TOMASZ KUBIN
Uniwersytet Œl¹ski w Katowicach
Wzmocniona wspó³praca w Unii Europejskiej po raz trzeci.
Postêpuj¹ce zró¿nicowanie integracji
oraz rozwój wzmocnionej wspó³pracy i jej znaczenie
dla funkcjonowania UE
Wprowadzenie
Na mocy Traktatu z Amsterdamu (TA) do prawa pierwotnego Unii Europejskiej (UE) wprowadzone zosta³y postanowienia dotycz¹ce wzmocnionej wspó³pracy. Stano-wi³y one podstawê prawn¹ zró¿nicowania integracji, z istnieniem której de facto mie-liœmy do czynienia od pocz¹tku procesu integracji w ramach Wspólnot Europejskich (WE).
Przez ponad dziesiêæ lat regulacje prawne umo¿liwiaj¹ce ustanowienie wzmocnio-nej wspó³pracy nie by³y wykorzystywane. Jednak w roku 2010 Rada UE podjê³a po raz pierwszy decyzjê o upowa¿nieniu grupy pañstw UE do podjêcia wzmocnionej wspó³pracy (w zakresie prawa w³aœciwego dla rozwodów i separacji), a w roku 2011 – w sprawie jednolitego systemu patentowego (JSP) – po raz drugi. W ten sposób ju¿ w praktyce wzmocniona wspó³praca sta³a siê jedn¹ z form integracji w UE i bardzo istotnym czynnikiem wp³ywaj¹cym na zró¿nicowanie integracji pomiêdzy pañstwami cz³onkowskimi Unii. Ponadto, do pog³êbienia tego zró¿nicowania bardzo mocno przy-czyni³ siê kryzys gospodarczy oraz podjête przez pañstwa i instytucje UE dzia³ania maj¹ce na celu z³agodzenie jego skutków i niedopuszczenie do powtórzenia siê w przy-sz³oœci. Ró¿nice pomiêdzy pañstwami UE, których walut¹ jest euro, i nienale¿¹cymi do strefy euro, sta³y siê jeszcze mocniej widoczne.
Faktem, który potwierdza rosn¹ce znaczenie wzmocnionej wspó³pracy dla funkcjo-nowania UE jest kolejna, podjêta w roku 2013, trzecia ju¿ decyzja Rady UE umo¿li-wiaj¹ca jej ustanowienie – tym razem w dziedzinie podatku od transakcji finansowych (PTF). Co wiêcej, podejmowanie wzmocnionej wspó³pracy nie obywa siê bez kontro-wersji i oporów tych pañstw, które w niej nie uczestnicz¹. Bowiem zarówno w przypadku jednolitego systemu patentowego, jak i podatku od transakcji finansowych, mieliœmy do czynienia z zaskar¿aniem stosownych decyzji Rady UE do Trybuna³u Sprawiedli-woœci UE (TS UE). Bior¹c pod uwagê te okolicznoœci, celem niniejszego artyku³u jest przedstawienie rosn¹cego znaczenia wzmocnionej wspó³pracy, w tym przede wszyst-kim kolejnej decyzji o jej ustanowieniu (w zakresie PTF), dla funkcjonowania UE. Dla pe³niejszego zobrazowania kontekstu tego zagadnienia, syntetycznie wskazane zos-tan¹ tak¿e zawarte w traktatach podstawy prawne wzmocnionej wspó³pracy, przejawy zró¿nicowania integracji sprzed roku 2010 (pierwsza decyzja Rady o ustanowieniu wzmocnionej wspó³pracy), wymienione bêd¹ dzia³ania i decyzje podjête przez pañ-DOI : 10.14746/rie.2015.9.4
stwa i instytucje UE, w zwi¹zku z kryzysem gospodarczym, które równie¿ wp³ynê³y na zró¿nicowanie integracji w UE oraz krótko przybli¿one zostan¹ dwa pierwsze przypad-ki ustanowienia wzmocnionej wspó³pracy. Najistotniejsze wniosprzypad-ki zawarto w ostatniej czêœci artyku³u.
Podstawy prawne wzmocnionej wspó³pracy
Jak wspomniano, postanowienia umo¿liwiaj¹ce ustanowienie wzmocnionej wspó³pra-cy zosta³y wprowadzone do prawa pierwotnego UE na mowspó³pra-cy TA (Treaty of Amsterdam, 1997) i zawarte by³y w art. 43–45 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE). Szczegó³owe re-gulacje dotycz¹ce mo¿liwoœci podjêcia wzmocnionej wspó³pracy w ramach by³ego tzw. I filaru UE znajdowa³y siê w art. 11 Traktatu ustanawiaj¹cego Wspólnotê Euro-pejsk¹ (TWE), zaœ w ramach by³ego tzw. III filaru UE w art. 40 TUE. W by³ym tzw. II filarze UE TA mo¿liwoœci podjêcia wzmocnionej wspó³pracy nie przewidywa³. Pewn¹ jej poœredni¹ form¹ by³o tylko tzw. konstruktywne wstrzymanie siê od g³osu, uregulowane w art. 23 TUE.
Traktat z Nicei (Treaty of Nice, 2001) zawiera³ m.in. pewne szczegó³owe zmiany dotycz¹ce wzmocnionej wspó³pracy, które zosta³y wprowadzone do wy¿ej wymienio-nych artyku³ów TUE i TWE. Ponadto wprowadzono mo¿liwoœæ ustanowienia wzmoc-nionej wspó³pracy równie¿ w by³ym tzw. II filarze UE – odpowiednie postanowienia zawarte zosta³y w art. 27a–27e TUE1.
Zgodnie z postanowieniami Traktatu z Lizbony (Traktat z Lizbony, 2007), regulacje dotycz¹ce wzmocnionej wspó³pracy zawarto zarówno w TUE (Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej, 2010), jak i w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europej-skiej (TFUE; Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu, 2010). W TUE znaj-duje siê tytu³ IV „Postanowienia o wzmocnionej wspó³pracy”, na który sk³ada siê tylko artyku³ 20 i który stanowi bardzo ogólne ramy dla mo¿liwoœci podjêcia wzmocnionej wspó³pracy. Szczegó³owe regulacje, stanowi¹ce doprecyzowanie treœci art. 20 TUE, zawarte zosta³y w Tytule III TFUE „Wzmocniona wspó³praca” (art. 326–334). TL przewiduje tak¿e mo¿liwoœæ ustanowienia „sta³ej wspó³pracy strukturalnej” w obsza-rze wspólnej polityki bezpieczeñstwa i obrony UE. Ogólne jej ramy reguluje art. 42 ust. 6 TUE, zaœ postanowienia szczegó³owe znajduj¹ siê w art. 46 TUE oraz w nowym, do³¹czonym do traktatów protokole (Protokó³ w sprawie, 2010).
Od postanowieñ zawartych w wymienionych artyku³ach, na mocy TL wprowadzo-no wyj¹tki dotycz¹ce wspó³pracy s¹dowej w sprawach karnych oraz wspó³pracy poli-cyjnej w ramach unijnej przestrzeni wolnoœci, bezpieczeñstwa i sprawiedliwoœci. Zgodnie z TFUE, w przypadkach okreœlonych w art. 82 ust. 2, art. 83 ust. 1, art. 86 ust. 1 oraz art. 87 ust. 2 procedura nawi¹zywania wzmocnionej wspó³pracy jest nieco odmienna2.
1
Szczegó³owe przedstawienie postanowieñ reguluj¹cych wzmocnion¹ wspó³pracê zawartych w Traktacie z Amsterdamu, Traktacie z Nicei oraz Traktacie ustanawiaj¹cym Konstytucjê dla Europy oraz ich analiza: Kubin, 2006, s. 175–193.
2
Zró¿nicowanie integracji w UE (WE). Wzmocniona wspó³praca w zakresie prawa w³aœciwego dla rozwodów i separacji oraz jednolitego systemu patentowego
Z pewnymi przejawami zró¿nicowania integracji w UE (a wczeœniej we WE) mamy do czynienia od pocz¹tku procesu integracji, a w miarê jego postêpowania ró¿nic tych przybywa³o. Wymieniaj¹c tylko w tym miejscu3przejawy tego zró¿nicowania mo¿na wskazaæ:
– ograniczone lub szczególne zastosowanie traktatów, na których opiera siê funkcjo-nowanie UE, w odniesieniu do terytoriów zale¿nych pañstw cz³onkowskich UE, obecnie wymienionych w art. 355 TFUE. Taki stan rzeczy ma miejsce od traktatu ustanawiaj¹cego EWG (art. 227; Traktat ustanawiaj¹cy Europejsk¹, 1957) pomimo, ¿e zgodnie z art. 29 konwencji wiedeñskiej (Konwencja wiedeñska, 1969) umowy miêdzynarodowe wi¹¿¹ pañstwa, które je zawar³y, w odniesieniu do ca³ego ich tery-torium. Pocz¹tkowo wyj¹tki te dotyczy³y Algierii i francuskich departamentów za-morskich; póŸniej, wraz z kolejnymi rozszerzeniami WE (UE) o pañstwa posiadaj¹ce terytoria w jakiœ sposób od nich zale¿ne, zamorskie czy wyspiarskie, liczba tery-toriów objêtych tego rodzaju wyj¹tkami wzrasta³a;
– prawo Belgii, Holandii i Luksemburga do tworzenia „zwi¹zków regionalnych”, przewidziane ju¿ w TEWG (art. 233) i utrzymane do dziœ (art. 350 TFUE po zmia-nach wprowadzonych na mocy TL). Oznacza ono w istocie mo¿liwoœæ g³êbszej inte-gracji, czyli ustanowienia czegoœ na kszta³t dzisiejszej wzmocnionej wspó³pracy, ograniczonej tylko do tych trzech pañstw;
– tzw. okresy przejœciowe, zawarte w kolejnych traktatach akcesyjnych, na podstawie których pañstwa przystêpuj¹ce do WE (UE) w pe³ni dostosowuj¹ swoje prawodaw-stwo do acquis communautaire dopiero po jakimœ czasie. Zdarzaj¹ siê te¿ sytuacje odwrotne, tzn. to „stare” pañstwa cz³onkowskie dopiero po jakimœ czasie w pe³ni po-stêpuj¹ zgodnie z zasadami i treœci¹ prawa UE (WE) – by³o tak np. w przypadku za-wartej w traktacie akcesyjnym z 2003 r. mo¿liwoœci otwarcia rynków pracy przez pañstwa UE dla obywateli pañstw przystêpuj¹cych do UE w 2004 r. po kilkuletnim okresie przejœciowym, co stanowi³o odstêpstwo od zasady swobody przep³ywu osób;
– porozumienia z Schengen z 1985 r. i 1990 r., dotycz¹ce znoszenia kontroli na grani-cach wewnêtrznych WE (UE) oraz wypracowany póŸniej w zwi¹zku z nimi dorobek prawny, który do 1999 r. pozostawa³ poza ramami prawnymi UE4. Od pocz¹tku jej powstania do tzw. strefy Schengen nie nale¿a³y wszystkie pañstwa UE (WE), kolejne przystêpowa³y do niej w ró¿nym czasie i nie od razu by³y zwi¹zane wszystkimi jej regulacjami prawnymi, do dziœ nie nale¿¹ do niej wszystkie pañstwa UE, natomiast jej cz³onkami s¹ tak¿e kraje spoza Unii;
– pozostawanie przez niektóre pañstwa UE poza stref¹ euro. Taka sytuacja by³a uwzglêdniona ju¿ w wtedy, gdy tworzono podstawy prawne Unii Gospodarczej
3
Szerzej na ten temat: Kubin, 2012, s. 74–78.
