Grzegorz Strzelczyk
Dogmat chrystologiczny a
wydarzenie zmartwychwstania :
wokół zapomnianej relacji
Verbum Vitae 15, 325-342
2009
V erbum Vitae 15 (2009), 325-342
DOGMAT CHRYSTOLOGICZNY
A WYDARZENIE ZMARTWYCHWSTANIA.
WOKÓŁ ZAPOMNIANEJ RELACJI
Ks. Grzegorz Strzelczyk
N a jw a ż n ie js z e o r z e c z e n ie c h r z e ś c ija ń s k ie j c h r y s to lo g ii - d e f in ic ja S o b o ru C h a lc e d o ń s k ie g o 1 n ie z a w ie r a w z m i a n k i o z m a r tw y c h w s ta n iu J e z u s a C h r y s tu s a . O d te j p ro s te j k o n s ta ta c ji w y p a d a n a m z a c z ą ć , w n ie j b o w ie m o g n is k u je się is t o ta p r o b le m u , k tó r y m z a m ie r z a m się z a ją ć . N ie u le g a w ą tp liw o ś c i, ż e s a m te k s t o r z e c z e n ia z 4 5 1 r o k u n ie n a w ią z u je b e z p o ś r e d n io a n i d o w y d a r z e n ia z m a r tw y c h w s ta n ia , a n i d o o b e c n o ś c i Ż y ją c e g o 1 2, c o m ia ło - i m ie w a p o d z iś d z ie ń - o k r e ś lo n e k o n s e k w e n c je d la r e c e p c ji j e g o tr e ś c i. N a w e t j e ś l i c a ła o k o ło c h a lc e d o ń s k a d y s k u s ja z m ie r z a ł a d o z n a le z ie n ia m e ta f iz y c z n e j in te r p r e ta c ji w y d a r z e n ia C h r y s tu s a 3, to je d n a k k o le jn e p o k o le n ia te o lo g ó w z a jm o w a ły się g łó w n ie in te r p r e ta c ją te j in te r p r e ta c ji, w y ra ź n ie1 Por. Dokumenty Soborów Powszechnych, red. A. Baron, H. Pie tras, t. 1, Kraków 2002 (dalej cytuję: DSP), s. 222-223.
2 Jedyna bezpośrednia wzmianka znajduj się w przywołanym w so borowym orzeczeniu (lecz nie w samej definicji) Credo Nicejskim.
3 Wystarczy lektura Tomu (listu) Leona Wielkiego do Flawiana, by się przekonać, że chodziło właściwie o obronę realności i integralności człowieczeństwa Jezusa, obronę opartą na nieustannym odwoływaniu się do Jego ziemskiej historii i jej konsekwencji zbawczych. Tom został włączony do akt Soboru Chalcedońskiego i poprzedza w nich definicję wiary (por. DSP I, 196-213).
o d s u w a ją c w c ie ń s a m o w y d a r z e n ie . S y m p to m a ty c z n a j e s t p o d ty m w z g lę d e m c h o ć b y s tr u k tu r a c h r y s to lo g ic z n e g o w y k ła d u T o m a s z o w e j S u m m y ; z a g a d n i e n ia o d n o s z ą c e się d o ż y c ia J e z u s a p o ja w i a ją się j a k o d r u g a c z ę ś ć te g o ż i p o p r z e d z o n e s ą tr z y d z ie s to m a k w e s tia m i4 d o ty c z ą c y m i - m n ie j lu b b a r d z ie j - m e ta f iz y k i w c ie le n ia . S c h o la s ty c z n a te o lo g ia , j e ś l i j u ż z a jm o w a ła się w y d a r z e n ia m i, to w ła ś n ie w ty m p o r z ą d k u - r o z p a tr u ją c j e w ś w ie tle m e ta f iz y c z n e g o r o z s tr z y g n ię c ia . Z ja w is k o to b y ło n a ty le in te n s y w n e , ż e p r z y w io d ło A . H a r n a c k a d o z n a n e j te z y o h e lle n iz a c ji (c z y li w s u m ie d e f o r m a c ji) c h r y s to lo g ii5 p a tr y s ty c z n e j. O c z y w iś c ie - o d n o w a b ib lijn o p a tr y s ty c z n a X X w ie k u d o p r o w a d z iła w te o lo g ii k a to lic k ie j d o r e n e s a n s u z a in te r e s o w a n ia h i s t o r i ą J e z u s a , r o z p a tr y w a n ą s z c z e g ó ln ie ja k o a k o r d h is to r ii z b a w ie n ia 6, n ie m n ie j w y d a je się , ż e t a h i- s to r io z b a w c z a p e r s p e k ty w a - p o d d a n a p r z e m o ż n e m u o d d z ia ły w a n iu A n z e lm ia ń s k ie j te o r ii z a d o ś ć u c z y n ie n ia i je j p r o te s ta n c k ic h m u ta c ji7 - p o z o s ta je w d e c y d u ją c e j m ie r z e s ta u r o c e n tr y c z n a 8. W ty m k o n te k ś c ie G . O ’C o llin s p r z e d k ilk u n a s tu la ty s ta w ia ł r e to r y c z n e p y ta n ie : „ h a s a n a p p r e c ia tio n o f C h r i s t ’s r e s u r r e c tio n a n d o f h is r is e n p r e s e n c e b e e n s u f fic ie n tly e f f e c tiv e so f a r in s tr u c tu rin g m a n y , m a j o r w o r k s in C h r is to lo g y ? C o u ld it b e t h a t n o n e o f th e s e
4 Por. STh III, q. 1-30.
5 A dolf von Harnack wyraził swoje tezy w dwóch zwłaszcza pra cach: Lehrbuch der Dogmengeschichte (3 tomy), Freiburg 1886-1890 oraz Das Wesen des Christentums, Leipzig 1900.
6 Por. zwłaszcza bardzo charakterystyczne dla tego podejścia, opu blikowane po Vaticanum II, zbiorowe dzieło Mysterium Salutis. Grun
driß heilsgeschichtlicher Dogmatik (red. J. Feiner, t. 1-5 Einsiedeln
1965-1976).
7 Por. G. O ’Collins, Jesus Our Redeemer. A Christian Approach to
Salvation, Oxford 2007, s. 139.
