PRACE NAUKOWE Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie
Seria: Pedagogika t.. XV, 2006
M elan ia O R Z E C H O W S K A
Praca nauczycieli w kontekście reform szkolnych
Najlepiej można obserwować przebieg reform społecznych na przykładzie reform szkolnych. Szkoły są instytucjami regulującymi bardzo ważne procesy życia zbiorowości, jakimi są wykształcenie i wychowanie kolejnych pokoleń. Reformy szkolne zmieniają przede wszystkim przepisy prawne regulujące dzia łalność nauczycieli, administracji szkolnej, uczenie się uczniów, współpracę szkoły z innymi instytucjami kształcenia i wychowania1.
W intencji wyrównania szans edukacyjnych młodego pokolenia, ale także z pobudek idcologiczno-politycznych, Sejm PRL 13 X 1973 r. uchwali! reformę szkolnictwa, której istota sprowadzała się do wprowadzenia powszechnej dzie sięcioletniej szkoły średniej. Reforma spowodowała znaczne szkody w świado mości społecznej oraz bardzo konkretną dewastację sieci szkolnej, między in nymi zmniejszenie liczby szkól na wsi w latach 1970-1982. Ten nieudany eks peryment, zakończony uchwałą sejmu w styczniu 1982 roku, był jeszcze przez kilka lat kontynuowany z myślą o wprowadzeniu „dziesięciolatki” w bliżej nie określonej przj^szłości, powodując spore zamieszanie w idei jednolitości kształ cenia.
Kolejne propozycje reform oświatowych zaprojektowane przez grupy eks pertów: w roku 1973 pod kierunkiem J. Szczepańskiego oraz w roku 1989 pod kierunkiem Cz. Kupisiewicza nie doczekały się zainteresowania elit politycz nych. Dopiero przełom polityczny w 1989 roku uruchomił społeczne siły prore formatorskie, które na wiele sposobów i różnorodnymi drogami doprowadziły do tej postaci reformy, którą Sejm Rzeczpospolitej Polski uchwalił 25 lipca 1998 roku2.
Na przełomie lat 1989 i 1990 Anna Radziwiłł za największą wadę praktyki oświatowej odziedziczonej po PRL uznała powierzchowną realizację materiału
1 .1. S z c z e p a ń s k i, Reformy, rewolucje, transformacje. W arszawa 1999, s. 19-20. 2 T. P i 1 c h, Spory o szkolą, W arszawa 1999, s. 53.
nauczania, bez względu na to, czy uczniowie rozumieją przekazywaną wiedzę i potrafią się nią posłużyć3.
Zamysł ustawodawcy przy wprowadzaniu ustawy o systemie oświatowymi w 1991 r. by ł taki, żeby zapobiec ewentualnej samowoli czy skłonnościom dykta torskim dyrektorów szkół, kuratorów i ministra edukacji oraz by skończyć osta tecznie z zarządzaniem oświatą w sposób administracyjny, autorytarny. We współ czesnej szkole wpływ na proces jej uspołecznienia miały mieć takie instancje, jak: rada rodziców, samorząd uczniowski, rada pedagogiczna i rada szkoły4.
Warto szczegółowo przyjrzeć się wytycznym (tabeli l) w ustawach o syste mie oświaty i zwrócić szczególną uwagę na wprowadzane przez ustawodawców elementy dotyczące wychowania, struktury-' szkoły oraz pracy nauczycieli.
Założenia w ustawach z 1991 r. i 1998 r. odnoszące się do pracy nauczyciela stanowią, iż nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną z poszanowaniem godności osobistej ucznia.
W ustawie z 1991 roku dostosowano kierunki i treści kształcenia do wymo gów rynku pracy oraz zajęcia lekcyjne fakultatywne i nadobowiązkowe zajęcia pozaszkolne, w kolejnych latach założenie to rozwijało się. Ponadto każda z re form zakładała możliwość rozwijania zainteresowań przez uczniów w szkole.
Stanowczo należy podkreślić, iż wprowadzona reforma (1991) określiła no wą podstawę programową, która ma być systematycznie dostosowywana do wymogów życia społecznego, a w szczególności do podnoszenia kompetencji, zwłaszcza znajomości języków obcych, umiejętności rozwiązywania problemów i samokształcenia oraz postawy przedsiębiorczości. W praktyce wiele sygnałów wskazywało, że nastąpi korekta podstawy programow-’ej kształcenia ogólnego m ająca na celu zbliżenie podstawy programowej do realiów szkolnych'1.
Znacznej zmianie w reformie systemu ośw-iaty z 1999 roku uległa struktura szkoły oraz dowolność nauczycieli w wyborze programu kształcenia i podręcz ników szkolnych. Ponadto rozpoczęta w 1999 reforma systemu edukacji zmierza do unowocześnienia szkoły, co w praktyce oznacza odejście od systemu szkoły tradycyjnej, autorytarnej oraz zastąpienie go modelem szkoły humanistycznej, alternatywnej i wyzwolonej.
3 K. K o n a r z e w s k i, Reform a oświaty. Podstawa programowa i warunki kształcenia, W ar szawa 2004, s. 13.
4 B. Śliwerski, Uspołecznienie edukacji szkolnej, [w:] Edukacja w świecie współczesnym , red. R. L e p p e r t, Kraków 2000, s. 167.
5 Cz. K u p i s i e w i c z. Szkolnictwo polskie - demokratyzacja i przetiw anie ja k o cel refonny, [w:] Szkolą i pedagogika w dobie przełom u, red. T. L e w o w i c k i, S. M i e s z a 1 s k i, M.S. S z y m a ń s k i, W arszawa 1995, s. 140.
Tabela 1. Porów nanie ustaw o system ie oświaty
Ustawa U staw a z d n ia 15 lip ca 1961 r. o
rozw oju sy stem u ośw iaty
i w ychow ania.
U staw a z d n ia 7
w rześn ia 1991 r.
o system ie ośw iaty.
U staw a z d n ia 25
lipca 1998 r. o
zm ian ie ustaw y o system ie ośw iaty.
U slaw a z d n ia 8 stycz n ia 1999 r. P rz ep isy w p ro w a d z a ją c e re fo rm ę u stro ju szkolnego. U staw a z d n ia 23 sie rp n ia 2001 r . o zm ianie ustaw y
o system ie ośw iaty. Przepisy
w p ro w a d z a ją c e re fo rm ę u stro ju szkolnego, K a rta N auczyciela o ra z n ie k tó ry c h in n y ch ustaw .
U staw a z d n ia 27
czerw ca 2003 r.
o zm ianie ustaw y
o system ie ośw iaty
o ra z o zm ian ie n ie k tó ry c h innych ustaw . Przepi sy ogólne W Y C H O W A N IE
N p .l. N auczanie i wychow anie w szkołach i innych placów kach ośw ia tow o-w ychow aw czych (...) zm ierza do tego, aby uczniom i w ychow ankom zapew nić wiedzę o praw ach przyrody i życia społecznego, o dziejach i kulturze narodu i ludzkości, aby kształtow ać naukow y pogląd na św iat i zapew nić kw alifikacje do pracy zawodowej. Np. 2 1 .1 . W ychow anie pozalekcyjne prow adzą szkoły (...)
3. W ychow anie pozalekcyjne i pozaszkolne ma na celu:
1) rozw ijanie zainteresow ań i uzdolnień m łodzieży,
2) zbliżenie m łodzieży do spraw tech niki.