4
Dorobek Schengen zosta³ w³¹czony w ramy prawne UE na podstawie protoko³u do³¹czonego do TUE i TWE, który to protokó³ by³ z kolei do³¹czony do Traktatu z Amsterdamu (Protocol
i Walutowej (UGiW) – zgodnie z art. 109k TWE (Treaty on European, 1992) pañ-stwa cz³onkowskie UE, które nie spe³niaj¹ wszystkich kryteriów udzia³u w trzecim etapie UGiW, objête s¹ derogacj¹. Obecnie stanowi o tym art. 139 TFUE. Wielka Brytania i Dania uzyska³y mo¿liwoœæ nieuczestniczenia w trzecim etapie UGiW na podstawie stosownych protoko³ów (Protocol on certain, 1992);
– prawo Danii do zachowania swojego prawodawstwa dotycz¹cego nabywania tzw. drugich domów (Protocol on the acquisition, 1992);
– mo¿liwoœæ Wielkiej Brytanii nieuczestniczenia w „Porozumieniu w sprawie polityki spo³ecznej”, zawartym pomiêdzy pozosta³ymi jedenastoma ówczesnymi pañstwami cz³onkowskimi UE i maj¹cemu wprowadziæ w ¿ycie postanowienia Karty Socjalnej z 1989 roku (Protocol on social, 1992);
– prawo przyznane Wielkiej Brytanii i Irlandii do wykonywania kontroli na granicach tych pañstw z innymi pañstwami UE (WE) bez wzglêdu na ówczesny art. 7a TWE (mówi¹cy m.in. o swobodzie przep³ywu osób); analogiczne uprawnienia przyznano, na zasadzie wzajemnoœci, innym pañstwom UE (WE), do których wje¿d¿ali ludzie z terytorium Wielkiej Brytanii i Irlandii (Protocol on the application, 1997); – Wielka Brytania i Irlandia (Protocol on the position of the United Kingdom, 1997) oraz
Dania (Protocol on the position of Denmark, 1997) nie by³y zwi¹zane postanowie-niami ówczesnego tytu³u IIIa TWE (dotycz¹cego wiz, azylu, imigracji i innych poli-tyk zwi¹zanych ze swobodnym przep³ywem osób), chyba ¿e pañstwa te wyrazi³yby wolê udzia³u w przyjmowanych w ramach tych polityk œrodkach i dzia³aniach; – konwencja z Prüm (Konwencja pomiêdzy, 2005), podpisana 27 maja 2005 r. przez
siedem pañstw UE (Belgia, Niemcy, Hiszpania, Francja, Luksemburg, Holandia i Au-stria), dotycz¹ca zintensyfikowania wspó³pracy transgranicznej, zw³aszcza w zwal-czaniu terroryzmu i przestêpczoœci transgranicznej. Przyjêcie tej konwencji by³o przyk³adem pog³êbiania integracji poza ramami prawnymi UE, podjêtym ju¿ w cza-sie, gdy istnia³a mo¿liwoœæ podjêcia wzmocnionej wspó³pracy. Kilka lat po jej przy-jêciu, postanowienia konwencji z Prüm zosta³y w³¹czone do dorobku prawnego UE (Decyzja Rady 2008/615/WSiSW i Decyzja Rady 2008/616/WSiSW)5;
– zgodnie z nowym protoko³em do³¹czonym do traktatów stanowi¹cych podstawê funkcjonowania UE na mocy TL, postanowienia zawarte w tytule IV („Solidarnoœæ”; dotycz¹cego m.in. praw pracowników, zabezpieczenia spo³ecznego i pomocy spo-³ecznej, ochrony zdrowia i ochrony œrodowiska) Karty Praw Podstawowych „nie tworz¹ praw, które mog¹ byæ dochodzone na drodze s¹dowej” w Wielkiej Brytanii i Polsce, chyba ¿e pañstwa te „przewidzia³y takie prawa w swoim prawie krajowym” (Protokó³ w sprawie stosowania, 2007);
– zgodnie ze zmienionymi na podstawie TL przywo³ywanymi wczeœniej protoko³ami, Wielka Brytania i Irlandia nie musz¹ uczestniczyæ we wnioskach lub inicjatywach formu³owanych na podstawie dorobku Schengen a udzia³ Danii w przyjmowaniu, wprowadzaniu w ¿ycie i rozwijaniu œrodków stanowi¹cych rozwiniêcie dorobku Schengen reguluj¹ postanowienia „Protoko³u w sprawie stanowiska Danii” (Proto-kó³ w sprawie dorobku, 2007);
5
– Wielka Brytania i Irlandia (Protokó³ w sprawie stanowiska Zjednoczonego Króles-twa, 2007), a tak¿e Dania (Protokó³ w sprawie stanowiska Danii, 2007) nie uczest-nicz¹ w przyjmowaniu œrodków objêtych postanowieniami tytu³u IV czêœci trzeciej TFUE (dotycz¹cego przestrzeni wolnoœci, bezpieczeñstwa i sprawiedliwoœci).
Bardzo mocno na pog³êbienie zró¿nicowania integracji w UE wp³yn¹³ tak¿e kryzys gospodarczy oraz podjête w zwi¹zku z nim przez pañstwa i instytucje UE dzia³ania i decyzje.
G³ównym kryterium pog³êbienia siê tych zró¿nicowañ jest wskazane ju¿ wczeœniej cz³onkostwo w strefie euro.
Formalnym wyrazem pog³êbienia politycznego i instytucjonalnego zró¿nicowania w tej sferze jest do³¹czony do TL nowy „Protokó³ w sprawie eurogrupy” (Protokó³ w sprawie eurogrupy, 2007). Na jego podstawie sformalizowana zosta³a, funkcjonu-j¹ca zgodnie z konkluzjami Rady Europejskiej z grudnia 1997 r., tzw. eurogrupa, stano-wi¹ca nieformalne forum dyskusji ministrów finansów pañstwa strefy euro (Luxembourg European Council, 1997).
Przejawem utrwalania siê zró¿nicowania pañstw UE, którego kryterium jest cz³on-kostwo w unii walutowej, s¹ szczyty szefów pañstw lub rz¹dów pañstw strefy euro, od-bywane przy okazji posiedzeñ Rady Europejskiej. Na spotkaniu Rady Europejskiej 26 paŸdziernika 2011 r. m.in. postanowiono, ¿e co najmniej dwa razy w roku (w miarê mo¿liwoœci po spotkaniach Rady Europejskiej; w razie potrzeby mog¹ zostaæ zwo³ane dodatkowe spotkania) odbywaæ siê bêd¹ szczyty pañstw strefy euro, w których uczest-niczyæ bêd¹ szefowie tych pañstw lub rz¹dów i przewodnicz¹cy KE. Wyznaczany jest tak¿e przewodnicz¹cy szczytu pañstw strefy euro (Oœwiadczenie ze szczytu, 2011).
Nastêpnym przejawem pog³êbienia ró¿nic pomiêdzy pañstwami UE, w których wa-lut¹ jest euro, a pozosta³ymi, jest tzw. „szeœciopak”6, który zosta³ przyjêty aby m.in. wzmocniæ kontrolê polityk bud¿etowych pañstw UE, zapobiegaæ wystêpowaniu nad-miernych deficytów bud¿etowych oraz zaostrzyæ i przyspieszyæ nak³adanie sankcji za niewywi¹zywanie siê z przyjêtych zobowi¹zañ. Dwa spoœród tych aktów prawnych obowi¹zuj¹ tylko te pañstwa UE, w których walut¹ jest euro (rozporz¹dzenia 1173/2011 i 1174/2011).
Kolejnym bardzo znacz¹cym dokumentem utrwalaj¹cym i pog³êbiaj¹cym podzia³ wœród pañstw UE jest „Traktat o stabilnoœci, koordynacji i zarz¹dzaniu w UGiW”, zwa-ny potocznie „paktem fiskalzwa-nym” (Traktat o stabilnoœci, 2012). Porozumienie co do jego zawarcia wypracowano na szczycie pañstw strefy euro 9 grudnia 2011 r. (Oœwiad-czenie ze szczytu, 2011), zaœ ostatecznie zosta³ podpisany na spotkaniu Rady Europej-skiej 2 marca 2012 r. Uczynili to przedstawiciele wszystkich pañstw UE z wyj¹tkiem Wielkiej Brytanii i Czech. Traktat ten ma zastosowanie dla pañstw strefy euro (art. 1(2)) oraz dla tych pañstw, które go podpisa³y i ratyfikowa³y, które oœwiadcz¹, ¿e chc¹ byæ wczeœniej zwi¹zane wszystkimi lub niektórymi postanowieniami tytu³u III i IV traktatu (art. 14(5)).
