POLSKA PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ
Wszystkie materiały można wykorzystywać zgodnie z licencją Creative Commons – Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 PL
http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/,
za wyjątkiem materiałów, które zostały wyraźnie oznaczone jako nieobjęte postanowieniami tej licencji.
Komuniści przejmują władzę 1945-1947 (1)
Kalendarium
28 czerwca 1945 – powołanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (TRJN) 6-13 grudnia 1945 – I zjazd PPR; na czele partii Władysław Gomułka
3 stycznia 1946 – ustawa o nacjonalizacji przemysłu 30 czerwca 1946 – referendum ludowe
19 stycznia 1947 – wybory do sejmu, zwycięstwo zdominowanego przez komunistów Bloku Stronnictw Demokratycznych
Kwiecień 1947 – PPR inicjuje „bitwę o handel” – walkę z sektorem prywatnym nieobjętym nacjonalizacją
Października 1947 – Stanisław Mikołajczyk potajemnie opuszcza kraj
Komuniści przejmują władzę 1945-1947 (2)
Materiał 1.
Sprawozdanie z konferencji krymskiej Jałta 11 II 1945 r. (fragmenty)
Ponownie stwierdzamy nasze wspólne pragnienie ujrzenia Polski państwem silnym, wolnym, niepodległym i demokratycznym. W wyniku naszych rozmów uzgodniliśmy warunki, na jakich może być utworzony nowy Polski Rząd Tymczasowy Jedności Narodowej, tak, aby uzyskał uznanie trzech głównych mocarstw. (...)
Ten Polski Rząd Tymczasowy Jedności Narodowej będzie miał obowiązek przeprowadzenia możliwie najprędzej wolnych i nieskrępowanych wyborów, opartych na głosowaniu
powszechnym i tajnym. W wyborach tych będą brały udział i wystawiały kandydatów wszystkie partie demokratyczne i antynazistowskie. (…)
Materiał 2.
Władysław Gomułka – przemówienie wygłoszone w Moskwie do przedstawicieli polskich 18 czerwca 1945 r. (fragmenty)
Nie obrażajcie się panowie, że my wam tylko oferujemy miejsca w rządzie, takie, jakie sami uznajemy za możliwe. Myśmy, bowiem gospodarze (...). władzy raz zdobytej nie oddamy nigdy (...). Władzy nie oddamy, dlatego, aby naród polski nie spotkała nowa zguba, jaka mu grozi w wypadku fałszywej linii politycznej, którą próbuje narodowi narzucić reakcja (...). Władzy nie
oddamy (...). Zniszczymy wszystkich bandytów reakcyjnych bez skrupułów. Możecie jeszcze krzyczeć, że leje się krew narodu polskiego, że NKWD rządzi Polską, lecz to nie zawróci nas z drogi.
Materiał 3.
Stanisław Staszewski w rozmowie z Teresą Torańską 1985 r.
Ale czym jest [komunizm], nie w teoretycznym, a w praktycznym wydaniu?
Władzą mniejszości nad większością. Przebudową społeczną wbrew woli ludności. Zmuszaniem do wyznawania oficjalnej doktryny, jako jedynie słusznej i wszystkich obowiązującej. Absolutnie nietolerancyjnym stosunkiem do innych koncepcji społecznych i politycznych. Wreszcie
komunizm oznacza pozbawienie wolności, podstawowych wolności obywatelskich ludzi oraz odebranie im możliwości decydowania o losie swoim i losie społeczeństwa, w którym żyją. Te zasady zaczął wprowadzać Lenin, a następnie Stalin system ten rozwinął, umocnił, może nawet zmodyfikował (…).
Pytania
Wyjaśnij, z czego wynikała konieczność utworzenia w Polsce w 1945 r. nowego rządu.
1.
Odpowiedz, jak została zrealizowana zapowiedź wolnych i nieskrepowanych wyborów 2.
zawarta w dokumencie jałtańskim.
Praca domowa
Wyjaśnij, jakie były cele polityczne PPR w trakcie tworzenia TRzJN w czerwcu 1945 r.?
1.
Czemu miało służyć referendum ludowe i jakie były wyniki pierwszych wyborów do sejmu w roku 1947?
Wymień główne postacie polskiej sceny politycznej w pierwszych latach po II wojnie 2.
światowej. Przedstaw jedną z nich odwołując się do informacji w internecie.
Wymień ugrupowania polityczne tworzyły blok demokratyczny w referendum ludowym w 3.
1946 r. i w wyborach do sejmu ustawodawczego w 1947 r.
Wyjaśnij, jak w latach 1945-1947 PPR realizowała hasło „władzy raz zdobytej nie oddamy 4.
nigdy”.
Komuniści przejmują władzę 1945-1947 (3)
Materiał 1.
Hasła propagandowe przygotowane przed referendum ludowym przez komunistyczne
Ministerstwo Informacji i Propagandy – czerwiec 1946 r.
Chłopie, pamiętaj, wróg nie drzemie, wróg chce odebrać tobie ziemię.
●
Twoja jest ziemia, twoja fabryka, armia graniczna słupy zatyka, kuj przyszłość chłopa i
●
robotnika
Dwuizbowy parlament to gadulstwo i zamęt.
●
Kto do urny się nie spieszy, ten Hitlera w piekle cieszy.
●
3 razy TAK – to nasza odpowiedź Churchillowi i innym protektorom Niemców.
●
3 razy TAK – to wyraz jedności narodu.
●
3 razy TAK – to praworządność i szybka odbudowa Demokratycznej Polski.
●
3 razy TAK – to wyraz naszej czujności na niebezpieczeństwo niemieckie
●
Nie chcesz rządów wielkich fabrykantów? Głosuj 3 razy TAK.
●
Nie chcesz powrotu obszarników? Głosuj 3 razy TAK.
●
Materiał 2.
Odezwa stronnictw politycznych, organizacji społecznych i zawodowych do narodu polskiego w sprawie referendum ludowego z czerwca 1946 r.
Rodacy! Trzy pytania głosowania ludowego – to egzamin jedności i dojrzałości politycznej naszego narodu. Te trzy pytania stanowią jedną całość nierozerwalną i niepodzielną. tylko wtedy będziemy mogli wygrać pokój, jeżeli wykażemy jedność i utrwalimy ustrój, który daje gwarancję zaspokojenia interesów całego narodu.
Dlatego kto nie głosuje – jest dezerterem z frontu naszej walki narodowej, kto głosuje bodaj raz
„nie”, przekreśla spoistość narodu wbrew polskiej racji stanu. Każde „nie” Polaka to „tak” dla niemieckich dążeń odwetowych, to „tak” dla protektorów Niemiec.
Materiał 3.
Pytania postawione w referendum ludowym 30 czerwca 1946 r.
Czy jesteś za zniesieniem Senatu?
1.
Czy chcesz utrwalenia w przyszłej Konstytucji ustroju gospodarczego, zaprowadzonego 2.
przez reformę rolną i unarodowienie podstawowych gałęzi gospodarki krajowej, z zachowaniem ustawowych uprawnień inicjatywy prywatnej?
Czy chcesz utrwalenia zachodnich granic Państwa Polskiego na Bałtyku, Odrze i Nysie 3.
Łużyckiej?
Materiał 4.
Referendum Ludowe, 30 czerwca 1946 r. Wyniki oficjalne i rzeczywiste.
Według oficjalnych wyników ogłoszonych 12. lipca 1946 r. uprawnionych do głosowania było 13 160 451 osób, z których wzięło udział w głosowaniu 11 857 986 (90,1%). Głosów ważnych było 11 530 551 (97,2%), a nieważnych - 327 435 (2,8%).
1. Na pytanie 1. "tak" odpowiedziało 7 844 522 osób (68% głosów), "nie" - 3 686 029 osób
(32%).
2. Na pytanie 2. - "tak" - 8 896 105 (77,2%), "nie" - 2 634 446 (22,8%).
3. Na pytanie 3. - "tak" 10 534 697 (91,4%), "nie" - 995 854 (8,6%).
W rzeczywistości na 1. pytanie "tak" odpowiedziało 26,9%, "nie" 73,1%, na 2. - "tak" 42,0%,
"nie" 58,0%; na 3. -"tak" 66,9%, "nie" 33,1%.
Materiał 5.
Ulotka podziemna z czerwca 1946 r.
Pytania
Wyjaśnij, jakich argumentów używają autorzy odezwy, aby nakłonić wyborców do 1.
głosowania <3 x Tak>.
Wyjaśnij, jak komunistyczna propaganda, w czerwcu 1946 r., postrzega swoich 2.
przeciwników politycznych.
Na podstawie danych odnoszących się do pierwszego pytania referendum oszacuj, jaka była 3.
skala rzeczywistego poparcia dla PSL.
Odpowiedz, w kogo były wymierzone cytowane slogany.
4.
Jaki był stosunek Polskiego Stronnictwa Ludowego do referendum? Jaki sposób głosowania 5.
proponowała ta partia swoim zwolennikom?
Praca domowa
Przedstaw cele, przebieg, rezultaty i następstwa tzw. referendum ludowego.
1.
Odwołując się do wybranej ikonografii i innych typów źródeł charakteryzuje walkę 2.
propagandową komunistów z opozycją – formy, wykorzystywane środki, treści.
Komuniści przejmują władzę 1945-1947 (4)
Materiał 1.
Relacja Stefana Korbońskiego o przebiegu głosowania do Sejmu Ustawodawczego
Realizowało się to, co blokowcy od dawna zapowiadali, a mianowicie „entuzjastyczne”, tłumne, spontaniczne i otwarte (to jest z numerkiem 3 niesionym w ręku i wystawionym na pokaz) głosowanie na listę blokową. W tym celu nakazano zbiórkę urzędników przed budynkami urzędów, a robotników w podwórzach fabryk i stamtąd, ustawionych w kolumny często z orkiestrą na czele, poprowadzono pod eskortą peperowców z tych samych urzędów i fabryk do urn wyborczych. W komisji wyborczej każdy podchodził do stołu, trzymając, trzymając trójkę demonstracyjnie w ręku i wkładał ją do koperty, wręczonej przez przewodniczącego. (...) z chwilą, gdy zorganizowane grupy skończyły głosowanie i przed lokalami pozostali tylko ci, którzy przyszli sami, co wskazywało, że będą głosować na PSL, lokale zostały zamknięte, mimo że do siódmej było jeszcze jedna czy dwie godziny. (...)