3) stw orzenie sprzyjających w arunków dla społecznej działalności,
4) organizowanie kulturalnego w ypo czynku, rozrywki i w ychow ania fi zycznego. Np. 26. Szkoły i inne pla cówki ośw iatow o-w ychow aw cze,
WY C H O W A N IE N p .l. System oświaty zapewnia w szczegól ności:
1 ) realizację prawa każdego obyw atela Rzeczypospolitej Polskiej do kształcenia się oraz prawa dzieci i m łodzieży do w ycho wania i opieki, odpo wiednich do wieku i osiągniętego rozwoju, 4)dostosow anie treści, metod i organizacji nauczania do m ożli wości psychofizycz nych uczniów , a także możliw ość korzystania z opieki psychologicz nej i specjalnych form pracy dydaktycznej I...1 ’ 7) upow szechnienie S T R U K T U R A SZ K O Ł Y 1) w n p . 9: a) ust. 1 otrzymuje brzmienie: 1. Szkoły publicz ne i niepubliczne dzielą się na:
1 ) sześcioletnią szkołę podstawową, kończącą się sprawdzianem , uprawniającą do dalszego kształce nia w gimnazjum, 2) trzyletnie gim nazjum, kończące się egzaminem, dające m ożliw ość dalszego kształce nia w liceum pro filowanym lub w szkole zawodowej. 3 ) szkoły ponad-ST R U K T U R A SZ K O Ł Y Np. 2. 1. D otych czasowe szkoły pod staw ow e z dniem 1 w rześnia 1999 r. stają się sześcioletnim i szkołami podstaw ow y mi, 2. Gimnazja są tw orzone z dniem 1 w rześnia 1999 r. Tworzenie gim nazjów w roku szkol nym 1999/2000 następuje po uzyskaniu S T R U K T U R A S Z K O Ł Y
3) szkoły ponadgim nazjalne: a) trzyletnie licea profilowane, których ukończenie umożliwia uzyskanie św iadectwa dojrzało ści po zdaniu egzaminu m atural nego,
b) szkoły zawodowe o okresie nauczania nie krótszym niż 2 lata i nie dłuższym niż 3 lata, których ukończenie daje m ożli wość dalszego kształcenia, a także po zdaniu egzaminu, umożliwia uzyskanie św iadec tw a potwierdzającego kw alifika cje zawodowe.
c) dw uletnie licea uzupełniają ce, których kończenie um ożliwia uzyskanie św iadectwa dojrzało ści po zdaniu egzaminu,
d) szkoły policealne o okresie nauczania nie dłuższym niż 2 lata, a w przypadku szkól poli cealnych kształcących W Y C H O W A N IE 11) upow szechnia nie wśród dzieci i m łodzieży wiedzy 0 zasadach zrówno w ażonego rozwoju oraz kształtow anie postaw sprzyjających jego w drażaniu
w skali lokalnej, krajowej i globalnej,
13a) kształtow anie u uczniów postaw przedsiębiorczości sprzyjających aktyw nemu uczestnictwu w życiu gospodar czym [...1 15)warunki do rozwoju zaintereso wań i uzdolnień uczniów przez organi zowanie zajęć poza lekcyjnych 1 pozaszkolnych oraz
110 M e la n ia O rz e c h o w s k a poradnie wychowaw cze i .zawodowe
udzielają rodzicom , opiekunom i w ychowaw com dzieci i młodocianym pom ocy w rozwiązywaniu trudności w ychowaw czych oraz porad w sprawie wyboru zawodu dla uczniów szkól podstawowych i średnich.
ST R U K T U R A S Z K O Ł Y
Np. 16.Licea ogólnokształcące, techni ka zawodowe, licea zawodowe (prze m ysłow e, ekonom iczne, pedagogiczne, artystyczne i innych specjalności) są szkołami średnimi.
Np. 17.1. Licea ogólnokształcące za pew niają wykształcenie ogólne i poli techniczne niezbędne do podjęcia studiów wyższych oraz przysposobie nie do pracy zawodowej.
2. Licea ogólnokształcące organizuje się dla absolwentów’ szkół podstaw o wych.
3. N auka w liceach ogólnokształcących trwa 4 lata.
N A U C Z Y C IE L
Np.31. Kształcenie nauczycieli i w y chow aw ców ma na celu:
1) teoretyczne i praktyczne przygoto wanie do obow iązków nauczyciela i w ychow aw cy, do realizacji zadań określonych w niniejszej ustawie, 2) w pajanie zam iłow ania do pracy pedagogicznej i zrozum ienia jej donio- slości dla rozw oju kraju,______________
dostępu do szkól, których ukończenie um ożliwia dalsze kształcenie w szkołach wyższych [...) 1 3) dostosowanie kierunków/ i treści kształcenia do w ym o gów rynku pracy. Np. 64 .Podstawowymi tormami działalności dydaktyczno- wychowawczej szko ły, których wym iar określają ram ow e plany nauczania, są: 1. obowiązkowe zajęcia lekcyjne, 2. zajęcia lekcyjne fakultatywne [...] 4. nadobow iązkow e zajęcia pozalekcyjne. S T R U K T U R A SZK O ŁY Np.9. J. Szkoły po nadpodstawowe publiczne i niepu bliczne (...) dzielą się na: 1 ) szkoły zasadnicze [...i ' 2) szkoły średnie ogólnokształcące, dające wykształcenie średnic ogólne z gimnazjalne: a) trzyletnie licea profilowane, um oż liwiające uzyskanie św iadectw a doj rzałości po zdaniu egzaminu matural nego, b) dwuletnie szkoły zawodowe, kończą ce się egzaminem zawodowym oraz dające możliw ość dalszego kształce nia w dwuletnim liceum uzupełniają cym. c) dwuletnie licea uzupełniające, umożliw iające absolwentom szkól uzyskanie św ia dectwa dojrzałości po zdaniu egzam i nu,
d) szkoły policeal ne, dające m ożli wość uzupełnienia w ykształcenia zawodowego, które mogą kończyć się egzam inem zawo dowym. N A U C Z Y C IE L Np. 4. Nauczyciel pozytywnej opinii w łaści wego kuratora oświaty. 3. Szkoły ponadgim na- zjałne są tworzone od 1 w rześnia 2002
w zawodzie pracownika socjal
nego nie dłuższym niż 2,5
roku. których ukończenie um oż liwia absolw entom szkól uzy skanie św iadectw a potw ierdza jącego kw alifikacje zawodowe, po zdaniu egzaminu.
Ustawa z dnia 21 listopada 2001 r. o zm ianie ustawy - Karta N auczyciela, ustawy o systemie ośw iaty oraz ustawy - Przepisy wprow adzające reform ę ustroju szkolnego.
3) szkoły ponadgim nazjaine: a) zasadnicze szkoły zawodowe o okresie nauczania nie krótszym niż 2 lata i nie dłuższym niż 3 lata, których ukończenie um ożli wia uzyskanie dyplom u potwier dzającego kw alifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu,
b) trzyletnie licea ogólnokształ cące, których ukończenie um oż liwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego,
c) trzyletnie licea profilow ane kształcące w profilach kształcenia ogóinozaw odow ego, których ukończenie um ożliw ia uzyskanie świadectw/a dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego,
kształtow anie aktyw ności społecznej i um iejętności spę dzania czasu wolnego,
161 upow szechnia nie wśród dzieci i m łodzieży wiedzy 0 bezpieczeństw ie oraz kształtow anie w łaściwych postaw wobec zagrożeń 1 sytuacji nadzw y czajnych.