Jeszcze innym dokumentem, którego znaczenie, po przyjêciu wspomnianego „szeœ-ciopaku” i „paktu fiskalnego” jest relatywnie mniejsze, ale o którym nale¿y
wspom-6
Na tzw. „szeœciopk” sk³ada siê piêæ rozporz¹dzeñ PE i Rady (1173/2011, 1174/2011, 1175/2011, 1176/2011, 1177/2011) oraz dyrektywa Rady 2011/85/UE.
nieæ, jest „Pakt euro plus” (pierwotnie nazywany „paktem na rzecz konkurencyjnoœci”). Zosta³ on przyjêty na spotkaniu Rady Europejskiej 24–25 marca 2011 r. przez jeszcze inn¹ ni¿ mia³o to miejsce w przypadku wspomnianych wy¿ej dokumentów konfigura-cjê pañstw UE – mianowicie przez pañstwa strefy euro oraz przez Polskê, Bu³gariê, Da-niê, Litwê, £otwê i Rumuniê – i tym samym jest kolejnym przejawem postêpuj¹cego zró¿nicowania w UE (Pakt euro plus, 2011).
Na tym samym spotkaniu Rady Europejskiej (24–25 marca 2011 r.) podjêto tak¿e kilka decyzji, które pog³êbiaj¹ i utrwalaj¹ ró¿nice pomiêdzy pañstwami strefy euro a pozosta³ymi cz³onkami UE znacznie bardziej. Mianowicie Rada Europejska postano-wi³a (Podstawowe ustalenia, 2011) dodaæ do art. 136 TFUE ustêp, zgodnie z którym cz³onkowie UGiW mog¹ ustanowiæ „mechanizm stabilnoœci”, w ramach którego mo¿-liwe bêdzie udzielenie pomocy finansowej. W zwi¹zku z t¹ decyzj¹, Rada Europejska zdecydowa³a o utworzeniu przez pañstwa strefy euro sta³ego Europejskiego Mechaniz-mu Stabilnoœci (EMS). Przej¹³ on rolê stworzonych wczeœniej mechanizmów pomocy pañstwom strefy euro o charakterze doraŸnym – Europejskiego Instrumentu Stabilnoœci Finansowej oraz Europejskiego Mechanizmu Stabilizacji Finansowej i ma dyspono-waæ œrodkami w wysokoœci 500 mld euro. To, co jest szczególnie wa¿ne w kontekœcie problemu zró¿nicowania integracji w UE, to przede wszystkim to, ¿e mechanizm ten ma dzia³aæ na potrzeby tylko pañstw strefy euro. Udzia³ pañstw spoza strefy euro mia³by polegaæ tylko na uczestniczeniu w pomocy pañstwom strefy euro.
Obok wskazanych ró¿nic o charakterze formalnoprawnym, kryzys gospodarczy i jego nastêpstwa, bardzo zró¿nicowane w odniesieniu do poszczególnych pañstw UE, jeszcze bardziej uwidoczni³y i pog³êbi³y ró¿nice pomiêdzy krajami UE pod wzglêdem znaczenia politycznego oraz wp³ywu na funkcjonowanie tej organizacji. Pisz¹c w wiel-kim skrócie, bardzo wyraŸnie os³ab³a pozycja polityczna pañstw, w które skutki kryzy-su uderzy³y najmocniej, których sytuacja gospodarcza pogorszy³a siê najbardziej i które zmuszone by³y zwróciæ siê o pomoc finansow¹, której warunki zosta³y formal-nie okreœlone i z których wywi¹zywaformal-nie siê jest nadzorowane przez MFW, EBC i KE. Z drugiej strony jeszcze bardziej wzros³a pozycja i znaczenie w UE Niemiec – pañstwo to i kanclerz Angela Merkel sta³a siê „g³ównym rozgrywaj¹cym” w dzia³aniach maj¹cych na celu walkê ze skutkami kryzysu i nieformalnym przywódc¹ pañstw UE7.
Jeœli natomiast chodzi o wzmocnion¹ wspó³pracê, to po raz pierwszy Rada UE uzna³a, ¿e spe³nione zosta³y wszystkie przewidziane w TUE i TFUE warunki do tego, aby zosta³a ona ustanowiona i przyjê³a odpowiedni¹ decyzjê, w roku 2010. Decyzja ta dotyczy³a wzmocnionej wspó³pracy w zakresie prawa w³aœciwego dla rozwodów i separacji.
Na posiedzeniu Rady UE w dniach 5 i 6 czerwca 2008 r. przyjêto konkluzje (Council of the European Union, 2008), w których stwierdzono, ¿e nie uda³o siê osi¹gn¹æ jedno-myœlnoœci wszystkich pañstw UE potrzebnej do dalszych prac nad zaproponowanym w lipcu 2006 r. przez Komisjê rozporz¹dzeniem (Komisja Europejska, 2006) zmie-niaj¹cym rozporz¹dzenie Rady (WE) nr 2201/2003 (Council Regulation 2201/2003) dotycz¹cym spraw ma³¿eñskich. Rada stwierdzi³a tak¿e, ¿e wyst¹pi³y w tej sprawie
7
trudnoœci nie do pokonania, które uniemo¿liwiaj¹ osi¹gniêcie jednomyœlnoœci obecnie i w najbli¿szej przysz³oœci. Wyra¿ona zosta³a równie¿ opinia, zgodnie z któr¹ cele pro-ponowanego rozporz¹dzenia nie mog¹ zostaæ osi¹gniête w rozs¹dnym terminie – a wiêc zachodz¹ przes³anki okreœlone w traktatach umo¿liwiaj¹ce podjêcie wzmocnionej wspó³pracy. W tej sytuacji Grecja, Hiszpania, W³ochy, Luksemburg, Wêgry, Austria, Rumunia i S³owenia wyst¹pi³y 28 lipca 2008 r. z wnioskiem do KE wskazuj¹c, ¿e maj¹ zamiar ustanowiæ wzmocnion¹ wspó³pracê w dziedzinie prawa w³aœciwego dla spraw ma³¿eñskich i zwróci³y siê do Komisji o przed³o¿enie odpowiedniego wniosku Radzie. 12 sierpnia 2008 r. taki sam wniosek skierowa³a do KE Bu³garia, do którego przy-³¹czy³y siê Francja, Niemcy, Belgia, £otwa, Malta oraz Portugalia. W zwi¹zku z tym, ¿e 3 marca 2010 r. Grecja wycofa³a swój wniosek, razem pañstw chc¹cych ustanowie-nia wzmocnionej wspó³pracy by³o czternaœcie. 16 czerwca 2010 r. zgodê na projekt de-cyzji Rady o ustanowieniu wzmocnionej wspó³pracy wyrazi³ Parlament Europejski (Parlament Europejski, 2010). Bior¹c pod uwagê to, ¿e wszystkie zawarte w TUE oraz TFUE konieczne warunki do ustanowienia wzmocnionej wspó³pracy zosta³y spe³nio-ne, 12 lipca 2010 r. Rada podjê³a decyzjê upowa¿niaj¹c¹ ww. czternaœcie pañstw UE do ustanowienia miêdzy sob¹ wzmocnionej wspó³pracy w dziedzinie prawa w³aœciwe-go dla rozwodów i separacji (Decyzja Rady 2010/405/UE)8.
Ustanowienie wzmocnionej wspó³pracy po raz drugi dotyczy³o jednolitego syste-mu patentowego w UE. Prace nad takim systemem trwa³y od ponad 30 lat, a jego brak powodowa³, ¿e dzia³aj¹ce na unijnym rynku przedsiêbiorstwa musia³y ponosiæ koszty ochrony patentów w ka¿dym z pañstw UE osobno. KE wskazywa³a, ¿e ³¹czny koszt uzyskania ochrony patentowej w ca³ej UE mia³ wynosiæ ponad 32 tys. euro, a jej uzys-kanie jest z³o¿one (Komisja Europejska, 2011). JSP ma pozwoliæ koszty te znacz¹co zredukowaæ oraz zmniejszyæ obci¹¿enia zwi¹zane z dope³nianiem niezbêdnych formal-noœci. Jak siê jednak wskazuje, skutki dla poszczególnych, bardzo przecie¿ zró¿nico-wanych pod wzglêdem poziomu rozwoju technologicznego, pañstw UE zaanga¿ozró¿nico-wanych w to przedsiêwziêcie oraz dla przedsiêbiorstw mog¹ byæ bardzo ró¿ne, w tym równie¿ negatywne9.
Decyzja umo¿liwiaj¹ca podjêcie wzmocnionej wspó³pracy zosta³a podjêta zgodnie z art. 329 ust. 1 TFUE przez Radê UE 10 marca 2011 r. (Decyzja Rady 2011/167/UE). Na jej podstawie we wzmocnionej wspó³pracy dotycz¹cej jednolitego systemu ochro-ny patentowej uczestnicz¹ wszystkie pañstwa UE z wyj¹tkiem W³och i Hiszpanii. KE przedstawi³a propozycjê dotycz¹c¹ przyjêcia odpowiednich rozporz¹dzeñ 13 kwietnia 2011 r. (Komisja Europejska, 2011). W sk³ad pakietu tworz¹cego JSP wchodz¹ dwa rozporz¹dzenia: dotycz¹ce jednolitego systemu ochrony patentowej (Rozporz¹dzenie 1257/2012), zwi¹zanych z nim odpowiednich regulacji jêzykowych (Rozporz¹dzenie 1260/2012) i umowa miêdzynarodowa, na mocy której ma powstaæ Jednolity S¹d Pa-tentowy, przed którym rozstrzygane by³yby spory (Porozumienie, 2013).
8
Szerzej na ten temat np.: Peers, 2010, s. 339–358; Kuipers, 2012, s. 201–229; Fiorini, 2010, s. 1143–1158.