8 Przykład staurocentrycznego podejścia do tajemnicy Chrystusa odnajdujemy współcześnie na przykład w książce Jezus z Nazaretu J. Ratzingera / Benedykta XVI (Kraków 2007). Szerzej zwracałem na to uwagę w tekście Hermeneutyka staurocentryczna w Jezus z Nazaretu
Josepha Ratzingera / Benedykta XVI. Kilka uwag krytycznych, w: Sło
la tte r- d a y C h r i s to lo g ie s h a v e b e e n a d e q u a te ly b u ilt a r o u n d th e h e a r t o f th e r is e n C h r is t’s o n g o in g p r e s e n c e : h is p r e s e n c e th r o u g h th e s a c r a m e n ts in p a r ti c u la r a n d th e litu rg y in g e n e r a l? ” 9. P r ó b a p o d ję c ia d z is ia j te g o w ą tk u p r o w a d z i ła b y n a d a l, o b a w ia m się , d o o d p o w ie d z i n e g a ty w n e j, ty m b a r d z ie j ż e ju b il e u s z r o k u 2 0 0 0 s k ie r o w a ł u w a g ę k a t o lic k ic h c h r y s to lo g ó w - O ’C o llin s a n ie w y łą c z a ją c 10 11 - ra c z e j w s tr o n ę k w e s tii w c ie le n ia . Z m ia n a te j s y tu a c ji p o p r z e z u w y d a tn ie n ie r o li z m a r tw y c h w s t a n ia w c h r y s to lo g ic z n e j r e f le k s ji - m o im z d a n ie m , k o n ie c z n a z p o w o d ó w , k tó r y c h c z ę ś ć p r z y n a jm n ie j p o ś r e d n io w y ło ż ę w r o z w in ię c iu a r ty k u łu - w y m a g a p rz e d e w s z y s tk im p o g łę b ie n ia z r o z u m ie n ia r o z w o ju w c z e s n e j c h r y sto lo g ii w k ilk u z w ła s z c z a p u n k ta c h . P o p ie rw s z e - p y ta ć m u s im y o w p ły w , ja k i z m a r tw y c h w s ta n ie i d o ś w ia d c z e n ie p a s c h a ln y c h e p ifa n ii m ia ły n a u k s z ta łto w a n ie się p a m ię c i w s p ó ln o ty u c z n ió w , z k tó re j w y r a s ta N o w y T e sta m e n t. P o d ru g ie - k o n ie c z n e j e s t r o z w a ż e n ie te g o , j a k n a jw c z e ś n ie j sz e c h r z e ś c ija ń s tw o p r z e ż y w a ło , c e le b ro w a ło i p o jm o w a ło 11 o b e c n o ś ć Z m a rtw y c h w s ta łe g o . P o tr z e c ie - z a p y ta ć tr z e b a o s p o só b , w ja k i d o k o n a ło się p rz e jś c ie z c h ry s to lo g ii fo r m u ło w a n e j w k a te g o r ia c h e g z y s te n c ja ln y c h 12 d o s y s te m a ty
9 G. O ’Collins, The Resurrection. The State o f the Questions, w: The Resurrection. An Interdisciplinary Symposium on the Resurrec
tion o f Jesus, red. S.T. Davis, D. Kendall, G. O ’Collins, Oxford 1997,
s. 5-28, tu s. 25.
10 Środowisko skupione wokół tego teologa zorganizował sym pozjum poświęcone wcieleniu (por. The Incarnation. An Interdisci
plinary Symposium on the Son o f God, red. S.T. Davis, D. Kendall,
G. O ’Collins, Oxford 2002, zaś sam O ’Collins opublikował Incarna
tion, London, New York 2002.
11 Kolejność tych trzech określeń jest nieobojętna. Na podstawie dotychczasowych badań historycznych ujawnia się w kształtowaniu się pierwotnej chrześcijańskiej doktryny sekwencja: doświadczenie => wspomnienie/celebracja => refleksja systematyzująca. Co więcej - me chanizm ten nie wygasł i nadal przyczynia się do wzbogacania chrze ścijańskiej doktryny o nowe wątki. Doskonałej ilustracji dostarcza tu przypadek Faustyny Kowalskiej i kultu Bożego Miłosierdzia.
12 Chodzi tu o cały szereg form - od narracji poprzez liturgie do bar dziej systematycznej katechezy mistagogicznej, związanej z inicjacją
zacji, a ostatecznie dogmatyzacji posługującej się głównie
kategoriami metafizycznymi.
Oczywiście - każda z trzech sformułowanych przed
chwilą grup zagadnień brana osobno zasługiwałaby na
rozwinięcie w sporej monografii i takowej by wymagała
dla kompleksowego ujęcia tematu. Intencja niniejszego
studium jest skromniejsza - chodzi o wskazanie, iż na pod
stawie już dokonanych badań m ożna zasadnie wnioskować
0 możliwości zastosowania takiej „trójfazowej” procedury
interpretacyjnej dla wzmocnienia roli zmartwychwstania
1 obecności zmartwychwstałego wśród fundamentalnych
intuicji chrystologicznych.
W y d a r z e n i e z m a r t w y c h w s t a n i a
A POCZĄTKI CHRYSTOLOGII
Pierwsza „faza” zaproponowanej wyżej procedury
badawczej odsyła nas do źródeł chrystologii i każe zadać
pytanie o związek pomiędzy Jezusem z Nazaretu (przed-
paschalnym) a w iarą i w konsekwencji teologią pierw
szych wspólnot chrześcijańskich, którą odnajdujemy na
kartach Nowego Testamentu. W perspektywie zwykłego
nauczania Kościoła może się wydawać, że nie m a tu żad
nego problemu: Jezus Chrystus wyznawany w Koście
le jako Pan i Zbawca ludzkości
je st Jezusem z Nazaretu
i
vice versa. Przy takim ujęciu zmartwychwstanie by
wało najczęściej i bywa ciągle postrzegane jedynie jako
m anifestacja zbawczej skuteczności śmierci Jezusa13.
W soteriologicznych modelach zastępstwa, odkupienia,
chrześcijańską. Te ostatnie są bez wątpienia najbliższe temu, co znacz nie później nazwane zostało „teologią systematyczną” z tą jednak różnicą, iż w katechezie mistagogicznej systematyzacja była jedynie środkiem, do pewnego stopnia wręcz efektem ubocznym, procesu zo rientowanego egzystencjalnie.
13 Por. na przykład M. Mejzner, Odkupieńcza śmierć?, w: Tajemni
z a d o ś ć u c z y n ie n ia c z y o f ia r y 14, o d w ie k ó w d o m in u ją c y c h w c h r z e ś c ija ń s k im p r z e p o w ia d a n iu i te o lo g ii, z b a w ie n ie d o k o n u je się w m o m e n c ie ś m ie r c i - z m a r tw y c h w s ta n ia n a d o b r ą s p r a w ę m o g ło b y n ie b y ć . W ta k im k o n te k ś c ie d o w a r to ś c io w a n ia z m a r tw y c h w s ta n ia z in ic ja ty w y sa m e j ty lk o te o lo g ii s y s te m a ty c z n e j tr u d n o się b y ło s p o d z ie w a ć . Z m ia n ę p e r s p e k ty w y z a c z ę ły w y m u s z a ć tr w a ją c e o d X V II I w ie k u , le c z o s ią g a ją c e z w o ln a m e to d o lo g ic z n ą d o jr z a ło ś ć w II p o ło w ie w ie k u X X b a d a n ia n a h is to r y c z n y m J e z u s e m (J e s u s q u e s t) i to w a r z y s z ą c e im p y ta n ie o p o c z ą tk i c h r z e ś c ija ń s tw a . N ie m a p o tr z e b y r e f e r o w a n ia c a łe j e w o lu c ji ty c h ż e b a d a ń 15. W y s ta r c z y p o w ie d z ie ć , ż e j e d n o z d o ś ć p o w s z e c h n ie u z n a w a n y c h u s ta le ń - i to ta k ż e n ie z a le ż n ie o d id e o w e g o c z y id e o lo g ic z n e g o n a s ta w ie n ia d a n e g o a u to r a - d o ty c z y p e w n y c h r ó ż n ic p o m ię d z y tr e ś c i ą z r e k o n s tr u o w a n e g o n a p o d s ta w ie te k s tó w N o w e g o T e s ta m e n tu o r ę d z ia J e z u s a p r z e d p a s c h a ln e g o a k e r y g m a te m g m in c h r z e ś c ija ń s k ic h . Z a k r e s w y k a z y w a n y c h r ó ż n ic m ie ś c i się w p ra w d z ie w d o s y ć s z e r o k im p r z e d z ia le 16, je d n a k c o d o f a k tu m o ż e m y m ó w ić o k o n s e n s u s ie . B a rd z o u p r a s z c z a ją c je g o n a jis to tn ie js z y d la n a s z e j p e r s p e k ty w y a s p e k t: c h r y s to lo g ia a u to ró w N o w e g o T e s ta m e n tu j e s t z n a c z n ie „ w y ż s z a ” 17
14 Por. syntetyczne ujęcie roblematyki tych modeli w M. Paluch,
Traktat o zbawieniu (Dogmatyka, red. E. Adamiak, A. Czaja, J. Majew
ski, t. 3), Warszawa 2006, s. 287-365.