34) w lip. 34 ust. 2 i 2a otrzym ują brzm ie nie:
2. W przypadku
stw ierdzenia niedo statecznych efektów kształcenia lub w y chowania w szkole lub placów ce organ spraw ujący nadzór pedagogiczny poleca dyrektorowi szkoły lub placówki opraco wanie, w’ uzgodnieniu z organem prow adzą cym, programu i harm onogram u popraw y efektywności kształcenia lub w y chowania.
.Np. 64. 1. Podstaw o wymi formami
dzia-Praca nauczycieli w kontekście reform szkolnych 111
3) wdrożenie do sam okształcenia, do podnoszenia poziomu swej wiedzy i kultury ogólnej i zawodowej, 4) przygotow anie do działalności społecznej i kulturalnej.
m ożliw ością uzyska nia św iadectwa doj rzałości (licea ogólno kształcące).
3) szkoły średnie zawodowe 1... ]. 4) szkoły pom alural- n e (..
N A U C Z Y C IE L Np. 4. Nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wy chow aw czych i opie kuńczych ma obow ią zek kierow ania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, a także szanowanie godności osobistej w swoich działa niach dydaktycz nych, w ychow aw czych i opiekuń czych ma obow ią zek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdro wie, postawę m oralną i obywatel ską z poszanow a niem godności osobistej ucznia.
d) czteroletnie technika, których ukończenie um ożliwia uzyskanie
dyplomu potw ierdzającego '
kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także um ożliwiające uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego.
e) dwuletnie uzupełniające licea ogólnokształcące, których ukoń czenie um ożliw ia uzyskanie św iadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego,
1) trzyletnie technika uzupełnia
jące. których ukończenie um ożli wia uzyskanie św iadectw a doj rzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, a także uzyskanie dyplomu potw ierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu.
g) szkoły policealne o okresie nauczania nie dłuższym niż 2,5 roku, których ukończenie um oż liwia osobom posiadającym w ykształcenie średnie uzyskanie dyplom u potw ierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu. łalności dydaktyczno- wychowawczej szkoły są: 1) obowiązkowe zajęcia edukacyjne, 2) dodatkowe zajęcia edukacyjne, 3) zajęcia dydaktycz- no-wyrównawcze i specjalistyczne orga nizowane dla uczniów m ających trudności w nauce oraz inne zajęcia w spomagające rozwój dzieci i młodzieży z zaburzeniami roz wojowymi, 4) nadohow iązkowe zajęcia pozalekcyjne.
M elania Orzechowska
Nie ulega wątpliwości, że reforma polskiego systemu oświaty była jednym z najpilniejszych zadań. Opinię tę, według badań przeprowadzonych przez ZNP, podzielało 70% nauczycieli, ale jedynie 41% opowiedziało się za proponowa nym projektem zmian. Badania CBOS z kwietnia 1998 roku wykazały, że w po równaniu z rokiem 1996, społeczne poparcie dla reformy szkolnictwa zmalało, co prawda o 27%, ale nadal utrzymywało się na znacznym poziomie - 44% 6. Za potrzebą reformowania systemu edukacji wypowiada się większość nauczycieli, zdecydowanie przeciwnych jest jedynie 7%. Nauczyciele podkreślają także, że reforma edukacji jest niezbędna dla rozwoju kraju7.
Jako jeden z naczelnych filarów reformy szkolnictwa został potraktowany przez władze resortowe priorytetowo problem wychowania w szkołach publicz nych. W przesłankach dla podkreślenia wagi tego procesu wyeksponowano na stępujące kwestie:
— Konieczne jest zmodyfikowanie treści wychowania, by nie skrywały one w sobie nachalnej indoktrynacji politycznej, a tym samym by przy wrócić temu procesowi należne mu miejsce i rangę, pamiętając zara zem o jego karykaturalnych wynaturzeniach w okresie socjalizmu; — Naprawy wymagają zerwane więzi między szkolą, rodziną i pozaszkol
nymi środowiskami wychowawczymi uczniów (organizacje dziecięco- młodzieżowe, Kościół itp ), gdyż rozbieżność celów i metod wychowa nia może prowadzić do redukcji czy osłabienia ich możliwych wpły wów na osobowość uczniów;
— Istnieje potrzeba powrotu w szkolnym wychowaniu do personalizmu, czyli widzenia w dziecku człowieka;
— Należy przygotować dzieci do życia w społeczeństwie wolnej konku rencji. by potrafiły radzić sobie z wolnością, pluralizmem świata warto ści. koniecznością podejmowania moralnych wyborów i ponoszenia za me odpowiedzialności8.
Ponadto w ustawie o systemie oświaty uwzględniono cele, do których nale żą: podniesienie poziomu edukacji społeczeństwa poprzez upowszechnienie wykształcenia średniego i wyższego (wykształcenie średnie poświadczone eg zaminem maturalnym w najbliższych latach powinno zdobyć około 80% mło dych Polaków, pozostałe zaś 20% młodzieży ukończyć szkoły zawodowe), wy równanie szans edukacyjnych oraz sprzyjanie poprawie jakości edukacji rozu mianej, jako integralny proces wychowania i kształcenia.
Realizacji tych celów mają służyć:
6 Cz. B a n a c h. Reform a systemu edukacji w Polsce - wyzwania, szanse, zagrożenia, [w:j Stra
tegie reform oświatowych w Polsce na tle porów naw czym , red. I. W o j n a r, W arszawa 1999,
s. 53-54.
7 E. P u t k i e w i c z, K.E. S i e 1 a w a - K o 1 b o w s k a, A. W i 1 k o m i r s k a. M. Z a - li o r s k a, N auczyciele wobec reformy edukacji, W arszawa 1999, s. 118.
— przedłużenie wspólnej edukacji do lat 16 i przesunięcie o rok decyzji o zróżnicowaniu drogi edukacyjnej,
— struktura systemu szkolnego, w której poszczególne etapy kształcenia będą obejmowały grupy dzieci lub młodzieży w tej samej fazie rozwoju psychicznego i fizycznego, co pozwoli dostosować pracę szkoły do specyficznych potrzeb danej grupy wiekowej,
— przebudowa szkolnictwa zawodowego i oparcie go na szerokoprofilo wym. integralnie połączonym z wykształceniem ogólnym, kształceniu w liceum profilowanym oraz w dwuletnich szkołach zawodowych, da jących kwalifikacje w zawodzie o szerokim profilu (w przyszłości ma to umożliwić stosunkowo szybkie opanowanie specjalistycznych kwali fikacji zawodowych, a także ułatwić proces przekwalifikowywania się odpowiednio do potrzeb rynku pracy),
— wprowadzenie dwuletniego liceum uzupełniającego dla absolwentów szkól zawodowych, stwarzającego możliwość dalszego kształcenia tym, którzy po ukończeniu gimnazjum wybrał i edukację zawodow ą, — wprowadzenie systemu sprawdzianów i egzaminów, które umożliwią
uzyskanie większej drożności ustroju szkolnego, porównywalności świadectw oraz nadanie egzaminom funkcji diagnostycznej i preorien- tującej. Egzaminy mają podsumowywać realizację zadań każdego cy klu kształcenia, co powinno wpływać na poprawę jakości edukacji. Z powyższych założeń wynika, że reforma edukacji będzie się dokonywać równolegle w następujących obszarach:
1. reforma strukturalna - zmiana ustroju szkolnego,
2. reforma programowa powiązana ze zmianą form i metod pracy nauczy ciela z uczniem,
3. reforma w systemie oceniania,
4. reforma w zakresie zarządzania i nadzorowania systemu edukacji wyni kająca
z reformy administracyjnej,
5. reforma awansu zawodowego i zarobków' nauczycieli oraz zmiana roli nauczyciela w procesie kształcenia,
6. reforma w zakresie finansowania oświaty9.