Materiał 2.
Stefan Korboński, W imieniu Kremla
O zaprzysiężeniu prezydenta Bolesława Bieruta w Sejmie Ustawodawczym
[Warszawa, 5 lutego 1947] (…) Przed Sejmem orkiestra wojskowa i kompania honorowa (…) szwadron szwoleżerów (…). Nic się w tej scenie, która oglądam, nie zmieniło się prócz osób.
Gdyby nie Bierut i Osóbka, mógłbym ulec złudzeniu, że wszystko jest tak, jak było.
Przedwojenny ceremoniał (…). Gdzie się podziała prostota (…) pierwszych obchodów rewolucji (…). Rewolucja dzisiaj nosi futra i jeździ cadillacami w asyście eskorty (…). Niech więc na
zewnątrz jedyną różnicą będzie to, że zamiast Mościckiego przyjeżdża w czarnym cadillacu Bierut. (…) Bierut podchodzi do stołu prezydialnego, kładzie lewą rękę na wielkiej, oprawnej w czerwoną skórę, konstytucji z 17 marca 1921, wznosi dwa palce w górę i (…) powtarza słowa przysięgi: „Ślubuję uroczyście, obejmując urząd Prezydenta Rzeczypospolitej (...)Tak mi
dopomóż Bóg”. Skończył i Bóg cierpliwy nie uderzył w niego piorunem. Sala znów śpiewa hymn narodowy, a po nim „Nie rzucim ziemi skąd nasz ród”. (…)
Materiał 3.
Stanisław Mikołajczyk - przemówienie na posiedzeniu Sejmu Ustawodawczego 23 czerwca 1947 r. (fragmenty)
Przekonaliśmy się jednak również, że Tam gdzie PPR raz trzyma i kieruje siłą policyjną – tam nie ma miejsca na wolność człowieka, swobodę przekonań politycznych – wolność słowa i zgromadzenia – nie ma miejsca na niezależność nie tylko stronnictw politycznych, ale organizacji społecznych, gospodarczych, młodzieżowych, kulturalnych, nie ma panowania i poszanowania prawa, nie ma demokracji, a jest tylko szyld tak zwanej demokracji ludowej. Tam można słyszeć tylko totalistyczny slogan, którego żaden prawdziwy demokrata nie powie, „my władzy nigdy nie oddamy”. (...)
Nie wiem, czy rząd zdaje sobie sprawę z niektórych ran szczególnie bolesnych i wniosków płynących z wyborów, niezależnie od samego przebiegu wyborów i samego faktu, że jedni głosowali, a drudzy obliczali głosy. (...)
Na zewnątrz tej Izby - na odcinku rządowym widzimy całkowite przesunięcie ośrodka
dyspozycji. Rząd formalnie jest rządem koalicyjnym zblokowanych stronnictw, ale pomijając jednego wicepremiera i jednego ministra z SL bez teki, nie lekceważąc tego, że dalszych dwóch ministrów tego stronnictwa decyduje o interesach wsi przez Ministerstwo Poczt i telegrafów oraz Kultury i Sztuki, Bezpieczeństwo, które najwięcej rządzi w Polsce – w rękach PPR, przemysł i handel sfuzjonowany z handlem zagranicznym – w rękach PPR, Ministerstwo Ziem Zachodnich, niepodzielnie rządzące w połowie Polski – w rękach PPR, wychowanie narodowe – w rękach PPR. (...) Mamy tu do czynienia z konstrukcją rządu, w którym już nie tylko faktycznie, ale i formalnie PPR jest dysponentem kluczowych pozycji, decydujących o wolności obywatela, o gospodarstwie państwa i wychowaniu narodowym.
Pytania
1. Wymień ugrupowania polityczne, które tworzyły blok demokratyczny w referendum ludowym w 1946 r. i w wyborach do sejmu ustawodawczego w 1947 r.
2. Wyjaśnij, jak w latach 1945-1947 PPR realizowała hasło „władzy raz zdobytej nie oddamy nigdy”.
3. Przedstaw drogę komunistów do zdobycia władzy w Polsce (1945-1947).
4. Stefan Korboński przedstawia zaskakujące podobieństwa między uroczystością zaprzysiężenia na urząd prezydenta RP Bieruta i a ceremoniałem międzywojennym
zaprzysiężenia prezydenta Ignacego Mościckiego. Wyjaśnij intencje władz, które organizowały uroczystość zaprzysiężenia prezydenta na wzór międzywojenny.
Praca domowa
1. Omów okoliczności, przebieg i rezultaty wyborów do sejmu ustawodawczego
2. Zdaniem wielu historyków, w latach 1944 – 1948 dokonała się w Polsce rewolucja społeczna.
Podaj argumenty za lub przeciw tej tezie.
3. Rozważ, czy w Polsce doszło w latach czterdziestych do wojny domowej. Podaj argumenty wspierające Twoją opinię.
Emigracja wobec sprawy polskiej 1944-1945 (1)
Kalendarium
luty 1944 – władze brytyjskie zamknęły ukazujący się w Londynie tygodnik „Wiadomości Polskie” broniący niepodległości Polski i jej integralności terytorialnej
październik 1944 – Stanisław Mikołajczyk złożył wizytę w Moskwie, w czasie której nie udało mu się skłonić Stalina do kompromisu w sprawach terytorialnych oraz nawiązać porozumienia z PKWN
24 listopada 1944 – do dymisji podał się premier Stanisław Mikołajczyk 29 listopada 1944 – szefem rządu został socjalista Tomasz Arciszewski
13 lutego 1945 – rząd polski w Londynie przyjął oświadczenie protestujące przeciw postanowieniom podjętym w sprawie Polski w Jałcie
czerwiec 1945 – władze Rzeczpospolitej na obczyźnie zdecydowały o kontynuowaniu
działalności, biorąc pod uwagę możliwość cofnięcia im uznania przez mocarstwa zachodnie Materiał 1.
Zygmunt Nowakowski, O drugie „Nie”, „Wiadomości Polskie” 1944
(…) Żołnierz nasz, ramię w ramię z armią brytyjską i amerykańską, pójdzie bić się, pójdzie do piekła, jednak musi wiedzieć, o co walczy. Jesteśmy pierwszymi i najwierniejszymi
sprzymierzeńcami Wielkiej Brytanii, ale wierność, choćby najdalej idąca, nie może być identyczna ze ślepotą, lub, co gorsza, z głupotą.
Daliśmy – my biedacy, bardzo wiele do wspólnej puli, daliśmy przede wszystkim kapitał moralny. Dziś, gdy straszliwe niebezpieczeństwo zagraża wolności, demokracji, kulturze zachodniej, my dodajemy jeszcze jedną, olbrzymią wartość: nasze „nie!”
Odpowiadamy tym słowem na wszystkie propozycje i rozkazy, dotyczące całości
Rzeczypospolitej albo związane z suwerennością państwa polskiego; jesteśmy przekonani, że dobrze, po raz drugi w ciągu niespełna pięciu lat, zasłużymy się ludzkości.
Materiał 2.
Premier Tomasz Arciszewski
Pytania
Zanalizuj przesłanie apelu Zygmunta Nowakowskiego O drugie „Nie” z 1944 r. Wyjaśnij, co 1.
w tym apelu oznacza drugie „Nie”
Praca domowa
Oceń działalność polityczną Stanisława Mikołajczyka w latach 1943-1944.
1.
Wyjaśnij relacje polskiego rządu w Londynie z aliantami zachodnimi i ze Związkiem 2.
Radzieckim w latach 1943-1945.
Ocenia skuteczność polskiego rządu na wychodźstwie wobec najważniejszych wyzwań 3.
politycznych w latach 1943-1945.
Przygotuj głos w dyskusji/debacie: Rozważ, czy polski rząd na emigracji pod kierownictwem 4.
Stanisława Mikołajczyka sprostał najważniejszym wyzwaniom politycznym w sprawie polskiej w latach 1943-1944.
Emigracja wobec sprawy polskiej 1944-1945 (2)
Materiał 1.
Oświadczenie Rządu polskiego w Londynie w sprawie decyzji podjętych na konferencji w Jałcie, 13 lutego 1945 r.
(…) Przed rozpoczęciem konferencji Rząd Polski wręczył Rządowi Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych memorandum, w którym wyraził nadzieję, że oba te rządy nie podejmą żadnej decyzji w sprawie sprzymierzonego Państwa Polskiego bez uprzedniego zaciągnięcia opinii i bez zgody Polskiego Rządu. Równocześnie Rząd Polski oświadczył, że jest gotów szukać rozwiązania w sprawie sporu zainicjowanego przez Rosję Sowiecką w drodze normalnego postępowania międzynarodowego i z należytym uwzględnieniem praw zainteresowanych stron.
Mimo to, decyzja Konferencji Trzech Mocarstw została przygotowana i powzięta nie tylko bez udziału i bez zgody Rządu Polskiego, lecz również bez jego wiedzy. Metoda przyjęta w sprawie Polski jest zaprzeczeniem podstawowych zasad wiążących Sprzymierzeńców oraz
pogwałceniem litery i ducha Karty Atlantyckiej, jak również praw każdego narodu do obrony jego własnych interesów.
Rząd Polski oświadcza, że decyzja Konferencji trzech Mocarstwa w sprawie Polski nie może być przyjęta przez Rząd Polski i nie może wiązać Polskiego Narodu.
Rząd Polski będzie uważał odcięcie wschodniej połowy terytorium Polski przez narzucenie polsko-sowieckiej granicy wzdłuż tak zwanej linii Curzona, jako piąty rozbiór Polski, dokonany obecnie przez jej Sprzymierzeńców.