15 Por. ważniejsze krytyczne prezentacje (zwłaszcza third quest): B. Witherington III, The Jesus Quest: The Third Search fo r the Jew
o f Nazareth, Downers Grove 1997, G. Segalla, Sulle tracce di Gesù: la „Terza ricerca”, Assisi 2006 i na gruncie polskim M. Skierkowski, „A swoi Go nie przyjęli” (J 1,11): teologicznofundamentalna interpre tacja Third Quest, Warszawa 2006.
16 By się o tym przekonać wystarczy zestawić prace J.D. Crossana (np. Jesus: A Revolutionary Biography, San Francisco 1994) i tzw. Je
sus seminar z A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus (tomy
1-3 New York 1991-2001, tom 4 w przygotowaniu) J.P. Meiera. 17 Jakkolwiek dość nieprecyzyjne, określenia „wysoka” i „niska” chrystologia przyjęły się dość powszechnie w literaturze przedmiotu. Chrystologia „wysoka” akcentuje nadprzyrodzoną godność Jezusa, aż po jasne wyznanie Jego boskości.
i p r z y z n a je J e z u s o w i z n a c z n ie d o n io ś le js z e m ie js c e w r e a li z a c ji B o ż e g o z b a w ie n ia , n iż w y n ik a ło b y to z d a ją c e j się z r e k o n s tr u o w a ć tr e ś c i n a u c z a n ia J e z u s a p r z e d p a s c h a ln e g o 18. Z a r y s o w a n a s y tu a c ja p r z y w o łu je n a tu r a ln ie z a g a d n ie n ie p r z y c z y n ta k o w e g o s ta n u rz e c z y . N ie m o ż n a u n ik n ą ć p y ta n ia , s k ą d p o c h o d z ił im p u ls , k tó r y w y g e n e r o w a ł t a k ą r e in te r p r e ta c ję p o s ta c i i m is ji J e z u s a , j a k ą o d n a jd u je m y n a k a r ta c h N o w e g o T e s ta m e n tu i k tó r a - w d a ls z e j je s z c z e k o n s e k w e n c ji - d o p r o w a d z iła d o s f o r m u ło w a n ia d o g m a ty c z n e j ś w ia d o m o ś c i K o ś c io ła . N ie s p o s ó b n ie p o d k r e ś lić z n a c z e n ia o d p o w ie d z i n a to p y ta n ie : c h o d z i b o w ie m o s a m o s e rc e w ia r y g o d n o ś c i c h r z e ś c ija ń s tw a . J e ś li m a się o n o z a s a d n ie p o w o ły w a ć n a d z ia ła ln o ś ć J e z u s a p r z e d p a s - c h a ln e g o j a k o n a sw ó j h is to r y c z n y p o c z ą te k , m u s i u m ie ć w s k a z a ć n a ra c ję c ią g ło ś c i p o m ię d z y n im a t e o l o g i ą a u to r ó w N o w e g o T e s ta m e n tu i c h r y s to lo g ic z n y m d o g m a te m f o r m u ło w a n y m w k o le jn y c h w ie k a c h . N ie n a le ż y się w ię c d z iw ić , ż e t a a k u r a t k w e s t ia s ta n o w i p u n k t z a p a ln y d y s k u s ji j u ż n ie ty lk o h is to ry c z n e j c z y te o lo g ic z n e j, a le ś w ia to p o g lą d o w e j: in te le k tu a liś c i k r y ty c z n ie n a s ta w ie n i d o c h r z e ś c ija ń s tw a p o d k r e ś la ć b ę d ą , iż r ó ż n ic a , o k tó re j m o w a w c z e ś n ie j, j e s t w y n ik ie m z a f a łs z o w a n ia o r y g in a l n e g o o r ę d z ia J e z u s a - w r a m a c h te j f u n d a m e n ta ln e j te z y p o s z c z e g ó ln e p o z y c je r ó ż n i ą się n a p r z y k ła d w o c e n ie , n a ile z a f a łs z o w a n ie to b y ło ś w ia d o m e o r a z w j a k i m s to p n iu K o ś c ió ł o d d a lił się o d tr a d y c ji J e z u s a 19.
18 Czasem stosuje się termin „chrystologia implicite”, bywa on wszak używany dość niekonsekwentnie, a tym samym narażany na wieloznaczność. Może bowiem oznaczać zarówno samorozumienie Jezusa przedpaschalnego, historycznego (do którego nie mamy bezpo średniego dostępu), jak i zrekonstruowaną treść nauczania przedpas- chalnego Jezusa odnośnie siebie samego, wreszcie także chrystologię, jaką autorzy ewangelicznych narracji przypisują Jezusowi.
19 Dłuższy przegląd takich pozycji nie jest tutaj konieczny. Wystar czy wspomnieć opublikowaną niedawno w Polsce książkę G. Vermesa
Twarze Jezusa (Kraków 2008, oryginał pochodzi z roku 2000), który
wielokrotnie mówi o „późniejszych chrześcijańskich wypaczeniach na łożonych na jego [Jezusa] orędzie” (tu s. 262).
J a k k o lw ie k n ie ła tw e o k a z a ły b y się te g o t y p u d y s k u s je , z je d n e j s tr o n y n ie s ą d la c h r z e ś c ija ń s tw a c z y m ś n o w y m 20, z d ru g ie j - i tr u d n o te g o n ie u z n a ć z a a s p e k t p o z y ty w n y c a łe g o z ja w is k a - p r o w o k u j ą d o z w r ó c e n ia w ię k s z e j u w a g i n a ro lę z m a r tw y c h w s ta n ia o r a z p r z e k o n a n ia o tr w a łe j o b e c n o ś c i Ż y ją c e g o w p r o c e s ie f o r m o w a n ia się c h r y s to lo g ic z n e j ś w ia d o m o ś c i u c z n ió w J e z u s a . P o n ie w a ż j e ś l i is tn ie je r ó ż n ic a p o m ię d z y n a u c z a n ie m J e z u s a p r z e d p a s c h a ln e g o i p r z e d p a s c h a ln y m r o z u m ie n ie m je g o to ż s a m o ś c i w e w s p ó ln o c ie u c z n ió w a p o p a s c h a ln ą c h r y s to lo g ią , d o ś w ia d c z e n ie z m a r tw y c h w s ta n ia j e s t w ła ś n ie f a k tu te g o p r z y c z y n ą - i tw ie r d z e n ie to s ta n o w i o is to c ie c h r z e ś c ija ń s k ie j to ż s a m o ś c i. O c z y w iś c ie - f a k ty c z n o ś ć z m a r tw y c h w s ta n ia a f ir m o w a n a j e s t p r z e z w ia r ę , w y m y k a się z a s a d n ic z o c z y s to h is to r y c z n e m u d o w o d z e n iu 21. J e d n a k s a m N o w y T e s ta m e n t p o ś w ia d c z a , iż j e g o a u to r z y p o s tr z e g a li z m a r tw y c h w s ta n ie j a k o m o m e n t in ic ju ją c y p r o c e s r e in te r p r e ta c ji p o s ta c i J e z u s a - tr a d y c ja Ł u k a s z o - w a s a m e m u Z m a r tw y c h w s ta łe m u p r z y p is u je j a k i ś ro d z a j r e in te r p r e tu ją c e g o n a u c z a n ia (p o r. Ł k 2 4 ,3 2 ), z a ś J a n o w a s u g e ru je h e r m e n e u ty c z n ą ro lę d o ś w ia d c z e ń p a s c h a ln y c h w s to s u n k u d o z a p a m ię ta n y c h w y d a r z e ń p r z e d p a s c h a ln y c h ( p o r . J 2 ,2 2 ; 1 2 ,1 6 ). T e o lo g ia N o w e g o T e s ta m e n tu n ie j e s t z a te m p r o s ty m p o w ta r z a n ie m p r z e d p a s c h a ln e g o n a u c z a n ia J e z u s a a n i te ż o b r a z w n ie j z a w a r ty n ie j e s t p r o s ty m w s p o m n ie n ie m j e g o p o s ta c i z te g o c z a s u . D o ś w ia d c z e n ie p a s c h a ln y c h e p if a n ii o r a z p r z e k o n a n ie o tr w a łe j o b e c n o ś c i Ż y ją c e g o (p o r. M t 2 8 ,2 0 ) s ta n o w ią e le m e n t p o ś r e d n ic z ą c y i d e c y d u ją z a r ó w n o o r ó ż n ic y p o m ię d z y d w o m a in te r p r e ta c ja m i to ż s a m o ś c i J e z u s a ( p rz e d - i p o p a s c h a ln ą ) , j a k i o ic h c ią g ło ś c i.
