że związki pomiędzy wyglądem człowie- ka a psychiką są w jego pisarstwie skrajnie różne.
Z jednakową swobodą kreuje on związki swobodne, jak i prostą odpo- wiedniość ciała wobec duszy wzorowa- ną na tradycji średniowiecznej lub lu- dowo-poetyckiej.
Podsumowując swoje rozważania A. Czudakow stwierdza, że narodziny przedmiotu artystycznego to spotkanie idealnego wyobrażenia z przedmiotem empirycznym. W twórczości Dostojew- skiego „transcendencja ducha” dokonu- je się w procesie zderzenia świata we- wnętrznego z przenikającą weń zewnę- trznością. Z faktu, iż przedmioty po- jawiające się w tekstach omawianego pisarza są faktultatywne, Czudakow wysnuwa wniosek, że traktuje on je jako materialne znaki „świata wewnę- trznego”, „istoty rzeczy”.
Mimo iż analiza przeprowadzona przez A. Czudakowa zaskakuje celno- ścią i istotnością skojarzeń, to jednak trudno jest oprzeć się refleksji, że sta- nowi ona modelowe uzupełnienie usta- leń N. Czirkowa zawartych w rozpra- wie O stylu Dostojewskiego wydanej w Moskwie w 1964 r. Niewątpliwie stanowi ona przykład praktycznego za- stosowania koncepcji perceptualnego sposobu istnienia obrazu literackiego, tzn. istniejącego w granicach odczuwal- nej czasoprzestrzeni podmiotu twórcze- go lub odbiorcy. Teoria ta ma szczegól- ną wagę dla określenia istoty dzieła sztuki jako „bytu”, który warunkuje swoistość obiektów estetycznych; po- wstała ona w opozycji do orientacji realnej i konceptualnej, Według zwo- lenników tak sformułowanego poglądu zawartość myślową każdego dzieła sztu- ki wyczerpuje tzw. „jądro intuicyjne”
zawarte w jego podtekście.
Wydaje się, że w intencji A. Czu- dakowa analiza świata przedmiotów przedstawionych w prozie Dostojewskie- go służyła właśnie poszukiwaniu w tek- ście owych miejsc niedookreślenia, mo- mentów, w których z dwóch zapropo- nowanych w dziele, empirycznie okre- ślonych jakości w następstwie skojarzeń
synestetycznych rodzi się w wyobraźni odbiorcy jakość trzecia, abstrakcyjna, przeczuwana jedynie, idealna.
Czy jest to pogląd płodny myślo- wo i jakie będą jego ostateczne efek- ty badawcze, pokażą najbliższe lata.
Zaprezentowane dotychczas prace zwo- lenników owej teorii, jak również oma- wiane studium A. Czudakowa, w swym obecnym kształcie mogą być uznane za wprowadzenie do zagadnień percepcyjne- go interpretowania świata epickiego.
Anna Gubała, Opole
T. Bela, A. Branny, W. Kala- ga, K. Stamirowska, J. Strze- telski, THE STUDY. OF THE LITE- RARY WORK OF ART INTRODUC- TION, Kraków 1979 (Uniwersytet Ja- gielloński, Instytut Filologii Angielskiej, skrypty uczelniane nr 314), ss. 217 oraz T Bacz, A Branny, "Ww "Kara BW Z ZNPAŻUM NE PRZNZTO LA JJ. Strzeńfelski, THERE STUDY OF THE LITERARY WORK OF ART VO- LUME II, Kraków 1981 (Uniwersytet Ja- gielloński, Instytut Filologii Angielskiej, skrypty uczelniane nr 398), ss. 186.
Anglistyka polska nie posiada nad- miaru publikacji naukowych i dydak- tycznych z zakresu teorii literatury.