Zamiar Trzech Mocarstw utworzenia „Prowizorycznego Rządu Jedności Narodowej” przez rozszerzenie mianowanego przez obcych Komitetu Lubelskiego, osobami niewyraźnie określonymi, jako „demokratyczni przywódcy z samej Polski oraz spośród Polaków z
zagranicy”, może tylko usprawnić mieszanie się Sowietów do polskich spraw wewnętrznych.
Jak długo ziemie Polski pozostaną pod wyłączną okupacją wojsk sowieckich, taki rząd nie potrafi zabezpieczyć Narodowi Polskiemu nawet przy obecności brytyjskich i amerykańskich dyplomatów, nieskrępowanego prawa do wolności słowa. (…)
Materiał 2.
Odezwa Rządu Rzeczypospolitej do Narodu Polskiego, 26 czerwca 1945 r.
(...) Prezydent i rząd Rzeczypospolitej są mandatariuszami woli narodu, do chwili
przeprowadzenia w Polsce wolnych i uczciwych wyborów. Koła kierownicze Zachodu zdają się pokładać wielkie nadzieje w ustalonej w Jałcie zapowiedzi przeprowadzenia w Polsce wyborów
„wolnych i nieskrępowanych”. Jest jednak rzeczą jasną, że o wyborach takich mowy być nie może, póki w kraju pozostaje wojsko sowieckie i sowiecka policja polityczna, póki nie ma swobody życia politycznego, wolności prasy i zgromadzeń oraz póki z granic Polski nie będzie zdjęta żelazna kurtyna, oddzielająca ją od reszty świata.
Rząd polski, nawet w chwili cofnięcia mu uznania, nie przestanie być prawowitym rządem.
Wywodzi on bowiem swoje istnienie nie z uznania obcych, lecz z woli swojego narodu oraz z praw Rzeczypospolitej. (…)
Pytania
Przedstaw stanowisko władz Rzeczypospolitej na wychodźstwie wobec ustaleń Wielkiej 1.
Trójki w Jałcie.
Przedstaw stanowisko władz Rzeczypospolitej na wychodźstwie w związku z powstaniem w 2.
Moskwie, w czerwcu 1945 r., Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej mającego uznanie Wielkiej Trójki.
Władze komunistyczne wobec Państwa Podziemnego (1)
Kalendarium
6 lipca 1945 – rozwiązanie Delegatury Rządu oraz Rady Jedności Narodowej
2 kwietnia 1947 – aresztowanie Kazimierza Pużaka, więzionego w Związku Sowieckim po procesie 16 (zmarł w więzieniu w Rawiczu w 1950 r.)
11 października 1947 – aresztowanie Kazimierza Bagińskiego i redaktorów prasy PSL, m.in.
Władysława Bartoszewskiego
czerwiec 1948 – aresztowanie Zygmunta Szendzielarza („Łupaszka”), w czasie wojny dowódcy AK na Wileńszczyźnie (skazany na karę śmierci, wyrok wykonano w więzieniu mokotowskim w 1951 r.)
Materiał 1.
Władysław Bartoszewski, Życie trudne, lecz nie nudne
(…) Doświadczenia 1947 i 1948 roku przybliżyły mi w skupionej formie, jak w soczewce, rozmiar wielokierunkowej i postępującej akcji eliminacji z życia publicznego działaczy różnych nurtów polskiego ruchu niepodległościowego lat drugiej wojny światowej, a nawet różnych nurtów polskiego życia politycznego w ogóle, niezależnie od stopnia zaangażowania w czasie wojny. Wśród aresztowanych znaleźli się również ludzie, którzy nie odgrywali tak wielkiej roli
w podziemiu (…) czasami zupełnie początkujący. Wszystkie akcje bezpieki szły planowo, według stronnictw i grup. W więzieniu widzieliśmy tylko wierzchołek tej góry lodowej, a mieliśmy świadomość, że analogiczna akcja postępuje nie tylko w Krakowie, z którego dochodziły wieści o stopniowym wyłapywaniu WiN-owców i PSL-owców, ale i w innych częściach Polski. (…)
Materiał 2.
Testament Polski Walczącej, przyjęty na ostatnim posiedzeniu Rady Jedności Narodowej (fragmenty)
1. Opuszczenie terytorium Polski przez wojska sowieckie oraz przez rosyjską policję polityczną 2. Zaprzestanie prześladowań politycznych (…)
3. Zaprzestanie dewastacji gospodarczej przez władze okupacyjne.
4. Dopuszczenie wszystkich polskich stronnictw demokratycznych do udziału w wyborach pięcioprzymiotnikowych.
5. Zapewnienie niezależności polskiej polityki zagranicznej.
6. Stworzenie pełnego samorządu terytorialnego, społeczno-gospodarczego i kulturalno-oświatowego. (…)
7. Uspołecznienie własności wielkokapitalistycznej i zorganizowanie sprawiedliwego podziału dochodu społecznego.
Pytania
1. Zanalizuj przesłanie fragmentów Testamentu Polski Walczącej. Jaką wizję Polski przedstawia ten tekst?
Praca domowa
1. Kazimierz Pużak przez wiele lat był postacią, znaną jedynie wąskiemu gronu historyków.
Zbierz w internecie informacje, o tej postaci.
2. Zbierz w internecie informacje o losach i działalności Zygmunta Szendzielarza w latach 1944-1951.
Władze komunistyczne wobec Państwa Podziemnego (2)
Materiał 1.
Dekret z 22 stycznia 1946 r. o odpowiedzialności za klęskę wrześniową i faszyzację życia państwowego.
Pytania
1. Scharakteryzuj stosunek władz komunistycznych do II RP, klęski wrześniowej i elit politycznych polski przedwrześniowej.
Praca domowa
1. Kazimierz Pużak przez wiele lat był postacią, znaną jedynie wąskiemu gronu historyków.
Zbierz w internecie informacje, o tej postaci.
2. Zbierz internecie informacje o losach i działalności Zygmunta Szendzielarza w latach
1944-1951.
Polskie wcielenie Stalina. Kult Bieruta (1)
Materiał 1.
Akademia z okazji 59. urodzin Bolesława Bieruta
Materiał 2.
Plakat Bierut i Stalin
Pytania
1. Na wybranych przykładach omów metody kształtowania kultu jednostki przez komunistyczną propagandę.
2. Wyjaśnij rolę kultu wodza – Stalina i Bieruta - w umacnianiu władzy komunistycznej w Polsce.
3. Rozważ, jakie znaczenie miał kult wodza dla realizacji komunistycznych planów przebudowy mentalności społeczeństwa polskiego.
Praca domowa
1. Scharakteryzuje główne przejawy i formy kultu jednostki w Europie i w Polsce (w pierwszej połowie XX wieku), wykorzystaj różnego typu materiały źródłowe dostępne w internecie.
2. Odwołaj się do materiałów źródłowych i porównaj formy oraz metody propagowania kultu Stalina i Bieruta w Polsce – wskaż podobieństwa i różnice.
Polskie wcielenie Stalina. Kult Bieruta (2)
Kalendarium
4 lutego 1947 – Bolesław Bierut objął urząd prezydenta Polski (sprawował go do uchwalenia konstytucji PRL w 1952)
sierpień/wrzesień 1948 – plenum PPR poświęcone „odchyleniu
prawicowo-nacjonalistycznemu”; usunięcie Władysława Gomułki, Bolesław Bierut nowym przywódcą PPR (potem PZPR do marca 1956)
15-21 grudnia 1948 – kongres zjednoczeniowy PPR i PPS, Bolesław Bierut na czele PZPR
18 kwietnia 1952 – z okazji 60 rocznicy urodzin Bolesława Bieruta jego imieniem nazwano m.in.
Uniwersytet we Wrocławiu oraz Hutę „Częstochowa”; ukazał się tom Wiersze o Bierucie.
Bolesławowi Bierutowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin poeci polscy 20 listopada 1952 – Bolesław Bierut objął stanowisko premiera (do 1954) 5 marca 1953 – śmierć Stalina
Materiał 1.
Biogram Bolesława Bieruta
BIERUT Bolesław, ur. w 1892 w Rurach Jezuickich koło Lublina, w rodzinie chłopskiej.
Wykształcenie średnie, zecer. Członek Polskiej Partii Socjalistycznej Lewicy od 1912, członek Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (KPP) od 1918, w Polskiej Partii Robotniczej (PPR) od 1943, nast. w Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR); 1943–1948 członek Komitetu Centralnego PPR, 1944–1948 członek Biura Politycznego KC PPR, od jesieni 1944 do VIII, 1948 jako głowa państwa formalnie bezpartyjny, IX-XII 1948 sekretarz generalny KC PPR, XII
1948-III 1956 członek KC i członek Biura Politycznego KC PZPR, XII 1948-III 1954
przewodniczący KC i przewodniczący Sekretariatu KC PZPR, III 1954-III 1956 I sekretarz KC PZPR; I-XII 1944 przewodniczący, a nast. XII 1944-II 1947 prezydent Krajowej Rady Narodowej, IX 1944-II 1947 głowa państwa, jako prezydent KRN, II 1947-XI 1952 prezydent
Rzeczypospolitej, XI 1952-III 1954 prezes Rady Ministrów, III 1954-III 1956 I sekr. KC PZPR;
(…) w latach 1925-1926 w ZSRR, m.in. słuchacz szkoły partyjnej KPP pod Moskwą, 1928-1930 w ZSRR – słuchacz Międzynarodowej Szkoły Leninowskiej, 1930-32 działacz z ramienia
Międzynarodówki Komunistycznej w Austrii, Czechosłowacji i Bułgarii, 1932 kierownik komitetu okręgowego KPP w Łodzi, XII 1933-XII 1938 więziony, 1938-1939 pracował w
spółdzielczości, 1939-1943 w ZSRR, w VII 1943 powrócił do kraju (…). Zmarł w marcu 1956 w Moskwie podczas XX Zjazdu Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego.