20 Właściwie to nowa forma polemiki pierwszych wieków, które podjąć musiało apologię najpierw mesjańskiej, a potem boskiej god ności Chrystusa.
21 Odnośnie tej kwestii trwa zresztą dyskusja w ramach samej teo logii katolickiej - por. np. S. Seckinger, Die Auferstehung Jesu - ein
historisches Ereignis?, w: Forum katholische Theologie 23,3(2007),
I n n y m i s ło w y : m o m e n te m , w y d a r z e n ie m d e c y d u ją c y m d la n a r o d z in c h r y s to lo g ii w s e n s ie ś c is ły m 22 b y ło z m a r tw y c h w s ta n ie C h r y s tu s a . Z a ś o d s tr o n y tr e ś c io w e j p o z o sta je o n a z d e te r m in o w a n a „ p a s c h a ln y m f iltr e m ” , p r z e z k tó r y tr a d y c ja N o w e g o T e s ta m e n tu s p o g lą d a n a J e z u s a . J e ś li w ię c c h r y s to l o g ia d o g m a ty c z n a p r a g n ie p o z o s ta ć w ie r n a s w o im k o r z e n io m , n ie m o ż e o w e g o „ f iltru ” się p o z b y w a ć ta k ż e , a m o ż e n a w e t p r z e d e w s z y s tk im w ó w c z a s , g d y p r z e c h o d z i n a p ła s z c z y z n ę r e f le k s ji n ie ja k o „ o d h i- s to r y c z n io n e j” , in te n s y w n ie w y k o r z y s tu ją c e j m e ta f iz y k ę , c z y li in te r p r e tu ją c f u n d a m e n ta ln e d o g m a ty c z n e r o z s tr z y g n ię c ia . D o te j k w e s tii p r z y jd z ie n a m je s z c z e p o w ró c ić .
Ch r y s t u s z m a r t w y c h w s t a ł y, c z y l i ż y j ą c y, OBECNY I DZIAŁAJĄCY W p o p r z e d n ic h a k a p ita c h , m ó w ią c o z m a r tw y c h w s ta n iu , s y g n a liz o w a łe m ju ż , a c z k o lw ie k d r u g o p la n o w o , s p r z ę ż e n ie e p if a n ii p a s c h a ln y c h z p r z e k o n a n ie m o tr w a łe j o b e c n o ś c i C h r y s tu s a , s ię g a ją c e j p o z a o k r e s j e g o „ u k a z y w a n ia s ię ” 23. T o te ż z a s a d n e j e s t p y ta n ie o f u n k c je , ro le , ja k ie p ie r w s z e p o k o le n ia c h r z e ś c ija n p r z y p is y w a ły Ż y ją c e m u , a m o ż e in a c z e j - j a k i e o d k r y w a ły w s w o im d o ś w ia d c z e n iu w ia ry . W a rto z a tr z y m a ć się n a c h w ilę p r z y o s ta tn im w y s z c z e g ó ln ie n iu , g d y ż z d a je się b y ć is to tn ie js z e , n iż w y d a w a ło b y się to n a p ie r w s z y r z u t o k a .
22 Rozumianej jako świadoma refleksja nad tożsamością Jezusa Chrystusa, której podstawowym celem jest zbudowanie systemowej, spójnej interpretacji całości Jego tajemnicy. Chrystologie ujmowane w sensie szerokim niekoniecznie odznaczają się cechami wyróżniony mi w poprzednim zdaniu.
23 Nie podejmuję tutaj świadomie kwestii charakteru epifanii pas chalnych - nie dotyczy bezpośrednio naszej problematyki, dobrym wprowadzeniem do kluczowych punktów dyskusji może być praca: S. Chalakkall Inasu, The Post-Resurrection Appearances in Contem
porary Catholic Christology: A Study o f Hans Küng (1928-), Walter Kasper (1933-) and Hans Kessler (1938-), Roma 2004.
Nie ulega wątpliwości, że przynajmniej trzy ze składo
wych popaschalnego obrazu Jezusa m ożna śmiało uznać
(w zróżnicowanym sensie) za przedpaschalne. Pierwszą
jest pamięć jego słów i czynów. Drugą: teologia Stare
go Testamentu i szeroko pojęte oczekiwania mesjańskie
- bardzo zróżnicowane i to zarówno jeśli chodzi o judaizm
palestyński, jak żyjący w rozproszeniu24. Wreszcie trzecią
składową - prawdopodobnie o najmniejszym znaczeniu -
są elementy soteriologii „pogańskich”, które dochodziły do
głosu zwłaszcza w gminach ze sporą lub wręcz dominującą
liczbą nie-Żydów25. Różnorodne elementy interpretacyjne
wywodzące się z tych trzech grup były „przypisywane”
Chrystusowi Zmartwychwstałemu w ramach prób opisu
Jego tożsamości zarówno w Nowym Testamencie, jak
i później26. Składowe te należy - moim zdaniem - odróż
niać od wątków „odkrywanych”, a mianowicie takich,
których pojawienia się nie sposób wyjaśnić inaczej, jak
poprzez odwołanie do doświadczeń paschalnych i popas-
chalnych pojedynczych chrześcijan i/lub chrześcijańskich
wspólnot. Przy czym właściwym miejscem tak przeka
zywania pamięci doświadczeń, jak i intensywnego ich
przeżywania była bez wątpienia έκ κ λ η σ ία , zgromadzenie
0 kultycznym w istocie charakterze, którego sercem było
„spożywanie wieczerzy Pańskiej” (1 Kor 11,20). Zatem
pierwszymi „miejscami”, w których należy spodziewać
się pojawiania się nowych oryginalnych wątków chrysto
logicznych, są rodzący się specyficznie chrześcijański kult
1 specyficznie chrześcijańska pobożność.
24 Odnośnie charakterystyki dwóch odmian judaizm por. zwłasz cza: L.L. Grabbe, Hellenistic Judaism, w: Judaism in Late Antiquity, t. I,1, Boston, Leiden 2001, s. 53-83 oraz J.D.G. Dunn, Judaism in the
Land o f Israel in the First Century, w: tamże, s. 229-284.