Dlatego z dużym zadowoleniem należy powitać wydanie przez Uniwersytet Ja- gielloński podręcznika do teorii litera- tury, będącego wprowadzeniem do teorii literatury Romana Ingardena i przeznaczonego dla studentów filologii angielskiej oraz wszystkich, którzy stu- diują literaturę a w swej pracy po- sługują się językiem angielskim — pod- ręcznika napisanego przez zespół pod kierunkiem profesora Jerzego Strzetel- skiego. Publikacja ta składa się z dwóch części. Część I zawiera zreferowanie najważniejszych estetycznych, metodo- logicznych i teoretycznoliterackich kon- cepcji Romana Ingardena: jego poglą- dów ontologicznych i epistemologicz- nych, teorii dzieła sztuki ze szczegól- nym uwzględnieniem dzieła sztuki ma- larskiej, teorii dzieła literackiego — je-
go ontologii (jako tworu czterowarstwo- wego) i percepcji (konkretyzacji). Na- tomiast część druga publikacji zawiera porównanie teorii dzieła literackiego Ingardena do koncepcji niektórych innych badaczy — koncepcji funkcjo- nujących powszechnie w teoretycznoli- terackiej świadomości polonistycznej i anglistycznej (Arystoteles, R. Wellek i A. Warren, P. Lubbock, E. M. For- ster, I =A- Richards'lr W.-Cz Booth).
Niewątpliwą zasługą części I skryp- tu jest przypomnienie teoretycznolite- rackich i metodologicznych koncepcji Romana Ingardena i stworzenie sy- tuacji refleksji nad przydatnością In- gardenowskiej teorii dzieła literackiego (powstałej przed pół wiekiem i niezwy- kle zasłużonej dla rozwoju myśli teo- retycznoliterackiej) dla współczesnych badań literackich. Wydaje się, iż z te- go punktu widzenia wartościowa jest Ingardenowska koncepcja ontologii dzie- ła literackiego jako przedmiotu inten- cjonalnego (tzn. stanowiącego produkt aktu twórczego, wyobraźni autora), któ- rego fizyczną reprezentację stanowią znaki graficzne w konkretnej, material- nej książce (analogicznymi przedmiota- mi intencjonalnymi są też inne dzie- ła sztuki, a ich fizycznymi reprezen- tacjami — zestawy barw na konkret- nych płótnach, strumienie fizycznych dźwięków, itp.) Wartość metodologicz- na koncepcji dzieła literackiego jako przedmiotu intencjonalnego polega przede wszystkim na zaakcentowaniu jego odrębności wobec przedmiotów i zjawisk istniejących realnie. A więc już u Ingardena występuje fundamen- talna dla nowoczesnej nauki o literatu- rze teza metodologiczna o odrębności rzeczywistości fikcyjnej dzieła literac- kiego (nawet jeśli konstruowana jest ona w znacznym stopniu według zasad mimetyczności historycznej czy społecz- nej) od empirii, o odmienności języka literatury (komunikującego wg |Ingar- dena quasi-sądy, nie mające waloru prawdziwości bądź fałszywości) od ję- zyka używanego we wszelkich rodza- jach komunikacji pozaartystycznej (np.
od języka traktatu naukowego komuni-
kującego wiedzę o realnych faktach).
Intencjonalny status rzeczywistości fik- cyjnej dzieła literackiego polega rów- nież na jej odrębności ontologicznej wo- bec aktów i procesów psychicznych mu towarzyszących (tzn. dzieło literackie, po ukończeniu, istnieje w sposób nie- zależny od psychiki swego twórcy, a także od procesów psychicznych czy- telników).
Innym, wartościowym ze współcze- snego punktu widzenia elementem In- gardenowskiej ontologii dzieła literac- kiego jest teoria jego czteropoziomowej budowy (brzmienia, znaczenia, przed- mioty przedstawione i wyglądy usche- matyzowane), tworami wielowarstwo- wymi są według Ingardena również dzieła innych sztuk pięknych (choć róż- nią się one od siebie zarówno rodzajem, jak i ilością warstw). Jednakże Ingar- denowska teoria czteropoziomowej bu- dowy dzieła literackiego budzić może pewne zastrzeżenia współczesnego ba- dacza literatury. Przede wszystkim ma- ło użyteczne praktycznie, choć na pewno uzasadnione z filozoficznego punktu widzenia, wydaje się rozróżnienie warstw przedmiotów przedstawionych i wyglądów uschematyzowanych — bardziej operatywne byłoby połączenie ich w warstwę jedną, rzeczywistości przedstawionej (tak jak czynią to np.
