dużą stabilność tych elit, wzrost liczby inteligentów oraz spadek liczby robotników , kobiet i ludzi m łodych w lokalnych władzach. W dyskusji zwrócono uwagę n a szerokość pojęcia elita lokalna, któ re wychodzi poza elitę polityczną.
D o n K alb z H olandii (oraz z Instytutu N au k o Człowieku w W iedniu) rozpoczął drugi dzień konferencji, dzieląc się „Reflections on the Possible F utures o f Citizenship in CEE Countries. Preliminary insights from a Polish Local Case Study” . Jego b adania dotyczyły sam orządów fabryk w regionie wrocławskim. Referent zwrócił uwagę n a fakt m ałego uczestnictwa oraz małej stabilności w zarządzaniu, co zdaje się potw ierdzać słabość społeczeństwa obywatelskiego i poczucia wspólnotowości. Jak zauważyła Jo anna Kurczewska w czasie dyskusji, polskie idee w spólnoty są dość silne, ale nie zostały dostatecznie zinstytucjonalizowane.
D avid D om isch z Central E uropean University zajął się „The Social Em- beddem ent o f Polish Regional D evelopm ent” , a konkretnie znaczeniem adm i
292 SPRAWOZDANIA
nistracji wojewódzkiej i instytucji sejmika wojewódzkiego dla tegoż rozwoju.
Ja k w ynika z przeprow adzonych badań, rola sejmików wojewódzkich, choć pierwotnie duża w założeniach rządowych, zdaje się obecnie sukcesywnie m a leć, a to za spraw ą wzrastającej niechęci rządu wobec decentralizacji i wzro
stu kontroli adm inistracji wojewódzkiej n ad działalnością sejmików.
Problem em m iędzyetnicznych relacji polsko-ukraińskich we w spólnotach lokalnych zajął się D ariusz W ojakow ski w referacie pt. „Inter-ethnic Coexisten
ce in Local Com m unities in the Polish-U krainian Borderland: Integration-Isol- ation-D esintegration” . Przedstawił on wyniki badań ośmiu w spólnot położo
nych po obu stronach granicy polsko-ukraińskiej. Jak wykazały badania, reprezentacja mniejszości w samorządzie pow oduje lepszą artykulację jej interesów i lepsze działanie tegoż sam orządu. W dyskusji zastanaw iano się, ja k dalece działalność sam orządow a n a szczeblu lokalnym m oże być do b rą szkołą życia obywatelskiego.
K atarzy n a Dzieniszewska z Instytutu Stosowanych N au k Społecznych U W om ówiła rezultaty bad ań przeprow adzonych pod kierunkiem Jacka Kurczew skiego i poświęconych problem atyce rozw oju społeczeństwa obywatelskiego na poziom ie lokalnym (tytuł referatu brzmiał: „Local Civil Society as a Political A cto r”). Ja k w skazują badania szeregu m iast i gmin Polski w okresie wyborów lokalnych 1998 roku, społeczeństwo obywatelskie jest obecne na lokalnej arenie politycznej w zbadanych miejscowościach i uczestniczy w nich jak o aktywny p artn er i kon troler w ładz lokalnych.
Popołudniow ą sesję drugiego dnia konferencji poświęcono na omówienie problem u doniosłości tradycji lokalnych dla rozwoju i poziom u demokracji w Polsce w świetle b ad ań zespołu Joanny Kurczewskiej przeprowadzonych w czterech celowo dobranych miejscowościach Polski. Jak stwierdziła J.
K urczew ska w swoim referacie zatytułow anym „Local T raditions for D em o
cracy?” , podział rozbiorow y Polski stanowi nadal silny czynnik w rozwoju dem okratycznym . Jakościowe badania rodzin, instytucji i autorytetów w wy
branych miejscowościach wykazały, że nośnikam i tradycji, w tym wartości dem okratycznych, są tam rodziny zasiedziałe lub instytucje pośredniczące oraz m igranci, którzy zdołają przenieść cenne wartości z miejsc swojego poprzed
niego zamieszkania. W toku b adań dały się wyodrębnić dwa m odele dem o
kracji: republikańska (w Skoczowie i W rześni, z silnymi instytucjami pośred
niczącymi) i inteligencka (w W ęgrowie, wypływające z tradycji rom antycz- no-elity stycznych).
