Maria Biolik
Zmiany morfemiczne w nazwiskach
polskich na "-ski" : leksykalizacja,
perintegracja i absorpcja
morfologiczna
Prace Językoznawcze 3, 5-19
2001
2001
ARTYKUŁY
Maria Biolik Olsztyn
Zmiany morfemiczne w nazwiskach polskich na -ski
(Leksykalizacja, perintegracja i absorpcja m orfologiczna)Morphemic changes in Polish surnames ending with -ski (Lexicalisation, perintegration and morphological absorption)
Numerous Polish surnames with the -ski ending have undergone lexicalisation and nowadays they end with -ski, -cki, -dzki. The lexicalisation resulted in perintegration and morphological absorption. As a result of these processes, there came into being new surname-creating suffixes: -acki, -ecki, -icki, -ucki and -ocki, which are now present in surnames created from common nouns, other proper names and topographical names.
Problem genezy nazwisk jest nierozdzielnie związany z określeniem ich budo wy słowotwórczej. W przypadku nazwisk derywowanych (sekundárnych)1 często jest to bardzo trudne2, ponieważ nazwiska podobnie jak i inne formy językowe podlegały procesom fonetycznym, takim jak upodobnienia i uproszczenia grup
1 Nazwiska na -ski są sekundárne, tworzone w wyniku derywacji sufiksalnej lub paradygma- tycznej od nazw miejscowych, nazw osobowych i wyrazów pospolitych. Nazwiska odmiejscowe na -ski są równe przymiotnikom utworzonym od nazw miejscowości, por. n.m. Kossaki - kossa- kowski - n.o. Kossakowski, por. J. Natanson-Leski: Przymiotniki od nazw osiedli w Polsce, „Ono- mastica” II, 1956, s. 282-318 oraz J. Strutyński: Modele strukturalne przymiotników motywowa nych przez nazwy miejscowe w języku polskim. Kraków 1979; K. Kowalik (rec.): J. Strutyński: Modele strukturalne przymiotników motywowanych przez nazwy miejscowe w języku polskim.
„Onomastica” XXVI, 1982, s. 253-260.
2 Błędny podział słowotwórczy i związaną z tym niewłaściwą interpretację nazwisk można spotkać w różnych pracach onomastycznych, por. np. nazwisko Borzęcki, analizowane jako utwo rzone sufiksem -ski od n.m. Borze pow. Pułtusk, zamiast sufiksem -ecki; Strzelecki z suf. -ecki od n.m. Strzelce zamiast suf. -ski; Szlachecki z -ecki zamiast -ski od szlachta - H. Gómowicz: Słownik nazwisk mieszkańców Powiśla Gdńskiego. Gdańsk 1992, s. 33, 212, 218 (dalej skrót SNPG); podobnie błędnie jest analizowane np. nazwisko Depirecki jako utworzone suf. -ski od gw. 7 „dopiero” w pracy H. Borek, U. Szumska: Nazwiska mieszkańców Bytomia od końca XVI wieku do roku 1740. Wrocław-Warszawa 1976, s. 107. Budowa słowotwórcza tego typu nazwisk spra wia wiele kłopotów studentom przygotowującym prace magisterskie z antroponimii. Często też nie można jednoznacznie roztrzygnąć, jakie jest pochodzenie danego nazwiska, np. Górski od n.m.
Góra z suf. -ski, czy od n.m. Górsko z derywacją fleksyjną, czy też od n.m. Górzyce, Górzno
z dezintegracją podstawy słowotwórczej. Dlatego każdorazowo dobrze jest podać podstawę, która posłużyła do wyjaśnienia genezy danej formy antroponimicznej.
spółgłoskowych3. Procesy te powodowały leksykalizację, czyli zacierania przejrzystej dwuczłonowej struktury wyrazu (podziału na temat słowotwórczy i formant). Leksykalizacja w dalszej kolejności prowadziła do stopniowej strukturalizacj i nazwisk4, co wiązało się z zanikaniem poczucia związku for malnego nazwiska z wyrazem, który motywował jego powstanie (podstawa słowotwórcza). W wielu nazwiskach, które ulegały procesowi leksykalizacji, na granicy między tematem słowotwórczym a formantem dochodziło do po wstania węzłów morfologicznych. Dziś często tylko rekonstrukcja fonetyczna umożliwia dotarcie do pierwotnej formy (budowy nazwiska) i znaczenia (ety mologii) nazwy osobowej. Proces leksykalizacji był nierozdzielnie związany z procesami perintegracji i absorpcji morfologicznej5, które powodowały po wstawanie nowych formantów.
W Polsce jednym z najbardziej produktywnych formantów nazwiskotwór- czych podlegających przedstawionym wyżej procesom był sufiks -ski6. Wiele nazwisk utworzonych przez ten sufiks7 8 uległo leksykalizacji i kończy się na -cki lub -dzkŕ. Nazwiska te ze względu na charakter asymilacji spółgłosek na gra nicy między tematem słowotwórczym i formantem można podzielić na trzy grupy. Do pierwszej można zaliczyć nazwiska, których temat fleksyjny podstawy
3 Na zmiany morfonologiczne na styku między tematem słowotwórczym i formantem w na zwiskach staropolskich zwraca uwagę Z. Kowalik-Kaleta: Staropolskie nazwy osobowe motywo wane przez nazwy miejscowe. Wrocław-Warszawa-Kraków Gdańsk—Łódź 1981, s. 64-69, przy kłady z jej pracy zaznaczam skrótem Kaleta z podaniem strony.
4 Proces strukturalizacji nazwisk jest charakterystyczny dla nazwisk na -ski. Tworzono je początkowo od nazw miejscowych, później na ich wzór zaczęły powstawać antroponimy odosobo- we i odapelatywne, szerzej na ten temat zob. S. Gala: Rola antroponimicznego przyrostka -ski w kulturze nazewniczej. „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”. 1986, T. XXXII, 1986, s. 85-91 oraz P. Smoczyński: O semantycznych i morfologicznych właściwościach sufiksu -ski w nazwi skach polskich, [w:] Studia językoznawcze poświęcone Profesorowi Doktorowi Stanisławowi Ro- spondowi. Wrocław 1966, s. 435-443.
5 Por. definicję procesu za Z. Klemensiewicz, T. Lehr-Spławiński, S. Urbańczyk: Gramatyka historyczna języka polskiego. Warszawa 1965, s. 172-177: „Perintegracją nazywa się przesunięcie granicy między pniem i formantem wskutek wtórnego rozkładu wyrazu na części morfologiczne, niezgodnego z pierwotnym, etymologicznie umotywowanym”. Absorpcja od łac. absorbeo 'poże ram, połykam, pochłaniam' polega na wchłonięciu części tematu słowotwórczego przez formant lub formantu przez temat słowotwórczy. Proces perintegracji i absorpcji jest najżywotniejszym sposobem powstawania nowych formantów przyrostkowych. Zaczął się on jeszcze w dobie przed historycznej i trwa nieprzerwanie do współczesności.