25 Por. w tej kwestii interesujące studium H. Rahnera: M iti greci
nella interpretazione cristiana, Bologna 1980.
26 Przy czym najwyraźniej słabło znaczenie pierwszej składowej, w miarę jak chrześcijaństwo oddzielało się od tradycji żydowskiej i sła bło znaczenie „judeochrześcijaństwa”. Odnośnie tego ostatniego por. J. Daniélou, Teologia judeochrześcijańska, Kraków 2002.
W r a m a c h p r ó b r e k o n s tr u k c ji n a r o d z in i r o z w o ju n a j w c z e ś n ie js z e j c h r y s to lo g ii w y m ia r te n z w y k le ig n o r o w a n o 27. S y tu a c ja z a c z ę ła u le g a ć p o w o ln e j z m ia n ie w ra z z p u b lik a c ja m i w y n ik ó w b a d a ń L a r r y ’e g o W . H u rta d o , w s z c z e g ó ln o ś c i p o u k a z a n iu się w 2 0 0 3 r o k u j e g o o b s z e r n e g o d z i e ła L o r d J e s u s C h r ist. D e v o tio n to J e s u s in
E a r lie s t C h r is tia n ity 2 . J a k k o lw ie k m o ż n a i n a le ż y d y s k u
to w a ć z n ie k tó r y m i z z a p r e z e n to w a n y c h w tej p r a c y k o n - k lu z ja m i29, to w y d a je się , iż z g r o m a d z o n a d o k u m e n ta c ja p r z e k o n u ją c o w s k a z u je n a s z e r o k o r o z u m ia n y k u lt j a k o n a m ie js c e p ie r w o tn e g o u ja w n ia n ia się w ie lu in tu ic ji c h r y s to lo g ic z n y c h , k tó r e je d y n ie p ó ź n ie j b y ły s y s te m a ty c z n ie r o z w ija n e i p o d d a w a n e „ d o k try n a ln e j o b r ó b c e ” . P o d c z a s g d y d la h is to r y k ó w w y k lu c z a ją c y c h a p r i o r i m o ż liw o ś ć z m a r tw y c h w s ta n ia J e z u s a w s z e lk ie o p a r te n a d u c h o w y m d o ś w ia d c z e n iu te o lo g ic z n e m o d y f ik a c je r o z u m ie n ia to ż s a m o ś c i J e z u s a s ta n o w ią n ie u p r a w n io n e w y k r z y w ie n ie p r a w d y o n im , w p e r s p e k ty w ie te o lo g ic z n e j ic h m o ż liw o ś ć i p r a w o m o c n o ś ć j e s t j a k n a jb a r d z ie j z r o z u m ia ła . W ię ź p o m ię d z y w ie r z ą c y m i a C h r y s tu s e m t r w a p o z m a r tw y c h w s ta n iu i w n ie b o w s tą p ie n iu , c o o z n a c z a n o w e d o ś w ia d c z e n ia , z k tó r y c h k a ż d e p r o w a d z i d o ja k ie j ś m o
27 Dotyczy to także podstawowej pracy A. Grillmeiera: Gesù il
Cristo nella fede della Chiesa, w której w pierwszym, najbardziej inte
resującym nas tomie (Brescia 1982), wątki związane z kultem pojawia ją się jedynie marginalnie.
28 Grand Rapids, Cambridge, wydawnictwo Eerdmans.
29 Ważniejsze reakcje krytyczne: M. Casey, Lord Jesus Christ:
A Response to Professor Hurtado, w: Journal for the Study o f the New
Testament 27,1(2004), s. 83-96, J.D.G. Dunn, When Was Jesus First
Worshipped? In Dialogue with Larry Hurtado ’s Lord Jesus Christ: D e votion to Jesus in Earliest Christianity, w: Expository Times 116(2005),
s. 193-196, M. Manzano Garcia, La devoción a Jesûs en el cristianismo
màs antiguo: una conversación con el Prof. L.W. Hurtado, w: Salman-
ticensis 53,1(2006), s. 61-95, D.P. Scaer, Recent Research on Jesus: A s
sessing the Contribution o f Larry Hurtado, w: Concordia Theological
Quarterly 69,1(2005), s. 48-62, J.W. Voelz, A Review o f Larry Hurtado,
„Lord Jesus Christ: Devotion to Jesus in Earliest Christianity", w:
d y f ik a c ji w c z e ś n ie js z e g o p o z n a n ia 30. S k u tk u je to z r e s z tą n ie ty lk o o d k r y w a n ie m n o w y c h w ą tk ó w c h r y s to lo g ic z n e j in te r p r e ta c ji, a le te ż m a z n a c z e n ie d la d o b o r u e le m e n tó w o k r e ś lo n y c h w c z e ś n ie j j a k o „ p r z y p is y w a n e ” . C h r z e ś c ija n ie n ie w y k o r z y s ty w a li p r z e c ie ż w s z y s tk ic h d o s tę p n y c h w r a m a c h j u d a iz m u e le m e n tó w w iz e r u n k u o c z e k iw a n e g o m e s ja s z a a n i n ie a s y m ilo w a li k a ż d e g o w ą tk u p o g a ń s k ic h s o te rio lo g ii... S k o ro p y ta m y , ja k im k r y te r iu m się k ie r o w a li w ty m d o b o r z e , u w a ż a m , ż e z a s a d n e j e s t tr z y m a n ie się h ip o te z y o s p e łn ia n iu te j r o li w ła ś n ie p r z e z d o ś w ia d c z e n ie ż y ją c e g o C h r y s tu s a . A p r e c y z y jn ie j - p o s z c z e g ó l n e e le m e n ty te o lo g ic z n e d o b ie ra n e b y ły (i e w e n tu a ln ie r e in te r p r e to w a n e ) ta k , b y o d d a w a ć n a tu r ę d o ś w ia d c z e ń p r z e ż y w a n y c h p r z e z je d n o s tk i i w s p ó ln o ty ; p o z o s ta w a ły p r z e d e w s z y s tk im te , k tó r e p o z w a la ły a d e k w a tn ie o p is a ć to ż s a m o ś ć i z n a c z e n ie Ż y ją c e g o . Z a te m j e ś l i c z ę ś ć p a m ię c i o J e z u s ie p r z e d p a s c h a ln y m z o s ta ła b ą d ź u tr a c o n a , b ą d ź „ p r z y k r y ta ” p o p a s c h a ln y m i in te r p r e ta c ja m i, n a s tą p iło to z te g o ż p o w o d u . J e ś li w y ż e j z a r y s o w a n y m e c h a n iz m k ie r o w a ł - a, m o im z d a n ie m , m o ż n a t a k z a s a d n ie d o m n ie m y w a ć - f o r m o w a n ie m się n a jw c z e ś n ie js z e j c h r y s to lo g ii, to w c a le n ie o z n a c z a , ż e j e g o s k u te c z n o ś ć b e z p o w r o tn ie w y g a sła . P rz e c iw n ie , s y tu a c ja w s p ó łc z e s n a b o w ie m n ie u le g ła z a s a d n ic z e j z m ia n ie : C h r y s tu s z m a r tw y c h w s ta ły ż y je , a w ie r z ą c y w c h o d z ą w r e la c je z N im , c o s k u tk u je n a j r ó ż n ie js z e g o r o d z a ju d o ś w ia d c z e n ia m i. W t e n s p o s ó b d o c h o d z im y d o k o le jn e g o p o w o d u , d la k tó r e g o s y s t e m a ty c z n a c h r y s to l o g ia w s p ó łc z e s n a p o w in n a ż y w ie j z a in te r e s o w a ć się z m a r tw y c h w s ta n ie m . D o p ie r o p e ł n a ś w ia d o m o ś ć te g o , ż e Z m a r tw y c h w s ta ły j e s t „ ż y ją c y n a w ie k i w ie k ó w ” (A p 1 ,1 8 ), m o ż e d o p r o w a d z i ć c h r y s to l o g ię , z je d n e j s tr o n y , d o u w a ż n ie j s z e g o z w r ó c e n ia u w a g i n a n o w e w ą tk i c h r y s to l o g ic z n e p o ja w i a ją c e s ię w c ią ż w d o ś w ia d c z e n iu
