WYMAGANIA EDUKACYJNE NA STOPNIE SZKOLNE GEOGRAFIA II KLASA
dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący
Mapa jako źródło wiedzy geograficznej pojęcia∗∗∗∗: legenda mapy,
poziomic
wykorzystuje podręcznik do geografii jako źródło wiedzy geograficznej,
posługuje się legendą mapy,
wskazuje elementy siatki kartograficznej,
wskazuje na mapie kierunki główne i pośrednie,
potrafi odczytać wysokość bezwzględną punktu położonego na opisanej poziomicy
pojęcia: mapa, skala mapy, wysokość względna i bezwzględna
zna różne źródła wiedzy geograficznej,
znajduje wiadomości na zadany temat we wskazanych źródłach wiedzy,
wymienia główne elementy mapy,
wymienia rodzaje skali,
podane skale zapisuje w innej postaci,
korzystając ze skali mapy, oblicza odległość w terenie pomiędzy wskazanymi punktami,
określa współrzędne geograficzne wskazanych obiektów na podstawie siatki kartograficznej,
potrafi odczytać
na mapie poziomicowej i hipsometrycznej wysokość bezwzględną wskazanych punktów,
potrafi obliczyć,
pojęcia: mapa hipsometryczna
podaje źródła wiedzy, z których może skorzystać, szukając informacji na zadany temat,
korzystając ze skali mapy, oblicza odległość na mapie odpowiadającą podanej odległości
w terenie,
potrafi uporządkować podane skale według wskazanej wielkości,
określa współrzędne geograficzne wskazanych obiektów z podaną dokładnością,
na podstawie podanych współrzędnych
geograficznych odszukuje na mapie obiekty
geograficzne,
oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową w stopniach,
rozpoznaje na mapie poziomicowej wypukłe i
znajduje wiadomości na zadany temat
w różnych źródłach wiedzy, w tym w internecie,
oblicza skalę mapy na podstawie odległości w terenie
i odpowiadającej jej odległości na mapie,
wykazuje znaczenie skali mapy
w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na mapach,
odszukuje na mapie obiekty geograficzne na podstawie współrzędnych geograficznych podanych z określoną dokładnością,
oblicza rozciągłość południkową w kilometrach
na podstawie mapy
poziomicowej określa bieg rzeki,
potrafi dobrać
korzysta z różnych źródeł wiedzy,
ocenia wiarygodność i użyteczność różnych źródeł wiedzy,
korzystając ze skali mapy, oblicza powierzchnię w terenie wskazanych obiektów geograficznych,
wyjaśnia, na czym polega generalizacja mapy,
na podstawie mapy poziomicowej wykonuje profil hipsometryczny,
projektuje, opisuje i prezentuje trasy podróży na podstawie map oraz innych źródeł wiedzy,
ocenia przydatność map przy rozwiązywaniu różnych zadań praktycznych
∗ Uczeń posługuje się ze zrozumieniem wskazanymi pojęciami.
na podstawie poziomic, wysokość względną wskazanego punktu,
rozpoznaje formy terenu na mapie hipsometrycznej
wyszukuje potrzebne informacje ze wskazanej mapy, korzystając z jej legendy,
orientuje w terenie plan i mapę,
identyfikuje trasę
zaznaczoną na planie lub mapie
z odpowiadającą jej trasą w terenie,
projektuje trasy podróży na podstawie map
samochodowych,
określa położenie geograficzne obiektów i obszarów względem siebie na podstawie mapy
wklęsłe formy terenu,
rozpoznaje na mapie poziomicowej stok łagodny i stromy,
identyfikuje obiekty geograficzne na mapie na podstawie ich opisu,
opisuje obiekty
geograficzne na podstawie mapy
odpowiednią mapę tematyczną w celu uzyskania określonych informacji,
wyjaśnia zależność treści mapy od skali,
odczytuje informacje przedstawione na mapach za pomocą różnych metod kartograficznych,
identyfikuje obiekty geograficzne zaznaczone na planie lub mapie z odpowiadającymi im obiektami
w terenie,
wyszukuje na mapie obiekty przedstawione na zdjęciach lotniczych i satelitarnych oraz je charakteryzuje,
projektuje i opisuje trasy podróży na podstawie map turystycznych
i topograficznych Lądy i oceany – współczesny obraz powierzchni Ziemi
pojęcia: linia brzegowa
zna nazwy lądów i oceanów oraz ich rozmieszczenie,
zna nazwy wybranych obiektów geograficznych na lądach: nizin, wyżyn, gór i lokalizuje je na
pojęcia: depresja, nizina, wyżyna
lokalizuje na mapach wybrane morza
i elementy linii brzegowej,
lokalizuje, korzystając z mapy (również
konturowej), wskazane
pojęcia: szelf, grzbiet oceaniczny
charakteryzuje na podstawie map
rozmieszczenie lądów i oceanów na Ziemi,
lokalizuje na mapach (również konturowych)
lokalizuje na mapach (również konturowych) wskazane obiekty geograficzne: morza, cieśniny, wyspy i archipelagi wysp, półwyspy, niziny, wyżyny
porównuje cechy
położenia poszczególnych lądów i oceanów,
wyjaśnia na przykładach przyczyny przestrzennego zróżnicowania warunków środowiska
mapach,
lokalizuje na mapach wybrane elementy linii brzegowej oraz morza śródziemne Europy