6 Nazwiska na -ski są najliczniejsze w Wielkopolsce i na Mazowszu. Pojawiają się od XIII i powszechnie uważane są za najbardziej typowe nazwiska polskie, por. S. Rospond: O nazwi skach na -ski. „Poradnik Językowy”, 1966, z. 1 (236), s. 1-12.
7 Przykłady biorę z prac onomastycznych, por. wykaz skrótów, podając każdorazowo stronę, oraz z prac magisterskich studentów filologii polskiej UWM w Olsztynie. Podaję jedynie wybrane przykłady nazwisk.
8 Nazwiska odmiejscowe z sufiksem -ski w formie -cki, -dzki są notowane już w najstarszych dokumentach, por. np. nazwiska Pilecki (1422) - Z. Kowalik-Kaleta: op. cit.
słowotwórczej kończy się na spółgłoskę zwarto-wybuchową, do drugiej na spółgłoskę zwarto-szczelinową. Trzecią grupę tworzą nazwiska, w których doszło do uproszczenia grupy spółgłoskowej, na skutek bezpośredniego kon taktu sufiksu -ski z tematem zakończonym na spółgłoskę szczelinową: s, z, sz, i , ch.
1. Temat fleksyjny podstawy słowotwórczej zakończony na spółgłoskę zwarto-wybuchową
1.1. Na spółgłoskę -t
W nazwiskach tej grupy węzeł morfologiczny powstaje po zaniku jerów na granicy między tematem słowotwórczym a formantem (-bsk-b-jb) na skutek asy milacji zwarto-wybuchowej głoski t i szczelinowej głoski s. Wynikiem tego procesu jest zwarto-szczelinowa głoska c (> t-ski > -cki). Nazwiska tego typu tworzono od nazw miejscowych, osobowych i wyrazów pospolitych:
a) nazwiska odmiejscowe: Białobłocki — Białobłoty (< Białobłot-ski); Bier nacki - Biematy pow. Maków Maz. (< Biemat-ski); Bogucki - Boguty pow. Ostrów Maz. (< Bogut-ski); Borucki - Boruty pow. Zambrów (< Borut-ski); Burkacki - Burkaty pow. Ciechanów (< Burkat-ski); Chojnacki - Chojnata pow. Skierniewice (< Chojnat-ski); Cielęcki — Cielęta pow. Brodnica (< Cielęt- ski); Falencki - Falenty (< Falent-ski); Gucki - Guty (< Gut-ski); Janocki - Janoty pow. Grójec (< Janot-ski); Konopacki - Konopaty pow. Żuromin (< Konopat-ski); Kącki - Kąty (Kąt-ski); Kosucki - Kosuty pow. Ostrów Maz. (< Kosut-ski); Kownacki - Kownaty (Kownat-ski); Nogacki - Nogat pow. Gru dziądz (Nogat-ski); Porwicki - Porwity pow. Kalisz (Porwit-ski); Prabucki - Prabuty (< Prabut-ski); Rapacki - Rapaty pow. Ostróda (< Rapat-ski); Ramocki - Ramoty pow. Ełk (< Ramot-ski); Święcki - Święte (< Święt-ski);
b) od nazw osobowych: Agacki - Agata (< Agat-ski) (Rymut , 1991, 73); Jarocki - Jarota (SNPG 90) (< Jarot-ski); Nawrocki - Nawrot (SNPG 156) (< Nawrot-ski); Pachocki - Pachota (SNPG 165) (< Pachot-ski); Piechocki - Piechota (SNPG 172) (< Piechot-ski);
c) od wyrazów pospolitych: Bogacki - bogaty (< Bogat-ski) (SNPG 30); Bracki - brat (< Brat-ski) (SNPG 33); Karwacki - karwat ’pasterz* (< Karwat-ski) (SNPG 99); Kłopocki - kłopot (< Kłopot-ski) (SNPG 106); Łachocki - łachotać (< Łachot-ski) (SNPG 137); Łopacki - łopata (< Ło- pat-ski) (por. SNPG 138); Rokicki - rokita ’wierzba, łoza’ (< Rokit-ski) (SNPG 191); Sałacki — sałata (< Sałat-ski) (SNPG 197); Sierocki - sierota (< Sierot-ski) (SNPG 201); Szlachecki - szlachta (< Szlachet-ski) lub szla checki (SNPG 218).
1.2. Na spółgłoskę d
Węzeł morfologiczny powstaje w wyniku asymilacji głoski zwarto-wybu- chowej d i szczelinowej s. Procesowi towarzyszy udźwięcznienie grupy spół głoskowej: -d-ski < -dzki. Zdarzają się jednak nazwiska, w których grupa - dzki = -cki (ulega ubezdźwięcznieniu): Berencki - n.o. Berend (SNPG 24) (< Berend-ski); Oglęcki - Oględa (SG VII 405) (< Oględ-ski); Labiecki - labieda ’ustawicznie narzekający’ (SNPG 128) (< Labied-ski), Łobocki - łobo- da ’łopucha’ (< Łobod-ski) (Breza 260-261).Tego typu nazwiska powstają od nazw miejscowych, innych nazw osobowych i wyrazów pospolitych.
a) nazwiska odmiejscowe: Białorudzki - Biała Ruda (< Białorud-ski); Brodzki - Brody (< Brod-ski); Grądzki - Grądy (< Grąd-ski); Hejbudzki - Hej- budy dziś Stogi (SNPG 84) (< Hejbud-ski); Konopadzki - Konopady pow. Brod nica (< Konopad-ski); Kosobudzki - Kosobudy (< Kosobud-ski); Miloradzki - Miłorad (< Miłorad-ski); Niesiobędzki - Niesiobędy (SG VII 113) (< Niesiobęd- ski); Rudzki - Ruda (Rud-ski); Studzki - Studa pow. Nowe Miasto Lub. (< Stud-ski); Zagrodzki - Zagrody (SG XIV 276) (< Zagrod-ski); Zawadzki - Zawady (< Zawad-ski); Zimnowodzki - Zimnowoda (SG XIV 618) (< Zimno- wod-ski);
b) nazwiska od nazw osobowych: Bardzki - n.o. Bard (SNPG 21) (< Bard- ski); Domaradzki - n.o. Domarad (SNPG 55) (< Domarad-ski);
c) nazwiska od wyrazów pospolitych: Grodzki — gród (< Grod-ski); Gro madzki - gromada (Gromad-ski); Wojewódzki - wojewoda (< Wojewod-ski); Zagrodzki - zagroda (< Zagrod-ski). Część nazwisk tego typu mogły powstać również w wyniku tzw. derywacji onimicznej, czyli przeniesienia wyrazów grodzki, gromadzki, wojewódzki do klasy nazwisk.