30 Por. G. Strzelczyk, Doświadczenie wiary a teologia. Próba
wstępnej systematyzacji problematyki, Teologia w Polsce 1,1(2007),
c h r z e ś c ija n 31, a z d ru g ie j - d o p o m ó c w k r y ty c z n e j r e c e p c ji ty c h ż e w ą tk ó w , j a k i in n y c h , k o n s tr u o w a n y c h w o p a r c iu o e le m e n ty z a p o ż y c z a n e z r ó ż n y c h o b s z a r ó w w s p ó łc z e s n e j k u ltu r y 32. O c z y w iś c ie - s y tu a c ja w s p ó łc z e s n a r ó ż n i się o d p ie rw o tn e j ty m , ż e p o le o r to d o k s y jn y c h in te r p r e ta c ji t o ż s a m o ś c i C h r y s tu s a z o s ta ło j u ż o k r e ś lo n e w o r z e c z e n ia c h d o g m a ty c z n y c h . T e je d n a k a n i n ie r e g u lu j ą w s z y s tk ie g o , a n i te ż , ty m s a m y m , n ie w y k lu c z a j ą m o ż liw o ś c i s to s o w a n ia ta k ż e in n y c h k r y te r ió w . Zm a r t w y c h w s t a ł y a „u n i a h i p o s t a t y c z n a” P o z o s ta je n a m d o r o z w a ż e n ia tr z e c i w w y m ie n io n y c h w y ż e j a s p e k tó w , c z y li p r ó b a o d p o w ie d z i n a p y ta n ie o z w ią z e k z m a r tw y c h w s ta n ia z f o r m o w a n ie m się c h r y s to lo g ic z n e j ś w ia d o m o ś c i K o ś c i o ła w s e n s ie s z e r o k im a c h r y s to lo g ic z n e g o d o g m a tu w s e n s ie w ę ż s z y m . C h o d z i tu j u ż n ie ty le o d e te r m in a c ję e le m e n tó w tr e ś c io w y c h (jej d o ty c z y ły d w a p o p r z e d n io r o z w a ż a n e a s p e k ty ) , ile ra c z e j o p e w n e a s p e k ty fo rm a ln e . M o ż n a w s z a k w y k a z a ć , że z m a r tw y c h w s ta n ie C h r y s tu s a p e łn iło f u n k c ję s w o is te g o k a t a li z a to r a w p r o c e s ie k r y s ta liz o w a n ia się c h r z e ś c ija ń sk ie j d o k tr y n y (i to n ie w y łą c z n ie c h r y s to lo g ic z n e j).
J e ś li c h r z e ś c ija ń s k a p o b o ż n o ś ć i k u lt Ż y ją c e g o C h r y s tu s a b y ły m ie js c e m n a r o d z in w ie lu in tu ic ji c h r y s to lo g ic z n y c h , to o b e c n ie d o d a ć tr z e b a , ż e r o d z ą c a się litu r g ia 33 o d e g r a ła ta k ż e d e c y d u ją c ą ro lę w s y s te m a ty z a c ji c h r z e ś c i
31 Jak wspomniany już kult Jezusa Miłosiernego i Miłosierdzia Bożego, a wcześniej kult Serca Jezusa - por. zwłaszcza obszerną (895 stron) pracę zbiorową: Cor Christi. Historia - teologia - espiritualidad
y pastoral, red. R. Vekemans, Bogota 1980.
32 Odnośnie kwestii metodologicznych związanych z inkulturacją chrystologii i chrystologiami w kontekście por. M.L.Y Chan, Christol-
ogy from Within and Ahead: Hermeneutics, Contingency, and the Quest fo r Trans-contextual Criteria in Christology, Leiden, Boston 2001.
ja ń s k ie j d o k tr y n y - p r o c e s ie , k tó r y o s ta te c z n ie w y g e n e r o w a ł c h r y s to lo g ic z n y d o g m a t. N a le ż y - m o im z d a n ie m - z w r ó c ić u w a g ę z w ła s z c z a n a d w a e le m e n ty . P o p ie rw s z e , c e n tr a ln y m (i p r z e z s to s u n k o w o d łu g i o k r e s j e d y n y m 34) ś w ię te m c h r z e ś c ija ń s k im b y ła c e le b r a c ja w s p o m n ie n ia m ę k i i z m a r tw y c h w s ta n ia C h r y s tu s a . P o d r u g ie - in ic ja c ja c h r z e ś c ija ń s k a n ie d o ś ć , ż e d o k o n y w a ła się w k o n te k ś c ie te g o ż ś w ię ta , to je s z c z e p o p r z e z ry t, k tó r e g o ta k s y m b o li k a , j a k i n a jw c z e ś n ie js z a te o lo g ia o d w o łu ją się e x p lic ite d o z m a r tw y c h w s ta n ia C h r y s tu s a (p o r. R z 6 ). P ie r w o tn e p r z e p o w ia d a n ie p a s c h a ln e - n a ile je s t e ś m y w s ta n ie to z r e k o n s tr u o w a ć n a p o d s ta w ie z a c h o w a n y c h p r z y k ła d ó w , z H o m ilią P a s c h a l n ą M e lito n a z S a r d e s 35 n a c z e le - o d z n a c z a ło się , z je d n e j stro n y , te n d e n c ją d o s y s te m a ty z a c ji i u k a z y w a n ia p o s ta c i i r o li C h r y s tu s a w r a m a c h sz e ro k ie j w iz ji h is to r ii z b a w ie n ia , z d ru g ie j - n ie s tr o n iło o d p o s z u k iw a ń o r y g in a ln y c h r o z w ią z a ń z a r ó w n o j e ś l i c h o d z i o t e r m in o lo g ię c h r y s to lo g ic z n ą 36, j a k i m e ta f o r y k ę . T e n d e n c ja s y s te m a ty z a c y jn a u ja w n i a ła się w y ra ź n ie j - z e z r o z u m ia ły c h p o w o d ó w - w r a m a c h p r z y g o to w y w a n ia k a n d y d a tó w d o c h r z tu . Im b a r d z ie j z o r g a n iz o w a n ą i s y s te m a ty c z n ą f o rm ę p r z y jm o w a ła c h r z e ś c ija ń s k a in ic ja c ja , ty m in te n sy w n ie j d o k o n y w a ła się s y s te m a ty z a c ja d o k tr y n y , w c z a sie te jż e in ic ja c ji p r z e k a z y w a n e j. J e ś li d o d a ć d o te g o fa k t, iż n a jw c z e ś n ie js z e w y z n a n ia w ia ry , k tó r e ś m ia ło u z n a ć m o ż n a z a f u n d a m e n t ś c iś le d o g m a ty c z n e j ś w ia d o m o ś c i K o ś c io ła , r o d z iły się j a k o r o z w in ię c ia tr y n ita rn e j f o r m u ły c h r z c ie ln e j37 z E w a n g e lii w g M a te u s z a (2 8 ,1 9 ) , to tr u d n o
34 Por. AJ. Chupungco,
Storia della liturgia nei primi quattro secoli,w:
Scientia liturgica,red. tenże, t. I, Casale Monferratol998,
109-128.