D alszą analizą om aw ianych bad ań zajął się Andrzej Szpociński z Instytutu Studiów Politycznych PA N , koncentrując się n a problem ie postrzegania swoj- skości i obcości przez władze lokalne w w ybranych miejscowościach („Local A uthorities: »Ours« o r »Aliens«?” ). Używając analizy pól semantycznych, wykazał on, iż w każdej z tych trzech miejscowości inaczej rozum iano pojęcie obcego i obcości.
SPRAWOZDANIA 293 Referat W ładim ira T arasow a i Ludmiły N aum enko z Białorusi poświęcony był problem owi „Em ergence o f the N ew Political Elites in Belarus” na szczeblu lokalnym. Ja k stwierdził W. Tarasów , autokratyczna władza prezydenta skute
cznie uniem ożliwia pojawienie się tam demokratycznie wybranych i prężnie działających elit politycznych, gdyż wszystkie obecne elity są powoływane do funkcjonow ania bezpośrednio przez prezydenta.
O statnim punktem drugiego dnia konferencji było spotkanie z m arszałkiem województwa dolnośląskiego, Janem Waszkiewiczem, poświęcone dyskusji nad konkretnym i problem am i określonego regionu i m ające n a celu szukanie odpowiedzi n a szereg pytań związanych z tem atyką rozwoju lokalnego, m oż
liwych strategii działania władz lokalnych, ja k i skutecznego wkładu socjologii w lepsze poznanie i zrozumienie zagadnień lokalnych. W czasie dyskusji poruszono między innymi kwestie związane z reform ą administracji państw o
wej, reform ą służby zdrow ia i systemu edukacji oraz omówiono problem y będące konsekwencją prywatyzacji państw owych do niedaw na zakładów pracy znajdujących się n a terenie obecnego województwa dolnośląskiego. Zw rócono też uwagę n a istotną rolę w spółpracy między władzami regionalnymi i na konieczną koordynację działań, których skala wykracza poza zasięg jednego województwa.
O statni dzień konferencji rozpoczęto rozważaniem kwestii teoretycznych ujęć problem ów w spólnot lokalnych. A neta G aw kow ska ze Szkoły N auk Społecznych przy Instytucie Filozofii i Socjologii PA N przedstawiła „C om m unitarians on Local Com m unities (Theoretical A pproach)” , podkreślając ich pozytywny do nich stosunek, k tóry wypływa z założeń o społecznej naturze ludzkiej i, co za tym idzie, z fundam entalnej potrzeby bycia wspieranym przez w spólnotę na drodze rozwoju jednostki. Jak podkreślają wielokrotnie kom uni- tarianie, „ciepło” w spólnot lokalnych jest w stanie przeciwstawić się „zim nym ” strukturom współczesnego państw a liberalnego. W dyskusji poruszono p ro b lem mniejszości narodow ych i etnicznych oraz ich postrzeganie własnych praw jak o praw jednostkow ych i zbiorowych. Zw rócono też uwagę na konieczność analizy treści poszczególnych wspólnot. Podkreślono jednocześnie fakt nie
zaprzeczalnej nobilitacji wspólnot, jak a m a miejsce w filozofii politycznej kom unitarian.
K onferencję zam knęła ogólna dyskusja nad nowym projektem badań porównawczych powiązanych z tem atyką konferencji oraz podsum ow ująca całość tego bogatego w intelektualną treść spotkania. M ożna mieć nadzieję, że inicjatywa konferencji poświęconej tak ważkiej problem atyce w spólnot lokal
nych przyniesie w ydatne owoce w postaci lepszego jej zrozum ienia oraz przyczyni się do głębszego zbadania problem u relacji tradycji i nowoczesności oraz demokracji.
Aneta Gawkowska