1.3. Na spółgłoskę
к
W tej grupie nazwisk węzeł morfologiczny powstaje w wyniku asymilacji zwarto-wybuchowej głoski к do szczelinowej głoski s. W wyniku tego procesu powstaje zwarto-szczelinowa spółgłoska -c: (-k-ski < cki). Proces zachodzi w nazwiskach odmiejscowych, odosobowych i odapelatywnych:
a) nazwiska odmiejscowe: Borecki - Borki (< Bor(e)k-ski); Brocki - Brok pow. Ostrów Maz. (< Brok-ski); Bucki - Buk pow. Brodnica (< Buk-ski); Dworacki - Dworaki (< Dworak-ski); Górecki - Górka (< Gór(e)k-ski); Gró decki - Gródek (< Gródek-ski); Kawecki - Kawki (< Kaw(e)k-ski); Konicki - Koniki (SG IV 100) (< Konik-ski); Komornicki - Komorniki (SG IV 310) (< Komomik-ski); Łęcki - Łęki pow. Ciechanów (< Łęk-ski); Mostecki - Mo stek pow. Włocławek (< Mostek-ski); Nowacki - Nowaki (SG VII 195) (< Nowak-ski); Osiecki - Osiek (< Osiek-ski); Pałucki - Pałuki pow. Ciechanów
(< Pałuk-ski); Piasecki - Piaski, ap. piasek (< Piasek-ski); Potocki - Potok, Potoki (< Potok-ski); Radecki - Rudki (< Rud(e)k-ski); Rudnicki - Rudniki (< Rudnik-ski); Rutecki - Rutki, Rutek (< Rut(e)k-ski); Rybnicki - Rybnik lub ap. rybnik ’staw rybny* (< Rybnik-ski); Sądecki - Sadek (< Sadek-ski); Sadłucki - Sadłuki (< Sadłuk-ski); Sieklucki - Siekluki (< Siekluk-ski); Wi słocki - Wisłok (SG XIII 604) (< Wisłok-ski); Woźnicki - Woźniki (< Woź- nik-ski); Wysocki - Wysokie (< Wysok-ski);
b) nazwiska od nazw osobowych: Barecki - Barek (< Barek-ski) (SNPG 21); Bastecki - Bastek od Sebastian (< Bastek-ski); Boniecki — Boniek (SNPG 31) (< Boniek-ski); Bożycki - Bożyk od typu Bożydar (SNPG 33) (< Bożyk-ski); Dobrzycki - Dobrzyk (SNPG 54) (< Dobrzyk-ski); Dymecki - Dymek (SNPG 59) (< Dymek-ski); Janicki - Janik (SNPG 88) (< Janik-ski); Jędrzycki - n.o. Jędrzyk od Jędrzej (SNPG 93) (< Jędrzyk-ski); Kęsicki - n.o. Kęsik (SNPG 101) (< Kęsik-ski); Koźlicki - n.o. Koźlik (SNPG 117) (< Koźlik- ski); Ludwicki - n.o. Ludwik (SNPG 136) (< Ludwik-ski); Mirecki - n.o. Mirek (< Mirek-ski); Patrycki - n.o. Patryk (< Patryk-ski); Potocki - n.o. Patok (SNPG 168) (< Patok-ski); Tobecki - n.o. Tobek od Tobiasz (SNPG 228) (< Tobek-ski); Weronicki - n.o. Weronika (< Weronik-ski); Wojtacki - n.o. Wojtak od Wojciech (< Wojtak-ski);
c) nazwiska od podstaw apelatywnych: Boćki - bok (SNPG 29) (< Bok- ski); Dolecki - dołek (< Dolek-ski z alternacją 1 : ł); Dwojacki - dwojaki (SNPG 59) (< Dwojak-ski); Garnecki - garnek (< Garnek-ski); Górnicki - górnik (< Górnik-ski); Gruszecki - gruszka (< Grusz(e)k-ski); Indycki - in dyk (< Indyk-ski); Jabłecki - jabłko (SNPG 86) (< Jabł(e)k-ski); Kośnicki - kośnik ’kosiarz* (SNPG 115) (< Kośnik-ski); Kosznicki - kosznik ’ten kto robi kosze* (Breza 224) (< Kosznik-ski); Krucki - kruk (SNPG 121) (< Kruk-ski); Nitecki - nitka (SNPG 158) (< Nit(e)k-ski); Obłocki - obłok SNPG 160) (< Obłok-ski); Patracki - patrak ’człowiek niechlujny* (SNPG 169) (< Patrak-ski); Piernicki - piernik (< Piernik-ski); Srocki - sroka (SNPG 208) (< Srok-ski).
1.4. Na spółgłoskę g
Wszystkie nazwiska zamieszczone w tej grupie mają motywację odmiejsco- wą. Węzeł morfologiczny powstał w wyniku redukcji spółgłoski g przed spół głoską s (- ski < g-ski). Są to nazwiska: Białobrzeski - Białobrzegi (SG I 188) (< Białobrzeg-ski); Brzeski - Brzeg (< Brzeg-ski) (SNPG 36); Dołęski - Dołęgi pow. Grajewo (< Dołęg-ski) (SNPG 54); Dzierzęski — Dzierżęga (< Dzierzęg- ski) (SNPG 60); Łęski - Łęg pow. Płock, Ostrołęka (< Łęg-ski) (SNPG 138); Załęski - Załęg pow. Płock (< Załęg-ski).
2. Temat fleksyjny podstawy słowotwórczej zakończony na spółgłoskę zwarto-szczelinową
2.1. Na spółgłoską c
W grupie tej węzeł morfologiczny na granicy między tematem zakończo nym na spółgłoskę c a sufiksem -ski jest wynikiem upodobnienia głosek pod względem rodzaju artykulacji. Głoska szczelinowa s uległa asymilacji do zwar- to-szczelinowej głoski c: -c-ski > -cki. Nazwiska tego typu mogły powstawać od nazw miejscowych innych nazw osobowych i wyrazów pospolitych.