Pytania
1. Na podstawie zamieszczonego biogramu i materiałów z internetu ustal losy Bolesława Bieruta w Polsce międzywojennej, w okresie II wojny światowej. Ustal, jakie stanowiska partyjne i państwowe piastował w latach 1944-1956.
Stalinizm i sowietyzacja. Polityka i gospodarka (2)
Materiał 1.
Konstytucja PRL z 22 lipca 1952 r.
Rozdział 1. Ustrój polityczny.
Art 1.
1. Polska Rzeczpospolita Ludowa jest państwem demokracji ludowej.
2. W Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej władza należy do ludu pracującego miast i wsi.
Art 2.
1. Lud pracujący sprawuje władzę państwową przez swych przedstawicieli, wybieranych do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i do rad narodowych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym.
2. Przedstawiciele ludu w Sejmie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i w radach narodowych są odpowiedzialni przed swymi wyborcami i mogą być przez nich odwoływani.
Art 3.
Polska Rzeczpospolita Ludowa:
1) stoi na straży zdobyczy polskiego ludu pracującego miast i wsi, zabezpiecza jego władzę i wolność przed siłami wrogimi ludowi,
2) zapewnia rozwój i nieustanny wzrost sił wytwórczych kraju przez jego uprzemysłowienie, przez likwidację zacofania gospodarczego, technicznego i kulturalnego,
3) organizuje gospodarkę planową, opierając się na przedsiębiorstwach stanowiących własność
społeczną,
4) ogranicza, wypiera i likwiduje klasy społeczne, żyjące z wyzysku robotników i chłopów, 5) zabezpiecza stały wzrost dobrobytu, zdrowotności i poziomu kulturalnego mas ludowych, 6) zapewnia wszechstronny rozwój kultury narodowej.
Art 4.
1. Prawa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej są wyrazem interesów i woli ludu pracującego.
2. Ścisłe przestrzeganie praw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest podstawowym obowiązkiem każdego organu państwa i każdego obywatela.
3. Wszystkie organy władzy i administracji państwowej działają na podstawie przepisów prawa.
Art 5.
Wszystkie organy władzy i administracji państwowej opierają się w swej działalności na świadomym, czynnym współdziałaniu najszerszych mas ludowych i obowiązane są:
1) zdawać narodowi sprawę ze swej działalności,
2) uważnie rozpatrywać i uwzględniać słuszne wnioski, zażalenia i życzenia obywateli w myśl obowiązujących ustaw,
3) wyjaśniać masom pracującym zasadnicze cele i wytyczne polityki władzy ludowej w poszczególnych dziedzinach działalności państwowej, gospodarczej i kulturalnej.
Art 6.
Siły zbrojne Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stoją na straży suwerenności i niepodległości Narodu Polskiego, jego bezpieczeństwa i pokoju.
Pytania
1. Posługując się tekstem konstytucji PRL z 1952 r. (dotrzyj do pełnego tekstu w internecie) scharakteryzuj główne instytucje systemu władzy państwowej PRL.
2. W tekście konstytucji PRL z 1952 r. wskaż te fragmenty, które już w chwili uchwalania ustawy były jedynie „martwą literą”
Kultura i nauka w okowach ideologii (2)
Kalendarium
grudzień 1947 – premiera Jasnych łanów, pierwszego polskiego filmu utrzymanego w konwencji realizmu socjalistycznego
lipiec 1948 – tygodnik „Odrodzenie” przyznał nagrodę literacką powieści Jerzego Andrzejewskiego Popiół i diament
styczeń 1949 – na zjeździe Związku Literatów Polskich w Szczecinie proklamowano konwencję
socrealizmu w literaturze
22 lipca 1955 – do użytku oddano Pałac Kultury i Nauki im. Stalina w Warszawie Materiał 1.
Życie codzienne w okowach ideologii. Fragment dziennika Leopolda Tyrmanda Leopold Tyrmand (1920 – 1985) – pisarz, barwna postać Polski lat 50. i 60., popularyzator jazzu, od 1966 przebywał w USA
25 stycznia 1954 r. (...) Właśnie młodzież jest najżarliwiej „ciuchowa” skarpetki w kolorowe paski są wśród niej manifestem i uniformem. O takie skarpetki toczą się heroiczne boje z komunistyczną szkołą, z komunistycznymi organizacjami młodzieżowymi, z systemem. Już od paru lat skarpetki stały się zarzewiem świętej wojny o prawo do własnego smaku, jaką młodzież polska stoczyła z reżymem i którą wygrała. Były to zmagania o sylwetkę znaną na Zachodzie – wąziutkie spodnie, spiętrzona fryzura tzw. plereza, buty na fantastycznie grubej gumie, tzw.
słoninie, kolorowe widoczne spod krótkich nogawek skarpety, straszliwie wysoki kołnierzyk koszuli. W Warszawie nazywano chłopców tak ustylizowanych „bikiniarzami”, w Krakowie
„dżollerami”. Bikiniarz pochodził od krawatów, na których wyobrażony był wybuch bomby atomowej na atolu Bikini w 1946 roku. (...) w pierwszej linii walki stały kolorowe skarpetki w paski, autentyczne, prosto z paczek, przyczyną piany na wargach komunistycznych pedagogów i organizatorów. Prasa marksistowska popełniła błąd, albowiem przyjęła wyzwanie i wydała wojnę. Przeciw garstce bikiniarzy wytoczone zostały działa najpotężniejszego kalibru. Padały oskarżenia o dywersję, o agenturę, o imperialistyczną degenerację i wynaturzony styl życia.
Uczniowie szkół technicznych i ślusarscy terminatorzy okazali się naraz piątą kolumną i wylęgarnią szpiegowskich komórek. Wszystkie tuby propagandowe – radio, film, prasa, wydawnictwa – rozdarły się wielkim krzykiem. ZMP ogłosiło rodzaj powszechnej mobilizacji.
Druga strona bezwiednie sprężyła się do walki: nikt się z nikim nie kontaktował, niczego nie ustalał, nie było żadnej ideologicznej podbudowy, nawet nie było wolno głośno o niczym mówić, ale szeregi bikiniarzy rosły, rosły, rosły. Nic tylko milczący, głuchy wzrost naprzeciw ogniowej zapory ideologicznych argumentów i administracyjnego przymusu. Aż przerażeni „wychowawcy”
zatrąbili na odwrót. Sztandar Młodych zainicjował szeroką dyskusję, której skrzętnie
uzgodniona z góry konkluzja deklarowała, że kolorowe skarpetki nie są z założenia dowodem wrogości, że można je nosić i pozostać wzorowym członkiem socjalistycznego społeczeństwa i szkolnego kolektywu, że upodobania muzyczne i odzieżowe nie są patentem na moralność, i że można kochać Marksa i Lenina tańcząc „swing” w krawacie z „ciuchów”. To było, w gruncie rzeczy, jedyne w komunizmie zwycięstwo wolnej sztuki: kolor, pożywienie Rafaela, Rembrandta, Cezanne`a i Van Gogha, schronił się w Polsce na nogi uczniów gimnazjalnych i z tych pozycji zwyciężył dogmat, bezduszność i socrealizm.
Pytania
1. Czego o postawach młodego pokolenia i realiach życia codziennego w połowie lat pięćdziesiątych dowiadujemy się z dziennika Leopolda Tyrmanda?
Komunizm wobec Kościoła (2)
Materiał 1.
Stefan Wyszyński, Zapiski więzienne
[Komańcza, 13 marca 1956] (…) Bóg położył kres życiu człowieka i głowy Państwa, który miał odwagę pierwszy i jedyny z dotychczasowych władców Polski zorganizować walkę (…)
państwową z Kościołem. (…) Czy robił to z przekonania, czy z taktyki politycznej (…). Być może nie chciał otwartej i drastycznej walki, ale pozwalał na przeprowadzenie tak perfidnego planu – usypiania czujności rękami katolików postępowych – i konsekwentnego, (…) niszczenia
instytucji kościelnych i religijno-społecznych. (…) pomimo zawartego „Porozumienia”, zniszczono prasę (…) oraz wydawnictwa, (…) dobroczynność kościelną, mnóstwo placówek wychowawczych (…); zniszczono szkolnictwo i szpitalnictwo katolickie; zlikwidowano mnóstwo klasztorów (…). Straszliwe gwałty, których dopuszczano się na (…) kapłanach i zakonnikach w czasie śledztw, (…) ciężkie wyroki sądowe, wskutek których więzienia zaludniły się sutannami i habitami (…). Ostatnie lata wzięły Kościół święty w łańcuchy Urzędu do Spraw Wyznań i
dekretu o obsadzaniu stanowisk kościelnych. (…) Bierut umarł na obczyźnie, w Moskwie – tam, gdzie zgodził się na oddanie 1/3 terytorium Polski (…). Zapewne, można przyjąć, że śmierć miała przebieg normalny (…). Ale w atmosferze publicznej Narodu pozostanie to osobliwe wrażenie, które zawsze będzie zmuszać do „wyjaśnień”. (…) Tyle razy w ciągu swego więzienia modliłem się za Bieruta. (…) Może wszyscy o nim zapomną [i] wyrzekną, jak dziś wyrzekają się Stalina – ale ja tego nie uczynię Tego wymaga ode mnie moje chrześcijaństwo.
Pytania
1. Na podstawie zamieszczonego fragmentu dziennika więziennego Wyszyńskiego przedstaw sformułowaną przez niego ocenę sytuacji Kościoła w Polsce w okresie stalinowskim.
2. Na podstawie zamieszczonego fragmentu dziennika więziennego Wyszyńskiego przedstaw ocenę Bolesława Bieruta sformułowaną przez prymasa.
Praca domowa
1. Na podstawie informacji dostępnych w internecie (np. strony Instytutu Pamięci Narodowej) ustal jakie były losy kardynała Stefana Wyszyńskiego w latach 1953-1956.
Terror. Procesy pokazowe (2)
Materiał 1.
Materiał z archiwum Bieruta. Samokrytyka Józefa Różańskiego
Nie miesiąc, nie rok myślałem nad szeregiem spraw. Muszę powiedzieć partii całą prawdę.