Reformowanie tych obszarów ma doprowadzić do upowszechnienia wy kształcenia średniego i wyższego, wyrównania szans edukacyjnych, sprzyjania poprawie jakości edukacji.
Reforma systemu edukacji ma służyć szkole, by mogła realizować swoje ce le wychowawcze i kształcące, w tymi zakresie przyjęto następujące założenia wyjściowe:
9 Tekst, opracowano na podstawie tzw. Pomarańczowej książeczki. R eform a system u edukacji - projekt M EN 1998 oraz Niebieskiej książeczki. Reform a systemu edukacji szkolnictwo ponad gim
— wychowanie i kształcenie powinno stanowić w pracy szkol}' integralną całość.
— w kształceniu szkolnym powinna być zachowana właściwa proporcja między przekazem informacji a rozwijaniem umiejętności i wychowa niem,
— podmiotem wychowania i kształcenia jest uczeń, punktem wyjścia pro cesu edukacji powinny być potrzeby rozwojowe wychowanka,
— państwo powinno zapewnić jednolitość systemu edukacyjnego, stwa rzając jednocześnie szerokie pole dla autonomicznych działań szkół, ich dyrektorów i nauczycieli oraz społeczności uczniów i ich rodziców, której szkoły mają służyć.
— istotne jest stworzenie warunków do współpracy całego zespołu nau czycieli edukującego daną grapę uczniów, co umożliwi stworzenie w szkole środowiska wychowawczego i edukację prorozwojową, — w obecnej sytuacji ważnym celem edukacji staje się wyposażenie ab
solwentów polskich szkół w znajomość przynajmniej jednego języka obcego oraz umiejętność posługiwania się komputerem10.
Ustalenie czy przyjęte założenia ustawie o systemie oświaty zostały zreali zowane. będzie możliwe nie wcześniej niż za kilkanaście czy kilkadziesiąt lat od chwili wdrożenia. Natomiast w chwili obecnej możliwa jest prezentacja dotych czasowych doświadczeń nauczycieli.
W celu poznania sądów dotyczących ustaw przeprowadziłam badania wśród kadr}' pedagogicznej w wylosowanych liceach ogólnokształcących w Często chowie, Wodzisławiu Śląskim, Katowicach, Tarnowskich Górach oraz Kłobuc ku. Ankieta dla nauczycieli została pozostawiona u dyrektorów szkół, którzy za deklarowali rozdać je wśród nauczycieli, a następnie odesłać. Dyrektorzy decy dowali o liczbie kwestionariuszy ankiet dla nauczycieli pracujących w szkole, zaznaczali również, iż może zaistnieć problem ze zwróceniem ankiet przez na uczycieli. Okazało się. że na pozostawionych 215 ankiet w tych szkołach osta tecznie do analizy zakwalifikowano 82 ankiety. Z dyrektorami szkól oraz peda gogami szkolnymi pracującymi w tych placówkach przeprowadziłam wywiady na podstawie dyspozycji do wywiadu.
Odwołując się do wypowiedzi pisemnych nauczycieli dotyczących ustawy o systemie, można wskazać na następujące opinie:
— oceniam negatywnie, budzi zastrzeżenia, za szybko wprowadzona, zbyt pochopnie, nieprzemyślana (4,8% wskazań);
— za mało godzin na realizację programu (programy nie uległy zmianie, np. program z biologii niewiele różni się na poziomie rozszerzonym i poziomie podstawowym),
— niespójne programy z gimnazjum (11% wskazań):
— nauczanie języka obcego przez 2,5 roku jest okresem zdecydowanie zbyt krótkim do przygotowania ucznia do matury (7,3% wskazań): — szkoły słabo dofinansowane, brak pieniędzy na pomoce dydaktyczne,
na kopię sprawdzianu dla każdego ucznia (7,3% wskazań);
— zbyt dużo papierów, biurokracji, co wiąże się z mniejszą ilością czasu dla ucznia, cel najważniejszy nauczanie został zatracony (4,9% wska zań);
— decy dują o tym ludzie, którzy nie pracują w szkole i nie znają realiów, programy nauczania układane są przez teoretyków, którzy nigdy w szkole me pracowali (3.6% wskazań);
— za duże wymagania w stosunku do uczniów, za duże partie materiału do nauczenia, zbyt dużo ilość lekcji dła uczniów (2,4% wskazań);
— reforma spowodowała, że to, czego uczono w ciągu 4 lat, teraz uczymy w ciągu 3 lat (skutek tej zmiany będzie widoczny na nowej maturze); — panuje przeciętność, szkoła nie stwarza szans dła uczniów ambitnych,
uzdolnionych, ukierunkowanych zainteresowaniami;
— uczeń ma zbyt wiele swobody, co niekorzystnie wpływa na stan jego wiedzy;
— częste zmiany środowiska i zasady funkcjonowania szkoły mają nega tywny oddźwięk wychowawczo-edukacyjny;
— zbyt częste zmiany w systemie oświaty, prawie oświatowym negatyw nie wpływają na stan oświaty, jakość pracy (cały' ciężar złożono na bar ki nauczycieli, którzy realizują wyznaczone zadania).
Natomiast dyrektorzy uważają, że za wcześnie na ocenę; potrzeba czasu, by szkoły pracowały dobrze. Opinie pedagogów szkolnych wskazały, iż przepisy obecnego systemu oświaty nakładają na nich znacznie więcej obowiązków, na których wy konanie m ają znacznie krótsze terminy'. Ponadto wskazują, iż skróce nie czasu nauki w liceum nie daje możliwości rozpoznania problemów uczniów, zachęcenia ich do pracy oraz mobilizowania do nauki. Problemem jest również znacznie obniżona zdolność uczniów do samodzielnej nauki, brak umiejętności uczenia się. częściej występują problemy w nauce. Według pedagogów ucznio wie często reprezentują typ „pieniaczy”, wydaje im się, że wszystko im się nale ży, uważają, że należy im się partnerstwo z nauczycielami. Pojawiło się rówmież stanowisko, że brakuje uczniom aspiracji edukacyjnych, wystarczy ocena mier na.
Pełne uświadomienie zmian, które nastąpiły' w szkołach po wprowadzeniu ustawy o systemie oświaty, jest możliwe dzięki deklarowanymi opiniom dyrekto rów' szkól (tabela 2).