Wellek i Warren). Poza tym wątpliwo- ści budzić może status nadany przez Ingardena warstwie znaczeniowej — w praktyce bowiem albo łączy się ją z warstwą brzmieniową w tzw. poziom języka utworu literackiego, albo sy- tuuje na szczeblu najwyższym jako po- ziom nadający sensy wszelkim znakom w utworze literackim (zarówno w sfe- rze jego języka, jak i rzeczywistości przedstawionej). I choć konkretne, za- proponowane przez Ingardena warstwy utworu literackiego nie funkcjonują we współczesnej praktyce badań literackich (z wyjątkiem chyba dychotomicznego modelu: język — rzeczywistość przed- stawiona), to niewątpliwie jego zasłu- gą było zapoczątkowanie ujmowania dzieła literackiego jako tworu wielo- warstwowego i zaproponowanie mode-
lu, który po licznych i wielorakich mo- dyfikacjach przybierał kształty i kon- figuracje lepiej funkcjonujące w prak- tyce budawczej.
Inną zaletą Ingardenowskiej teorii budowy utworu literackiego jest silne aktzntowanie
WAĄATSTW,
spójności zarówno
owych czterech korinpozycyjnej jak 1 strukiaruinej, Wy Ingardena zestroje warstw dzieła literackiego istnieją w fuzach kompozycyjnych następujących po sobie w czasie. Oprócz tego, pozio- Iny te (oraz wszystkie ich elernenty
| Jakości estetycznie wartościowe) shar- rLonizowane są w układzie struktural- uyin w organiczną i niepowtarzalną ca- leć, podporządkowaną jakiejś ogólnej
„drei dzieła literackiego (stanowiącej oś, wukół której krystalizują się wszystkie elementy znaczące i estetycznie warto- Ściowe).
Birdzo istotnym eleinentein Ingatr- denowskiej ontologii dzieła literackiego jest jej wymiar estetyczny. Głównym iwierdzenietn Ingardena w tej mierze Jest rozróżnienie wartości artystycznej utworu literackiego (stałej, inmmanentnej jego tekstowi, konstytuowanej przez Jego nacechowiune estetycznie elemen- ty) oruz jego wartości estetycznej, po- wstającej przy kontakcie estetycznym czytelnika (z utworem. Nastawienie literackiego przede wszystkim na zaktualizowanie jego wartości arty- stycznej i stworzenie wartości estetycz- nej, na estetyczną kontemplację przez czytelników jest elementem odróżniają- cylu go (i każde dzieło sztuki) od wszel- kich uktow komunikacji pozaartystycz- nej. I choć rozróżnia Inzarden postawę przedestetyczną, badawczą, analityczną
wobec koncentrującą się na
unalizie jego eleinentów i faktów z nim zmiązanych, oraz postawę estetyczną, poiegającą na konternplacji jego war- tości artystycznej, to słusznie stwierdza, iż w ostatecznym rozrachunku ta dru- ga postawa tmasi dotninować nad pier-
WSZĄ, sądy badacza o utwo-
imają wartość jedynie wtedy, gdy podbudowane są jego este- tyczną oceną.
utworu
utworu,
uibowiem rze Bteruckiin
Jeszcze bardziej aktualne od onto-
logii dzieła lilorackicego są koncopcje Ingardena dotyczące jego percepcji. We- dług Ingardena dzieło literackie istnieje jako twór uschermatyzowany, frastnen- taryczny, posiadający dużą jlość tzw, miejsce niedookreślenia. W procesie 1ek- tury (poznawania uiworu lileraczie: c?
czytelnik dvkonuje jego konkretyzacj, tzn. stwarza własną wersję utwóaru, pełniając pewną ilość jego miejsc nie- dookreślenia -- przy czym każdy «' łektury stanowi inną już konkretyzację.