Mogę się mylić i na pewno myliłem się, na pewno robiłem błędy. Szereg błędów widzę, niezależnie od mojej osoby. Szeregu nie widzę niech towarzysze mi dopomogą w tym. (…) Jedną z kardynalnych zasad, jakich przestrzegałem – była uczciwość w mojej pracy. (…)
Chciałbym opierać się na faktach. trudno udowodnić, czego się nie robiło. Dam prosty przykład.
Zagadnieniem centralnym w śledztwie jest zagadnienie dowodów w sprawie. Męczyliśmy się bardzo, ponieważ częstokroć dostawaliśmy sprawę bez dowodów. Mówię o systemie pracy, a nie o pojedynczych wypadkach. Zaskoczyły mnie wysunięte zarzuty, które są tak ciężkie, a o których ja dotychczas nie wiedziałem. Nad zagadnieniem bicia nieraz się zastanawiałem.
Zarzuty wysunięte w stosunku do mnie o zmuszaniu aresztowanych do składania kłamliwych zeznań, o robieniu sprawy na fałszywych materiałach – są makabryczne. Tego rodzaju praca byłaby prowokacyjną robotą. Widzę trzy okresy w naszej pracy: 1) do 1947/48 roku okres napięcia, ostrej walki, 2) 1948-1951 napięcie międzynarodowe, najtrudniejszy okres [w naszej pracy], 3) 1951-1954 stabilizacja.
Dla pierwszego okresu charakterystyczne były walki z bandami, reakcje natychmiastowe.
Śledztwa w tym okresie nie prowadził aparat śledczy, prowadziły wszystkie komórki.
Dokumenty świadczą, że aresztowani byli przekazywani do Departamentu Śledczego po upływie pewnego czasu (…), kiedy inny departament nie mógł już wyjść ze sprawy.
Departamenty operatywne uważały, że Departament Śledczy nie powinien zajmować się
aresztami. Departament Śledczy został pozbawiony prawa aresztowania, mógł aresztować tylko w wypadkach nagłych, gdy chodziło o terror.
Do 1950-51 lwia część aresztów była dokonana nie przez aparat śledczy. Departamenty operatywne prowadziły wstępne śledztwo, szukały „wyjść” i tylko wówczas oddawali sprawy Departamentowi Śledczemu. (…)
Czy biliśmy w śledztwie? Otrzymaliśmy dużo pobitych ludzi, ich nie obchodziło, kto ich bił, dlatego nie można wyciągać wniosku, że skarżący się byli bici właśnie przez Departament Śledczy. Nasze śledztwo, jako systemu, bicia nie uznawało. Tysiące ludzi, którzy przeszli przez Mokotów, nie było bitych. W jaki sposób doszliśmy do bicia, znęcania się nad aresztowanymi?
Dawniej stosowaliśmy metodę bicia do wrogów, stosowaliśmy nie jako system. Biliśmy w 1945 roku, w 1947 już tego nie robiliśmy. W sprawie Lechowicza¹? była specjalna atmosfera,
materiały były szykowane nie przeze mnie, a przez wiceministra. (…)
Postawione mi zarzuty odnoszą się do sprawy Lechowicza². Otrzymałem materiał w sprawie Lechowicza i zawiadomienie, że zostaje zlikwidowana grupa organizatorów prowokacji, że mamy dywersję na szeroką skalę. Nie widziałem przedtem materiałów w sprawie Lechowicza.
Były one zbierane przez grupę Józefa Światły³, to miała być podstawa do śledztwa, materiały były bardzo nikłe. Powiedziano mi, że na robotę idę już jako dyrektor. Ustalono imienną listę oficerów, zatwierdzoną przeze mnie. (…)
Takiego zarzutu nie przyjmę nigdy, że w jakimkolwiek momencie zlekceważyłem sobie partię, tego nigdy nie było. (…)
Ja sam biłem. Kiedy mnie zdejmowali z roboty, ja to powiedziałem. Powiedziałem, że były wypadki, kiedy dawałem polecenie bić. (…) Widziałem wówczas, że Dusza bił i miał z tego przyjemność. Tak samo postępował Kwasek. Wpadliśmy w pewien stan nienormalny. Tłumaczy się to tym, że sypialiśmy po 2-3 godziny na dobę, po 2 tygodnie nie zmienialiśmy bielizny. Nie mówię o sobie, mam na myśli oficerów. (…)
Nasza słabość ideologiczna, nasza słabość w walce z wrogiem wystąpiła przy sprawie Lechowicza. Wynaturzenia mogły doprowadzić do wiele większych nieszczęść. Po odejściu moim od sprawy Lechowicza bardzo to przeżywałem, a nikt mi nie powiedział, dlaczego mnie usunięto. I dlatego też stało się źle, że nie zwrócono mi uwagi, ażeby przerwać te niesłuszne metody. (…)
Mnie się wydaje, że cztery zarzuty, które zostały mi tutaj postawione, z wyjątkiem zarzutu o bicie, który był słuszny, są niesłuszne, zwłaszcza ciężki jest zarzut o prowadzenie spraw na fałszywych materiałach, nigdy tego nie robiłem.
¹ - Włodzimierz Lechowicz (1911-86) – przed wojną współpracownik kontrwywiadu, w czasie wojny członek PPR, pracował na rzecz Gwardii Ludowej i Armii Ludowej, brał udział w powstaniu warszawskim i wstąpił do AK, nie zaprzestając pracy w wywiadzie AL., po wojnie poseł na sejm z ramienia Stronnictwa Demokratycznego, minister aprowizacji i handlu.
² - postępowanie, które miało dostarczyć dowodów przeciw Władysławowi Gomułce
³ - Józef Światło – w 1953 r. uciekł na Zachód Pytania
1. Wyjaśnij, jakimi metodami służba bezpieczeństwa kontrolowała obywateli i ludzi władzy PRL.
2. Na podstawie materiału z archiwum Bieruta wyjaśnij, czym była samokrytyka.
3. Na podstawie materiału z archiwum Bieruta scharakteryzuj metody działania komunistycznego aparatu terroru.
4. Scharakteryzuj system wartości i wzory postaw społecznych upowszechnianych przez komunistyczną propagandę.
Praca domowa
1. Sprawdź w internecie informacje o autorze samokrytyki Józefie Różańskim. Sporządź informacje o powojennych losach Różańskiego.
Polacy wobec nowej rzeczywistości. Przystosowanie i opór (2)
Materiał 1.
Czesław Miłosz, Traktat moralny, 1948 (fragment)
(…) Lecz nie jest moim to zamiarem Przyszłość otaczać złudnym czarem.
Po przyszłościowej cóż iluzji, Jeżeli dniom codziennym bluźni I ufność nie po równi dzieli Pomiędzy współobywateli.
Żyjesz tu, teraz., Hic et nunc.
Masz jedno życie, jeden punkt.
Co zdążysz zrobi, to zostanie, Choćby ktoś inne mógł mieć zdanie.
Nowa k o n w e n c j a już się tworzy.
Nie mów konwencja długich noży.
Nie wątpię, że jest bardzo zła, Lecz wynalazłem ją nie ja.
Oskarżaj, jeśli masz ochotę,
W weneckich bankach sztaby złote, Elżbietę, Lutra, kres Armady, Wersalskie bale, defilady, Tatarów, że nas najechali, Wojnę Stuletnią – i tak dalej.
Choćbyś zazdrościł psom i ptakom, Musisz ją przyjąć j a k o t a k ą, A więc po prostu jak zdarzenie Na naszej obrotowej scenie –
I płyniesz w tym społecznym fakcie, Jak orzech w Nilu katarakcie.
Nie jesteś jednak tak bezwolny, A choć byś był jak kamień polny, Lawina bieg od tego zmienia, Po jakich toczy się kamieniach.
I, jak zwykła mawiać już ktoś inny, Możesz, więc wpłyń na bieg lawiny.
Łagodź jej dzikość, okrucieństwo, Do tego też potrzebne męstwo, A chociaż nowoczesne państwo Na służbę grzmi samarytańską, Zbyt wieliśmy widzieli zbrodni, Byśmy się dobra wyrzec mogli I mówiąc: krew jest dzisiaj tania – Zasiąść spokojnie do śniadania, Albo konieczność widząc bredni Uznawać ją za chleb powszedni. (…)
Pytania
1. Wiersz Czesława Miłosza może posłużyć do zdefiniowania dylematów, przed którymi stanęło powojenne pokolenie polskich intelektualistów. Przedstaw te dylematy.
2. Na podstawie fragmentu Traktatu moralnego wyjaśnij, jaką postawę wobec nowej rzeczywistości przyjmuje poeta.
Praca domowa
1. Na podstawie danych dostępnych w internecie przedstaw postawy polskich twórców kultury i polskich intelektualistów wobec nowej powojennej rzeczywistości. Przedstaw losy i postawę wybranej postaci.
Odwilż
Kalendarium
5 marca 1953 – zmarł Józef Stalin
7 grudnia 1954 – likwidacja Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego; w którego miejsce powołano Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Komitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego 13 grudnia 1954 – z więzienia wyszedł Władysław Gomułka
kwiecień 1955 – w Polsce ukazała się powieść Odwilż Ilji Erenburga
21 sierpnia 1955 – w tygodniku „Nowa Kultura” ukazał się Poemat dla dorosłych Adama Ważyka
4 września 1955 – pierwszy numer tygodnika „Po Prostu” z nowym podtytułem – pismo studentów i młodej inteligencji
sierpień-wrzesień 1955 – Wystawa Młodej Plastyki w warszawskim Arsenale – przejaw odchodzenia od konwencji socrealizmu
12 marca 1956 – w Moskwie zmarł Bolesław Bierut kwiecień 1956 – amnestia dla więźniów politycznych
Materiał 1.