Tabela 2. Zmiany, które nastąpiły w szkole po wprowadzeniu obecnej ustawy o systemie oświaty
W y sz c z e g ó ln ie n ie U z a s a d n ie n ie
S t r u k t u r a s z k o ły — s zk o ły p o n a d g im n a zja ln e . — k ró tszy cy k l n au k i (3 lata), — kla.sy p ro filo w an e. — w ięcej klas,
— tru d n o ść o rg a n iz a cy jn e , np. 3 g o d z in y w y c h o w a n ia fiz y c z n eg o p rz y b ra k u d rugiej sali g im n asty czn ej,
Z a d a n i a s z k o ły — w ięcej p racy , z a d a n ia i tre ści n ie z m ie n ia ją się. zm ie n iają się w a ru n k i. — d o sto so w y w a n ie p ra c y s zk o ły do w p ro w a d za n y c h zm ian ,
b ie ż ąc e u z u p e łn ia n ie S ta tu tó w S z k o ły z g o d n ie z w y ty c zn y m i w ła d z o św iato w y c h . S ia tk a g o d z in — d w ie g o d z in y relig ii w k a ż d y m ro k u n au k i, a w k la sie m a tu ra ln e j brak ch em ii.
— n o w e p rz e d m io ty z u p ełn ie n ie p o trz e b n e: p rz e d się b io rc z o ść i w ie d za o k u ltu rze , częste z m ia n y k las (p ro fili) p rzez u c zn ió w , g d y ż nie w ied zieli d o k ła d n ie czeg o się uczą.
— k ró tszy c za s u c z e n ia się (np. p ro g ra m g eo g rafii n a le ży p rz e ro b ić w c za sie 2 lat i 7 m iesięcy , czyli b ard ziej jest to k u rs p rz y g o to w a w cz y ).
P r a c a n a u c z y c ie li — d u żo p ra c y dla n a u cz y c ie li (to n ie ty lk o 18 go d zin ), — n a u cz y c ie l w iele r z e c z y re a liz u je n ie p o trz e b n ie, ~ p ro b le m e m je s t m e n ta ln o ść n au cz y c ie li. — w ięcej b iu ro k rac ji w p ra c y n a u cz y c ie la.
— m usi istn ie ć w sp ó łp ra ca n au cz y c ie li g im n a z ju m i liceu m .
— s p ęd z a n ie p rz e z d y re k to ró w dużej ilości czasu n ad d o k u m e n ta cją s taż y stó w i n a u cz y c ie li ro b ią c y c h aw an s,
— za d u żo o b o w ią zk ó w , co n ie sp rz y ja w y ch o w an iu ,
P r o g r a m n a u c z a n i a — p o w in ie n być ta k i sa m p ro g ram n a u cz a n ia dla w sz y stk ic h szk ó l i k las,
— w ie lo ść p ro g ram ó w n a u cz a n ia n ie sp rz y ja d o b re m u u c ze n iu i ro z u m o w a n iu , p ro g ra m „ n a b ity ”, n ie m a czasu p o w tó rz y ć lek cji,
U c z e ń — za m a ło czasu , b y b y ć z u czn iem .
Źródło: badania własne.
Zmiany, które zdaniem dyrektorów powstały po wprowadzeniu reformy w systemie oświaty, pozwoliły na wyodrębnienie kategorii: struktura szkoły, za dania szkoły, siatka godzin, praca nauczycieli, program nauczania oraz uczeń. W obrębie wymienionych kategorii dyrektorzy wskazali przede wszystkim na skrócenie cyklu kształcenia, wprowadzenie klas profilowanych, wystąpienie w dużym natężeniu nowych zadań dla szkoły i nauczycieli, dołożenie do siatki godzin nowych przedmiotów (przedsiębiorczość i wiedza o kulturze), zbiuro kratyzowanie pracy nauczyciela, możliwość wyboru spośród wielu programów nauczania, na czym najwięcej stracił uczeń, gdyż został ograniczony z nim kon takt.
Natomiast poznanie zmian, jakie można wprowadzić do systemu oświaty, umożliwia analiza deklarowanych ocen badanej kadry pedagogicznej (tabela 3).
Tabela 3. W prowadzenie zmian do systemu oświaty W y sz c z e g ó ln ie n ie O d p o w ie d z i d y r e k t o r ó w O d p o w ie d z i n a u c z y c ie li O d p o w ie d z i p e d a g o g ó w S t r u k t u r a s zk o ły g im n a z ju m p o w in n o być z w ią z a n e z liceu m , b y łb y to z e sp ó l, k tó ry d a w a łb y p o g łę b io n y o b raz uczn ia, d łu ż sz y o k res n a u k i w liceu m
d łu ż sz y o k re s trw a n ia liceu m (g im n az ju m 2 lata, lic e u m 4 lata), p o w ró t d o 4 -le tn ie g o liceu m , lik w id a c ja g im n azju m , p o w ró t d o p o p rz e d n ie g o sy ste m u p lu s p o sze rz e n ie o u m ie ję tn o śc i p ra k ty c z n e w ię k sz e z ró ż n i c o w a n ie ty p ó w szkól p o n a d g im - n azjaln y ch d łu ż sz y ok res n auki w liceu m S z k o ła le p sz e w y p o sa ż e n ie szk o ły (m a g n e to fo n dla
k ażd e g o n a u cz y c ie la).
d o sk o n ale n ie b azy z w y ch o w an ia fizy czn eg o , w ięcej g o d z in fak u lta ty w n y c h , b ard ziej ró w n o m ie rn y p o d z ia ł g o d z in le k c y jn y ch ,
k o m p u te ry z a c ja szk o ły , d o stęp do in tern etu . w p ro w a d z e n ie k ó łe k z ain tereso w a ń ,
z ajęc ia w y ró w n a w cz e d la słab y ch i ro z s z e rz a ją c e d la z d ając y c h m aturę,
z m n ie jsz e n ie liczb y g o d z in n ie k tó ry c h p rz e d m io tów .
o g ra n ic z en ie b iu ro k racji w szk o ln ictw ie, inny ro z k ła d m a te ria łu i le k tu r w liceu m , re d u k c ja p ro g ram ó w n au czan ia,
w k la sie IH u c ze ń p o w in ie n p rz y g o to w a ć się do m atu ry z w y b ra n y c h p rz e d m io tó w na o d p o w ia d a ją c y m m u p o z io m ie
K la s y m niej lic z n e k lasy , n ie k a ż d y u c z e ń m a m o ż li w o ść w y p o w ie d z ie ć się na lekcji
z m n ie jsz e n ie lic z eb n o śc i klas (z 36 na 20 u c zn ió w ), by szk o ła m o g ła bard ziej in d y w id u a liz o w a ć p ro c e s uczen ia,
m n ie jsze g ru p y ję z y k o w e , z w ię k sz e n ie lic z b y g o d z in ję z y k ó w ob cy ch m niej liczn e k lasy K la s y z ro z s z e rz o n y m i p r z e d m io ta m i z b y t w c ze śn ie u c zn io w ie d e c y d u ją o ro z sz e rz o n y m p o z io m ie n au k i d a n eg o p rz e d m io tu , d aw n iej u c ze ń d e cy d o w a ł z n a c z nie p ó źn iej. u c ze ń p o w in ie n w y b ie ra ć p rz e d m io ty na p o z io m ie ro z s z e rz o n y m p o klasie I, p ro file n ie w p ły w a ją na w y b ó r p rz e d m io tó w d o m a tu ry m o ż liw o ść w y b o ru p rze d m io tó w , k tó re u c ze ń zd aje na m atu rze i ich re a liz ac ja w ra m a c h zajęć fa k u lta ty w n y c h ,
u czeń p o w in ie n w y b ie ra ć k ie ru n e k k sz ta łc e n ia d o p ie ro po pierw szej k la sie liceum .