niziny, wyżyny oraz góry na poszczególnych kontynentach,
opisuje środowisko
przyrodnicze, na podstawie map tematycznych
poszczególnych kontynentów
wybrane obiekty geograficzne: morza, cieśniny, wyspy,
półwyspy, niziny, wyżyny oraz góry,
podaje wyróżniające cechy środowiska
przyrodniczego poszczególnych kontynentów
oraz góry,
wskazuje granice umownego podziału wszechoceanu,
lokalizuje, korzystając z mapy, wybrane rowy i grzbiety oceaniczne
przyrodniczego na poszczególnych kontynentach
Ruchy Ziemi i ich następstwa
pojęcia: Wszechświat, Układ Słoneczny, gwiazda, planeta, ruch obrotowy Ziemi, ruch obiegowy Ziemi, czas urzędowy
odróżnia gwiazdę od planety na przykładzie Słońca i Ziemi,
wie, że Ziemia ma kształt kuli,
podaje czas jednego obrotu Ziemi wokół własnej osi jako podstawę rachuby czasu,
podaje zjawisko następstwa dnia i nocy jako skutek ruchu obrotowego Ziemi,
podaje, na podstawie własnych spostrzeżeń,
pojęcia: biegun ziemski, orbita, sfera niebieska, zenit,
górowanie słońca, południk, czas słoneczny, czas strefowy
opisuje kształt Ziemi (jako geoidy),
podaje wymiary Ziemi:
obwód wzdłuż równika, średni promień,
przedstawia główne założenia heliocentrycznej teorii Kopernika,
demonstruje, posługując się globusem, ruch obrotowy Ziemi,
podaje wartość prędkości kątowej
w ruchu obrotowym Ziemi,
wymienia przynajmniej po dwa geograficzne
następstwa ruchu obrotowego
i obiegowego Ziemi,
pojęcia: meteoryt, kometa, długość
i szerokość geograficzna, równonoc, przesilenie letnie i zimowe
wymienia planety Układu Słonecznego,
określa, korzystając z rysunków, miejsce Ziemi we Wszechświecie i w Układzie Słonecznym,
wymienia cechy ruchu obrotowego
i obiegowego Ziemi,
podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi,
na podstawie własnych spostrzeżeń i innych źródeł wiedzy podaje przykłady konsekwencji ruchu obrotowego
pojęcia: galaktyka
określa miejsce Ziemi w Układzie Słonecznym i we Wszechświecie,
podaje przykłady konsekwencji dla życia i działalności człowieka, wynikających ze zmiany ilości energii słonecznej docierającej do
powierzchni Ziemi w różnych szerokościach geograficznych,
potrafi wyznaczyć południk miejscowy,
przedstawia zależność między czasem słonecznym
a długością geograficzną,
oblicza miejscowy czas słoneczny dla dowolnych punktów na Ziemi na podstawie różnicy
podaje główne cechy budowy Wszechświata,
porównuje założenia teorii geocentrycznej
i heliocentrycznej teorii Kopernika,
potrafi wyjaśnić, że spłaszczenie Ziemi przy biegunach jest zarówno dowodem, jak i skutkiem ruchu obrotowego Ziemi,
wyjaśnia związek prędkości liniowej z prędkością kątową punktów w ruchu obrotowym Ziemi,
oblicza długość
geograficzną punktów (z dokładnością do 1’) na podstawie różnicy miejscowych czasów słonecznych,
przykłady konsekwencji ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi dla codziennego życia człowieka,
wskazuje na globusie bieguny, południki i równoleżniki (w tym równik),
wskazuje na globusie:
kierunki główne oraz półkule (N, S, E, W),
odczytuje na globusie współrzędne geograficzne punktów, leżących na przecięciu południków i równoleżników
zaznaczonych na globusie,
podaje czas jednego obiegu Ziemi dookoła Słońca (rok),
wie, że następstwo astronomicznych pór roku jest skutkiem ruchu obiegowego Ziemi,
wie, że ruchy: obrotowy i obiegowy Ziemi odbywają się równocześnie,
podaje daty początku astronomicznych pór roku
na podstawie własnych spostrzeżeń podaje przykłady konsekwencji ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi dla środowiska
przyrodniczego oraz codziennego życia człowieka,
wymienia cechy południków i równoleżników,
określa współrzędne geograficzne wskazanych punktów na podstawie siatki geograficznej,
oblicza różnicę miejscowego czasu słonecznego dla wybranych punktów na Ziemi na podstawie ich długości geograficznej (podanej
z dokładnością do 1°)
określa czas strefowy wskazanego miejsca na podstawie mapy stref czasowych,
wskazuje na mapie stref czasowych linię zmiany daty,
uzasadnia konieczność posługiwania się czasem urzędowym
wyjaśnia związek długości
i obiegowego Ziemi dla gospodarki człowieka,
oblicza miejscowy czas słoneczny dla wybranych punktów na Ziemi na podstawie różnicy długości geograficznej (podanej z dokładnością do 1°)
podaje zasadę podziału Ziemi na strefy czasowe,
wskazuje na mapie przykłady państw, na których terytorium przebiega kilka stref czasowych,
określa datę po
przekroczeniu linii zmiany daty,
korzystając
z rysunków, przedstawia oświetlenie Ziemi w pierwszych dniach astronomicznych pór roku,
przedstawia
(wykorzystując również własne obserwacje) zmiany