a) nazwiska odmiejscowe: Babicki - Babice pow. Pruszków (< Babic-ski) (SNW I 105); Balicki - Balice pow. Mogilno (< Bali c-ski) (SNW I 141); Bie drzycki - Biedrzyce pow. Maków Maz. (< Biedrzyc-ski) (SNW I 294); Bielicki - Bielice pow. Nowe Miasto Lubawskie (< Bielic-ski) (SNW I 302); Bornicki - Bomice pow. Iława (< Bomic-ski) (SNW I 435); Borowicki - Borowice pow. Płock (< Borowic-ski) (SNW I 438); Borowiecki - Borowiec (< Borowiec-ski) (SNW I 438); Branicki - Branica pow. Świecie (< Branic-ski) (SNW I 467); Brzezicki - Brzczice pow. Przasnysz (Brzezic-ski) (SNW I 521); B ylick i- Bylice pow. Pułtusk (< Bylic-ski) (SNW I 595); Chełmicki - Chełmiec pow. Włocławek (< Chełmic-ski); Chojnicki - Chojnice (Chojnic-ski); Chrapicki - Chrapice pow. Toruń (< Chrapic-ski); Czaplicki - Czaplice pow. Przasnysz (< Czaplic-ski); Czernicki - Czernice pow. Ciechanów (< Czemic-ski); Dobrzyniecki - Dobrzy- niec (SG II 90) (< Dobrzyniec-ski); Drzewicki - Drzewica, Drzewice (< Drze- wic-ski); Garlicki - Garlica (Duchowna, Murowana) (< Garlic-ski); Gębicki - Gębice (< Gębic-ski); Giżycki - Giżyce pow. Sochaczew (< Giżyc-ski); Gosz- czycki - Goszczyce (< Goszczyc-ski); Gościcki - Gościce (< Gościc-ski); Gra- bowiecki - Grabowiec (Grabowiec-ski); Iżycki - Iżyce (< Iżyc-ski); Kamieniecki - Kamieniec (< Kamieniec-ski); Kapicki - Kapice (< Kapic-ski); Karnicki - Kamice (< Kamic-ski); Kawecki - Kawec (SG III 914) (< Kawec-ski); Kawicki - Kawice (< Kawic-ski); Kisielnicki - Kisielnica (< Kisielnic-ski); Klicki - Klice (SG IV 144) (<Klic-ski); Kórnicki - Kornica (< Komic-ski); Kościelecki - Kościelec pow. Inowrocław (< Kościelec-ski); Kozicki - Kozice, pow. Sierpc (< Kozic-ski); Konopnicki - Konopnica (< Konopnic-ski); Kozienicki - Kozieni ce (< Kozienic-ski); Krzemieniecki - Krzemieniec (< Krzemieniec-ski); Kulicki - Kulice (< Kulic-ski); Kupicki - Kupice, pow. Płock (< Kupic-ski); Kużnicki - Kuźnice (< Kuźnic-ski); Lewicki - Lewice (< Lewic-ski), por. niżej od lewy, Lisicki — Lisice pow. Sierpc (< Lisic-ski); Lisiecki - Lisiec pow. Konin (< Lisiec-ski); Malczycki - Malczyce (< Malczyc-ski); Małecki -M ałec (< Ma- łec-ski); Mlicki - Mlice, pow. Płock (< Mlic-ski); Morzycki - Morzyce (< Mo- rzyc-ski); Pałubicki - Pałubice (< Pałubic-ski); Piątnicki - Piątnica (< Piątnic- ski); Pienicki - Pienice pow. Maków Maz. (< Pienic-ski); Piwnicki - Piwnice,
pow. Toruń (< Piwnic-ski); Potulicki - Potulice (< Potulic-ski); Purzycki - Pu- rzyce (< Purzyc-ski); Radzimicki - Radzimice (< Radzimic-ski); Różycki - Ró- życe (< Różyc-ski); Rusiecki - Rusiec (Rusiec-ski); Sawicki - Sawice pow. Sokołów Pódl. (< Sawic-ski); Siedlecki - Siedlce (< Siedl(e)c-ski); Słubicki - Słubice (< Słubic-ski); Solecki - Solec (< Solec-ski); Strzelecki - Strzelce (< Strzel(e)c-ski); Siesicki - Ślesice (< Ślesic-ski); Tomicki - Tomice pow. Ple- szów (< Tomic-ski); Prawieki - Trawice (< Trawic-ski); Trębicki - Trębice pow. Siedlce (< Trębic-ski); Tylicki - Tylice (< Tylic-ski); Widlicki - Widlice pow. Tczew (< Widlic-ski); Wierzbicki - Wierzbica (< Wierzbic-ski); Wójcicki - Wój- cice (< Wójcic-ski); Zembrzycki - Zembrzyce (SG XIV 570) (Zembrzyc-ski); Zglinicki - Zglinice pow. Sierpc (< Zglinic-ski); Zubrzycki - Zubrzyce pow. Sokółka (< Zubrzyc-ski); Żylicki - Żylice (< Żylic-ski);
b) nazwiska od nazw osobowych: Galicki - Galica (< Galic-ski) (SNPG 67); Grochowicki - Grochówie (< Grochowic-ski) (SNPG 79); Kubicki - n.o. Kubica (< Kubic-ski) (SNPG 123); Pawelecki - Pawelec (< Pawelec-ski) (SNPG 169); Rylicki - Rylica (< Rylic-ski) (SNPG 196);
c) nazwiska odapelatywne: Dzielnicki - dzielnica (SNPG 60) (< Dzielnic-ski); Iglicki - iglica (SNPG 86) (< Iglic-ski); Klocki - kloc (< Kloc-ski); Koniecki - koniec (< Koniec-ski); Kolecki - kolec (< Kolec-ski); Korzecki - korzec SNPG 113 (< Korzec-ski); Krużycki - krużyca ’roślina mirtowata1 (SNPG 122) (< Kru- życ-ski); Kupiecki - kupiec (SNPG 126) lub od przymiotnika kupiecki (< Kupiec- ski); Latawicki - latawica SNPG 130 (< Latawic-ski); Małecki - malec (SNPG 142) (Malec-ski); Pliński - plińc ’naleśnik1 Breza 335 (< Plińc-ski); Prawieki - prawica (SNPG 180) (< Prawic-ski); Pszenicki - pszenica (< Pszenic-ski).
2.2. Na spółgłoskę cz
Proces asymilacji zachodzi tu między zwarto-szczelinową głoską cz kończą cą temat a szczelinową głoską s rozpoczynającą sufiks -ski (-cz-ski > -cki). Oprócz asymilacji ze względu na stopień zbliżenia narządów mowy szczelino wej głoski s do zwarto-szczelinowej głoski cz dochodzi tutaj również do zmiany miejsca artykulacji przednio)ęzykowo-dziąsłowej głoski cz pod wpływem przed- niojęzykowo-zębowej głoski s. Wynikiem tego procesu jest głoska przedniojęzy- kowo-zębowa i zwarto-szczelinowa -c: -cz-ski > cki. Dodatkowo procesowi może towarzyszyć uproszczenie grupy spółgłoskowej, jeśli przed spółgłoską cz znajduje się inna spółgłoska jak w nazwisku: Bydgoski - Bydgoszcz (< Byd- goszcz-ski), Burski - Burcz pow. Kartuzy SNPG 38 (< Burcz-ski); Kliński - Klińcz pow. Kościerzyna (SNPG 105) (< Klińcz-ski), Koliński - Kolińcz (< Kolińcz-ski) (Breza 216). Proces asymilacji -cz-ski > -cki można obserwować w nazwiskach odmiejscowych, nazwiskach utworzonych od innych nazw osobo wych i nazwiskach odapelatywnych.
a) nazwiska odmiejscowe: Gołacki - Golacze (SNPG 74) (< Gołacz-ski); Backi - Baczę (< Bacz-ski); Lubicki - Lubicz pow. Toruń (< Lubicz-ski); Luboc- ki - Lubocz (SNPG 136) (< Lubocz-ski); Łowicki - Łowicz (< Łowicz-ski); Nieciecki - Nieciecz pow. Garwolin (< Nieciecz-ski); Oracki - Oracze (SNPG
162) (< Oracz-ski); Zarzecki - Zarzecze (< Zarzecz-ski);
b) nazwiskach utworzone od nazw osobowych: Frącki - Frącz (SNPG 65) (< Frącz-ski); Kołacki - n.o. Kołacz (SNPG 109) (< Kołacz-ski); Rogacki — n.o. Rogacz (SNPG 190) (< Rogacz-ski);
c) nazwiska odapelatywne: Głowacki - głowacz ’człowiek z wielką głową4 (SNPG 72) (< Głowacz-ski), por. też niżej od ap. głowa.