P r e o r i e n ta c j a z a w o d o w a p re o rie n ta c ja p o w in n a b y ć na p o z io m ie g im n a zju m w ię k sz e z ró ż n ic o w a n ie szk ó l (w ięcej szk ó l p rz y g o to w u ją c y ch do z aw o d u ) z atru d n ić d o ra d cę z aw o d o w e g o , k tó ry u d z ie lałb y m ło d z ie ży p ro fesjo n a ln e j p o m o c y E g z a m in m a t u r a l ny zap is ro z s z e rz e ń z p o s z c z e g ó ln y c h p rz e d m io tó w na św iad e c tw ie eg z a m in y z e w n ę trz n e po zak o ń c z e n iu ed u k ac ji z k a ż d e g o p rz e d m io tu w liceu m , zm ian a eg za m in u m a tu ra ln e g o U c ze ń w g im n a z ju m p o k la sie I
n ie d o k o n u je się selek cji u c zn ió w , k tó rz y nie m o g ą i n ie c h cą się
p ra c a in d y w id u a ln a z u c zn iem , ro z w ija ć z a in te re s o w a n ia u c zn ió w , lep sza o p ie k a nad u c zn iam i z d o ln y m i,
u c z e ń p o w in ie n z d aw a ć e g z a m in z ję z y k a o b c eg o
o g ra n ic z o n e p rzez u staw ę m o ż liw o ści w y c h o w a w c ze
uczyć, ta k a sele k c ja u w ra ż liw iła b y ro d z ic ó w , sel ak ej a w ska z y w a la b y o rg a n o m , ilu u c z n ió w m a p ro b le m y w n a u ce po u k o ń c ze n iu s zk o ły p o d staw o w e j i g im n a z ju m , o g ra n ic z en ie p ra w u c zn ia, a z w ięk sz en ie je g o o b o w iązk ó w , k ó łk a w y ró w n a w cz e , z m ie n ić o c e n y z zac h o w a n ia , g d y ż u c zn io m za d u żo się p o z w ala ,
w y c o fa ć m o ż liw o ść o d w o ły w a n ia się p rz e z u c zn ia lu b ro d z ic a od o c e n y z z ac h o w a n ia i p rz e d m io tu
w o b e c u czn ió w
N a u c z y ciel
z b y t ki ótki staż p ra c y u m o ż liw ia ją cy aw ans, z n ie sie n ie p rz e rw m ię d z y k o le jn y m i sto p n iam i aw ansu,
m o ż liw o ść ro b ie n ia k o le jn e g o sto p n ia aw an su z aw o d o w e g o , p o u z y sk a n iu u a u c z y c ie la d y p lo m o w an eg o .
w ię k sz e z aro b k i dla. n a u czy cieli,
k o n se k w e n tn ie w y m a g ać , n ie je d n o k ro tn ie s tw a rzam y po zo ry : „n au c z y c iel, że n a u c z y ł, u c zn io w ie, ż e ro z u m ie ją '’.
n a le ża ło ro z p o c zą ć z m ia n y od z o rg a n iz o w a n ia lo k aln y ch o śro d k ó w m e lo d y c zn y c h , in te n sy w n ie i za darm o s z k o lić n a u cz y c ie li, d o sta rc z a ć m a te ria ły* z b iu ro k ra ty z o w a n ie p racy n au czy ciela, za d u ży n a cisk na ilo ść u z y sk a n y c h z a ś w ia d c z e ń u k o ń c z o ny ch k u rsó w zam iast na fa k ty c z n e u m ie ję tn o ś c i n a u c z y cieli, In n e z a trz y m a ć e g za m in y w stęp n e na u c ze ln ie w y ższe, u p o rz ą d k o w ać p ro b le m p o d rę c zn ik ó w ,
du żo tre ści p o w ta rz a się na ró ż n y c h p rz e d m io ta ch (d u b lety in fo rm a cy jn e ).
Źródło: badania własne.
Z wypowiedzi wynika, że kadra pedagogiczna wprowadziłaby w szkole sze reg zmian. Jednomyślnie zabrzmiały deklaracje badanych odnośnie do struktury szkoły, a ściślej - powrót do czteroletniego liceum, czyli dłuższy czas trwania nauki. Nauczyciele odnosili się często do programów nauczania, które należało by zredukować. Proponowali zmniejszyć ilość godzin niektórych przedmiotów, a przy tym wprowadzić więcej godzin, także fakultatywnych, które zapewne pozwoliłyby lepiej przygotować młodzież do matury. Zaproponowali inny roz kład materiału w liceum, gdyż program jest bogatszy w treści.
Kolejną wspólną cechę wypowiedzi stanowił postulat zmniejszenia liczby uczniów w klasach, by szkoła mogła bardziej indywidualizować proces uczenia, by uczeń mial możliwość wypowiadać się na lekcjach. Wprowadzone profile w szkołach przyczyniły się do wyrażania opinii przez badanych do zmiany w tym zakresie, a mianowicie uczniowie zbyt wcześnie decydują o rozszerze niach danych przedmiotów, uczeń powinien wybierać przedmiot na poziomie rozszerzonym dopiero po klasie I, gdy pozna nauczycieli, poza tym powinien mieć możliwość wyboru przedmiotów, które zdaje na maturze i ich realizację w ram ach godzin fakultatywnych. W odniesieniu do kategorii preorientacja za wodowa, pedagodzy proponują zatrudnić doradcę zawodowego, który udzielałby profesjonalnej pomocy'’, dyrektorzy zaś, że preorientacja powinna odbywać się na poziomie klasy III gimnazjum.
W wielu wypowiedziach nauczyciele akcentowali: umożliwienie indywidu alnej pracy z uczniem, rozwijanie jego zainteresowań, wprowadzenie kółek wy równawczych. opiekę nad uczniami zdolnymi. Nauczyciele deklarowali ograni czenie praw uczniów, a zwiększenie jego obowiązków, wycofanie możliwości
odwołania się przez ucznia lub rodzica od wystawionej oceny z zachowania bądź przedmiotu. Zdaniem pedagogów zostały znacznie ograniczone przez usta wę możliwości wychowawcze wobec podopiecznych.
Duża rozpiętość stanowisk nauczycieli dotyczy ich samych, z jednej strony z b \t krótki staż pracy daje możliwość awansu, a z drugiej pragną zniesienia przerw między kolejnymi stopniami awansu. Konsekwentnie wskazywali na zwię kszenie zarobków dla nauczycieli. Zdaniem pedagogów zbyt duży nacisk po łożony jest na ilość uzyskanych zaświadczeń potwierdzających uczestnictwo w kursach bez weryfikacji konkretnych umiejętności.
Pozytywne i negatywne opinie o systemie oświaty dają wizerunek funkcjo nowania szkoły' od czasu wprowadzenia nowej reformy. Analiza przytoczonych poglądów znajduje się w tabeli 4.