Adam Ważyk, Poemat dla dorosłych (fragment)
Ze wsi, z miasteczek wagonami jadą zbudować hutę, wyczarować miasto, wykopać z ziemi nowe Eldorado, armią pionierską, zbieraną hałastrą tłoczą się w szopach, barakach, hotelach, człapią i gwiżdżą w błotnistych ulicach:
wielka migracja, skudlona ambicja, na szyi sznurek – krzyżyk z Częstochowy, trzy piętra wyzwisk, jasieczek puchowy, maciora wódki i ambit na dziewki, dusza nieufna, spod miedzy wyrwana, wpół rozbudzona i wpół obłąkana,
milcząca w słowach, śpiewająca śpiewki, wypchnięta nagle z mroków średniowiecza masa wędrowna, Polska nieczłowiecza wyjąca z nudy w grudniowe wieczory...
W koszach od śmieci na zwieszonym sznurze chłopcy latają kotami po murze,
żeńskie hotele, te świeckie klasztory, trzeszczą od tarła, a potem grafinie miotu pozbędą się – Wisła tu płynie.
Wielka migracja przemysł budująca, nieznana Polsce, ale znana dziejom, karmiona pustką wielkich słów, żyjąca
dziko, z dnia na dzień i wbrew kaznodziejom – w węglowym czadzie, w powolnej męczarni, z niej się wytapia robotnicza klasa.
Dużo odpadków. A na razie kasza (…) Pytania
1. Odpowiedz, jakie zjawiska życia społecznego i gospodarczego są przedmiotem krytycznej refleksji poety.
2. Wyjaśnienie, na czym polegał rozdźwięk pomiędzy propagandową wizją warunków życia w PRL a realiami, które przywołał w „Poemacie dla dorosłych” Adam Ważyk.
3. Na podstawie zacytowanego fragmentu „Poematu dla dorosłych” wyjaśnij, dlaczego ten utwór jest przykładem destalinizacji i odwilży w Polsce.
4. Publikacja „Poematu dla dorosłych” Adama Ważyka w 1955 r. dokonała się za wiedzą kierownictwa partii i za przyzwoleniem cenzury – wyjaśnij, o czym to może świadczyć.
Praca domowa
1. Wyjaśnij znaczenie wydarzeń zachodzących w ZSRR po śmierci Stalina dla rozwoju wydarzeń w tzw. „obozie socjalistycznym”. Rozważ, do jakiego stopnia rozwój wydarzeń w ZSRR po śmierci Stalina wpłynął na sytuację w Polsce.
2. Na podstawie informacji zebranych w internecie przedstaw pierwsze oznaki destalinizacji systemu politycznego w Polsce. Scharakteryzuj różne formy aktywizacji społeczeństwa polskiego towarzyszące łagodzeniu reżimu politycznego w połowie lat 50.
3. Na podstawie informacji zebranych w internecie wyjaśnij rolę pisma „Po prostu” w procesie destalinizacji życia społecznego w Polsce. Odwołując się do tych materiałów źródłowych scharakteryzuj oblicze ideowe i program środowiska „Po prostu”.
4. Wyjaśnij, na czym polegało odejście od kanonu sztuki socrealizmu.
Poznański czerwiec. Bunt i wołanie o wolność (1)
Kalendarium
27 czerwca 1956 – strajk w poznańskich Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego 28 czerwca 1956 – na ulice Poznania wychodzą robotnicy Zakładów im. Stalina (dawniej Zakłady Cegielskiego) oraz innych zakładów; starcia z milicją i wojskiem
29 czerwca 1956 – dokończenie krwawej pacyfikacji wystąpień robotniczych Poznaniu;
przemówienie radiowe premiera Józefa Cyrankiewicza Materiał 1.
Ulica Poznania w czerwcu 1956 r.
Materiał 2.
Przemówienie Józefa Cyrankiewicza z 29 czerwca 1956 r. (fragment)
(…) Każdy prowokator czy szaleniec, który odważy się podnieść rękę przeciw władzy ludowej, niech będzie pewny, że mu tę rękę władza ludowa odetnie, w interesie klasy robotniczej, w interesie ludu pracującego miast i wsi. (…)
Pytania
1. Wyjaśnij, dlaczego protest robotniczy w Poznaniu pogłębił kryzys zaufania społeczeństwa do PZPR.
2. Scharakteryzuj postawę władz lokalnych oraz władz państwowych wobec protestu i protestujących. Przedstaw propagandową wizję genezy i przebiegu wydarzeń w Poznaniu prezentowaną przez władze.
3. Poznański Czerwiec 1956 r. jest coraz częściej nazywany powstaniem poznańskim. Czy zgadzasz się z tą tezą? Odpowiedź uzasadnij.
Praca domowa
1. Skorzystaj z podanych stron internetowych:
http://www.poznan.pl/czerwiec56/
http://www.poznan1956.pl/
http://www.ipn.gov.pl/portal/pl/229/3630/Zranione_miasto_Poznan_w_czerwcu_1956_roku.html
i zbierz informacje na temat możliwości i form upamiętniania wydarzeń poznańskich w PRL.
„Wydarzenia poznańskie” czy” powstanie czerwcowe”? Jak wyglądała walka o pamięć o
wypadkach w Poznaniu i o ich ofiarach? Ustal, kiedy w Poznaniu stanął pomnik upamiętniający zryw i jego ofiary. Romek Strzałkowski był najmłodszą ofiarą poznańskiego czerwca, zbierz informacje również o nim.
Poznański czerwiec. Bunt i wołanie o wolność (2)
Materiał 1.
Ocena wypadków poznańskich oraz okresu stalinowskiego, dokonana przez Władysława Gomułkę na VIII Plenum KC PZPR w październiku 1956 r.
Robotnicy Poznania nie protestowali przeciwko Polsce Ludowej, przeciwko socjalizmowi, kiedy wyszli na ulice miasta. Protestowali oni przeciwko złu, jakie szeroko rozkrzewiło się w naszym ustroju społecznym i które ich również boleśnie dotknęło, przeciwko wypaczeniom
podstawowych zasad socjalizmu, który jest ich ideą. (...) Przyczyny tragedii poznańskiej i niezadowolenia całej klasy robotniczej tkwią u nas. Sześcioletni plan gospodarczy,
reklamowany w przeszłości z wielkim rozmachem, jako nowy etap wysokiego wzrostu stopy życiowej, zawiódł nadzieje szerokich mas pracujących. (...) Nie chciałbym szerzej powracać do smutnych kart przeszłości, w której panował u nas system kultu jednostki.
System ten gwałcił zasady demokratyczne i praworządność. Przy tym systemie łamano charaktery i sumienia ludzkie, deptano ludzi, opluwano ich cześć. Oszczerstwo, kłamstwo i fałsze, a nawet prowokacje służyły za narzędzia sprawowania władzy. Z tym systemem kończymy raz na zawsze. (...)
Pytania
1. Jakie, według Gomułki, były przyczyny wydarzeń czerwcowych w Poznaniu w roku 1956?
Czym interpretacja Gomułki różni się od wykładni Cyrankiewicza z czerwca 1956 r?
Praca domowa
1. Skorzystaj z podanych stron internetowych:
http://www.poznan.pl/czerwiec56/
http://www.poznan1956.pl/
http://www.ipn.gov.pl/portal/pl/229/3630/Zranione_miasto_Poznan_w_czerwcu_1956_roku.html
i zbierz informacje na temat możliwości i form upamiętniania wydarzeń poznańskich w PRL.
„Wydarzenia poznańskie” czy” powstanie czerwcowe”? Jak wyglądała walka o pamięć o
wypadkach w Poznaniu i o ich ofiarach? Ustal, kiedy w Poznaniu stanął pomnik upamiętniający zryw i jego ofiary. Romek Strzałkowski był najmłodszą ofiarą poznańskiego czerwca, zbierz informacje również o nim.
Październik 1956 (1)
Kalendarium
19 października 1956 – początek VIII Plenum Komitetu Centralnego PZPR
19 października 1956 – do Warszawy przylatuje bez zaproszenia delegacja sowiecka z Nikitą Chruszczowem; marsz wojsk sowieckich stacjonujących w Polsce na Warszawę
21 października 1956 – Władysław Gomułka wybrany na stanowisko I sekretarza KC PZPR 24 października 1956 – Gomułka przemawia do 400 tys. ludzi w Warszawie na Placu Defilad, pod Pałacem Kultury i Nauki
28 października 1956 – uwolnienie prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego
30 października 1956 – decyzja w sprawie zwrócenia „Tygodnika Powszechnego” prawowitej redakcji
4 listopada 1956 – umorzenie postępowania w sprawie uczestników wydarzeń czerwcowych w Poznaniu
13 listopada 1956 – marszałek Konstanty Rokossowski ustąpił ze stanowiska i wyjechał do ZSSR
Materiał 1.
Władysław Gomułka podczas wiecu na placu Defilad w Warszawie 24 października 1956 Materiał 2.
Polski październik we wspomnieniach pisarki Marii Dąbrowskiej
[Warszawa, 24 października 1956] (…) Pani Natalia [Natalia Modzelewska wdowa po Zygmuncie min. spraw zagr. 1947-1951] opowiadała szczegóły o przyjeździe Chruszczowa.
Podobno (…) było tak, że na telefoniczną zapowiedź wizyty nasi panowie odpowiedzieli kategoryczną „prośbą” o nieprzyjeżdżanie, gdyż Plenum będzie się zajmowało sprawami wyłącznie polskimi i wewnątrzpartyjnymi (…). W odpowiedzi na to „Chruszczow i inni”
przylecieli. Na lotnisku czekali: Politbiuro Partii i osobno – Rokossowski z rosyjskimi
generałami. Chruszczow podobno (…) wyskoczył z samolotu i przywitawszy się z generałami zwrócił się do Ochaba „z pyskiem”. (…) „Ty taki i owaki, myśmy krew za was przelewali, a ty chcesz Polskę Amerykanom sprzedać?!” (…) podobno Ochab się stawiał. Chruszczow zwrócił się do Gomułki: „A ty, kto taki? Ciebie nie znam”. Na co Gomułka: „Nie znacie mnie, bo siedziałem w więzieniu” (…). Potem pojechali wszyscy do Ambasady Sowieckiej. „I tam (…) nastąpiła karczemna scena trwająca 15 godzin”. Nieproszeni goście odlecieli nazajutrz rano.