Każda konkretyzacja aktywizuje więc niektóre tylko z postrzegalnych wygłą- dów uschematyzowanych utworu liteta- ckiego, wypełnia i aktualizuje niektóre tylko z jego niezliczonych micjse dovkreślenia. Owa indywidualna kunkre-
literacka 20
NY =
nie-
tyżzacja czytelnicza utworu
dcterminowana jest również w pewny'n stopniu przez czynniki ponadindywi- dualne, przez społeczne konwencje two- rzenia i odbioru literatury, gusta i mo- dy literackie, styłe odbioru itp., mogą sprzyjać bądź nie sprzyjać bo- sactwu i wielości konkretyzacji danego dzieła. Teoria Ingardena stwarza pew- ną dychotomię dzieła literackiego i je- go licznych konkretyzacji, pokrywającą
które
się ż inną Ingardenowską dychotomią wartości artystycznej (immanentnej tekstowi utworu) i wartości estetycznej, będącej efektiem indywidualnej jej kon- kretyzacji przez czytelnika.
Uwagi Ingardena o konkretyzacji utworu literackiego niają jednakże war- tość nie tylko jako ogólne ustalenia teoretyczne i metodologiczne, lecz rów- nież w płaszczyźnie rozwiązań szczegó- łówych. Ingarden dzieli utwory Hierac- kie na o pozostawiające
większą bądź anniejszą czas konkretyzacji tyvzacji oraz jej
czytelnikowi swobudę pod- (dowolność konkrc- wierność tekstowi są zazwyczaj odwrotnie propo:cjona.ne);
wymagające większej bądź mniejszej aktywności umysłowej w procesie kon- kretyzacji, arcydzieła o silnumn i plikowanym zorganizowaniu wewnętrz- nym oraz utwory prostsze w konstruk- cji, których konkretyzacja nie wyrnaga tak ogromnego wysiłku intelektu i v obraźni.
sku:n=
Ingardenowska teoria konkretyzacji dzieła literackiego (i w ogóle dzieła sztuki) charakteryzuje ją jako czynność ze swej natury niedoskonałą, jako nie- pełne i fragmentaryczne zdekodowanie wielości sensów i wartości zawartych w strukturze utworu. Źródła tej niedo- skonałości leżą oczywiście w postawie czytelnika: w jednostronnym odczytaniu utworu, niemożności zidentyfikowania się z perspektywą odbiorczą innych czy- telników, braku koncentracji, jej nie- właściwym ukierunkowaniu, itp. Efek- tem tego są oczywiście czytelnicze kon- kretyzacje utworu literackiego o róż- nym stopniu trafności bądź błędności.
Jakość konkretyzacji zależy więc nie tylko od immanentnych wartości utwo- ru, lecz w głównej mierze od postawy i dyspozycji psychicznych czytelnika, od jego inteligencji, wyczucia estetycznego i kultury estetycznej. Ingarden stwier- dza, iż zasadniczym miernikiem war- tości konkretyzacji dzieła literackiego (i w ogóle dzieła sztuki) jest jej wier- ność wobec tekstu utworu, wobec istnie- jących w nim rzeczywiście sensów i ja- kości estetycznych. Błędna konkretyza- cja może więc zniekształcić obraz se- mantyczno-artystycznej organizacji dzie- ła literackiego, a niekorzystne czynniki socjologiczno-literackie mogą ten błędny obraz utrwalić.
Jednakże nie zawsze niezgodność kilku konkretyzacji utworu literackiego musi wskazywać na błędność jednej z nich. Mogą być bowiem dwie lub więcej konkretyzacje równie trafne, tzn. jednakowo wierne tekstowi i doko- nane przez równie wartościowe posta- wy estetyczne czytelników — są to naj- częściej konkretyzacje zbieżne bądź komplementarne, tzn. zogniskowane na różnych aspektach, sferach organizacji semantycznej tekstu, na różne sposoby wypełniające jego miejsca niedookre- Śślenia. Bogactwo zaś, wielość i różno- rodność oraz wartości estetyczne kon- kretyzacji świadczą 0 dużej wartości artystycznej dzieła literackiego stano- wiącego ich podstawę.