w oświetleniu Ziemi oraz w długości dnia
i nocy w różnych szerokościach geograficznych i porach roku,
podaje cechy stref oświetlenia Ziemi
długości geograficznej (podanej
z dokładnością do 1’),
oblicza długość
geograficzną punktów (z dokładnością do 1°) na podstawie różnicy miejscowych czasów słonecznych,
oblicza, w których latach luty miał (będzie miał) 29 dni,
wyjaśnia związek między cechami strefy oświetlenia Ziemi a szerokością geograficzną,
oblicza wysokość Słońca nad horyzontem
w momencie górowania na podanej szerokości
geograficznej w dniach rozpoczęcia astronomicznych pór roku
oblicza różnicę czasu strefowego na podstawie długości geograficznej punktów,
wykazuje związek między miejscowym czasem słonecznym, czasem strefowym
a czasem urzędowym,
wyjaśnia związek między długością dnia i nocy a zmianą miejsca wschodu i zachodu Słońca na horyzoncie,
przedstawia na schematach zmienność w ciągu roku długości widomej drogi Słońca i wysokości Słońca nad horyzontem
w momencie górowania w różnych szerokościach geograficznych,
wykazuje związek między stałym nachyleniem osi ziemskiej do płaszczyzny orbity
a oświetleniem Ziemi,
oblicza szerokość geograficzną miejsca na podstawie wysokości Słońca nad horyzontem w momencie górowania w pierwszych dniach astronomicznych pór roku,
wyjaśnia występowanie
trwania zwykłego roku kalendarzowego i roku przestępnego z ruchem obiegowym Ziemi,
podaje nazwy równoleżników, nad którymi Słońce góruje w zenicie
w pierwszych dniach astronomicznych pór roku,
przedstawia położenie (granice) stref oświetlenia Ziemi
przedstawia, korzystając z własnych obserwacji, zmiany oświetlenia Ziemi oraz długości dnia i nocy
w umiarkowanych szerokościach geograficznych w ciągu roku
dni
i nocy polarnych oraz długość ich trwania w zależności od szerokości geograficznej
Ziemia jako środowisko życia.
Klimat pojęcia: składnik klimatu
wymienia dwa składniki pogody
i klimatu: temperaturę powietrza i opady,
przeprowadza pomiary temperatury powietrza i proste obserwacje meteorologiczne
pojęcia: klimat, amplituda temperatury powietrza, czynnik klimatotwórczy, smog, strefa klimatyczna
wymienia najważniejsze składniki pogody i klimatu,
na podstawie danych liczbowych sporządza
pojęcia: izobara, izoterma, izohieta, cień opadowy
podaje różnicę pomiędzy pogodą
a klimatem,
oblicza na podstawie diagramu klimatycznego:
średnią temperaturę powietrza, sumę opadów,
pojęcia: efekt cieplarniany
wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map rozkładu temperatury powietrza i opadów,
wyjaśnia mechanizm powstawania cienia opadowego,
przeprowadza pomiary i proste obserwacje meteorologiczne i wykorzystuje je do interpretacji zjawisk klimatycznych,
wyjaśnia wpływ
szerokości geograficznej
i wykorzystuje je do opisu pogody,
odczytuje dane z diagramów klimatycznych,
wskazuje na mapie obszary występowania monsunów,
wymienia najważniejsze cechy wybranych typów klimatu i wskazuje, posługując się mapą, obszary ich występowania
diagram klimatyczny,
oblicza na podstawie danych liczbowych:
średnią temperaturę powietrza, sumę opadów, amplitudę temperatury powietrza,
czyta mapy klimatyczne,
wie, że temperatura powietrza spada wraz z oddalaniem się od równika oraz wraz ze wzrostem wysokości bezwzględnej,
potrafi odszukać na mapie nazwy ciepłych i zimnych prądów morskich,
podaje przykłady wpływu człowieka na klimat w skali lokalnej (np. na terenie miasta),
wykazuje związek między warunkami klimatycznymi a życiem
i działalnością człowieka,
podaje cechy klimatu górskiego,
podaje cechy wiatru halnego,
porównuje, na podstawie wykresów klimatycznych lub danych liczbowych, wybrane typy klimatu,
podaje najważniejsze cechy stref klimatycznych
amplitudę temperatury powietrza,
podaje czynniki klimatotwórcze,
na podstawie map i diagramów
klimatycznych lub danych liczbowych przedstawia wpływ szerokości geograficznej i rzeźby terenu na klimat wskazanych obszarów Ziemi,
oblicza temperaturę powietrza na wskazanej wysokości bezwzględnej,
podaje nazwy wybranych prądów morskich,
odczytuje na podstawie map
i diagramów
klimatycznych lub danych liczbowych cechy klimatu morskiego
i kontynentalnego,
podaje przyczyny prowadzące do nasilania się efektu cieplarnianego,
podaje przynajmniej dwa przykłady skutków nasilania się efektu cieplarnianego,
wyjaśnia związek zmian klimatycznych na Ziemi z wycinaniem lasów
przedstawia na podstawie map
i diagramów
klimatycznych wpływ morza, w tym prądów morskich, na klimat,
przedstawia na podstawie schematu monsunowe krążenie powietrza w Azji Południowo-
-Wschodniej,
opisuje mechanizm efektu cieplarnianego,
wyjaśnia różnicę pomiędzy efektem cieplarnianym a wzrostem efektu cieplarnianego,