2.3. Na spółgłoskę ć
Tego typu nazwisk jest niewiele. Procesowi asymilacji palatalnej głoski -ć do twardej spółgłoski s w sufiksie -ski (-ć-ski < -c-ski < -cki) towarzyszą przedsta wione wyżej procesy upodobnień głoski zwarto-szczelinowej c i szczelinowej s.
a) od nazw miejscowych: Zabłocki - Zabłocie pow. Nowy Dwór Maz. (SNPG 245) (< Zabłoć-ski);
b) od podstaw apelatywnych: Kiecki - kleć (SNPG 104) (< Kleć-ski); Paproc ki - paproć (SNPG 168) (< Paproć-ski); Zięcki - zięć (SNPG 250) (< Zięć-ski).
2.4. Na spółgłoskę dz i di
Do grupy nazwisk utworzonych od wyrazów, których temat fleksyjny koń czy się na spółgłoskę -dz-ski < -dzki należą nazwiska odmiejscowe: Cichoradzki - Cichoradz pow. Toruń (SNPG 43) (< Cichoradz-ski); Liberadzki - Liberadz pow. Mława (< Liberadz-ski); Luberadzki - Luberadz (SG V 396) (< Luberadz- ski); Maradzki - Maradz pow. Konin (< Maradz-ski); Owidzki - Owidz pow. Starogard Gdański (SNPG 165) (< Owidz-ski); Powidzki - Powidz pow. Gnie zno (< Powidz-ski);
Tylko jedno nazwisko zostało utworzone od wyrazu, którego temat fleksyj ny kończy się na spółgłoskę -dź (< -dź-ski < cki/-dzki). Jest to nazwisko odapela tywne: Niedźwiedzki - niedźwiedź (< Niedźwiedź-ski) lub Niedźwiecki - nie dźwiedź (< Niedźwiedź-ski).
3. Temat fleksyjny podstawy słowotwórczej zakończony na spółgłoski szczelinowe (s, sz, z, i, x)
Większość nazwisk tego typu została utworzona od nazw miejscowych, ale zdarzają się też nazwiska motywowane nazwami osobowymi i wyrazami pospo litymi. Podaję je łącznie. Na granicy tematu słowotwórczego i formantu doszło
w nich do uproszczenia grup spółgłoskowych: -s-ski < -ski; -z-ski < -ski; -sz-ski < -ski; -ż-ski < -ski; -ch-ski < -ski.
1 ) -s-ski < -ski: Dobrołeski - Dobrolas (< Dobroles-ski); Kukski - Kuksy (SNPG 125) (< Kuks-ski); Magnuski - Magnusy (< Magnus-ski) (Kaleta 63); Makronoski - Makronosy (< Makronos-ski) (Breza 8);
2) -z-ski < -ski: Łaski - Łaz (< Łaz-ski) (Kaleta 63); Łobeski - Łobez (< Łobez-ski) (Kaleta 63);
3) -sz-ski < -ski: Bąduski - Bądusz (< Bądusz-ski) (Kaleta 63); Boguski - n.o. Bogusz od Bogusław (< Bogusz-ski); Dobieski - Dobiesz (< Dobiesz-ski) (Kaleta 65); Droguski - Drogusza (< Drogusz-ski) (Kaleta 65); Gołaski - Gołasze (< Gołasz-ski); Ilkuski - Ilkusz (< Ilkusz-ski) (Kaleta 65); Golęski - Golęsza (< Golęsz-ski); Kęski - Kęsze (< Kęsz-ski) (Kaleta 65); Kustoski - kustosz lub n.o. Kustosz (< Kustosz-ski); Luboski - lub n.o. Lubosz (< Lubosz-ski) (Kaleta 65); Maluśki - Małusza (< Małusz-ski) (Kaleta 59, 65); M iękiski - Miękisz (< Miękisz-ski) (Kaleta 65); Niewieski - Niewiesz (< Niewiesz-ski) (Kaleta 65); Olski - Olsza, olsza/olcha (< Olsz-ski); Otuski - Otusz (< Otusz-ski) (Kaleta 65); Wałkuski - n.o. Wałkusz od Wałek, Walenty (< Wałkusz-ski); Stęgoski - Stęgosze (< Stęgosz-ski) (Kaleta 65); Zbroski - Zbrosza (< Zbrosz-ski) (Kaleta 63);
4) -z-ski < -ski: Chomiąski - Chomiąża (< Chomiąż-ski); Cieląski - Cieląża (< Cieląż-ski); Karlęski - Karlęż (< Karlęż-ski); Ksiąski - Książ (< Książ-ski) (Kaleta 65);
5) -ś-ski < -ski: Loski - Łoś (< Łoś-ski) (Kaleta 63); Podoski - Podosie (< Podoś-ski) (Kaleta 63); Poleski - Polesia dziś Wielki Poleś pod Kościerzyną (< Poleś-ski) (Breza 8);
6) -ch-ski < -ski: Czeski - Czechy (< Czech-ski) lub od czeski; Pasimieski - Pasimiechy (< Pasimiech-ski) (Kaleta 65); Sobieski - n.o. Sobiech od Sobiesław, Sobiesąd (< Sobiech-ski); Suski - Sucha (< Such-ski) (Kaleta 65).
W wyniku przedstawionych wyżej procesów asymilacji i uproszczeń grup spółgłoskowych (-c-ski, -cz-ski, -ć-ski, -t-ski, -k-ski, -d-ski, -dz-ski, -dź-ski, -ch- ski, -s-ski, -sz-ski, -z-ski, -ż-ski) w nazwiskach powstały węzły morfologiczne, które doprowadziły do zatarcia granic podzielności morfologicznej na temat słowotwórczy i formant. Jednocześnie w świadomości użytkowników języka i nosicieli nazwisk zaczęły wyodrębniać się cząstki -cki, -dzki, -ski, które w połą czeniu z poprzedzającą samogłoską zaczęto identyfikować jako sufiksy: -icki, -ycki, -ecki, -acki, -ucki, -ęcki, -ącki i -adzki, -idzki, -udzki, -ędzki, -ądzki, -odzki. Doszło więc do perintegracji, czyli przesunięcia granicy podzielności morfolo gicznej i absorpcji, ponieważ część tematu słowotwórczego została wchłonięta przez formant. Powodowało to wątpliwości dotyczące genezy nazwisk. Rodziły się pytania, czy nazwiska typu Babicki, Drzewicki, Chełmicki zostały utworzone sufiksem -ski od nazw miejscowych Babice, Drzewica, Chełmice, czy też od
wyrazów pospolitych baba, drzewo, chełm z formantem -icki, czy nazwiska oda- peletywne Strzelecki, Pszenicki, Prawieki, Małecki należy łączyć z rzeczownikami strzelec, pszenica, prawica, malec, czy też z czasownikiem strzelać i przymiotni kami pszenny, prawy, mały. Wątpliwości i rozbieżności dotyczące granicy podziel ności morfologicznej antroponimów przyczyniały się do perintegracji i absorpcji morfologicznej. Procesy te spowodowały powstanie neologizmów przyrostko wych, które zaczęły funkcjonować jako nowe, samodzielne sufiksy. Jednocześnie pojawiły się trudności w ustaleniu genezy (motywacji) i budowy nazwisk, np. Janicki od n.o. Janik z suf. -ski czy od n.o. Jan z suf. -icki.