9
Zob. np. dyskusjê na ten temat oraz stanowiska w tej sprawie instytucji, organizacji, grup in-teresu, ekspertów itp. na stronie internetowej Polskiej Izby Rzeczników Patentowych.
Jak zasygnalizowano we wstêpie, dzia³ania maj¹ce na celu ustanowienie wzmoc-nionej wspó³pracy w zakresie JSP spotka³y siê ze sprzeciwem nieuczestnicz¹cych w niej pañstw, czyli Hiszpanii i W³och. Pañstwa te zaskar¿y³y decyzjê Rady do TS UE. Na poparcie swojej skargi Hiszpania podnosi³a g³ównie, ¿e zaskar¿ona decyzja „jest dotkniêta wad¹ nadu¿ycia w³adzy i narusza system s¹downiczy Unii”, a tak¿e, ¿e naru-szone zosta³y wymogi ustanowienia wzmocnionej wspó³pracy okreœlone w art. 20 TUE oraz art. 326 i 327 TFUE (pkt 7 wyroku). W³ochy natomiast podnosi³y brak kompeten-cji Rady do ustanowienia wzmocnionej wspó³pracy w sprawie JSP oraz „nadu¿ycie w³adzy i naruszenie istotnych wymogów proceduralnych” (pkt 8). W swoim wyroku z 16 kwietnia 2013 r. TS wszystkie argumenty Hiszpanii i W³och uzna³ za bezzasadne i w zwi¹zku z tym oddali³ skargi tych pañstw (Sprawy po³¹czone C-274/11 i C-295/11).
Ustanowienie wzmocnionej wspó³pracy pañstw UE w sprawie systemu podatku od transakcji finansowych
Po raz trzeci wzmocniona wspó³praca w UE zosta³a ustanowiona w dziedzinie po-datku od transakcji finansowych. Warto w tym miejscu wspomnieæ, ¿e idea wprowa-dzenia tego rodzaju podatku liczy kilkadziesi¹t lat, a zaproponowana zosta³a przez Jamesa Tobina w 1972 r. w warunkach rozpadu miêdzynarodowego systemu waluto-wego z Bretton Woods – po raz pierwszy o propozycji tej J. Tobin pisa³ w 1974 r. (To-bin, 1974), a póŸniej w 1978 r. Proponowa³ on wprowadzenie „miêdzynarodowego, zunifikowanego podatku od wszystkich transakcji wymiany jednej waluty na inn¹, pro-porcjonalnego do wielkoœci tych transakcji” (Tobin, 1978, s. 155).
W przypadku UE, dzia³ania maj¹ce na celu wprowadzenie PTF zwi¹zane s¹ z kry-zysem gospodarczym. Jak w jednym z dokumentów dotycz¹cych PTF pisze KE, „do kryzysu gospodarczego w znacznej mierze przyczyni³ siê sektor finansowy, natomiast koszty tego kryzysu ponieœli ogólnie obywatele Europy i rz¹dy. W Europie i na arenie miêdzynarodowej istnieje ca³kowita zgodnoœæ co do tego, ¿e sektor finansowy powi-nien wykazywaæ wiêksze zaanga¿owanie, bior¹c pod uwagê koszty przezwyciê¿ania kryzysu i obecne zani¿one opodatkowanie tego sektora” (Komisja Europejska, 2013).
Wniosek dotycz¹cy dyrektywy Rady w sprawie wspólnego systemu podatku od transakcji finansowych Komisja Europejska przyjê³a 28 wrzeœnia 2011 r. (European Commission, 2011). W kontekœcie tematu niniejszego opracowania istotne jest to, ¿e podstaw¹ prawn¹ proponowanej przez KE dyrektywy by³ artyku³ 113 TFUE, a wiêc do jej przyjêcia konieczna jest jednomyœlnoœæ Rady UE, stanowi¹cej po konsultacji z Par-lamentem Europejskim i Komitetem Ekonomiczno-Spo³ecznym (KE-S).
Parlament Europejski 23 maja 2012 r. wyda³ pozytywn¹ opiniê o wniosku KE i za-proponowa³ do niego poprawki (Parlament Europejski, 2012a). Pozytywn¹ opiniê ws. wniosku wyda³ tak¿e KE-S (Komitet Ekonomiczno-Spo³eczny, 2012) oraz Komitet Regionów (Komitet Regionów, 2012).
Treœæ wniosku KE by³a przedmiotem posiedzeñ Rady UE od listopada 2011 r. do lipca 2012 r. M.in. na posiedzeniu 22 czerwca 2012 r. potwierdzono, ¿e nie uda siê osi¹gn¹æ koniecznej jednomyœlnoœci dla PTF w formie zaproponowanej przez KE w przewidywalnej przysz³oœci (Rada UE, 2012). Tak¿e w konkluzjach ze spotkania
Rady Europejskiej 28–29 czerwca 2012 r. stwierdzono, ¿e „jak odnotowano na posie-dzeniu Rady 22 czerwca 2012 r., nie zostanie przyjêty w rozs¹dnym terminie wniosek w sprawie podatku od transakcji finansowych. W zwi¹zku z tym kilka pañstw cz³on-kowskich zg³osi wniosek o wzmocnion¹ wspó³pracê w tym obszarze [...]” (Rada Euro-pejska, 2012, s. 13). W ten sposób, warunek okreœlony w art. 20 ust. 2 TUE, zgodnie z którym wzmocniona wspó³praca mo¿e byæ ustanowiona wy³¹cznie w ostatecznoœci, zosta³ spe³niony.
W konsekwencji, pomiêdzy 28 wrzeœnia a 23 paŸdziernika 2012 r. jedenaœcie pañstw cz³onkowskich UE (Belgia, Niemcy, Estonia, Grecja, Hiszpania, Francja, W³ochy, Austria, Portugalia, S³owenia i S³owacja) poinformowa³o KE o tym, ¿e zamierzaj¹ ustanowiæ miêdzy sob¹ wzmocnion¹ wspó³pracê w sprawie podatku od transakcji fi-nansowych. Odpowiedni wniosek KE przed³o¿y³a Radzie 25 paŸdziernika 2012 r. (Eu-ropean Commission, 2012). Stosownie do art. 329 ust. 1 TFUE, 12 grudnia 2012 r. zgodê na wniosek dotycz¹cy decyzji Rady, bez przes¹dzania o uczestnictwie poszcze-gólnych pañstw cz³onkowskich, wyrazi³ PE (Parlament Europejski, 2012b).
Rada UE przyjê³a decyzjê upowa¿niaj¹c¹ do podjêcia wzmocnionej wspó³pracy w dziedzinie PTF 22 stycznia 2013 r. (Decyzja Rady 2013/52/UE). W decyzji tej stwierdzono, ¿e tak¿e inne (obok wspomnianego wynikaj¹cego z art. 20 ust. 2 TUE) okreœlone w przywo³anych wczeœniej postanowieniach TUE i TFUE warunki ustano-wienia wzmocnionej wspó³pracy zosta³y spe³nione. Zgodnie z art. 1 tej decyzji, upowa¿-nia ona ww. jedenaœcie pañstw do podjêcia miêdzy sob¹ wzmocnionej wspó³pracy dla celów ustanowienia wspólnego systemu PTF. Nastêpstwem tej decyzji by³o przyjêcie 14 lutego 2013 r. przez KE wniosku dotycz¹cego dyrektywy Rady w sprawie wdro¿e-nia wzmocnionej wspó³pracy w dziedzinie PTF (Komisja Europejska, 2013). Oparty on by³ na wniosku KE z 2011 r.; zawiera³ kilka zmian m.in. wynikaj¹cych z faktu usta-nowienia wzmocnionej wspó³pracy.
Podobnie jak to mia³o miejsce w przypadku JSP, decyzja Rady upowa¿niaj¹ca do ustanowienia wzmocnionej wspó³pracy w dziedzinie PTF zosta³a zaskar¿ona do TS UE. 18 kwietnia 2013 r. W. Brytania, na podstawie art. 263 TFUE, wnios³a skargê o stwier-dzenie niewa¿noœci decyzji Rady 2013/52/UE w zwi¹zku z naruszeniem art. 327 TFUE i art. 332 TFUE oraz miêdzynarodowego prawa zwyczajowego (Sprawa C-209/13).
Na poparcie swojej skargi W. Brytania podnosi³a dwa zarzuty. Pierwszy dotyczy³ naruszenia art. 327 TFUE i miêdzynarodowego prawa zwyczajowego, w zakresie, w jakim zaskar¿ona decyzja upowa¿nia do przyjêcia PTF wywo³uj¹cego skutki pozate-rytorialne.
Bior¹c pod uwagê treœæ wniosku KE z 2011 r., zdaniem W. Brytanii decyzja Rady umo¿liwia ustanowienie PTF maj¹cego zastosowanie do podmiotów, osób lub operacji na terytorium nieuczestnicz¹cych pañstw cz³onkowskich, co narusza³oby kompetencje i prawa owych pañstw (pkt 18 i 19). Ponadto, zdaniem W. Brytanii miêdzynarodowe prawo zwyczajowe dopuszcza, aby przepisy mia³y skutek pozaterytorialny, tylko wte-dy, „gdy pomiêdzy okolicznoœciami faktycznymi lub podmiotami a pañstwem wyko-nuj¹cym w tym wzglêdzie sw¹ kompetencjê istnieje wystarczaj¹co œcis³y zwi¹zek, by uzasadniæ ingerencjê w suwerenne kompetencje innego pañstwa” (pkt 20). Tymczasem wedle W. Brytanii w przedmiotowej sprawie, skutki pozaterytorialne przysz³ego PTF wynikaj¹ce z „zasady wzajemnoœci” i „zasady miejsca emisji” „nie s¹ uzasadnione
¿adn¹ regu³¹ z zakresu kompetencji podatkowych dopuszczon¹ w prawie miêdzynaro-dowym” (pkt 21).