Tabela 4. Zalety i wady systemu oświaty
K a d r a p e d a g o g i c z n a Z a l e t y s y s t e m u o ś w i a t y W a d y s y s t e m u o ś w i a t y D y r e k to r z y — e g z a m in z e w n ę trz n y , — p o ró w n y w a ln o ść w y n ik ó w , — m o ż liw o ść w y k o rz y stan ia n o w o c z e sn y c h tech n ik , — u a k ty w n ie n i zo stali n a u c z y c ie le. w id o c zn e je s t. że p o d e jm u ją w ięcej d z ia łań , d o k s z ta łc a ją się,
— za d u żo p ro g ram ó w , p ro g ram y są p rz e ła d o w a n e . — sw o b o d a w y b o ru p rz e d m io tó w j e s t zam k n ięta , u czeń
d e cy d u je w k la sie p ierw szej,
— u c zn io w ie p o g im n a z ju m p rz y c h o d z ą z b a rd z o d o b ry m św ia d e c tw e m (c z erw o n y p asek ), a n ie m a e fe k tó w w i d o c z n y c h w liceu m , często m ają b a rd z o sła b e oceny. — u czeń m a 3 5 g o d zin ty g o d n io w o w szk o le, w ięc p o z o
staje m a m ało czasu na u czen ie się p o za szk o łą. — w p ro w a d ze n ie p rz e d m io tó w w iedza o k u ltu rz e i p rz e d
się b io rc z o ś ć je s t z u p e łn ie n ie p o trz e b n a,
—■ na p o c z ą tk u p o w in n y b y ć śro d k i fin a n so w e, a p ó źn iej re fo rm a,
— p rz e d m io tó w na p o z io m ie ro z sz e rz o n y m n ie da się re a liz o w ać ty lk o w o statn iej klasie, to m u si iść przez, trzy lata,
— w g im n a z ju m m ło d z ie ż u c zo n a w ielo m a p ro g ram a m i, ró ż n e p o d rę c zn ik i, p rz y z w y cz a jen i do ró ż n y c h r/.eczy. in n e s p o jrz e n ie (p o w in ie n b yć je d e n p ro g ram ),
— k lasy zb y t liczn e, — b ra k p ien ięd zy .
— n o w a m atu ra: p a p ie r, m ag n e to fo n y , p ro to k o ły , szk o ła m u si na to w y g o sp o d a ro w a ć p ie n ią d ze , — z g im n a z ju m u c z n io w ie n ie p rz y c h o d z ą z w ia d o m o śc ia m i, b ra k im p o d staw o w e j w iedzy, — d y sp ro p o rc ja m ię d z y o c en a m i na św ia d e c tw ie a w y n i k ie m e g zam in u z ew n ę trz n e g o p o g im n azju m , — z b y t w c ze śn ie k o n ie c ro k u szk o ln e g o d la k la s III, — b ra k stab iln o ści, n a w sz y stk o m u si być p ro ced u ra,
p rzero st b iu ro k ra ty z a c ji,
— a w an s, sto p n ie sp ec ja liz ac ji, k tó re o b o w ią z y w a ły d aw n iej b y ły z n ac z n ie lep sze, z d o b y c ie III sto p n ia sp ec ja liz ac ji było b a rd zo tru d n e, a w tej ch w ili d e c y d u ją za n as papie- ry.
— s k ró c e n ie cy k lu sta ż y a w an su to w ie lk ie n ie sz c z ęśc ie, — n a stą p iło o b c ią że n ie d y rek cji z atw ierd za n ie m s p ra w o z
d ań z e stażu,
— n o w a m a tu ra m o ż e b yć p o rażk ą,
k la sie z ro z sz e rz o n y m ję z y k ie m n ie m ie ck im 19 na 30 u czn ió w w y b iera g e o g rafię,
— refo rm a z ep c h n ię ta na n au cz y c ie li. N a u c z y c ie li1 — o g ó ln o p o lsk a m atu ra (u je d n o li cen ie i z o b ie k ty w iz o w a n ie w y n ik ó w m atury), k o m isy jn ie sp ra w d z a n ie m atury, — e g za m in g im n a z ja ln y p o łą c zo n y z e g z a m in e m w stęp n y m do li ceum , — n o w a m a tu ra z ję z y k a p o lsk ie g o zak ład a o g ra n ic z e n ie w k u w an ia, u czy sam o d z ie ln e g o z d o b y w a nia m a te ria łó w i o p ra c o w an ia tem atu. — z m u sz a n a u cz y c ie li do ciąg łeg o p o d n o s z e n ia k w a lifik a c ji i szk o leń . — d o w o ln o ść w w y b o rz e p ro g ra mu n au czan ia.
— z w aln ia n a u czy ciela
z o d p o w ie d zialn o śc i p rz y g o to w ania uczn ia d o m atu ry , o d p o w ie d z ia ln o ść ta c ią ż y na u czn iu i je g o ro d z ic a ch , n au cz y c ie l ty l ko sy g n alizu je g d z ie sz u k a ć o d p o w ie d n ic h d la uczn ia in fo rm a cji. — p o łą c ze n ie m a tu ry z eg za m in e m na stu d ia w y ższe, — k szta łc i u m ie ję tn o śc i, w ię k sz e u m ie ję tn o śc i p ra k ty c z n e, choć n ad al j e s t b a rd z o d u żo teo rii, k ła d z ie n a cisk na ro z u m ie n ie treści n au cz a n ia .
— szy b sz e d o ra sta n ie m ło d zieży , w ię k sz a o tw a rto ś ć n a św iat. — z m u sz a n a u cz y c ie la d o z m ia n y sp o so b u uczen ia, — a k ty w iz u je n a u cz y c ie li do w sz e lk ic h p ra c na te re n ie szk o ły z w iąz a n y c h z aw an sem . — d aje s za n sę u c zn io m z d y s fu n k cjam i. — w y ró w n a n ie sza n s k a n d y d ató w na stu d ia w yższe,
— u czeń m oże o k re ślić sw ój p o z io m z d o b y w an ia w iedzy, d o k o n a ć w y b o ru
—■ m a ło g o d z in na re a liz a c ję p ro g ram u , m a ło g o d zin fa k u lta ty w n y c h , p rz e d m io ty m a tu ra ln e k o ń c z ą się w k la s ie 11, n a u k a trw a 2,5 ro k u b ra k u je c zasu na p o w tó rz e n ia , p rz e ła d o w a n e p ro g ram y , n ie w ła śc iw a k o re la c ja p ro g ra m ó w n au czan ia w g im n a z ju m i szk o le p o n a d g im n a zja l- n ej, u n ie m o ż liw ie n ie z d aw a n ia m a tu ry z p rz e d m io tó w re a liz o w an y c h na p o z io m ie p o d staw o w y m ,
— g im n a z ju m n ie sp ełn ia sw o jej ro li, n a k ła d a n ie się ty ch sam y c h tre ś c i p ro g ra m o w y c h , o b n iż o n y p o z io m w ie d zy u cznia, m ało w ia d o m o śc i i u m ie ję tn o śc i po g im n azju m , ró ż n ic e m ię d z y p o szc z eg ó ln y m i szk o łam i.