Utworzone z sufiksu -ski w procesie perintegracji i absorpcji morfologicznej nowe nazwiskotwórcze sufiksy -acki, -ecki, -icki/-ycki, -nicki, (por. nazwisko Pokrzywnicki od Pokrzywno z suf. -icki lub pokrzywa z -nicki) -ocki, -ucki zaczęły tworzyć nowe nazwiska od nazw miejscowych, nazw osobowych i wyra zów pospolitych9. Proces perintegracji i absorpcji okazał się najżywotniejszym sposobem powstawania nowych formantów nazwiskotwórczych.
Sufiks -acki
a) od nazw osobowych: Klimacki - Klima od Klimek (SNPG 105); Kubacki - n.o. Kuba (SNPG 123); Pietracki - n.o. Piotr z altemacją e : o;
b) od wyrazów pospolitych: Cichocki - cichy lub n.o. Cichy; Dobrácki - dobry; Głowacki - głowa; Hajdacki - hajda ’pastuch w górach1 (SW II 4); Kominacki - komin (SNPG 110); Sarnacki - sama (SNPG 198), możliwe też z suf. -ski od Sarnaki (SG X 317); Sochacki - socha (SNPG 206); Radacki - rada lub Radaki pow. Iława (< Radak-ski), SNPG 185; Wilgacki - wilga.
Sufiks -ecki
a) od nazw miejscowych: Bielecki - Biele pow. Płońsk, Sierpc lub n.o Bie lec (< Bielec-ski) (SNPG 26); Borzęcki - Borze pow. Pułtuski (SNPG 33);
9 Faktu tego zdaje się nie dostrzegać wielu autorów prac antroponimicznych. Sufiksy te nie są notowane wśród nazwisk mieszkańców Bytomia, por. H. Borek, U. Szumska: op. cit., s. 66-67, sufiks
-cki jako oboczny z suf. -ski wydziela J. Mączyński: Nazwiska łodzian, s. 248-249, w analizie materiału np. nazwisko Chojecki jako utworzone suf. -ski, -cki (s. 232) od n.m. Chojny (s. 39) powinno być z suf.
-ecki'. Choj(n)-ecki, błędnie suf. -ski w nazwiskach: Czarnecki (s. 240) od ap. czarny lub n.m. Czarna, Czarne (s. 43) więc suf. -ecki; Czemiecki (s. 240) od nazwiska Czarny, n.m. Czerna, Czernią (s. 44), więc suf. -ecki z altemacją n : ń; Dobrzyniecki (s. 240) od dobry (s. 48), więc suf. -yniecki z altemacją rz : r; Dziaducki (s. 240) od nazwiska Dziad, Dziadek (s. 57), jeżeli od nazwiska Dziad to suf. -ucki;
Goździcki (s. 240) od ap. gozd, goździk (s. 71) - jeżeli Goździcki od ap. gozd to suf. -icki z altemacją z : ź i dź : d; Kostanecki (s. 240) od n.o. Kostan (s. 104), więc -ecki; Rosicki (s. 240) od ap. rosa lub n.o. Rosa, Rosik (s. 177), jeżeli od ap. rosa, n.o. Rosa to suf. -icki z altemacją s : ś; Suchecki (s. 240) od n.o. Suchy (s. 193) więc suf. -ecki; podobnie błędnie wydziela J. Mączyński suf. -ski w nazwiskach utworzonych od apelatywów, por. Gadecki (s. 241) od ap. gad (s. 61), więc suf. -ecki; Ławicki (s. 241) od ap. ława, ławka, ławica (s. 131 ), jeżeli od ap. ława to suf -icki itd.
Cisecki - Cis lub ap. cis; Czarnecki - Czarne lub n.o. Czarny (SNPG 46); Czarnotecki - Czamoty pow. Płońsk; Dąbrowiecki - Dąbrowa z altemacją w : w’; Kaniecki - Kanie (SG 111 803); Kornecki - Korne pow. Kościerzyna, SNPG 112; Mazowiecki - n. własna Mazowsze (< Mazow’(sz)-ecki z altemacją w : w ’ i dezintegracją podstawy) (SNPG 146); Suchecki - Suche (SG XI 532); Wroniec- ki - Wronie, pow. Płock;
b ) od nazw osobowych: Adamecki - n.o. Adam (SNW I 8) lub Adamek (<Adamek-ski); Bachecki - n.o. Bach od Bartłomiej lub bach ’bachur, bęben* (Rymut 78); Benecki - n.o. Ben od Benedykt (lub Benek z suf. -ski); Filecki - n.o. Fil od Filip (SNPG 64); Gordacki - n.o. Gord od Gordian (Rymut 1991, s. 125); Hilarecki - n.o. Hilary (lub Hilarek z suf. -ski); Janecki - n.o. Jan (lub Janek < Janek-ski); Kaniecki - n.o. Kania (SNPG 97); Kochecki - n. o. Koch od Konstanty (SNPG 108); Kordecki - n.o. Kord lub ap. kord (SNPG 112); Kru- szecki - n.o. Krusz (SNPG 121); Kubecki - n.o. Kuba od Jakub (SNPG 123); Kurecki - n.o. Kur lub ap. kur (SNPG 126) (lub od n.o. Kurek z suf. -ski); Kusecki - n.o. Kusy lub ap. kusy (SNPG 127); Stachecki - n.o. Stach (SNPG 209); Staniecki - n.o. Stan od Stanisław z altemacją n : ń; Wasylecki - n.o. Wasyl Rymut 1991,81 (lub od Wasylek z suf. -ski).