podaje przykłady skutków wzrostu efektu
cieplarnianego,
podaje najważniejsze cechy wybranych typów klimatu,
interpretuje mapy klimatyczne
na klimat,
wykazuje na przykładach związek między
wysokością Słońca nad horyzontem w czasie górowania
a szerokością geograficzną,
wykazuje wpływ rzeźby terenu na klimat
wybranych obszarów Ziemi,
wyjaśnia mechanizm powstawania dziury ozonowej,
wykazuje zależności między strefami klimatycznymi a strefami oświetlenia Ziemi
równikowych,
porównuje warunki klimatyczne wskazanych stref klimatycznych,
wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map stref klimatycznych,
przedstawia, korzystając z rysunku, mechanizm powstawania wiatru halnego
Ziemia jako środowisko życia. Zróżnicowanie roślinności, gleb oraz wód powierzchniowych na Ziemi pojęcia: rzeka główna, dopływ
zna nazwy wybranych formacji występujących na Ziemi,
rozpoznaje wybrane formacje roślinne na podstawie fotografii,
podaje przykłady roślin i zwierząt żyjących we wskazanych formacjach roślinnych,
lokalizuje występowanie wybranych formacji roślinnych na podstawie map krajobrazowych,
wskazuje na mapie najdłuższe rzeki oraz największe jeziora na poszczególnych
kontynentach i podaje ich nazwy
pojęcia: formacja roślinna, gleba strefowa, zlewisko, dorzecze, dział wodny, rzeka stała
i okresowa
rozpoznaje wybrane formacje roślinne na podstawie opisu,
wymienia wybrane gatunki roślin
i zwierząt
charakterystyczne dla danych obszarów Ziemi,
lokalizuje na mapach obszary występowania wybranych formacji roślinnych strefy gorącej, umiarkowanej
i chłodnej,
wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie
roślinności na Ziemi,
pojęcia: zasilanie rzeki, rzeka epizodyczna, obszar
bezodpływowy
charakteryzuje poziomy glebowe na podstawie rysunków,
wykazuje zróżnicowanie roślinności i gleb na Ziemi na podstawie map
tematycznych,
przedstawia na
przykładach związek sieci rzecznej
z warunkami klimatycznymi,
przedstawia na podstawie mapy rozmieszczenie obszarów
bezodpływowych i wyjaśnia przyczynę ich występowania,
przedstawia genezę
wykazuje współzależności między roślinnością, glebami a warunkami klimatycznymi na Ziemi,
wykazuje zależność między siecią rzeczną na danym obszarze
a klimatem
przedstawia, na podstawie różnych źródeł wiedzy, przykłady zagrożeń dla świata przyrody wynikające z niewłaściwej
działalności człowieka,
charakteryzuje, na podstawie różnych źródeł wiedzy, wybrane obszary chronione na Ziemi,
przedstawia związek między rodzajem zasilania rzeki
a typem klimatu,
przedstawia wpływ
warunków przyrodniczych i działalności człowieka na zanikanie jezior
opisuje piętrowy układ roślinności
w górach,
wymienia wybrane typy gleb występujące w strefie gorącej, umiarkowanej i chłodnej,
lokalizuje na mapach największe systemy rzeczne,
lokalizuje na mapach konturowych wybrane rzeki i jeziora świata,
określa na podstawie mapy, do jakich zlewisk należą wskazane rzeki,
wyznacza na mapie konturowej dział wodny między wskazanymi zlewiskami
i dorzeczami
wybranych jezior na Ziemi
Ziemia jako środowisko życia. Budowa geologiczna Ziemi pojęcia: lawa, wulkan,
trzęsienie ziemi
podaje przykłady skutków trzęsień ziemi i wybuchu wulkanu,
opisuje cechy skał na podstawie ich wyglądu,
rozpoznaje okazy wybranych skał (przede wszystkim występujące w najbliższej okolicy szkoły)
pojęcia: skorupa ziemska, magma, tsunami, skała, skamieniałość
podaje główne cechy płytowej budowy litosfery,
rozpoznaje na rysunku ułożenie skał: płyta, fałd, uskok,
wymienia, na podstawie schematu, elementy wulkanu,
opisuje wybuch wulkanu i trzęsienie ziemi,
pojęcia: litosfera, płyta tektoniczna, erupcja, obszary sejsmiczne, minerał
opisuje, na podstawie schematów, powstanie grzbietów oceanicznych,
wykazuje związek między płytową budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych
i trzęsień ziemi,
opisuje budowę wulkanu,
ocenia wpływ
pojęcia: ruchy górotwórcze, wiek względny i bezwzględny skał
wyjaśnia przyczyny ruchu płyt litosfery,
wyjaśnia na podstawie schematów przyczyny ruchów górotwórczych,
ustala, na podstawie przekroju geologicznego kolejność wydarzeń geologicznych,
podaje przykłady skał
pojęcia: fale sejsmiczne
wykazuje związek między energią wnętrza Ziemi a wewnętrznymi
procesami geologicznymi zachodzącymi
w litosferze,
przedstawia ruchy
górotwórcze jako pierwszy etap powstawania gór o budowie fałdowej,
przedstawia wpływ wewnętrznych procesów
rozpoznaje na ilustracjach lub okazach produkty wybuchu wulkanów,
lokalizuje, na podstawie mapy, obszary częstych trzęsień ziemi
i wybuchów wulkanu,
rozpoznaje okazy wybranych skał: (np.