35 Tłumaczenie polskie A. Świderkówny w:
Ojcowie Apostolscy,Warszawa 1990.
36 Wystarczy przypomnieć, iż to właśnie w
Homilii PaschalnejMelitona odnajdujemy pierwsze propozycje „terminu technicznego”
opisującego wcielenie - σάρκοωισ, ’ενσωμάτωσισ.
37 Por. J.N.D. Kelly,
I sìmboli di fede della chiesa antica,Bologna
1987, s. 29-59.
n ie d o s tr z e g a ć w z o r g a n iz o w a n y m w o k ó ł c e le b r a c ji w s p o m n ie n ia z m a r tw y c h w s ta n ia k u lc ie k o le b k i d o g m a ty c z n e j ś w ia d o m o ś c i K o ś c io ła .
P y ta n ie o to , n a ile ó w - n a p ie r w s z y r z u t o k a f o r m a ln y ( ty lk o ? , p r z e d e w s z y s tk im ? ) - z w ią z e k p o m ię d z y ś w ię to w a n ie m z m a r tw y c h w s ta n ia i f o r m o w a n ie m się c h r y s to lo g ic z n e j (ta k ż e ) d o k tr y n y p r z e k ła d a ł się w p ie r w s z y c h w ie k a c h r ó w n ie ż n a in s p ira c je tr e ś c io w e , p o z o s ta je w d u żej m ie r z e o tw a r te ; n ie z o s ta ło j a k d o tą d a d e k w a tn ie p o d j ę t e w s z e r s z y c h s tu d ia c h h is to ry c z n y c h .
N ie w ą tp liw ie is tn ie je z w ią z e k p o m ię d z y s p o s o b e m ś w ię to w a n ia P a s c h y a d o m in u ją c y m m o d e le m s o te rio - lo g ic z n y m - ilu s tru je to d o s k o n a le p ó ź n ie js z y w p r a w d z ie , a le w y m o w n y p r z y p a d e k p r z e s u n ię c ia w k o ś c io ła c h p o r e f o r m a c y jn y c h , p o d w p ły w e m s ta u ro c e n try c z n e j s o te r io lo g ii L u tr a , c e n tr u m ś w ię to w a n ia z N ie d z ie li Z m a r tw y c h w s t a n ia P a ń s k ie g o n a W ie lk i P ią te k . S o te r io lo g ia w c z e ś n ie js z a , z w ła s z c z a p r z e d a n z e lm ia ń s k a , b y ł a z d e c y d o w a n ie b a r d z ie j s k o n c e n tr o w a n a n a z m a r tw y c h w s ta n iu C h r y s tu s a p o p r z e z e k s p o n o w a n ie w ą tk ó w ta k ic h , j a k n a p r z y k ła d : w y p ro w a d z e n ie z o tc h ła n i38, p r z e b ó s tw ie n i e 39 c z y r e k a p itu la c ja 40. J e s t to o ty le is to tn e , ż e s o te r io lo g ia m ia ła d e c y d u ją c e z n a c z e n ie d la f o r m o w a n ia się d o g m a tu c h r y s to lo g ic z n e g o n a s k u te k d o ś ć p o w s z e c h n e g o s to s o w a n ia „ k r y te riu m s o te r io lo g ic z n e g o ”41 d o w e r y fik a c ji
38 Por. T. Kaczmarek, „Descendit ad inferos" - prawda zbawcza
przekazywana w szacie języka starożytnego, w: Studia Wrocławskie
2(2000), s. 111-122.
39 Por. zwłaszcza N. Russel, The Doctrine o f Deification in the
Greek Patristic Tradition, Oxford 2004.
40 Por. zwłaszcza B. Sesboüé, Tout récapituler dans le Christ. Christologie et sotériologie d ’Irénée de Lyon, Paris 2000.
41 Przez „stosowanie kryterium soteriologicznego” rozumiem tutaj wnioskowanie o dopuszczalności danej interpretacji tożsamości Chry stusa poprzez połączenie jej z założeniem, że w Nim dokonało się osta teczne, w pełni skuteczne zbawienie całego człowieka. Szerzej na ten temat piszę w artykule Soteriologia jako punkt wyjścia dla chrystolo
o r to d o k s y jn o ś c i c h r y s to lo g ic z n y c h m o d e li. O g ra n ic z ę się d o je d n e g o , m a m n a d z ie ję w y m o w n e g o p r z y k ła d u w y k o r z y s ta n ia w ą tk u z m a r tw y c h w s ta n ia w ta k im k o n te k ś c ie . I r e n e u s z z L y o n u : „ W ię c , j e ś l i [C h ry s tu s ] się n ie u r o d z ił, to i n ie u m a r ł, j e ś l i n ie u m a r ł, to n ie p o w s ta ł z m a rtw y c h , a j e ś l i n ie p o w s ta ł z m a r tw y c h , to ś m ie r ć n ie z o s ta ła p o k o n a n a i je j p a n o w a n ie n ie z o s ta ło p r z e z w y c ię ż o n e . A j e ś l i ś m ie r ć n ie z o s ta ł a p o k o n a n a , w j a k i s p o s ó b w e jd z ie m y d o ż y c ia , m y o d p o c z ą tk u p o k o n a n i p r z e z ś m ie r ć ? ”42. J e ś li z k o le i w e ź m ie m y p o d u w a g ę , ż e r o d z ą c e się c h r z e ś c ija ń s tw o , w y c h o d z ą c z e ś w ia ta k u ltu r y ż y d o w s k ie j, p o d ją ć m u s ia ło o g r o m n y w y s iłe k in k u ltu ra c y jn y , p o le g a j ą c y ta k ż e , a m o ż e n a w e t p r z e d e w s z y s tk im n a ty m , b y ta je m n ic ę C h r y s tu s a w y r a z ić w k a te g o r ia c h u m o ż liw ia ją c y c h d ia lo g ( b ą d ź p o le m ik ę ) z k u l t u r ą h e lle ń s k ą , to u ja w n i się w p e łn i w a g a k r y te r iu m s o te r io lo g ic z n e g o . P r z e jm o w a n ie i r e in te r p r e ta c ja w ła ś c iw y c h te j k u ltu r z e k a te g o r ii m e ta f iz y c z n y c h d o k o n y w a ło się p o d j e g o k r y ty c z n y m o s ą d e m . O c z y w iś c ie - p r o c e s te n n ie c z e r p a ł w y łą c z n ie z m o d e li s o te r io lo g ic z n y c h s k o n c e n tr o w a n y c h n a z m a r tw y c h w s ta n iu i n ie s k u tk o w a ł w y łą c z n ie n a p o lu d o g m a tu c h r y s to lo g ic z n e g o . J e d n a k w ą te k z m a r tw y c h w s ta n ia c ia
ła s ta n o w ił s z c z e g ó ln e w y z w a n ie w k o n te k ś c ie k u ltu ry ,
w k tó r e j m a te r ia ln o ś ć i c i e le s n o ś ć p o s tr z e g a n a b y ła z d e c y d o w a n ie n e g a ty w n ie , z a ś z b a w ie n ie p o jm o w a n o c z ę s to j a k o u w o ln ie n ie o d c ia ła . C e n tr a ln e m ie js c e z m a r tw y c h w s ta n ia w k u lc ie c h r z e ś c ija ń s k im , a o b e c n o ś c i Z m a r tw y c h w s ta łe g o w p o b o ż n o ś c i, n ie p o z w a la ło tu w s z e la k o n a ż a d n e u s tę p s tw a . D o k o n u ją c p e w n e g o s k r ó c e n ia p e r s p e k ty w y , m o ż n a w ię c z a s a d n ie tw ie r d z ić , iż p a m ię ć z m a r tw y c h w s ta n ia i d o ś w ia d c z e n ie Ż y ją c e g o ( w r a z z in n y m i c z y n n ik a m i) d o p r o w a d z iły d o p r z e tw o r z e n ia c z y d o s to s o w a n ia h e l le ń
który ukaże się w 2009 roku w Księdze Jubileuszowej przygotowa nej przez Wydział Teologiczny UŚ w Katowicach dla uhonorowania ks. prof. W. Myszora.