c) od wyrazów pospolitych: Babecki - baba (SNPG 18) (lub n.o. Babka z suf. -ski); Baniecki - bania ’dynia, Cucurbita maxima* (SNPG 20); Bidecki - gw. bida ’bieda* (SNPG 25); Brudecki - bmd (lub bmdek z suf. -ski); Chojecki - choja ’sosna*; Czarnecki - czarny lub n.o. Czarny; Czyhecki - czyhać; Dźwierecki - dźwierze (SNPG 61) z altemacją r : rz; Garecki - gar (SNPG 68); Gliniecki - glina z altemacją n : ń; Gołąbecki - gołąb (lub Gołąbek z suf. -ski); Gułecki - guła ’indyczka* (SNPG 82); Małecki - mały (lub od n.o. Małek (SSNO III 376) z suf. -ski); Klepecki — klepa ’kobieta niedbała, stara baba, plotkara* (SNPG 104); Komarecki - komar lub n.o. Komar; Kosecki - kosy ’krzywy, zezowaty*, kosa, kos (SNPG 114) (lub od n.o. Kosek z suf. -ski); Maniecki - mania ’mańkut* lub n.o. Mania od Maria (SNPG 143) (lub od n.o. Maniek z suf. -ski); Mrówiecki - mrówa z altemacją w : w ’ (SNPG 153); Panecki - pan lub od n.o. Panek z suf. -ski (SNPG 167); Papecki - papa ’papież* (SNPG 167); Pilnecki - pilny (SNPG 174); Pompecki - pompa (SNPG 179); Popecki - pop (SNPG 179); Rybecki - ryba (SNPG 195); Sarnec ki - sanie (SNPG 198); Sko recki- skory lub n.o. Skory (SNPG 203); Slomecki - słoma (SNPG 204); Stolecki - stół z altemacją 1 : ł i o : ó (SNPG 211) (lub od stolec z suf. -ski); Stopecki - stopa lub n.o. Stopa (SNPG 211); Stromecki - stromy; Wardecki - warda ’mańkut* (SNPG 236);
Sufiks -icki / -ycki
a) od nazw miejscowych: Baranowicki - Baranowo; Bujnicki - Bujny pow. Wysokie Maz.; Golubicki - Golub z altemacją b : b'; Grzędzicki - Grzędy
pow. Przasnysz z altemacją d : dź); Kierznicki - Kierzno z altemacją n : ń (SNPG 102); U n ic k i - Linie pow. Chełmno, SNPG 133; L ip ic k i - Lipie pow. Inowrocław (SNPG 133); P o k rzy w n ic k i- Pokrzywno pow. Grudziądz z altema cją n : ń (SNPG 178); S k iw ic k i - Skiwy pow. Siemiatycze z altemacją w : w' (SNPG 202); S ła w n ic k i - Sławno (Kaleta 59); U rlicki - Urle pow. Wołomin (SNPG 234); W ielicki - Wiele pow. Chojnice (SNPG 240);
b ) od nazw osobowych10: Adamicki - n.o. Adam (SNW I 9); Gilicki - n.o. Gil (SNPG 71); Grzenicki - n.o. Grzeń, Grzenia (SNPG 81); Kanicki - n.o. Kania (SNPG 97); Kubicki - n.o. Kuba z altemacją b: b' (SNPG 123) lub od n.o. Kubica z suf. -ski (< Kubic-ski); Mędrzycki - n.o. Mądry lub mądry z altemacją ę : ą, r : rz; Michalicki - n.o. Michał z altemacją 1 : ł (SNPG 148); Mierzwicki - n.o. Mierzwa lub mierzwa z altemacją w : w' (SNPG 149); Pawlicki - n.o. Paweł, z altemacją e : 0 i 1 : ł (SNPG 169) lub od Pawlicę z suf. -ski\ Roszycki - n.o. Roch z altemacją ch : sz (SNPG 192); Sowicki - n.o. Sowa lub sowa z altemacją w : w' (SNPG 208) (jeżeli od n.o. Sowik, n.m. Sowica to suf. -ski);
c) od wyrazów pospolitych: Baranicki - baran (SNPG 20); Chybicki - chyba ’błąd1 (Br 188) (SNPG 42); Ciemnicki - ciemny z altemacją n : ń; Cieplicki - ciepły z altemacją 1 : ł (SNPG 44); Dębicki - dąb z altemacją e : ą i b : b' (lub Dębica z suf. -ski); Dybicki - dybać, dyby (SNPG 59); Fidelicki - łac. fidelis ’wierny1 (SNPG 63); Garbicki - garb; Gęsicki - gęś (SNPG 70); Grodzicki - gród (SNPG 79) z altemacją d : dź; Kaszycki - kasza (SNPG 100); Kmiecicki - kmieć (SNPG 107); Kosicki - kosa, kosy z altemacją s : ś (SNPG 114); Kranicki - kran z anternacją n: ń (SNPG 118); Krzywicki - krzywy; Kuchnicki - kuchnia (SNPG 124); Lenicki - leń (SNPG 131); Lewicki - lewy ’z nieprawego łoża1 (SNPG 132) z altemacją w: w'; Nerwicki - nerw z altema cją w: w' (SNPG 157); Nowicki - nowy z altemacją w: w' (SNPG 159) (lub od n. os. Nowik z suf. -ski); Oślicki - osieł, ośli z altemacją e : 0, 1: ł) (SNPG 164); Planicki - plan z altemacją n : ń (SNPG 175); Podlicki - podły z alter- nacją 1 : ł) (SBPG 177); Rychlicki - rychły z altemacją 1 : ł (SNPG 195); Siwicki - siwy z altemacją w : w' (SNPG 202) (lub od n. os. Siwik z suf. -ski); Stawicki - staw z altemacją w : w' (SNPG 210) (lub od stawik z suf. -ski); Stromicki - stromy z altem acją m : m' (SNPG 212); Sliwicki - śliwa, n.o. Śliwa z altemacją w: w' (SNPG 224); Srebrnicki - srebrny; Wdowicki - wdowa z altemacją w : w' (SNPG 237); Wiśnicki - wiśnia (SNPG 241); Woźnicki - woźny z altemacją w : w'; Wydrzycki - wydra z altemacją rz : r (SNPG 245); Ziębicki - zięba z altemacją b : b' (SNPG 250); Żabicki - żaba z altemacją b : b' (SNPG 251).
10 W tej grupie każdorazowo możliwa jest derywacja suf. -ski od zdrobniałej formy osobo wej, np. Adamik, Gilik, Grzenik, Kanik, Kubik, Mędrzyk, Michalik itd.
Sufiks -nicki
Nazwa odapelatywna: Czartnicki - czart (SNPG 47) oraz odosobowa: Je- śnicki - n.o. Jaś z gw. ja > je (SNPG 92);
Sufiks -ocki
a) od nazw osobowych: Brochocki - n.o. Broch od imion typu Bronislaw (SNPG 34); Krupocki - n.o. Krupa lub krupy (SNPG 121); Labocki - n.o. Laba lub ap. laba (SNPG 128);
b ) od wyrazów pospolitych: Cichocki - cichy (< Cich-ocki); Czarnocki - czarny lub Czarne; Dobrocki - dobry; Latocki - lato (SNPG 130); Lasocki — las (SNPG 130); Paplocki - papla ’topola* (SNPG 167); Śniegocki - śnieg; Wargoc- ki — warga.
Sufiks -ucki
Sufiks ten w nazwiskach nie jest tak popularny jak sufiksy -ecki, -icki/-ycki, ale również tworzy kilka nazwisk, jak np.: Grochucki - groch (lub n. os. Grechu ta z suf. -ski)', Janucki - n.o. Jan (lub n.o. Januta z suf. -ski)', Stachucki - n.o. Stach od Stanisław.