Drugi zarzut W. Brytanii dotyczy³ naruszenia art. 332 TFUE w zakresie, w jakim decyzja 2013/52/UE upowa¿nia do przyjêcia PTF nak³adaj¹cego koszty na pañstwa cz³onkowskie, które nie uczestnicz¹ we wzmocnionej wspó³pracy. Zgodnie z art. 332 TFUE koszty zwi¹zane z wykonaniem wzmocnionej wspó³pracy w zakresie PTF mog¹ obci¹¿aæ tylko uczestnicz¹ce we wzmocnionej wspó³pracy pañstwa UE. Tymczasem wed³ug W. Brytanii realizacja wzmocnionej wspó³pracy w zakresie PTF bêdzie prowa-dziæ do powstania kosztów równie¿ po stronie nieuczestnicz¹cych pañstw cz³onkow-skich, w zwi¹zku z zastosowaniem dyrektywy Rady 2010/24/UE z dnia 16 marca 2010 r. w sprawie wzajemnej pomocy przy odzyskiwaniu wierzytelnoœci dotycz¹cych podatków, ce³ i innych obci¹¿eñ oraz dyrektywy Rady 2011/16/UE z dnia 15 lutego 2011 r. w sprawie wspó³pracy administracyjnej w dziedzinie opodatkowania i uchy-laj¹cej dyrektywê 77/799/EWG (pkt 22). Jak wskazywa³a W. Brytania, te dwie dyrek-tywy nie upowa¿niaj¹ nieuczestnicz¹cych pañstw cz³onkowskich do dochodzenia zwrotu kosztów wzajemnej pomocy i wspó³pracy administracyjnej zwi¹zanych z za-stosowaniem owych dyrektyw do przysz³ego PTF (pkt 23).
Zdaniem drugiej strony sporu, czyli Rady UE, zarzuty te s¹ nieuzasadnione. Bo-wiem zakwestionowane przez W. Brytaniê zasady opodatkowania „stanowi¹ w obec-nym stadium okolicznoœci czysto hipotetyczne, odnosz¹ce siê do przepisów, które dopiero zostan¹ ustanowione”. W konsekwencji argumenty W. Brytanii „oparte na podniesionych skutkach pozaterytorialnych przysz³ego PTF, s¹ przedwczesne i maj¹ charakter spekulacji” (pkt 26).
Natomiast w odniesieniu do drugiego zarzutu W. Brytanii, to „prowadzi on do przedwczesnej debaty dotycz¹cej sposobu, w jakim prawodawca Unii ureguluje kwes-tiê poniesienia kosztów zwi¹zanych z wykonaniem wzmocnionej wspó³pracy, do któ-rej upowa¿ni³a zaskar¿ona decyzja. Ponadto owa decyzja nie reguluje w ¿aden sposób kwestii wzajemnej wspó³pracy dla celów zastosowania przysz³ego PTF” (pkt 27). Poza tym, zdaniem Rady (oraz popieraj¹cej j¹ Austrii, Portugalii i KE) drugi zarzut skargi W. Brytanii jest oparty na b³êdnej interpretacji art. 332 TFUE. Bowiem artyku³ ten do-tyczy „jedynie wydatków operacyjnych obci¹¿aj¹cych bud¿et Unii w zwi¹zku z aktami ustanawiaj¹cymi wzmocnion¹ wspó³pracê, a nie wydatków zakwestionowanych przez Zjednoczone Królestwo, które mog¹ zostaæ poniesione przez pañstwa cz³onkowskie na podstawie dyrektyw 2010/24 i 2011/16” (pkt 28).
W swoim wyroku TS UE odrzuci³ obydwa zarzuty podnoszone przez W. Brytaniê i oddali³ skargê tego pañstwa (pkt 40). Jeœli chodzi o pierwszy zarzut, to TS UE orzek³, ¿e „zasady opodatkowania zakwestionowane przez Zjednoczone Królestwo nie stano-wi¹ w ¿adnym razie czêœci owej decyzji” (pkt 36). Natomiast w odniesieniu do drugie-go zarzutu TS UE stwierdzi³, ¿e „zaskar¿ona decyzja nie zawiera ¿adnedrugie-go przepisu dotycz¹cego kwestii wydatków zwi¹zanych z wykonaniem wzmocnionej wspó³pracy, do której upowa¿nia” (pkt 37). Ponadto, „kwestia ewentualnego wp³ywu przysz³ego PTF na koszty administracyjne nieuczestnicz¹cych pañstw cz³onkowskich nie mo¿e byæ badana, dopóki zasady opodatkowania owym podatkiem nie zostan¹ ostatecznie ustanowione w ramach wykonania wzmocnionej wspó³pracy, której dotyczy upowa¿-nienie udzielone w zaskar¿onej decyzji” (pkt 38).
Zgodnie z TFUE i zarysowan¹ wczeœniej procedur¹, na temat wniosku KE z lutego 2013 r. swoj¹ opiniê wyda³ PE – 3 lipca 2013 r. zatwierdzi³ po poprawkach wniosek Ko-misji (Parlament Europejski, 2013). Obecnie (czerwiec 2015 r.) wniosek dotycz¹cy dy-rektywy Rady w sprawie wdro¿enia wzmocnionej wspó³pracy w dziedzinie podatku od transakcji finansowych jest przedmiotem debaty w Radzie UE oraz jej organach przy-gotowawczych. W przyjêtym 6 maja 2014 r. oœwiadczeniu ministrowie 10 pañstw bior¹cych udzia³ we wzmocnionej wspó³pracy (z wyj¹tkiem S³owenii) wyrazili chêæ stopniowego wprowadzania PTF, który w pierwszej kolejnoœci mia³by obj¹æ „instru-menty udzia³owe i niektóre instru„instru-menty pochodne” (Rada UE, 2014).
Podsumowanie i wnioski. Znaczenie ustanowienia wzmocnionej wspó³pracy w dziedzinie systemu podatku od transakcji finansowych dla rozwoju
i funkcjonowania UE
Wydaje siê, ¿e jeœli chodzi o skutki ustanowienia wzmocnionej wspó³pracy w dzie-dzinie podatku od transakcji finansowych, to mo¿na wyró¿niæ dwie ich grupy. Pierw-sza to ta, z której wynikaj¹ nastêpstwa tej decyzji w „wê¿szym” sensie, tzn. odnosz¹ce siê stricte do tej sfery, której decyzja ta dotyczy. Chodzi tutaj m.in. o konsekwencje wprowadzenia PTF dla ró¿nego rodzaju podmiotów dzia³aj¹cych na rynkach finanso-wych (banki, fundusze inwestycyjne, fundusze emerytalne, firmy ubezpieczeniowe i reasekuracyjne, gie³dy papierów wartoœciowych itp.), wp³yw na stabilnoœæ sektora fi-nansowego, wp³yw na koszt pozyskania kapita³u dla podmiotów, które uzyskuj¹ go na rynkach finansowych, zapewnienie okreœlonych dochodów z tytu³u wprowadzonego podatku itp. Warto w tym kontekœcie wskazaæ, ¿e w decyzji Rady 2013/52/UE upowa¿-niaj¹cej do podjêcia wzmocnionej wspó³pracy w zakresie PTF wskazuje siê nastê-puj¹ce cele takiego podatku:
– uczestnictwo sektora finansowego „w nale¿ny i znacz¹cy sposób w ponoszeniu kosztów kryzysu”;
– „sprawiedliwe wzglêdem innych sektorów” opodatkowanie sektora finansowego; – zniechêcenie do „podejmowania nadmiernie ryzykownych dzia³añ przez instytucje
finansowe”;
– „uzupe³nienie œrodków regulacyjnych maj¹cych na celu unikniêcie przysz³ych kryzysów”;
– „wygenerowanie dodatkowych dochodów dla bud¿etów ogólnych lub konkretnych celów politycznych” (Decyzja Rady 2013/52/UE).
Wed³ug szacunków KE, ustanowienie wzmocnionej wspó³pracy w dziedzinie PTF przez 11 pañstw UE mog³oby przynieœæ 31 mld euro wp³ywów (Komisja Europejska, 2013, s. 16).
Pytanie, jakie w zwi¹zku z wprowadzeniem PTF siê w tym miejscu nasuwa, to przede wszystkim to, czy podatek taki oka¿e siê skuteczny, tzn. czy pozwoli osi¹gn¹æ ww. cele? Chodzi tutaj przede wszystkim o to, czy rezultatem wprowadzenia PTF tylko w niektórych pañstwach UE nie bêdzie swego rodzaju „ucieczka” objêtych nim tran-sakcji poza system, tzn. do pañstw UE nieuczestnicz¹cych we wzmocnionej wspó³pra-cy, a przede wszystkim poza UE – tak, aby podatku tego unikn¹æ? Jak wspomniano
wczeœniej, sama idea opodatkowania transakcji finansowych liczy kilkadziesi¹t lat, ale jeden z g³ównych problemów zwi¹zanych z jej realizacj¹ polega na tym, ¿e aby datek taki by³ naprawdê efektywny, system musi byæ odpowiednio „szczelny”, tzn. po-datek musi byæ skonstruowany tak, aby niemo¿liwe albo bardzo trudne by³o jego unikniêcie. Funkcjonowanie wszelkiego rodzaju tzw. „rajów podatkowych” skutecz-noœæ takiego podatku os³abia albo wrêcz eliminuje. Nale¿y tutaj zwróciæ uwagê, ¿e przyjête przez KE przy konstruowaniu projektu dyrektywy zasady miejsca siedziby i emisji maj¹ ograniczyæ mo¿liwoœci „ucieczki” przed proponowanym opodatkowa-niem. Inny problem w kontekœcie skutecznoœci PTF to taki, czy wzrost kosztów anga-¿owania siê przez sektor finansowy w pewnego rodzaju ryzykowne transakcje finansowe rzeczywiœcie przyczyni siê do ich ograniczenia? Wydaje siê, ¿e dziœ pe³na i pewna od-powiedŸ na tego rodzaju pytania nie jest mo¿liwa – bêdzie to mo¿liwe dopiero po pew-nym czasie funkcjonowania tego podatku. Jak siê wskazuje (Grahl, Lysandrou, 2014, s. 248), jeœli celem propozycji KE wprowadzenia PTF by³o nie tylko to, aby instytucje finansowe ponios³y czêœæ kosztów kryzysu finansowego, ale tak¿e spowodowanie zmian w ich dzia³aniu tak, aby zapobiec wyst¹pieniu kryzysu w przysz³oœci, to lepszym rozwi¹zaniem by³oby wprowadzenie nie PTF, ale podatku od dzia³alnoœci finansowej (ang. financial activities tax).