Ingardenowska teoria konkretyzacji odnosi się nie tylko do dzieła literac-
kiego, lecz do wszelkich dzieł sztuki — wszystkie one bowiem podlegają opisa- nym powyżej prawidłowościom kon- Kretyzacji. W przypadku niektórych z nich (sztuka teatralna, dzieło muzycz- ne) mamy do czynienia z konkretyza- cją dwustopniową, dokonywaną naj- pierw przez reżysera bądź wykonawcę, a następnie indywidualnie przez każde- go z widzów bądź słuchaczy.
Reasumując powyższe refleksje na- leżałoby stwierdzić, iż na płaszczyznach ontologii i percepcji dzieła literackiego, stworzona w latach 20. teoria Ingarde- na funkcjonuje w dzisiejszych czasach jako użyteczny zespół podstawowych pojęć teoretycznoliterackich i dyrektyw metodologicznych. Ponadto w tej dru- giej płaszczyźnie (percepcji) jego teo- ria konkretyzacji dzieła literackiego za- wiera wiele praktycznych i szczegóło- wych rozwiązań ciągle aktualnych.
Jednakże lektura części I skryptu pozwala zauważyć i pewne niedostatki teorii Ingardenowskiej oraz te jej ele- menty, które okazały się nieużyteczne w praktyce badawczej, bądź przestarza- łe z punktu widzenia dzisiejszego stanu nauki o literaturze. I tak zbyt ogólnym i mało użytecznym dla praktyki badań literackich jest Ingardenowskie pojęcie wyglądów 'uschematyzowanych, które powinno chyba zostać uszczegółowione, dodefiniowane z literaturoznawczego punktu widzenia (np. poprzez sporzą- dzenie katalogu konkretnych wyglądów uschematyzowanych utworu literackiego występujących w konkretnych histo- rycznoliterackich i teoretycznoliterac-
„kich konfiguracjach). Zresztą tylko nie- które ze stosowanych przez Ingardena terminów funkcjonują we współczesnej teorii literatury i praktyce badań lite- rackich, a cała jego teoria w swej war- stwie pojęciowo-terminologicznej w zbyt małym stopniu przylega do literaturo- znawczych realiów. Z lektury dzieł In- gardena nie można się też zorientować dzięki czemu dane elementy utworu li- terackiego są nacechowane estetycznie a inne nie, jak również co konkretnie decyduje o tym, iż dana konkretyzacja utworu literackiego jest dobra lub zła.
W: minimalnym tylko stopniu użyteczne dla współczesnej teorii literatury są szczegółowe uwagi Ingardena o wyróż- nionych przez siebie czterech warstwach utworu literackiego (z wyjątkiem teorii quasi-sądów oraz interesujących roz- ważań o czasie i przestrzeni w dziele literackim); są też one, jak się: wyda- je, przestarzałe również i z punktu wi- dzenia współczesnego językoznawstwa i semantyki ogólnej. Dyskusyjną oraz mało interesującą z dzisiejszego punktu widzenia jest też chyba Ingardenowska teoria estetycznej percepcji dzieła lite- rackiego.
Ogólny trend powyższych refleksji dokonanych na marginesie lektury za- wartego w części I skryptu streszczenia koncepcji Ingardena zdają się potwier- dzać wyniki konfrontacji teorii Ingarde- na z teoriami niektórych wybitnych krytyków anglosaskich, dokonanych w części II publikacji. W zasadzie wszy- stkie omówione wyżej koncepcje Ingar- dena, aktualne i wartościowe z punktu widzenia współczesnej nauki o litera- turze, występują, mają swoje odpo- wiedniki, bądź dalekie tylko echo w teoriach badaczy, z którymi Ingarden jest zestawiany, tzn.:
— utwór literacki jako przedmiot intencjonalny — u I. A. Richardsa;
— teoria dzieła literackiego jako postrzeganego tylko w swych niektórych:
wyglądach uschematyzowanych — u R.