(…)
Pytania
1. Czego dowiadujemy się o atmosferze tamtych dni z relacji pisarki Marii Dąbrowskiej?
2. Podczas wiecu na placu Defilad w Warszawie Gomułkę entuzjastycznie przywitały olbrzymie tłumy Polaków. Nigdy żaden przywódca komunistyczny nie cieszył się podobnym kredytem zaufania w społeczeństwie polskim. Rozważ przyczyny takiej reakcji. Odszukaj w internecie zapisów filmowych dźwiękowych z tego wydarzenia.
3. Wyjaśnij pojęcie „październikowa odwilż”.
Praca domowa
1. Na podstawie danych dostępnych w internecie scharakteryzuj różne formy aktywizacji społeczeństwa latem i jesienią 1956 i wyjaśnia znaczenie tego zjawiska.
2. Wyjaśnia przyczyny masowego poparcia społeczeństwa polskiego dla powstania węgierskiego jesienią 1956 r. Znajdź informacje na ten temat w internecie.
Październik 1956 (2)
Materiał 1.
Przemówienie Władysława Gomułki na VII plenum Komitetu Centralnego PZPR, 21 października 1956 (fragmenty)
Wszystko, co dzisiaj oceniamy, jako wypaczenia i zniekształcenia w naszym życiu w okresie ubiegłym, nie mogło nie wstrząsnąć do głębi całą partią, całą klasą robotniczą, całym narodem.
Po kraju rozlały się różne prądy, lecz najpotężniejszą rzeką popłynęło hasło demokratyzacji naszego życia, żądania zlikwidowania systemu, którzy nazywamy kultem jednostki. Należy stwierdzić, że kierownictwo partii nie zawsze nadążało na czas, aby wraz z całą partią stanąć na czele tego zdrowego ruchu i pokierować nim. A jeżeli nie nadążało kierownictwo partii, to zrozumiałą jest rzeczą, że nie mogły nadążać i organizacje partyjne. Wytworzył się nawet pewien zamęt i dezorientacja niezmiernie szkodliwe dla samej sprawy demokratyzacji. Takiej sytuacji nie mogą nie wykorzystać wszyscy przeciwnicy socjalizmu, wszyscy wrogowie Polski Ludowej. Ożywienie działalności elementów niemających nic wspólnego z dążeniami klasy robotniczej i narodu do zdemokratyzowania całego naszego życia wywołało również pewne wahania u niektórych towarzyszy w kierownictwie partyjnym i w terenie, odnośnie metod demokratyzacji i treści, jaką powinna ona zawierać. Dlatego też trzeba stanowczo powiedzieć sobie, partii, klasie robotniczej i całemu narodowi: - droga demokratyzacji jest jedyną drogą prowadzącą do zbudowania najlepszego w naszych warunkach modelu socjalizmu. Z tej drogi nie zejdziemy i będziemy się bronić wszystkimi siłami, aby nie dać się z niej zepchnąć. Ale też nie pozwolimy nikomu wykorzystywać procesu demokratyzacji przeciwko socjalizmowi. Na czele procesu demokratyzacji staje nasza partia i tylko ona, działając z innymi partiami Frontu
Narodowego może pokierować tym procesem w takim kierunku, aby proces ten doprowadził rzeczywiście do zdemokratyzowania stosunków we wszystkich dziedzinach naszego życia, do wzmocnienia podstaw naszego ustroju, a nie do ich osłabienia. (…)
Pytania
1. Zanalizuj fragmenty przemówienia Władysława Gomułki na VII plenum Komitetu Centralnego PZPR 21 października 1956 r. i określ zawartość tej politycznej deklaracji.
Październik 1956 (3)
Materiał 1.
Jacek Kuroń i Jacek Żakowski o Gomułce
Żaden PRL-owski przywódca nigdy nie zdobył takiej popularności i miłości tłumów, jaką jesienią 1956 r. uzyskał Władysław Gomułka. (…). Tłumy widziały w nim męża
opatrznościowego, zbawcę ojczyzny, jedynego sprawiedliwego. Lata spędzone w więzieniu zbudowały mu legendę obrońcy demokracji i zwolennika wolności. Wiele początkowych posunięć zdawało się tę legendę potwierdzać. (…) Ale Gomułka, którego do władzy wyniosła spontaniczna odwilżowa fala, uznał, że jeśli chce rządzić, musi tę falę okiełznać i oprzeć się na wypróbowanym partyjnym aparacie. Dlatego od początku powtarzał, że dość już wiecowania, że trzeba się zabrać do pracy. (…)
Materiał 2.
Stefan Staszewski o Gomułce w rozmowie z Teresą Torańską (1985)
(…) Gomułka nie był nową postacią, ale społeczeństwo go szukało (partia zaczęła szukać go dużo później). Społeczeństwo zdawało sobie sprawę, że władzy komunistycznej się nie
pozbędzie, szukało, więc jakiegoś komunisty o bardziej ludzkiej – zdawało mu się – twarzy. W pamięci społeczeństwa zatarło się bowiem – przez późniejsze losy Gomułki – kim był on do 1948 czy 1949 r. Zapomniano, że był bardziej twardym i konsekwentnym komunistą niż Bierut czy Berman i zapomniało, że współ z nimi ponosi taką samą, jeśli nie większą odpowiedzialność za to, co działo się w kraju od 1944 r. Pamiętało zaś, że został odsunięty przez tych
znienawidzonych stalinowców, na skutek jakiś niezbyt dokładnie sprecyzowanych konfliktów, że osadzony był przez nich w więzieniu. Społeczeństwo polskie zawsze darzyło sympatią męczenników, musiało więc i gloryfikować Gomułkę. Nastąpiła przedziwna sytuacja: to nie Gomułka pchał się do władzy, ale społeczeństwo go do niej pchało. Gomułka był początkowo szczęśliwy, że wreszcie mógł wyjść z więzienia i trochę odetchnąć. Wątpię, by myślał o
powrocie do władzy, ale kiedy zrozumiał, że jest kryzysy, ogólny kryzys społeczny, polityczny i gospodarczy, doszedł do wniosku, że wybiła jego godzina i do tej roli zaczął się przygotowywać.
(…)
Pytania
1. Przedstaw okoliczności przejęcia władzy w PZPR przez Władysława Gomułkę.
2. Przedstaw ocenę zachowań społecznych w 1956 r. i ocenę Gomułki sformułowaną po latach – w 1985 r. przez Stefana Staszewskiego.
3. Porównaj ocenę Staszewskiego z opinią Kuronia i Żakowskiego.
Październik 1956 (4)
Materiał 1.
Biogram Władysława Gomułki „Wiesława”
GOMUŁKA Władysław, ur. 1905 w Białobrzegach Franciszkańskich koło Krosna (nad
Wisłokiem, w ówczesnej Galicji), w rodzinie robotniczej. Wykształcenie podstawowe, ślusarz.
Członek Niezależnej Partii Chłopskiej 1925-1926, członek Komunistycznej Partii Polski (KPP) od 1926, członek Polskiej Partii Robotniczej (PPR) od 1942, następnie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR), 1942-1948 członek Komitetu Centralnego PPR, 1944-1948 członek Biura Politycznego PPR, 1948-1949 oraz 1956-1971 członek KC PZPR (1951 wykluczony z PZPR na mocy decyzji Biura Politycznego KC, VIII 1956 przywrócono mu prawa członkowskie w PZPR); 1956-1970 członek Biura Politycznego KC PZPR, 7 II 1971 zawieszony w prawach członka KC na mocy uchwały VIII Plenum KC PZPR. Od 1922 w przemyśle naftowym, działacz Związków Zawodowych Pracowników Przemysłu Chemicznego, 1930-1932 sekr. krajowy związku, 1933-34 więziony, 1934-1935 w Moskwie, 1935-1936 sekretarz okręgowy KPP na Śląsku, 1936-IX 1939 więziony, 1939-1940 w Białymstoku, 1940-1941 we Lwowie, w styczniu 1942 powrócił do Krosna, VII-VIII 1942 pełnomocnik KC PPR na Podkarpacie, VIII-XII 1942 sekretarz Komitetu Warszawskiego PPR, I 1943-XI 1943 członek sekretariatu KC PPR, XI 1943-XII 1945 sekretarz KC PPR, XII 1945-I 1948 sekretarz generalny KC PPR; XII 1944-I 1949 pierwszy wiceprezes Rady Ministrów, XI 1945-I 1949 minister Ziem Odzyskanych, III 1949-IX 1950 wiceprezes Najwyższej Izby Kontroli, do VIII 1951 dyrektor Oddziału Ubezpieczalni Społecznej (ZUS) w Warszawie, 2 VIII 1951 aresztowany, do XII 1954 więziony, X 1956-XII 1970 I sekretarz KC PZPR (…). Zmarł 31 sierpnia 1982 w Warszawie.
Pytania
1. Na podstawie zamieszczonego biogramu i materiałów z internetu ustal losy Władysława Gomułki w Polsce międzywojennej, w okresie II wojny światowej. Ustal, jakie stanowiska partyjne i państwowe piastował w latach 1944-1970.
Kultura i sztuka w warunkach realnego socjalizmu
Kalendarium
28 października 1958 – przebywający w Berlinie Zachodnim Marek Hłasko odmówił powrotu do kraju
14 marca 1964 – grupa 34 intelektualistów wystosowała list do premiera Józefa Cyrankiewicza dotyczący polityki kulturalnej władz
30 stycznia 1968– ostatnie przedstawienie Dziadów Adama Mickiewicza w Teatrze Narodowym w Warszawie, zdjęte na polecenie władz
2 październik 1971 – Telewizja Polska rozpoczęła emisję II programu Materiał 1.
List 34. marzec 1964 r.