Druga grupa nastêpstw ustanowienia wzmocnionej wspó³pracy w dziedzinie podat-ku od transakcji finansowych dotyczy jej znaczenia „szerszego”, tzn. dotycz¹cego dal-szego rozwoju i funkcjonowania UE. W tym szerszym aspekcie mo¿na wskazaæ na kilka aspektów.
Po pierwsze, decyzja Rady UE upowa¿niaj¹ca do ustanowienia wzmocnionej wspó³pracy w dziedzinie PTF jest ju¿ trzeci¹ decyzj¹ o podjêciu wzmocnionej wspó³pracy.
Najpierw, przez ponad dekadê, postanowienia o wzmocnionej wspó³pracy nie by³y wykorzystywane. Trzykrotne ustanowienie wzmocnionej wspó³pracy od roku 2010 oznacza, ¿e wzmocniona wspó³praca staje siê sta³ym elementem funkcjonowania UE. Zatem cel, jaki przyœwieca³ wprowadzeniu do prawa UE mo¿liwoœci ustanowienia wzmocnionej wspó³pracy, czyli zabezpieczenie procesu integracji przed jego stagnacj¹ w warunkach coraz wiêkszej liczby pañstw cz³onkowskich (Kubin, 2010, s. 131), co si³¹ rzeczy stanowi utrudnienie dla pog³êbiania integracji (i ju¿ samo w sobie przyczy-nia siê do pog³êbieprzyczy-nia zró¿nicowaprzyczy-nia wewn¹trz UE), wraz z kolejnymi decyzjami o wzmocnionej wspó³pracy jest osi¹gany. Jan Barcz pisa³, ¿e zwiêkszenie elastyczno-œci w UE jest rzecz¹ „naturaln¹” i ma pozwalaæ na „uwzglêdnianie specyfiki poszcze-gólnych pañstw” UE oraz „zapobiegaæ budowaniu ‘na zewn¹trz’ Unii form wspó³pracy grupowej” (Barcz, 2008, s. 85), natomiast Danuta Hübner stwierdzi³a, ¿e „to, co nazy-wa siê [...] wzmocnion¹ wspó³prac¹ jest nazy-wa¿nym elementem stymuluj¹cym integracjê. Napêdza jej rozwój” (Hübner, 2003). Co wiêcej, kwestie, w których wzmocniona wspó³praca zosta³a ustanowiona – przede wszystkim jednolity system patentowy i po-datek od transakcji finansowych – nie maj¹ charakteru marginalnego, ale bez w¹tpienia nale¿¹ do bardzo istotnych, dotykaj¹cych bardzo wiele podmiotów, maj¹cych znacz¹cy wp³yw na ich sytuacjê na wspólnym rynku i z tego powodu mog¹cych skutkowaæ sprzecznoœciami interesów i konfliktami.
Po drugie, trzecia decyzja o wzmocnionej wspó³pracy oznacza dalsze pog³êbianie siê zró¿nicowania integracji w UE, które, jak to zosta³o wskazane, i bez takiej formy
wspó³pracy by³o znacz¹ce. Nasuwa to pytania np. o spoistoœæ UE czy przysz³oœæ wspó³pracy jej pañstw cz³onkowskich. Jednak¿e trzykrotne ustanowienie wzmocnio-nej wspó³pracy, za ka¿dym razem z ró¿n¹ konfiguracj¹ pañstw w niej uczestnicz¹cych, nie pozwala jeszcze wysnuwaæ wniosków co do jakiegoœ trwalszego wykszta³cenia siê w UE swoistej „awangardy” integracji, czyli grupy pañstw, które uczestnicz¹ w ka¿-dym przedsiêwziêciu maj¹cym na celu pog³êbienia integracji. Najwa¿niejszym kryte-rium zró¿nicowania integracji w UE nadal pozostaje cz³onkostwo w strefie euro.
Po trzecie, trzykrotne ustanowienie wzmocnionej wspó³pracy powoduje, ¿e coraz aktualniejsze staj¹ siê kwestie o charakterze prawno-politycznym, dotycz¹cym zgod-noœci wzmocnionej wspó³pracy z takimi podstawowymi zasadami integracji w ramach UE i unijnego prawa jak zasada solidarnoœci, równoœci pañstw cz³onkowskich oraz jed-noœci norm prawa UE. Chodzi o to, ¿e wzmocniona wspó³praca wprowadza „odstêp-stwa od zasady równoœci pañstw cz³onkowskich” wobec prawa UE, „prowadzi bowiem do nieuzasadnionego zró¿nicowania praw i obowi¹zków pañstw cz³onkowskich w za-le¿noœci od tego czy i ewentualnie w ilu krêgach wspó³pracy uczestnicz¹” (Dudziak, 2003, s. 37–38). Czêste stosowanie wzmocnionej wspó³pracy „skutkowaæ bêdzie rów-nie¿ postêpuj¹c¹ fragmentaryzacj¹ systemu prawnego” UE „oraz jego indywidualiza-cj¹” i „postêpuj¹c¹ erozj¹ zasady jednoœci porz¹dku wspólnotowego” (Dudziak, 2003, s. 37–38).
Po czwarte, nale¿y zwróciæ uwagê na to, ¿e dwukrotnie decyzje o wzmocnionej wspó³pracy zosta³y zaskar¿one do TS UE przez pañstwa w tej wspó³pracy nieuczest-nicz¹ce. Taki stan rzeczy, a wiêc wyraŸne wykszta³cenie siê dwóch stron i zaistnienie pomiêdzy nimi sporu raczej trudno uznaæ za czynnik pozytywnie wp³ywaj¹cy na sto-sunki pomiêdzy pañstwami cz³onkowskimi UE. Z jednej wiêc strony, wzmocniona wspó³praca mo¿e staæ siê bardzo znacz¹c¹ przyczyn¹ konfliktów w UE. Z drugiej stro-ny, czynnikiem, który powoduje, ¿e raczej mo¿na wykluczyæ powstanie jakichœ trwa-³ych podzia³ów pomiêdzy pañstwami UE, i który bêdzie ewentualne konflikty ³agodzi³ jest to, ¿e nawet w przypadku podejmowania kolejnych decyzji o wzmocnionej wspó³pra-cy i zaskar¿ania ich do TS UE przez pañstwa nieuczestnicz¹ce w tej wspó³prawspó³pra-cy, naj-prawdopodobniej w prawie ka¿dym przypadku grupy pañstw uczestnicz¹cych we wzmocnionej wspó³pracy i jej przeciwne bêd¹ ró¿ne – tak, jak mia³o to miejsce w trzech dotychczasowych przypadkach. Tak, jak ma to miejsce w wielu innych aspek-tach funkcjonowania UE, dzisiejsi sojusznicy jutro mog¹ staæ siê oponentami, co nie przeszkodzi im pojutrze ponownie wspó³pracowaæ.
Po pi¹te, wskazana wy¿ej zmiennoœæ, jeœli chodzi o udzia³ i stosunek do wzmoc-nionej wspó³pracy pañstw UE, musi byæ opatrzona bardzo istotnym zastrze¿eniem. Chodzi o to, ¿e pañstwem, które w wyniku decyzji o wzmocnionej wspó³pracy w dzie-dzinie PTF po raz kolejny znalaz³o siê poza grup¹ pañstw maj¹cych na celu pog³êbie-nie integracji, jest W. Brytania. Bior¹c pod uwagê wskazane przejawy zró¿nicowania integracji istniej¹ce jeszcze przed ustanowieniem wzmocnionej wspó³pracy po raz pierwszy, kraj ten w najwiêkszym stopniu korzysta z mo¿liwoœci nieuczestniczenia w ró¿nego rodzaju wspólnych przedsiêwziêciach pañstw UE. W sytuacji zapowie-dzianego przez premiera W. Brytanii Davida Camerona referendum dotycz¹cego dal-szego cz³onkostwa tego pañstwa w UE, wzmocniona wspó³praca w dziedzinie tak istotnej i „wra¿liwej” jak opodatkowanie transakcji finansowych oraz przegrana
sprawa przed TS UE mog¹ byæ czynnikiem bardzo znacz¹cym w kontekœcie przy-sz³oœci W. Brytanii w UE.
Bibliografia
Barcz J. (2007), W³¹czenie postanowieñ konwencji z Prüm do prawa UE, „Europejski Przegl¹d S¹dowy” nr 5.
Barcz J. (2008), Zasadnicze reformy strukturalne ustroju Unii Europejskiej, w: Traktat z Lizbony.
G³ówne reformy ustrojowe Unii Europejskiej, red. J. Barcz, Urz¹d Komitetu Integracji
Euro-pejskiej, Warszawa.
Council of the European Union (2003), Proposal for a Council Regulation amending Regulation (EC)
2201/2003 as regards jurisdiction and introducing rules concerning applicable law in matri-monial matters (Rome III) – Political guidelines, 9985/08 JUSTCIV 111,
http://euzpr.eu/eu-docs/01prozessr/20famr/25brusseliiavo/brusseliiavo-321-rat_9985-08_en.pdf, 15.05.2015. Council Regulation (EC) No 2201/2003 of 27 November 2003 concerning jurisdiction and the
reco-gnition and enforcement of judgments in matrimonial matters and the matters of parental re-sponsibility, repealing Regulation (EC) No 1347/2000, O.J., L 338, 23.12.2003.
Decyzja Rady 2008/615/WSiSW z dnia 23 czerwca 2008 r. w sprawie intensyfikacji wspó³pracy
transgranicznej, szczególnie w zwalczaniu terroryzmu i przestêpczoœci transgranicznej, Dz. Urz.,
L 210, 6.08.2008.