Welleka i A. Warrena, P. Lubbocka, E. M. Forstera i W. C. Bootha;
— dzieło literackie jako twór od- rębny od związanych z nim psychicz- nych aktów autora i czytelnika — u E. M. Forstera oraz R. Welleka i A. Warrena, i wynikający z tej tezy postulat daleko idącej wstrzemięźliwo- ści w wykorzystywaniu danych z za- kresu biografii i psychologii autora w badaniach jego utworów, jak również w formułowaniu wniosków o biografii, psychice i filozofii autora na podstawie jego utworów — u R. Welleka i A. War- rena;
— odrębność ontologiczna rzeczywi- stości fikcyjnej utworu literackiego (mającej status quasi-realny) od rzeczy-
wistości empirycznej oraz języka lite- ratury od języka używanego w komu- nikacji pozaartystycznej — u Arystote- lesa, R. Welleka i A. Warrena, P. Lub- bocka i E. M. Forstera;
— dominanta estetycznej funkcji
— dzieło literackie jako twór wie- lowarstwowy (o ilości i charakterze warstw podobnych do wyróżnionych przez Ingardena) — u Arystotelesa, R. Welleka i A. Warrena, w którym zestroje warstw pojawiają się w fazach następujących po sobie w czasie — u P. Lubbocka i E. M. Forstera;
— dzieło literackie jako twór usche- matyzowany, nastawiony na wielość i różnorodność konkretyzacji przez in- dywidualnych czytelników — u I A.
Richardsa;
— teoria czytelniczej konkretyzacji dzieła literackiego jako niedoskonałej,
"subiektywnej i wymagającej znacznej aktywności intelektualnej czytelnika — u P. Lubbocka, E. M. Forstera i I. A.
Richardsa.
Warto też poświęcić nieco uwagi sposobowi, w jaki teoria Ingardena zo- stała w części I omawianej publikacji zreferowana, zaś w jej części II — skonfrontowana z niektórymi ważniej- szymi teoriami anglosaskimi. Sposób przedstawienia koncepcji Ingardena w części I jest rzetelny i klarowny (może tylko uwagi Ingardena o dziele malar- skim zreferowane są zbyt obszernie, zwłaszcza w porównaniu ze skąpym przedstawieniem jego rozważań na te- mat innych rodzajów dzieł sztuki). Sta- nowi on dobrą podstawę do teoretycz- noliterackich rozważań opartych na Ingardenowskim fundamencie — rozwa- żań zawartych w tomie drugim publi- kacji oraz zapowiedzianych do konty- nuowania w jej tomach następnych. Wy- daje się, iż w owych dalszych plano- wanych tomach cyklu, oprócz zastoso- wanej w części II metody porównań indywidualnych, można byłoby dokonać porównania z większą ilością polskich i anglosaskich prac z zakresu teorii li- teratury i metodologii badań literackich
— porównania sproblematyzowanego według wybranych elementów teorii
Ingardena i wykazującego ich żywot- ność we współczesnych badaniach lite- rackich.
Wysoką ocenę należy też wystawić dokonanemu w części II omawianej pu- blikacji porównaniu koncepcji Ingarde- na z niektórymi innymi teoriami po- wszechnie funkcjonującymi w poloni- stycznej i anglistycznej świadomości teoretycznoliterackiej i metodologicznej.
Porównanie to dokonane jest w sposób zadowalający i opatrzone przejrzystym systemem odsyłaczy do teorii Ingarde- na zreferowanej w tomie I publikacji (skąpe i mało przekonywające są one tylko w eseju o teorii W. C. Bootha), choć większość z referowanych w to- mie II teorii dotyczy konkretnych roz- różnień i kategorii teoretycznoliterac- . kich w małym tylko stopniu kontaktu-
jących z ogólnymi koncepcjami Ingar- dena. Spośród zawartych w tomie II esejów najbardziej interesująco i prze- konywająco wypadają rozważania o kon- cepcjach R. Welleka i A. Warrena — przy czym jest to chyba zasługą po czę- ści samego autora szkicu, a po części Welleka i Warrena, którzy przedstawili zwarty system teoretycznołiteracki bli- ski Ingardenowi metodologicznie.