piasek, żwir, glina, less, piaskowiec, zlepieniec, węgiel kamienny, wapień, granit, bazalt, gnejs, marmur),
przedstawia genezę: węgla kamiennego, wapieni, soli kamiennej, granitu i bazaltu,
podaje przykłady skał wyróżnionych ze względu na genezę
występowania wulkanów i trzęsień ziemi na
środowisko przyrodnicze oraz życie i działalność człowieka,
przedstawia genezę marmuru i gnejsu,
interpretuje prosty profil geologiczny
odpornych na wietrzenie w warunkach klimatu umiarkowanego
geologicznych na powstawanie skał magmowych i przeobrażonych,
opisuje warunki tworzenia się skał na podstawie przekrojów geologicznych
Ziemia jako środowisko życia. Zewnętrzne procesy geologiczne i ich wpływ na rzeźbę powierzchni Ziemi
podaje przykłady
przyrodniczych przyczyn rozpadu skał na okruchy,
na podstawie ilustracji rozpoznaje wybrane formy terenu i podaje czynnik, który przyczynił się do powstania danej formy terenu, np. wydma, dolina rzeczna, stromy brzeg morski,
rozpoznaje na podstawie
pojęcia: wietrzenie fizyczne, chemiczne, biologiczne, pokrywa zwietrzelinowa, gołoborza, erozja (rzeczna, lodowcowa, fal morskich), akumulacja, meander, starorzecze, delta, klif, dolina V-kształtna, dolina U-kształtna, granica wiecznego śniegu, morena
pojęcia: kras, erozja wgłębna, erozja boczna, erozja wsteczna, firn, pole firnowe, kocioł lodowcowy
opisuje kras jako rodzaj wietrzenia chemicznego,
przedstawia genezę gołoborzy,
opisuje rzeźbotwórczą działalność rzeki w różnych odcinkach jej biegu, korzystając ze schematów
pojęcia: abrazja
ocenia znaczenie procesu wietrzenia
w przyrodzie,
ocenia skutki ruchów masowych dla środowiska oraz życia i działalności człowieka,
potrafi przyporządkować wskazanej formie terenu czynnik oraz proces geologiczny, który doprowadził do jej
pojęcia: korazja, deflacja
wykazuje na przykładach zależność przebiegu wietrzenia od rodzaju skał i warunków
klimatycznych,
rozpoznaje i opisuje, na podstawie rysunków lub fotografii, wysokogórską (alpejską) rzeźbę terenu,
wyjaśnia rolę
zewnętrznych procesów geologicznych
rysunków
i fotografii oraz opisuje górską rzeźbę terenu
wymienia rodzaje wietrzenia,
podaje rodzaje rzeźbotwórczej działalności: rzeki, fal morskich, lodowców górskich oraz wiatru,
rozpoznaje i opisuje, na podstawie rysunku lub fotografii, wskazane formy terenu powstałe
w wyniku rzeźbotwórczej działalności: rzeki, fal morskich, lodowców górskich oraz wiatru,
rozpoznaje i opisuje formy rzeźby terenu występujące w najbliższej okolicy szkoły
i fotografii,
wyjaśnia genezę
wskazanych form terenu powstałych
w wyniku rzeźbotwórczej działalności: rzeki, fal morskich, lodowców górskich oraz wiatru,
wyjaśnia genezę form terenu występujących w najbliższej okolicy szkoły,
przedstawia rolę rzek w modelowaniu górskiej rzeźby terenu
utworzenia w dążeniu do
wyrównywania
powierzchni Ziemi oraz przeciwstawną im rolę procesów wewnętrznych,
wykazuje współzależności między składnikami
środowiska przyrodniczego na przykładzie gór
Europa – kontynent, na którym mieszkasz
wskazuje na mapie Europę,
wskazuje na mapie wybrane elementy linii brzegowej Europy oraz wybrane rzeki,
wskazuje na mapie wybrane państwa Europy i ich stolice
wskazuje na mapie wybrane elementy linii brzegowej Europy oraz wybrane rzeki i jeziora,
wskazuje na mapie wybrane góry Europy,
wskazuje na mapie wybrane państwa Europy i ich stolice
pojęcia: fiord
opisuje położenie geograficzne Europy,
wymienia typy klimatu Europy i podaje ich główne cechy,
wykazuje wpływ Oceanu Atlantyckiego i prądów morskich na klimat Europy,
określa, na podstawie map, główne cechy środowiska przyrodniczego Europy,
wymienia główne grupy językowe Europy
wykazuje wpływ czynników kształtujących klimat na cechy klimatu wskazanych obszarów Europy,
porównuje środowisko przyrodnicze wskazanych regonów,
określa wpływ zróżnicowania narodowościowego i kulturowego na zmiany polityczne współczesnej Europy
określa współzależności, korzystając z map, między poszczególnymi składnikami środowiska przyrodniczego Europy,
wykazuje integrację krajów europejskich w ramach UE
Położenie i środowisko przyrodnicze Polski
podaje wielkość powierzchni Polski,
określa współrzędne geograficzne skrajnych oraz