Decyzja Rady 2008/616/WSiSW z dnia 23 czerwca 2008 r. w sprawie wdro¿enia decyzji 2008/616/WSiSW
w sprawie intensyfikacji wspó³pracy transgranicznej, szczególnie w zwalczaniu terroryzmu i przestêpczoœci transgranicznej, Dz. Urz., L 210, 6.08.2008.
Decyzja Rady z dnia 12 lipca 2010 r. w sprawie upowa¿nienia do podjêcia wzmocnionej wspó³pracy
w dziedzinie prawa w³aœciwego dla rozwodów i separacji (2010/405/UE), Dz. Urz., L 189,
22.07.2010.
Decyzja Rady z dnia 10 marca 2011 r. w sprawie upowa¿nienia do podjêcia wzmocnionej wspó³pracy
w dziedzinie tworzenia jednolitego systemu ochrony patentowej (2011/167/UE), Dz.Urz.,
L 76, 22.03.2011.
Dyrektywa Rady 2011/85/UE z dnia 8 listopada 2011 r. w sprawie wymogów dla ram bud¿etowych
pañstw cz³onkowskich, Dz. Urz. UE, L 306, 23.11.2011.
Decyzja Rady z dnia 22 stycznia 2013 r. upowa¿niaj¹ca do podjêcia wzmocnionej wspó³pracy
w dziedzinie podatku od transakcji finansowych (2013/52/UE), Dz. Urz. UE, L 22, 25.01.2013.
Dudziak S. (2003), Mechanizm wzmocnionej wspó³pracy na tle konstytucyjnych zasad porz¹dku
prawnego Unii Europejskiej, „Kwartalnik Prawa Publicznego”, nr 1.
European Commission (2006), Proposal for a Council Regulation amending Regulation (EC)
2201/2003 as regards jurisdiction and introducing rules concerning applicable law in matri-monial matters, COM(2006) 399 final, http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=
COM:2006:0399:FIN:EN:PDF, 15.04.2015.
European Commission (2011), Proposal for a Council Directive on a common system of financial
transaction tax amending Directive 2008/7/EC, COM(2011) 594 final, Brussels, 28.09.2011,
http://ec.europa.eu/taxation_customs/resources/documents/taxation/other_taxes/financial_sec-tor/com%282011%29594_en.pdf, 15.04.2015.
European Commission (2012), Proposal for a Council decision authorising enhanced cooperation in
the area of financial transaction tax, COM(2012) 631 final/2,
Fiorini A. (2010), Harmonizing the Law Applicable to Divorce and Legal Separation – En hanced
Cooperation as a Way Forward?, „International & Comparative Law Quarterly”, vol. 59,
is-sue 4.
Grahl J., Lysandrou P. (2014), The European Commission’s Proposal for a Financial Transactions
Tax: A Critical Assessment, „Journal of Common Market Studies”, vol. 52, nr 2.
Hübner D. (2003), Przesilenie przed dobrym fina³em. Rozmowa z Danut¹ Hübner, „Tygodnik Powszechny”, nr 25 (2814), z 22.06.2003.
Komisja Europejska (2011), Wniosek: Rozporz¹dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady
wprowadza-j¹ce wzmocnion¹ wspó³pracê w dziedzinie tworzenia jednolitego systemu ochrony patento-wej, Bruksela, 13.4.2011, KOM(2011) 215 wersja ostateczna,
http://eurlex.europa.eu/LexUri-Serv/LexUriServ.do?uri=COM:2011:0215:FIN:PL:PDF, 16.05.2015.
Komisja Europejska (2013), Wniosek: Dyrektywa Rady w sprawie wdro¿enia wzmocnionej
wspó³pra-cy w dziedzinie podatku od transakcji finansowych, COM(2013) 71 final, Bruksela, 14.02.2013,
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52013PC0071&from=EN, 20.05.2015.
Komitet Ekonomiczno-Spo³eczny (2012), Opinia Europejskiego Komitetu
Ekonomiczno-Spo³eczne-go w sprawie wniosku dotycz¹ceEkonomiczno-Spo³eczne-go dyrektywy Rady w sprawie wspólneEkonomiczno-Spo³eczne-go systemu podatku od transakcji finansowych i zmieniaj¹cej dyrektywê 2008/7/WE, COM(2011) 594 final, Dz. Urz.
UE, C 181, 21.06.2012.
Komitet Regionów (2012), Opinia Komitetu Regionów „Wspólny system podatku od transakcji
finan-sowych”, Dz. Urz. UE, C 113, 18.04.2012.
Konwencja pomiêdzy Królestwem Belgii, Republik¹ Federaln¹ Niemiec, Królestwem Hiszpanii, Re-publik¹ Francusk¹, Wielkim Ksiêstwem Luksemburga, Królestwem Niderlandów i ReRe-publik¹ Austrii w sprawie intensywniejszej wspó³pracy transgranicznej, szczególnie w walce z terro-ryzmem, przestêpczoœci¹ transgraniczn¹ i nielegaln¹ migracj¹, Rada Unii Europejskiej,
Bruksela, 6 grudnia 2006 r. (18.01), 16382/06, http://register.consilium.europa.eu/pdf/pl/ 06/st16/st16382.pl06.pdf, 5.05.2015.
Konwencja wiedeñska o prawie traktatów, sporz¹dzona w Wiedniu dnia 23 maja 1969 r., Dz. U. 1990,
Nr 74, poz. 439.
Kubin T. (2006), Zdynamizowanie procesu integracji czy cz³onkostwo ró¿nych kategorii?
Zagadnie-nie wzmocnionej wspó³pracy w Unii Europejskiej, w: Unia Europejska i Polska wobec dyle-matów integracyjnych na pocz¹tku XXI wieku, red. M. Stolarczyk, Wydawnictwo Adam
Marsza³ek, Toruñ.
Kubin T. (2010), Wzmocniona wspó³praca pañstw Unii Europejskiej w œwietle Traktatu z Lizbony, „Rocznik Integracji Europejskiej”, nr 4.
Kubin T. (2012), Kryzys gospodarczy i zad³u¿eniowy a zró¿nicowanie integracji w Unii Europejskiej, „Studia Europejskie”, nr 3 (63).
Kuipers J.-J. (2012), The Law Applicable to Divorce as Test Ground for Enhanced Cooperation, „Eu-ropean Law Journal”, vol. 18, nr 2.
Luxembourg European Council. Presidency Conclusions, 12.12.1997, http://www.consilium.euro-pa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/032a0008.htm, 20.05.2015.
Oœwiadczenie ze szczytu pañstw strefy euro, Bruksela, 26 paŸdziernika 2011 r.,
http://www.consili-um.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/PL/ec/125655.pdf, 20.05.2015.
Pakt euro plus. Œciœlejsza koordynacja polityki gospodarczej s³u¿¹ca zwiêkszeniu konkurencyjnoœci i konwergencji, Rada Europejska 24–25 marca 2011 roku, Konkluzje, Za³¹cznik I,
http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/PL/ec/120311.pdf, 19.05.2015. Parlament Europejski (2010), Rezolucja legislacyjna Parlamentu Europejskiego z dnia 16 czerwca
wspó³pra-cy w dziedzinie prawa w³aœciwego dla rozwodów i separacji (09898/2/2010 – C7 – 0145/2010 – 2010/0066(NLE)), http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=TA&reference=
P7-TA-2010-0216&format=XML&language=PL, 18.05.2015.
Parlament Europejski (2012a), Rezolucja ustawodawcza Parlamentu Europejskiego z dnia 23 maja
2012 r. w sprawie wniosku dotycz¹cego dyrektywy Rady w sprawie wspólnego systemu podat-ku od transakcji finansowych i zmieniaj¹cej dyrektywê 2008/7/WE (COM(2011)0594 – C7-0355/2011 – 2011/0261(CNS)),
http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pub-Ref=-//EP//TEXT+TA+P7-TA-2012-0217+0+DOC+XML+V0//PL, 21.05.2015.
Parlament Europejski (2012b), Rezolucja ustawodawcza Parlamentu Europejskiego z dnia 12
grud-nia 2012 r. w sprawie wniosku dotycz¹cego decyzji Rady upowa¿grud-niaj¹cej do podjêcia wzmoc-nionej wspó³pracy w dziedzinie podatku od transakcji finansowych (COM(2012)0631 – C7-0396/2012 – 2012/0298(APP)),
http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pu-bRef=-//EP//TEXT+TA+P7-TA-2012-0498+0+DOC+XML+V0//PL, 23.05.2015.
Parlament Europejski (2013), Rezolucja ustawodawcza Parlamentu Europejskiego z dnia 3 lipca
2013 r. w sprawie wniosku dotycz¹cego dyrektywy Rady w sprawie wdro¿enia wzmocnionej wspó³pracy w dziedzinie podatku od transakcji finansowych (COM(2013)0071 – C7-0049/2013 – 2013/0045(CNS)), http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+
TA+P7-TA-2013-0312+0+DOC+XML+V0//PL, 23.05.2015.
Peers S. (2010), Divorce, European Style: The First Authorization of Enhanced Cooperation, „Euro-pean Constitutional Law Review”, vol. 6, Issue 3.
Podstawowe ustalenia w sprawie Europejskiego Mechanizmu Stabilnoœci, Rada Europejska
24–25 marca 2011 roku, Konkluzje, Za³¹cznik II, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/ cms_data/docs/pressdata/PL/ec/120311.pdf, 15.05.2015.
Porozumienie w sprawie Jednolitego S¹du Patentowego, Dz. Urz. UE, C 175, 20.06.2013. Protocol integrating the Schengen acquis into the framework of the European Union, Treaty of
Ams-terdam amending the Treaty on European Union, the Treaties establishing the European Com-munities and related acts, O.J., C 340, 10.11.1997.
Protocol on the acquisition of property in Denmark, Treaty on European Union, O.J., C 191,
29.07.1992.
Protocol on certain provisions relating to the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, Treaty on European Union, O.J., C 191, 29.07.1992.
Protocol on certain provisions relating to Denmark, Treaty on European Union, O.J., C 191,
29.07.1992.
Protocol on social policy, Treaty on European Union, O.J., C 191, 29.07.1992.