Jednakże w esejach zamieszczonych w II tomie publikacji daje się zauwa- żyć implikowane w różnym stopniu przekonanie autorów o wyższości kon- cepcji Ingardena nad teoriami, z który- mi jest on porównywany — stanowisko takie występuje najwyraźniej w rozwa- żaniach o zbieżności teorii Ingardena oraz Walleka i Warrena. I zapewne ma- ją rację autorzy skryptu (zwłaszcza autor rozdziału o Welleku i Warrenie) wskazując na wiele wyróżnionych przez Ingardena kategorii wartościowych z punktu widzenia teorii literatury i metodologii badań literackich — ka- tegorii nie mających swych odpowied- ników w. teoriach porównywanych z Ingardenem, oraz na wiele precyzyj- nych i klarownych Ingardenowskich rozróżnień pojęciowych i terminologicz- nych (aczkolwiek sprzeciw niżej pod- pisanego budzi skrytykowanie propozy- cji Welleka i Warrena połączenia Ingar-
denowskich warstw przedmiotów przed- stawionych i wyglądów uschematyzowa- nych w warstwę rzeczywistości przed- stawionej). Wydaje się, iż tę jedno- stronną ocenę należałoby zmodyfikować twierdzeniem, iż koncepcje Ingardena ustępują teoriom, z którymi są porów- nywane, pod względem swej praktycznej użyteczności — teorie te zawierają wie- le kategorii i pojęć użytecznych z pun- ktu widzenia praktyki badawczej, pod- czas gdy wartościowe z literaturoznaw- czego punktu widzenia ustalenia i roz- różnienia Ingardena trzeba oddzielać w jego wywodzie od całej masy stwier- dzeń redundantnych, nieistotnych z pun- ktu widzenia dzisiejszych badań lite- rackich.
Zastrzeżenie to wszakże nie doty- czy ostatniego eseju w części II publi- kacji porównującego teorię Ingardena z koncepcjami W. H. Gassa. Zestawie- nie to ma bowiem zupełnie inny cha- rakter niż porównania zawarte w ese- jach je poprzedzających. W sposób przekonywający demonstruje ono zasad- niczą różnicę pomiędzy teorią Ingarde- nowską opartą na mocnym fundamencie dobrze przemyślanych zasad metodolo- gicznych a powierzchownymi koncepcja- mi Gassa zawierającymi kilka zasadni- czych błędów metodologicznych (np. po- mijanie różnicy ontologicznej pomiędzy rzeczywistością przedstawioną dzieła li- terackiego a rzeczywistością stworzoną przez tekst filozoficzny lub naukowy;
traktowanie dzieła literackiego jako tworu jednowarstwowego, ograniczone- go tylko do jego języka; niewystarcza- jące akcentowanie dominującej roli estetycznej funkcji utworu literackiego).
Ujawniona w książce Gassa niefrasobli- wość metodologiczna jest zresztą typo- wa dla bardzo wielu publikacji z za- kresu teorii literatury ukazujących się w krajach anglosaskich. Krytyka roz- ważań Gassa implikuje więc jednocze- śnie ważność fundamentu teoretycznoli- terackiego i metodologicznego dostarcza- nego przez teorię Ingardena — funda- mentu, na którym można tworzyć róż- ne bardziej szczegółowe koncepcje teo- retyczno-literackie.