oblicza różnice czasu słonecznego wskazanych
wykazuje wpływ położenia na środowisko przyrodnicze
porównuje granice i terytorium współczesnej
wskazuje na mapie granice Polski z jej poszczególnymi sąsiadami oraz granicę morską,
wymienia nazwy państw sąsiadujących z Polską i ich stolice
wskazanych punktów Polski,
porównuje, na podstawie diagramów, powierzchnię terytorium Polski z
powierzchnią innych państw Europy
pojęcia: granice wewnętrzne UE
miejsc w Polsce pojęcia: morskie wody wewnętrzne, morskie wody terytorialne
i gospodarkę Polski Polski z granicą i terytorium Polski przed II wojną światową,
określa korzyści wynikające z położenia Polski w Europie
Wydarzenia z przeszłości geologicznej Polski. Działalność lądolodu i jego wpływ na rzeźbę terenu. Baza surowcowa
rozpoznaje wybrane rodzaje skał, wyróżnione ze względu na genezę, występujące w Polsce i we własnym regionie,
wymienia przykładowe formy terenu powstałe w wyniku działalności lodowca,
wskazuje na mapie miejsca wydobycia w Polsce wybranych surowców energetycznych,
podaje przykłady gospodarczego wykorzystania skał,
wymienia surowce mineralne (w tym skalne) wydobywane we własnym regionie i podaje przykłady ich gospodarczego
wykorzystania
rozpoznaje wybrane rodzaje skał występujące w Polsce i własnym regionie,
opisuje warunki tworzenia się pokładów węgla kamiennego i wapieni,
wskazuje na mapie maksymalne zasięgi zlodowaceń na obszarze Polski,
wskazuje, korzystając z mapy geologicznej Polski, rejony występowania różnych rodzajów skał (wyróżnionych ze względu na genezę),
wskazuje na mapie przykłady form polodowcowych
występujących na obszarze Polski,
wskazuje na mapie miejsca wydobycia w Polsce wybranych surowców energetycznych,
metalicznych i skalnych pojęcia: lądolód, jeziora
polodowcowe, głazy narzutowe,
rozpoznaje wskazane rodzaje skał oraz,
korzystając z mapy, określa główne obszary ich
występowania w Polsce i we własnym regionie,
zna podział dziejów Ziemi na ery,
wskazuje na mapie Polski górotwory hercyńskie i alpejskie,
wymienia przykładowe formy terenu powstałe w wyniku erozyjnej i
akumulacyjnej działalności lądolodu oraz wód
wypływających z topniejącego lodowca i przedstawia ich genezę,
wymienia surowce, które Polska eksportuje i importuje
pojęcia: ozy, rzeźba młodoglacjalna
rozpoznaje i opisuje na podstawie rysunków lub fotografii wskazane formy terenu powstałe w wyniku działalności lądolodu lub wód wypływających z topniejącego lodowca (w tym typy jezior
polodowcowych) oraz
przedstawia ich genezę,
wykazuje zależności pomiędzy współczesną rzeźbą Polski a wybranymi wydarzeniami
geologicznymi (ruchy górotwórcze, zalewy mórz, zlodowacenia),
wykazuje zależność między działalnością lądolodu a cechami rzeźby terenu północnej i środkowej Polski,
wykazuje zależność, korzystając z map, między skałami występującymi na danym terenie (w tym we własnym regionie) a działalnością lądolodu
zna podział dziejów Ziemi na ery i okresy,
czyta mapę stratygraficzną Polski (występowanie skał z różnych okresów
geologicznych),
wykazuje na przykładach związek występowania określonych typów
genetycznych skał na danym obszarze Polski z
przeszłością geologiczną,
wykazuje zależność występowania surowców mineralnych od budowy geologicznej
sandry, pradoliny
Podział Polski na krainy geograficzne
wymienia nazwy i wskazuje na mapie położenie krain geograficznych,
umiejscawia własny region (miejscowość) w
odpowiednim pasie
ukształtowania powierzchni i krainie geograficznej,
odczytuje, na podstawie mapy hipsometrycznej, skrajne wysokości bezwzględne w
poszczególnych pasach ukształtowania powierzchni Polski
przyporządkowuje krainy geograficzne odpowiednim pasom ukształtowania powierzchni Polski,
uzasadnia dlaczego Polskę nazywamy krajem nizinnym
przedstawia, korzystając z mapy hipsometrycznej, zróżnicowanie wysokości bezwzględnych na terytorium Polski,
wyróżnia główne cechy ukształtowania powierzchni Polski
porównuje, korzystając z mapy, wysokości
bezwzględne i rzeźbę terenu poszczególnych krain geograficznych
podaje kryteria wyróżniania krain geograficznych
Klimat Polski
podaje nazwę miesiąca o największej i najmniejszej średniej temperaturze powietrza,
wymienia termiczne pory roku,