Protocol on the application of certain aspects of Article 7a of the Treaty establishing the European Community to the United Kingdom and to Ireland, Treaty of Amsterdam amending the Treaty on European Union, the Treaties establishing the European Communities and related acts,
O.J., C 340, 10.11.1997.
Protocol on the position of the United Kingdom and Ireland, Treaty of Amsterdam amending the Trea-ty on European Union, the Treaties establishing the European Communities and related acts,
O.J., C 340, 10.11.1997.
Protocol on the position of Denmark, Treaty of Amsterdam amending the Treaty on European Union, the Treaties establishing the European Communities and related acts, O.J., C 340,
10.11.1997.
Protokó³ w sprawie dorobku Schengen w³¹czonego w ramy Unii Europejskiej, Traktat z Lizbony zmie-niaj¹cy Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiaj¹cy Wspólnotê Europejsk¹, Dz. Urz.
Protokó³ w sprawie eurogrupy, Traktat z Lizbony zmieniaj¹cy Traktat o Unii Europejskiej i Traktat us-tanawiaj¹cy Wspólnotê Europejsk¹, Dz. Urz. UE, C 306, 17.12.2007.
Protokó³ w sprawie sta³ej wspó³pracy strukturalnej ustanowionej na mocy artyku³u 42 Traktatu o Unii Eu-ropejskiej, Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii EuEu-ropejskiej, Dz. Urz. UE, C 83, 30.03.2010. Protokó³ w sprawie stanowiska Danii, Traktat z Lizbony zmieniaj¹cy Traktat o Unii Europejskiej
i Traktat ustanawiaj¹cy Wspólnotê Europejsk¹, Dz. Urz. UE, C 306, 17.12.2007.
Protokó³ w sprawie stanowiska Zjednoczonego Królestwa i Irlandii w odniesieniu do przestrzeni wolnoœci, bezpieczeñstwa i sprawiedliwoœci, Traktat z Lizbony zmieniaj¹cy Traktat o Unii Eu-ropejskiej i Traktat ustanawiaj¹cy Wspólnotê Europejsk¹, Dz. Urz. UE, C 306, 17.12.2007. Protokó³ w sprawie stosowania Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej do Polski i
Zjednoczo-nego Królestwa, Traktat z Lizbony zmieniaj¹cy Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustana-wiaj¹cy Wspólnotê Europejsk¹, Dz. Urz. UE, C 306, 17.12.2007.
Rada Europejska (2012), Rada Europejska z 28/29 czerwca 2012 r., konkluzje, EUCO 76/12, Za³¹cznik: „Pakt na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia”, s. 13, http://data.consili-um.europa.eu/doc/document/ST-76-2012-INIT/pl/pdf, 21.05.2015.
Rada UE (2012), 3178 posiedzenie Rady Unii Europejskiej, Luksemburg, 22 czerwca 2012 r., 11598/12, http://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-11598-2012-INIT/pl/pdf, 21.05.2015. Rada UE (2014), 3310. Posiedzenie Rady Unii Europejskiej (Sprawy Gospodarcze i Finansowe), 6 maja 2014, 9375/14, http://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-9375-2014-INIT/ pl/pdf, 22.05.2015.
Rozporz¹dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1173/2011z dnia 16 listopada 2011 r.
w sprawie skutecznego egzekwowania nadzoru bud¿etowego w strefie euro, Dz. Urz. UE,
L 306, 23.11.2011.
Rozporz¹dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1174/2011z dnia 16 listopada 2011 r.
w sprawie œrodków egzekwowania korekty nadmiernych zak³óceñ równowagi makroekono-micznej w strefie euro, Dz. Urz. UE, L 306, 23.11.2011.
Rozporz¹dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1175/2011z dnia 16 listopada 2011 r.
zmie-niaj¹ce rozporz¹dzenie Rady (WE) nr 1466/97 w sprawie wzmocnienia nadzoru pozycji bu-d¿etowych oraz nadzoru i koordynacji polityk bubu-d¿etowych, Dz. Urz. UE, L 306, 23.11.2011.
Rozporz¹dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1176/2011z dnia 16 listopada 2011 r.
w sprawie zapobiegania zak³óceniom równowagi makroekonomicznej i ich korygowania,
Dz. Urz. UE, L 306, 23.11.2011.
Rozporz¹dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1177/2011z dnia 16 listopada 2011 r. w sprawie
przyspieszenia i wyjaœnienia procedury nadmiernego deficytu, Dz. Urz. UE, L 306, 23.11.2011.
Rozporz¹dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1257/2012 z dnia 17 grudnia 2012 r.
wpro-wadzaj¹ce wzmocnion¹ wspó³pracê w dziedzinie tworzenia jednolitego systemu ochrony pa-tentowej, Dz. Urz. UE, L 361, 31.12.2012.
Rozporz¹dzenie Rady (UE) nr 1260/2012 z dnia 17 grudnia 2012 r. wprowadzaj¹cej wzmocnion¹
wspó³pracê w dziedzinie tworzenia jednolitego systemu ochrony patentowej w odniesieniu do maj¹cych zastosowanie ustaleñ dotycz¹cych t³umaczeñ, Dz. Urz. UE, L 361, 31.12.2012.
Sprawy po³¹czone C-274/11 i C-295/11, Królestwo Hiszpanii i Republika W³oska przeciwko Radzie
Unii Europejskiej, ECLI:EU:C:2013:240.
Sprawa C-209/13, Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Pó³nocnej przeciwko Radzie
Unii Europejskiej. Wspólny system podatku od transakcji finansowych – Upowa¿nienie do wzmocnionej wspó³pracy na podstawie art. 329 ust. 1 TFUE – Decyzja 2013/52/UE – Skarga o stwierdzenie niewa¿noœci w zwi¹zku z naruszeniem art. 327 TFUE, art. 332 TFUE oraz miêdzynarodowego prawa zwyczajowego, ECLI:EU:C:2014:283.
Tobin J. (1974), The new economics one decade older, Princeton University Press, Princeton. Tobin J. (1978), A proposal for international monetary reform, „Eastern Economic Journal”, vol. 4, nr 3–4.
Treaty of Amsterdam amending the Treaty on European Union, the Treaties establishing the European Communities and related acts, O.J., C 340, 10.11.1997.
Treaty of Nice amending the Treaty on European Union, the Treaties establishing the European Com-munities and certain related acts, O.J., C 80, 10.3.2001.
Treaty on European Union, O.J., C 191, 29.07.1992.
Traktat o stabilnoœci, koordynacji i zarz¹dzaniu w Unii Gospodarczej i Walutowej,
http://europe-an-council.europa.eu/media/639256/16_-_tscg.pl.12.pdf, 19.03.2012.
Traktat z Lizbony zmieniaj¹cy Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiaj¹cy Wspólnotê Euro-pejsk¹, Dz. Urz. UE, C 306, 17.12.2007.
Traktat ustanawiaj¹cy Europejsk¹ Wspólnotê Gospodarcz¹ (1957), „Zbiór Dokumentów”, nr 5. Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dz. Urz. UE, C 83, 30.03.2010. Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej, Dz. Urz. UE, C 83, 30.3.2010.
Streszczenie
Przez ponad dekadê postanowienia o mo¿liwoœci ustanowienia w Unii Europejskiej wzmoc-nionej wspó³pracy (wprowadzone na mocy Traktatu z Amsterdamu) nie by³y wykorzystywane. Po raz pierwszy sta³o siê to w 2010 r. Od tego momentu Rada UE jeszcze dwukrotnie podejmo-wa³a decyzje o ustanowieniu takiej wspó³pracy – ostatnio w 2013 r. w sprawie podatku od tran-sakcji finansowych (PTF; ang. financial transaction tax). W ten sposób wzmocniona wspó³praca staje siê trwa³¹ i coraz wa¿niejsz¹ form¹ wspó³pracy w UE, przyczyniaj¹c siê do pog³êbienia zró¿nicowania integracji w Unii.
Celem artyku³u jest przedstawienie znaczenia rozwoju wzmocnionej wspó³pracy, w tym przede wszystkim kolejnej decyzji o jej ustanowieniu w zakresie PTF, dla funkcjonowania UE. Aby zarysowaæ kontekstu tego problemu, syntetycznie wskazano tak¿e zawarte w traktatach podstawy prawne wzmocnionej wspó³pracy, przejawy zró¿nicowania integracji sprzed roku 2010, wymieniono dzia³ania i decyzje podjête przez pañstwa i instytucje UE w zwi¹zku z kryzy-sem gospodarczym, które równie¿ wp³ynê³y na zró¿nicowanie integracji w UE oraz krótko przybli¿ono dwa pierwsze przypadki ustanowienia wzmocnionej wspó³pracy. Najistotniejsze wnioski zawarto w ostatniej czêœci artyku³u.
S³owa kluczowe: wzmocniona wspó³praca, podatek od transakcji finansowych, zró¿nicowanie
integracji w Unii Europejskiej
Enhanced cooperation in the European Union for the third time.
The progressing diversity of integration, and the development of enhanced cooperation and its importance for the functioning of the EU
Summary
The Treaty of Amsterdam introduced the provisions concerning the establishment of en-hanced cooperation in the European Union that were not been applied for over a decade after its
signing. The first time it happened was in 2010. The EU Council made a decision to establish such a form of cooperation on two more occasions – most recently in 2013, on a financial trans-action tax (FTT). In this way, the enhanced cooperation has become a permanent and increas-ingly important form of cooperation within the EU, helping to deepen the diversity of integration in the Union.
The paper aims to show the importance of the development of enhanced cooperation, includ-ing in particular the subsequent decision to implement enhanced cooperation in the area of FTT, for the functioning of the EU. To outline the context of this problem, the legal basis for enhanced cooperation contained in the Treaties and the examples of integration diversity before 2010 are synthetically indicated; the actions and decisions taken by the states and the EU institutions in connection with the economic crisis, which also affected the diversity of integration in the EU, are listed; and the two first cases of enhanced cooperation are briefly described. The most impor-tant conclusions are contained in the final part of the study.
Key words: enhanced cooperation, financial transaction tax, differentiation of integration in the