Powyższe waiory The Study oto tbe iateraoy Work oai Arło Introduction
| Pbe Srudyof tee Pucrary Worx of „Art Votcume Il ruają
tu widzenia dydaktyki, sadnicze
dusa wartość z bunk- tanowiącej za-
Ton 1 zadanie wprowadzenia
Rosana Ingardena, najważniejsze elementy przeznaczenie <kryptu
założone iteratury spełnia
do tenrii akcentując jej
i reforując je w sposob zwięzły (oszczę- ten sposob studentowi werto-
dzieł Ingardena) rdrutosowany do rożliwe=ci percepcyj- cwedukując w znaczny
trudnych do Ten stanowić też dzając w
wania setek siromie
nych studenta topniu balest arozuniuenia
„komspekt z
zbędnych i pojęć 1
Ingardena"
teriuinówo.
noże dor studenta dobiy punkt wyjścia die dajszych studow nad lIngardenem
dając
tację w jego tcern r pozwalając na wy- ogólna. „panorainiczną orien-
selekcjenowanie przez studenta intere-u- Jących go eeimentów tej teorii do da!- szych. bardzaej już pogłchionych stu- dów (Głuryć teinu może również za- iieszczona na końcu tornu I bibliowrafia
przekładów dzieł Ingardena) zceetą tomu Loz dyduktyki
ang'e.skich
Niebagatelną punktu
w:dzenia anslistvcznej, jest
Ingardena w ję przy zastosowaniu anglosaskiej trady- cji badawczej odpowiedników jego pod- też zreferowanie teorii
angielskim, funkcjonujących w
ZNKU
terminów (najważ- nich zebrane są w
końcu
Również i układ publikacji
ułatwia używanie jej jako podręcznika:
tytuły poszczególnych segmentów tek- stu dają ich faktyczne streszczenie, du- ża liczba odsyłaczy wewnętrznych umo- Żliwia studentowi lepsze wiązanie ze so- bą poszczególnych partii wywodu, spe- cjałne syvenałv graficzne skupiają uwa- gę Czytelnika na najważniejszych ele- mentach wywodu.
Duże wartości rownież tom Il stawowych pojęć i niejsze z
ku ŁAJNIESZCZONY! I na
słownicz- tomu).
graficzny
dydaktyczne posiada omawianej publikacji.
Rzetelne i przystępne streszczenia ten Arystotelesa, R. Weleka : A. Warrena, P. lLubbocka, E. M. Forstera, 1 A. Bi- chardsa, W. ©. Bootha 1 W. HI.
umożliwiają studentowi ogólną w orientację (co jesto szczególnie
Grassa nich cenie małej ilości
cji tych badaczy tekach palskich) punkt wyjścia do pogłębionych,
egzetrnplarzy publika- dostępnych w. biblio-
oraz dobry
bardziej samodzielnych 1 selek- studiów nad interesującymi konkretnyrni elernentarni tych Natomiast wykazywanie obecno-
komponentów tern przy
stanowią dalszych,
tywnych studenta teorii.
ser zasadniczych
Ingardena w opracowaniach stanowią- cych kanon podsiawowych lektur teore- tycznoltorackich anglisty dowodzi uni- wersalnej wartości Ingardenow=kich ustaleń nożna by je było odnaleźć z pe- wnością również rw pracach wiełu je- szcze innych badaczy anglosaskich i nie rozumienia innych kategoriuch TIngardenowskich,
podstawowych Tngarde- teoretycznoliterackich
koncepcjach ba- tyiko), oraz uczy
teprn w odczytywania nowskich ustaleń i metodologicznych w
daczy bliżej niż on usytuowanych wo- bec praktyki badań bterackich. Nato- zamieszczony na końca tonu II rozdział o teorii W. H. wyczula
studenta na wartości
tnetodologicznej tjakich nie brak w kra- anglosaskich), pozbawione Tngar- solidnego fundar.entu fi- metodologicznego i teare- piast
Gassa prace o niskiej
łach denowskiego lozoficznego, tycznoliterackiego.
Ze względu na wartości dyvdaktycz- ne The Study of the Literary Work of
Art Introduction i The Study of the Work of Art Volume II ce- byłoby upowszechnienie go w
dydaktyce
rackiej oraz wydanie w języku polskiin Literary
lowym
anglistycznej teoretycznolite-
z przeznaczeniem dła studentow nistyki i
polo- innych neofilologii.
Wiesław Krajka, Lublin