opisuje typy pogody i ich zmienność w ciągu roku
podaje wartość średniej temperatury powietrza w lipcu i w styczniu, średnią sumę opadów oraz przeważający kierunek wiatrów w Polsce,
wymienia cechy klimatu umiarkowanego
przejściowego,
wymienia cechy klimatu górskiego,
opisuje, na podstawie diagramów oraz map klimatycznych, cechy klimatu wskazanych regionów Polski (w tym regionu zamieszkania) pojęcia: klimat umiarkowany przejściowy, termiczne pory
wymienia czynniki kształtujące klimat Polski,
podaje główne cechy rozkładu temperatury powietrza i opadów na obszarze Polski,
wyróżnia rodzaje mas powietrza napływające nad Polskę i wskazuje na mapie kierunek ich ruchu,
przedstawia związek rocznego przebiegu temperatury powietrza z położeniem Polski w strefie umiarkowanych szerokości geograficznych N
wymienia cechy klimatu świadczące o jego przejściowości,
opisuje wpływ napływających mas powietrza na kształtowanie się pogody w Polsce w różnych porach roku,
wykazuje zależność wysokości temperatury powietrza i wielkości opadów na poszczególnych obszarach Polski od czynników kształtujących klimat
wyjaśnia przejściowość jako dominującą cechę klimatu Polski,
wyjaśnia, korzystając z rysunku, rolę wzniesień pojezierzy w powstaniu cienia opadowego
roku
Wody powierzchniowe Polski
wskazuje na mapie rzeki:
Wisłę, Odrę, ich wybrane dopływy oraz największe jeziora w Polsce,
podaje nazwy cieków i zbiorników wodnych w pobliżu miejsca swojego zamieszkania oraz ocenia stan ich czystości
wymienia nazwy i wskazuje na mapie rzeki główne (w tym wybrane rzeki przymorza),
wskazuje na mapie obszar Polski należący do zlewiska Morza Bałtyckiego,
wskazuje na mapie
położenie wybranych jezior w Polsce (w tym sztucznych zaporowych)
pojęcia: jeziora polodowcowe, jeziora krasowe, jeziora sztuczne, zasilanie rzeki
podaje przykłady jezior o różnej genezie,
wskazuje na mapie obszary Polski zagrożone
powodziami i wyjaśnia przyczyny tych zagrożeń,
wskazuje na mapie
położenie obszarów Polski należące do poszczególnych zlewisk,
zaznacza na mapie konturowej wskazane dorzecza oraz działy wodne
wyjaśnia przyczyny asymetrii dorzecza Wisły i Odry
wyjaśnia przyczyny zmienności przepływów wybranych rzek Polski w ciągu roku
ocenia możliwość gospodarczego
wykorzystania rzek i jezior w Polsce oraz we własnym regionie,
ukazuje związki pomiędzy stosunkami wodnymi na danym terenie a budową geologiczną, rzeźbą terenu i klimatem
Morze Bałtyckie
opisuje, na podstawie mapy, położenie Bałtyku,
określa, korzystając z mapy, położenie wybranych elementów linii brzegowej
wymienia wybrane cechy Morza Bałtyckiego (wielkość, głębokość, zasoleni i temperatura wody),
wymienia typy wybrzeży Morza Bałtyckiego pojęcia: morze szelfowe, zalew, wybrzeże mierzejowo- zalewowe
wyjaśnia genezę wybranych typów wybrzeży
pojęcia: strefa wyłączności ekonomicznej
porównuje wybrane warunki przyrodnicze Bałtyku (temperaturę wody i
zasolenie) z innymi morzami śródziemnymi Europy,
wyjaśnia przyczyny małego zasolenia wód Bałtyku,
wyjaśnia przyczyny degradacji wód Bałtyku
wykazuje związek cech fizycznych i chemicznych wód Bałtyku z położeniem geograficznym i
śródziemnym typem morza,
podaje przykłady działań zmierzających do ochrony wód Bałtyku – w ramach międzynarodowej współpracy państw nadbałtyckich,
proponuje działania zmierzające ochrony wód Bałtyku
Zróżnicowanie gleb w Polsce
wymienia nazwy żyznych gleb występujących w Polsce
wskazuje na mapie obszary występowania głównych typów gleb Polski
charakteryzuje gleby własnego regionu
rozpoznaje i charakteryzuje profile glebowe wybranych typów gleb
wskazuje związek pomiędzy typem genetycznym gleby a warunkami jej powstawania
Podział administracyjny i ludność Polski
określa przynależność własnej miejscowości do poszczególnych jednostek administracyjnych: gminy, powiatu, województwa,
określa, korzystając z mapy, położenie własnego
województwa i województw sąsiednich oraz ich stolic,
podaje liczbę ludności Polski,
wymienia nazwy państw, do których w ostatnich latach wyjechało najwięcej Polaków,
opisuje rynek pracy w swojej miejscowości i gminie,
wskazuje na mapie Polski obszary o dużej i małej gęstości zaludnienia,
wskazuje na mapie