Żywe do dziś procesy fonetyczne sprawiają, że wiele antroponimów ma charakter wieloznaczny, dopuszczający różne interpretacje etymologiczne, np. nazwisko Lasocki można łączyć z n.o. Lasota, wydzielając suf. -ski lub z wy razem las. Nazwisko Siwicki z n.o. Siwi к lub Siwy i wyrazem pospolitym siwy, nazwisko Woźnicki można interpretować jako utworzone od ap. woźny z suf. - icki lub woźnica i Woźniki (SG XIII 13) z suf. -ski. W pracach onomastycznych do tego typu nazwisk dwuznacznych (homonimicznych) zalicza się najczęściej te, które mogą mieć różną interpretację, a brakuje jednoznacznych wskazówek dotyczących pochodzenia (zapisy w księgach parafialnych, tradycja rodzinna).
Oprócz nazwisk derywowanych sufiksalnie, w zasobie antroponimicznym polszczyzny istnieją nazwiska zakończone na -ski, ale utworzone w wyniku derywacji paradygmatycznej (konwersja, derywacja fleksyjna) od nazw miejsco wych: Bryński - Bryńsk pow. Działdowo (SNPG 36); Ciecierski - Cieciersk pow. Sierpc (SNPG 43); Czerski - Czersk pow. Piaseczno (SNPG 47); Dulski - Dulsk (SNPG 58); Gliński - Glińsko; Grzebski - Grzebsk pow. Mława (SNPG 81); Hański - Hańsk (SNPG 84); Karski - Karsk pow. Radziejów (SNPG 99); Lutomierski - Lutomiersk (Mączyński 131); Pietrski - Pietrsko (Kaleta 87); Piński - Pińsko (SNPG 174); Przeworski - Przeworsko (Kaleta 87); Róźyński - Różyńsk (SNPG 193); Skulski - Skulsk pow. Konin (SNPG 204); Tański - Tańsk pow. Przasnysz (SNPG 227);
Podobnie derywowane są nazwiska zakończone dziś na -ecki, -icki: Dolecki — Doleck (SNPG 54); Kącki - Kąck; Kobierzycki - Kobierzycko pow. Sieradz
(SNPG 108); Konecki - Koneck (SG IV 327); Osiecki - Osieck (SG VII 621) (SNPG 163); Ostromecki - Ostromecko pow. Chełmno (SNPG 164); Płocki - Płock (SNPG 176); Podlecki - Podleck; Pucki - Puck; Radecki - Radeck (SG IX 379); Skrodzki - Skrodzkie pow. Grajewo (SNPG 203); Wąchocki - Wąchock pow. Starachowice (SNPG 237); Wiecki - Wieck pow. Chojnice (SNPG 239).
Zmiany morfemiczne zachodzące w nazwiskach polskich na -ski spowodowały powstanie nowych sufiksów nazwiskotwórczych i modeli antroponimicznych wyko rzystywanych do tworzenia nowszych nazwisk na -ski. Sufiks -ski < bsk-b-jb jest jednym z najstarszych i najbardziej produktywnych przyrostków słowiańskich two
rzących wyrazy pospolite11, jak też nazwy miejscowe12 i osobowe.
Wykaz skrótów
B o rek - H. Borek, U. Szum ska: Nazwiska mieszkańców Bytomia od końca X V I wieku do roku 1740. W rocław -W arszaw a 1976.
B r — A. Brückner: Słownik etymologiczny językja polskiego. K raków 1927. B reza - E. Breza: Nazwiska Pomorzan. Pochodzenie i zmiany. G dańsk 2000.
K aleta - Z. K ow alik-K aleta: Staropolskie nazwy osobowe motywowane p rzez nazwy miejscowe. W ro c ław -W arszaw a-K raków -G dańsk—Łódź 1981.
Rym ut - K. Rym ut: Nazwiska Polaków. W rocław -W arszaw a-K raków 1991.
SG - Słownik geograficzny Królewstwa Polskiego i innych krajów słowiańskich.
Red. F. Sulim ierski u.a. T. 1-15. W arszaw a 1880-1902.
SN PG — H. G óm ow icz: Słownik nazwisk mieszkańców Powiśla Gdańskiego. G dańsk 1992, s. 3 3 ,2 1 2 ,2 1 8 .
SN W - Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych. W ydał K . R ym ut. T. I- Х . K raków 1992-1994.
SW - Słownik języka polskiego. Red. J. K arłow icz, A. K ryński, W. N iedźw iecki. T. I—VIII. W arszawa 1900-1927. Wyd. Fotooffset. W arszawa 1952-1953. S SN O - Słownik staropolskich nazw osobowych. Pod red. W. Taszyckiego. T. I—VI;
VII (Suplem ent) pod kierunkiem M. M alec. W rocław 1965-1987.
Summary
In the w ork, Polish surnam es ending w ith -ski, w hich have undergone lexicalisation, are discussed. In these surnam es, after the je rs (sem ivow els o f a syllabic value that existed in various Slavic languages in the 10th—11th centuries) had disappeared betw een
11 Por. M. Brodowska-Honowska: Slowotwórstwo przymiotnika w języku staro-cerkiewno- -stowiańskim. Kraków-Wrocław-Warszawa 1960.
12 S. Rospond: Słowiańskie nazwy miejscowe z sufiksem -bsk-. Wrocław-Warszawa-Kraków 1969.
the stem an d the form ative, the sounds w ere assim ilated and m orphological knots cam e into being. N ow adays, the surnam es end w ith -ski, -cki or -dzki, depending on the co n so nant at the end o f the inflectional stem , for exam ple: B ogucki, nam e o f place: B oguty (< B ogut-ski); Gromadzki - grom ada ( ’g ro u p 1) (< G rom ad-ski); Mirecki - p e rso n ’s nam e: M irek (< M irek-ski); Brzeski - nam e o f place: B rzeg (< B rzeg-ski); M ałecki - m alec ( ’k id ‘) (< M alec-ski); P aprocki - paproć ( ’fe rn 1) (< P aproć-ski) and B oski - nam e o f place: B oże (< B oż-ski). L exicalisation resulted in blurring the m orphological division into a root and a form ative, w hich, in turn, brought about the creation o f new form atives as a resu lt o f perintegration and m orphological absorption. The new form atives are:
-acki, e.g. K ub-acki - p erso n s’ nam e: K uba; -ecki, e.g. C zam -ecki - czam y ( ’black*); S tach-ecki - p erso n ’s nam e: Stach from : Stanisław ( ’Stanislaus*); -ickil-ycki, e.g. Bujn- icki - nam e o f place: Bujny; W ydrzycki - w ydra ( ’otter*); -rticki, e.g. C zart-nicki - czart ( ’devil*); -ocki: C ich-ocki - cichy ( ’silent*); -ucki: G rochucki - groch ( ’peas*). A part from th e surnam es derived by m eans o f a suffix, in the anthroponim ic system o f the P o lish language there exist surnam es ending w ith -ski, -cki, -dzki created as a result o f p aradigm atic derivation from nam es o f places: C iecierski - nam e o f place: C ieciersk, D olecki - nam e o f place: D oleck, Skrodzki - nam e o f place: Skrodzkie, W ąchocki - n am e o f place: W ąchock.