42 Wykład nauki apostolskiej 39 (przekład W. Myszor, Kraków
s k ic h k a t e g o r ii m e ta f iz y c z n y c h , p o z w a la ją c e g o o s ta te c z n ie n a a d e k w a tn e w y r a ż e n ie z a ic h p o m o c ą tr e ś c i c h r z e ś c ija ń s k ie g o r o z u m ie n ia to ż s a m o ś c i C h r y s tu s a - s f o rm u ło w a n ie w V w ie k u z r ę b ó w c h r z e ś c ija ń s k ie g o d o g m a tu 43. J a k k o l w ie k d y n a m ic z n e k a te g o r ie n a r r a c y jn e , z a p o m o c ą k tó r y c h p ie r w o tn e c h r z e ś c ija ń s tw o w y r a ż a ło w ia r ę w Z m a r tw y c h w s ta łe g o , w y d a w a ły b y się o d le g łe o d s ta ty c z n y c h k a t e g o rii m e ta f iz y c z n y c h z a s to s o w a n y c h w d o g m a c ie , to je d n a k te d r u g ie n ie s ą w is to c ie n ic z y m in n y m , j a k p r ó b ą o d d a n ia p ie r w s z y c h w n o w y m k u ltu r o w y m p a r a d y g m a c ie i w o b e c n o w y c h w y z w a ń p o le m ic z n y c h i a p o lo g e ty c z n y c h . Λ Λ Λ P o r a n a p o d s u m o w a n ie . P o w y ż e j s ta ra łe m się w s k a z a ć , p r z y n a jm n ie j w s tę p n ie , n a r a c je h is t o r y c z n o - te o lo g ic z n e , n a p o d s ta w ie k tó r y c h m o ż n a w n o s ić , iż w y d a r z e n ie z m a r tw y c h w s t a n ia o r a z d o ś w ia d c z e n ie o b e c n o ś c i Z m a r tw y c h w s ta łe g o m ia ły d e c y d u ją c e z n a c z e n ie - ta k p o d w z g lę d e m f o rm a ln y m , j a k i tr e ś c io w y m - d la f o r m o w a n ia się d o g m a tu c h r y s to lo g ic z n e g o ( c z y te ż w o g ó le ś w ia d o m o ś c i d o g m a ty c z n e j K o ś c io ła ) . J e ś li r o z u m o w a n ie to j e s t s łu s z n e , to z a s łu s z n y n a le ż y u z n a ć r ó w n ie ż p o s tu l a t w z m o c n ie n ia p e r s p e k ty w y re z u re k c y jn e j w e w s p ó łc z e s n e j c h r y s to lo g ii s y s te m a ty c z n e j. U w z g lę d n ie n ie te g o p o s tu la tu m o g ło b y s k u tk o w a ć p o z y ty w n ie w k ilk u z w ła s z c z a o b s z a r a c h , k tó re je d y n ie k r ó tk o z a s y g n a liz u ję 44:
43 Bardziej szczegółowo związki chrystologii i metafizyki przedstawi łem w artykule Chrystologiczne miejsce metafizyki, w: Metafizyka i teolo
gia. Debata u podstaw, red. R. Woźniak, Kraków 2008, s. 251-269. Por. też
J. Wohlmuth, Chalkedonische Christologie und Metaphysik, w: Religion
- Metaphysik(kritik) - Theologie im Kontext der Moderne/Postmodem e,
red. M. Knapp, T. Kobusch, Berlin, New York 2001, s. 333-354.
44 Szerzej rozwijam te wątki w artykule Od zmartwychwstania do
zmartwychwstania. O perspektywach rezurekcyjnie zorientowanej do gmatyki, który opublikowany zostanie na UKSW w pracy zbiorowej,
1. ułatwienie odejścia od tradycyjnej, a dziś proble
matycznej koncentracji chrystologii na metafizyce;
2. pomoc w problemach z uznawaniem realności
człowieczeństwa Jezusa poprzez silniejsze akcen
towanie rozróżnienia pomiędzy jego stanem przed
i po wywyższeniu;
3. ułatwienie integracji rozważania tajemnicy Chry
stusa
in s ei
p r o n o b is(zmartwychwstanie to w y
darzenie dotyczące zarówno Jezusa, jak i - przez
Niego - nas), a zatem chrystologii z soteriologią;
4. intensyfikacja refleksji nad
a k tu a ln ąrolą człowie
czeństwa Chrystusa jako podstawy wszelkiego po
średnictwa;
5. poprawa egzystencjalnego przełożenia chrystolo
gii systematycznej poprzez uwydatnienie wątku
obecności Żyjącego: życie chrześcijańskie to trwa
nie
k v Χ ρ ισ τ ώ Ί η σ ο ΰ- w Chrystusie Jezusie (co
obejmuje także, na gruncie teologicznym, ożywie
nie związków chrystologii z teologią sakramentów
i liturgiką oraz teologią duchowości).
Sommario
L’evento della risurrezione non è di certo il tema centra
le della riflessione cristologica odierna. È così nonostante
un recupero sostanziale della coscienza circa il ruolo stori
co della risurrezione nella nascita del cristianesimo. L’arti
colo propone un riesame della relazione tra l’evento della
risurrezione e la sua conseguenza primaria - la presenza
salvifica di Cristo vivente - e il dogma cristologico. Que
sto avviene in tre tappe. Dapprima viene posta la doman
da circa il ruolo della risurrezione nella formazione della
memoria della comunità dei discepoli. In secondo luogo
si considera come il cristianesimo primitivo ha vissuto
e celebrato la presenza del Vivente. Infine viene esamina
to il passaggio tra una cristologia espressa nelle categorie
esistenziali e quella del dogma (con una forte componente
m e ta f is ic a ). In q u e s to m o d o v ie n e a b b o z z a to u n p e r c o r s o p o s s ib ile p e r u n r a f f o r z a m e n to d e l le g a m e e v e n to ( d e lla r is u r r e z io n e ) - d o g m a ( c r is to lo g ic o ) . K s. G r z e g o r z S tr z e lc z y k ul. J o r d a n a 1 8 4 0 - 0 4 3 K a to w ic e
Gr z e g o r z St r z e l c z y k - ur. 1971, p rez b iter A rch id iece
zji katow ickiej, d oktor teologii, ad iu n k t w Z akładzie Teologii D ogm atycznej W ydziału T eologicznego U niw ersy tetu Ś ląskie go. S tudiow ał w W yższym Ś ląskim S em inarium D uchow nym , n a P ap iesk im W ydziale T eologicznym w L ugano (Szw ajcaria) i U niw ersytecie G regoriańskim w R zym ie. N ajw ażniejsze p u blikacje:
Communicatio idiomatum. Lo scambio delle proprietà
(2004),