Do Prezesa Rady Ministrów Józefa Cyrankiewicza
Ograniczenia przydziału papieru na druk książek i czasopism oraz zaostrzenie cenzury
prasowej stwarza sytuację zagrażającą rozwojowi kultury narodowej. Niżej podpisani, uznając istnienie opinii publicznej, prawa do krytyki, swobodnej dyskusji i rzetelnej informacji za konieczny element postępu, powodowani troską obywatelską, domagają się zmiany polskiej polityki kulturalnej w duchu praw zagwarantowanych przez konstytucję państwa polskiego i zgodnych z dobrem narodu.
List podpisali:
Jerzy Andrzejewski, Maria Dąbrowska, Stanisław Dygat, Karol Estreicher,
Marian Falski, Aleksander Gieysztor, Konrad Górski, Paweł Hertz, Leopold Infeld, Paweł
Jasienica, Mieczysław Jastrun, Stefan Kisielewski, Zofia Kossak-Szczucka, Tadeusz Kotarbiński, Jan Kott, Anna Kowalska, Julian Krzyżanowski,
Kazimierz Kumaniecki, Edward Lipiński, Maria Ossowska,
Stanisław Cat-Mackiewicz, Jan Parandowski, Stanisław Pigoń, Adolf Rudnicki, Artur Sandauer, Wacław Sierpiński, Antoni Słonimski, Jan Szczepański,
Władysław Tatarkiewicz, Jerzy Turowicz, Melchior Wańkowicz, Adam Ważyk, Kazimierz Wyka, Jerzy Zagórski
Materiał 2.
Antoni Słonimski
Materiał 3.
Jeremi Przybora i Jerzy Wasowski. Kabaret Starszych Panów
Pytania
1. Odpowiedz, na jakie zagrożenia wskazują sygnatariusze Listu 34.
2. Wyjaśnij, dlaczego List 34 wywołał ostrą reakcję władz komunistycznych. Z pomocą
encyklopedii lub internetu ustal, kim byli jego sygnatariusze i jaki był ciąg dalszy historii tego protestu.
Praca domowa
1. Wybierz jedną z osób z grona sygnatariuszy Listu 34 i z pomocą internetu prześledź jej drogą życiowa w Polsce Ludowej.
Budujmy drugą Polskę. Polska Edwarda Gierka (2)
Materiał 1.
Zmiany wprowadzone do Konstytucji PRL w 1976 r.
Art. 3.
1. Przewodnią siłą polityczną społeczeństwa w budowie socjalizmu jest Polska Zjednoczona Partia Robotnicza.
Art. 6. Polska Rzeczpospolita Ludowa w swej polityce:
2. nawiązuje do szczytnych tradycji solidarności z siłami wolności i postępu, umacnia przyjaźń i współpracę ze Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich i innymi państwami
socjalistycznymi.
Materiał 2.
Logo PZPR
Materiał 3.
Edward Gierek wizytuje PGR w Rząśniku Pytania
1. Zanalizuj zapisy zmian w Konstytucji PRL. Wyjaśnij, jakie mogły być motywy decyzji władz wprowadzających te zmiany.
2. Wyjaśnij pojęcie „propaganda sukcesu” i rozważ jej skuteczność.
3. Wyjaśnij, na czym polegało „otwarcie na Zachód” Polski w czasach rządów Edwarda Gierka.
4. Odwołując się do oficjalnych wypowiedzi Edwarda Gierka scharakteryzuj propagowaną przez I sekretarza PZPR wizję „drugiej Polski". Wyjaśnij, jakie konkretne rozwiązania proponowano, by wdrożyć tę koncepcję w życie.
Praca domowa
1. Wyjaśnij motywy podjęcia decyzji o odbudowie Zamku Królewskiego w Warszawie oraz oceń jej znaczenie.
Od sukcesu do kryzysu. Radom 1976 i powstanie opozycji demokratycznej (1)
Kalendarium
24 czerwca 1976 – zapowiedź podwyżki cen żywności
25 czerwca 1976 – wystąpienia robotników w Radomiu i Ursusie domagających się odwołania podwyżki
czerwiec/lipiec 1976 – represje wobec podejrzewanych o udział w protestach czerwiec/lipiec 1976 – w całym kraju wiece poparcia dla Edwarda Gierka 23 września 1976 – powstał Komitet Obrony Robotników (KOR)
28 września 1976 – zaczął wychodzić „Komunikat KOR” pierwsze niezależne wydawnictwo od czasu zakończenia wojny
marzec 1977 – powstał Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela
styczeń 1977 – utworzenie Towarzystwa Kursów Naukowych, z inicjatywy którego działalność rozpoczął Uniwersytet Latający (wykłady w prywatnych mieszkaniach), stawiający sobie za cel odkłamywanie oficjalnej humanistyki
Praca domowa
Wyjaśnij, na czym polegało znaczenie funkcjonowania drugiego/ niezależnego obiegu 1.
informacji i kultury – w kontekście bieżącej sytuacji w państwie oraz dla rozwoju świadomości Polaków.
Zbierz informacje na temat działalności Towarzystwa Kursów Naukowych, wyjaśnij, do 2.
jakich historycznych wzorów nawiązywało, jakie miało cele i jakimi metodami je realizowało.
Z pomocą internetu ustal listę założycieli KOR. Wybierz jedną z osób i prześledź jej dalsze 3.
losy. Przedstaw rezultaty swoich poszukiwań.
Od sukcesu do kryzysu. Radom 1976 i powstanie opozycji demokratycznej (2)
Materiał 1.
Radom, czerwiec 1976 r.
Materiał 2.
Edward Gierek do sekretarzy Komitetów Wojewódzkich (telekonferencja, 26 VI 1976)
Towarzysze, ja uważam, że trzeba będzie od jutra odbyć we wszystkich wojewódzkich miastach masowe wiece, wiece na kilkadziesiąt tysięcy ludzi, nawet sto czy ponad sto tysięcy. Żeby to były wiece złożone z ludzi dobranych. Towarzysze, mnie to jest potrzebne jak słońce, jak woda, jak powietrze. (…) Co się tyczy zakładów, które strajkowały, trzeba powiedzieć, jacy to są łajdacy, a jeśli nawet zażądacie wyrzucenia z zakładu elementów nieodpowiedzialnych, tym lepiej dla sprawy. To musi być atmosfera, prawda, pokazywania na nich jak na czarne owce, jak, na ludzi, którzy powinni się wstydzić, że w ogóle, prawda, na świecie chodzą. (…) I trzeba będzie żebrać tam radomiaków i powiedzieć im, jak my to oceniamy. Po prostu, towarzysze, powinni radomiacy odczuć, że cała Polska ich lekceważy.
Pytania
1. Wyjaśnij przyczyny, charakter, zasięg robotniczych protestów latem 1976 r.
2. Wyjaśnij, jakie działania propagandowe zostały podjęte przez władze komunistyczne przeciw środowisku radomskich robotników i przeciw miastu.
3. Wyjaśnij, co oznaczało, że Radom stał się „miastem z wyrokiem”.
Od sukcesu do kryzysu. Radom 1976 i powstanie opozycji
demokratycznej (3)
Materiał 1.
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Meldunek operacyjny dotyczący utworzenia KOR, Warszawa, wrzesień 1976 r.
W dn. 22 IX 1976 r. grono osób znanych z negatywnych postaw politycznych w składzie: Jan Józef Lipski, Edward Lipiński, Ludwik Cohn, Jacek Kuroń, Aniela Steinsbergowa, Józef Rybicki, Antoni Macierewicz, Piotr Naimski i Stanisław Barańczak powołało twór pod nazwą Komitet Obrony Robotników.
Z ostatnio uzyskanych niepotwierdzonych informacji wynika, że w skład komitetu weszli ponadto: Jerzy Andrzejewski, Antoni Pajda, Adama Szczypiorski, ks. Jan Zieja i Wojciech Ziembiński.
Podczas spotkania z dniu 23 IX br. u A. Steinsbergowej, Jan Józef Lipski dostarczył gotowy projekt listu adresowanego do marszałka Sejmu PRL, który to list stanowi „pismo przewodnie do apelu w obronie aresztowanych robotników”. Tekst listu brzmi następująco: „W imieniu Komitetu Obrony Robotników, ofiar represji, w związku z wydarzeniami z 25 VI 1976 r., przesyłam na ręce Pana i władz PRL apel komitetu, zawiadamiając w ten sposób o jego zawiązaniu. Apel nasz zawiera m.in. postulaty amnestyjne, które kierujemy przede wszystkim do Sejmu. Z poważaniem Aniela Steinbergowa. (…)
Aktualnie praca operacyjna zainteresowanych wydziałów Departamentu III będzie się koncentrowała w kierunku:
- ustalenia dokumentów opracowanych przez twórców komitetu, - dalszych ustaleń emisariuszy zaangażowanych w tę akcję,
- prowadzenia przedsięwzięć zmierzających do zahamowania i przecięcia inicjatywy oraz niedopuszczenia do jej rozprzestrzeniania się na teren innych ośrodków miejskich, - prowadzenia działań o charakterze dezintegracyjnym i dezinformacyjnym,
- dokumentowania faktów negatywnej działalności politycznej
- w wypadku zwrócenia się do władz o legalizację komitetu, zostaną podjęte przez Urząd Spraw Wewnętrznych województwa stołecznego rozmowy celem wyjaśnienia zagadnień związanych z organizacją komitetu, posiadanych kwot pieniężnych, a w kolejnej rozmowie organizatorzy zostaną poinformowani, że ich działalność jest nielegalna, mają miejsce fakty nachodzenia szeregu osób i wyłudzania pieniędzy, w związku z czym zostaną wezwani do złożenia wyjaśnień, co faktycznie zrobiono z zebranymi kwotami finansowymi,
- w dalszym toku postępowania wspomniany organ administracyjny nie wyrazi zgody na legalizację powołanego komitetu.
Pytania
1. Na podstawie meldunku operacyjnego służby bezpieczeństwa przedstaw metody działania władz wymierzone w KOR.
2. Jakich działań KOR-u obawiały się władze komunistyczne?