położenie wybranych miast Polski
określa, korzystając z mapy, położenie poszczególnych województw i ich stolic,
opisuje, korzystając z wykresów lub danych statystycznych, zmiany liczby ludności Polski po 1945 roku,
oblicza, na podstawie danych, przyrost naturalny i przyrost rzeczywisty,
przedstawiana, na podstawie wykresów, zmiany struktury zatrudnienia w Polsce w wybranych latach,
wykazuje związek między wykształceniem a
możliwością znalezienia pracy,
przedstawia, korzystając z mapy, rozmieszczenie mniejszości narodowych w Polsce,
podaje wartość średniej gęstości zaludnienia w Polsce,
oblicza gęstość zaludnienia wskazanego obszaru,
porównuje, na podstawie danych statystycznych, gęstość zaludnienia swojego województwa z gęstością zaludnienia w innych województwach,
wymienia przykładowe funkcje miast,
opisuje funkcje pełnione przez własną miejscowość,
opisuje zmiany cech
porównuje, korzystając z danych statystycznych, województwa pod względem np. powierzchni i liczby mieszkańców,
podaje aktualną wartość współczynnika przyrostu naturalnego w Polsce,
podaje charakterystyczne cechy ludności Polski dotyczące struktury wieku i płci,
podaje przyczyny
występowania wyżu i niżu demograficznego,
porównuje, na podstawie danych statystycznych, strukturę zatrudnienia w Polsce i wybranych krajach Europy,
przedstawia strukturę narodowościową ludności Polski,
charakteryzuje, na podstawie mapy gęstości zaludnienia, rozmieszczenie ludności w Polsce (w tym we własnym regionie),
zna typy zespołów miejskich,
porównuje wybrane miasta Polski pod względem pełnionych funkcji, ze szczególnym
uwzględnieniem własnego regionu,
wyjaśnia na czym polega proces urbanizacji pojęcia: współczynnik
opisuje podział
administracyjny Polski,
podaje przykłady konsekwencji procesu starzenia się społeczeństwa,
wyjaśnia przyczyny zmian liczby ludności w Polsce,
przedstawia zależności między przyrostem rzeczywistym a saldem migracji zagranicznych,
ocenia społeczne skutki emigracji (negatywne i pozytywne),
analizuje, korzystając z piramidy wieku i płci ludności, strukturę ludności Polski w podanym roku,
wskazuje związek pomiędzy strukturą zatrudnienia a poziomem rozwoju gospodarczego kraju,
wskazuje różnice w strukturze zatrudnienia w Polsce i we własnym regionie,
dostrzega społeczne problemy wynikające z bezrobocia i podaje przykłady sposobów ich rozwiązywania,
porównuje strukturę narodowościową Polski przed II wojną światową i obecnie,
wskazuje na przykładach różnych regionów Polski (w tym regionu zamieszkania) związek pomiędzy
wskazuje różnice pomiędzy zadaniami władz
samorządowych: gminnych, powiatowych,
wojewódzkich,
wskazuje związek pomiędzy spadkiem współczynnika przyrostu naturalnego i ujemnego salda migracji a procesem starzenia się społeczeństwa,
porównuje , na podstawie danych statystycznych, stopę bezrobocia w Polsce z innymi krajami Europy,
opisuje zróżnicowanie stopy bezrobocia w różnych częściach Polski (w tym we własnym regionie) i
wyjaśnia przyczyny tego zjawiska,
wyjaśnia przyczyny zmiany struktury narodowościowej ludności Polski po II wojnie światowej w stosunku do okresu poprzedniego,
opisuje wpływ migracji wewnętrznych na gęstość zaludnienia w wybranych regionach Polski,
porównuje współczynnik urbanizacji w Polsce i wybranych krajach,
wyjaśnia przyczyny
dynamicznego rozwoju stref podmiejskich,
ocenia skutki urbanizacji (zauważa pozytywne i negatywne)
współczesnego osadnictwa wiejskiego, ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu
pojęcia: przyrost naturalny, saldo migracji przyrost rzeczywisty, emigracja, imigracja, naród, mniejszość narodowa, gęstość zaludnienia
przyrostu naturalnego, współczynnik przyrostu rzeczywistego, struktura zatrudnienia, stopa bezrobocia, aglomeracja, konurbacja, urbanizacja, współczynnik urbanizacji, piramida wieku i płci ludności, wyż
demograficzny, niż
demograficzny, echo wyżu i niżu demograficznego, proces starzenia się społeczeństwa
zróżnicowaniem gęstości zaludnienia z warunkami przyrodniczymi,
ekonomicznymi i historycznymi (w tym z migracjami wewnętrznymi),
rozpoznaje na mapie aglomerację i konurbację
porównuje współ –czynnik urbanizacji w różnych regionach (województwach) Polski