— lic z n e k lasy (p rz e z to u tru d n io n y je s t p ro c e s w y c h o w a w czy, o g ra n ic z o n y zak res w sp ó łp ra c y /. ro d z ic a m i), z je d nej stro n y m ó w i się o in d y w id u a ln o ści n au czan ia. a z dru g iej stro n y nie ma g órnej g ra n ic y u c z n ió w w k la sie, w z ało że n iu re fo rm y k la sy m ia ły b yć 2 5 -2 6 - o so b o w e. a w rz e c z y w is to śc i k la sy są 3 0 --3 5 -o so b o w e, — b iu ro k racja,
— zb y t m a ła su b w e n c ja o św iato w a , n ied o fin an so sv an ie szk ó ł, b ra k fin a n só w na p o m o c e d y d a k ty c zn e .
— d u żo g o d z in lek c y jn y ch , u c ze ń d u żo g o d z in sp ęd za w szk o le, z b y t d u ż e o b c ią że n ie n a u k ą, zle p la n y , — z ły sy ste m aw an su zaw o d o w e g o , n a u cz y c ie le m y ślą
o a w an sie a n ie o u czn iu , n a u cz y c ie l z b y t d użo czasu p o św ięc a sp ra w o m d o ty c z ąc y m u z y sk a n ia sto p n ia aw an su . — za k ró tk i o kres n a u k i w liceu m , u c z e ń w szk o le jest
..ty m c z aso w o ” 3 la ta u c ze ń m o że „ p rz e trw a ć ” b ez u ja w n ie n ia zain tereso w a ń , istn ie je p ro b le m z w y ła p a n ie m u c zn ia u z d o ln io n e g o , n ie śm ia łe g o łatw o p rz e o cz y ć , n ie p ro m u je n a jle p sz y c h ,
— licea p rz y jm u ją b ard zo słab y ch u czn ió w , b rak selek cji uczn ió w ,
— zb y t d u ż e p ra w a u c zn ia, k tó re c zęsto p ro w a d z ą do sam o w o li.
— zb y ł ła g o d n y sy stem o c en ian ia m atu ry , p ro m u je m aturę dla „ g łą b ó w ” ,
— w y d łu ża c za s po d jęcia d ecyzji o p rz y szło śc i (m ło d zie ż id ąc do szk ó l p o n a d g im n a z ja ln y c h n ie w ie. co ro b ić w ży ciu ),
— nau czy ciel n ie m a w a ru n k ó w d o p ra c y z u c z n ie m z ain te re so w a n y m p rz e d m io te m , b ra k o d p o w ie d n ie g o zap lecza. — u c zn io w ie n ie p o tra fią się u c zy ć , b rak im w iad o m o ści
p o d staw o w y c h , s ą p ro g ra m o w o o p ó ź n ie n i w sto su n k u do u czn ió w , k tó rz y uczyli się try b e m stary m .
— brak d o d a tk o w y ch k ó łek , zajęć p o z alek c y jn y c h
P e d a g o d z y
— n a cisk na u m ie ję tn o ść lo g ic z n e go m y ślen ia, a n ie p a m ię c io w e go o p a n o w a n ia w ied zy
— je sz c z e c ią g le p e łe n lu k p ra w n y c h , — zbyt krótki o k re s n au k i w liceum ,
— ze w zg lęd u na n ę d zn e śro d k i fin a n so w e sy stem o ś w ia to w y n ie j e s t re a liz o w a n y na w ielu p ła sz c z y zn a c h , — zak res m a te ria łu n ie je s t d o z re alizo w a n ia . — o b a rc z a n ie w in ą n au cz y c ie li
Zaprezentowane fakty wskazują na znaczną przewagę wad nad zaletami sys temu oświaty w opiniach przedstawicieli rad pedagogicznych w badanych lice ach ogólnokształcących.
Zaletą - zdaniem badanych - jest możliwość tworzenia własnego programu autorskiego, z badań wynika, że z możliwości tej skorzystało 9,8% nauczycieli, pozostałe 90,2% badanych nauczycieli nie stworzyło własnego programu autor skiego. Program)' te różnią się od proponowanych przez Ministerstwa i są dosto sowane do uczniów o zainteresowaniach dziennikarskich, do klasy o profilu eu ropejskim. pozostałe zawierają koncepcję pracy z uczniem zdolnym, indywidu alne nauczanie, poszerzone są o elementy etyki - teologii moralnej, technologii informacyjnej w uczeniu się języków obcych. Nauczyciele, opracowując pro gram brali pod uwagę opinię uczniów. W sześciu przypadkach program sprzyja rozwijaniu aspiracji uczniów, a w pozostałych dwóch nie. Realizowanie przez nauczycieli programów autorskich możliwe jest dzięki reformie programowej i tak w wyniki badań innych autorów wskazały, że 6% nauczycieli z liceów ogólnokształcących deklarowało wprowadzić programy autorskie.
Zgromadzone opinie kadry pedagogicznej zdecydowanie wskazują na wiele braków w obecnym systemie oświaty. Porównując obecny system z obowiązują cym wcześniej, w większości skłonni są sądzić, że byl korzystniejszy. Chętnie wprowadziliby znaczne zmiany obejmujące doposażenie szkół w pomoce na ukowe, zwiększenie i urozmaicenie kół zainteresowań, zmniejszenie liczby ucz niów w klasach, a przede wszystkim powrót do 4-letniego liceum. W swojej pra cy zauważają powiększenie ilości zadań do wykonania, dostosowywanie pracy do ciągłe zmieniających się przepisów, czego efektem jest brak czasu na indy widualną pracę z uczniem. Pozytywnym efektem jest wprowadzenie awansu za wodowego nauczycieli, co spowodowało zwiększenie aktywności wśród nau czycieli zarówno w pogłębianiu wiedzy, jak i działalności na rzecz szkoły.
W prowadzony system jest procesem, na którego efekty końcowe należ}’ oczekiwać latami. Twórcy nowego systemu zapowiadają wprowadzanie dodat kowych zmian koniecznych dla podnoszenia jakości szkolnictwa.
Podsumowując, zdaniem dyrektorów częste reformowanie oświaty nie sprzy ja szkole, ponadto obecne programy nauczania są przeładowane, rośnie ilość spra wozdawczości, nauczyciele obarczeni zostali dodatkową pracą, a także istnieje stały brak środków finansowych. Negatywnie oceniają system oświaty pedago dzy szkolni, którzy zostali obarczeni dodatkowymi zadaniami do wykonania. Uważają, że krótszy czas nauki w liceum nie pozwala poznać uczniów. Proble mem jest brak aspiracji edukacyjnych, uczniowie są w stanie zadowolić się ni skimi ocenami, ponadto uczniowie, którzy zaczęli nowy typ szkoły ponadgimna- zjalnej, reprezentują znacznie obniżoną zdolność do samodzielnej nauki. Refor ma również jest oceniana negatywnie przez nauczycieli, znacznie przeszkadza im krótki okres nauki, w którym muszą przygotować uczniów do „nowej matu ry” i zrealizować obszerny program nauczania. Nauczyciele deklarują, iż po przednia struktura szkoły w porównaniu z obecną była właściwa, obecnie ży
czyliby sobie powrotu do czteroletniego liceum, a za tym kryje się dłuższy czas trwania nauki w liceum. W prowadzone profile w szkołach spowodowały, że uczniowie zbyt wcześniej decydują o przedmiotach, których chcą uczyć się na poziomie rozszerzonym. Wcześniej młodzież dopiero po dwóch latach nauki de cydowała o przedmiotach, które zamierzała zdawać na maturze, realizacja ich odbywała się w ramach godzin fakultatywnych, co pozwalało na dokładnie przy gotowanie do matury.
