Eksport i import Górnego Śląska w latach 1931-1934 oraz jego drogi.
Przyłączenie Górnego Śląska do Polski stw orzyło dla Polski cały szereg problem ów odnośnie um ieszczenia jego p rodukcji i sp ro
w adzania potrzebnych dla przem ysłu śląskiego surowców. W latach 1922 do 1930, to znaczy w latach, kiedy eksport i im port G. Śląska zaczynał przyjm ow ać określoną stru k tu rę w latach dobrej konjunk- tury, zagadnienia eksportow e i im portow e nie były badane ze szcze
gólną uwagą. C zasy dep resji gospodarczej spraw iły, że została zw rócona baczna uw aga na ruch im portow y w postaci badania, skąd i jakiem i drogam i przychodzi tow ar, jak również na ruch eksportowy, w form ie w ytężonych sta ra ń nad um ieszczeniem jak najw iększej ilości produktów górnośląskich na rynkach zagranicznych, jak i w polityce, zm ierzającej do przeprow adzania eksportu prze% p o rty polskie.
Je śli przyjrzym y się statystykom , możemy zauw ażyć znaczne przesunięcia tak co do ilości im portow anych i eksportow anych p ro duktów , jak i co do dróg, którem i tow ary w ychodziły względnie przychodziły na G. Śląsk.
Poniew aż zagadnienia im portu i eksportu są zasadniczo różne, musim y je omawiać osobno. Dla ułatw ienia ogólnej o rjentacji, tow ary bądź to eksportow ane bądź im portow ane zostały w niniejszym szkicu u ję te w kilkanaście grup. Poniew aż niektóre grupy przyjdzie nam ro zp atrzeć bliżej, podajem y je poniżej:
1. węgiel, 2. koks, 3. produkty pochodne węgla, 4. oleje m ine
ralne, 5. smoła, żywica i dziegieć, 6. ru ry żelazne i inne, 7. żelazo, szyny i wyroby żelazne, 8. m aszyny rolnicze, elektryczne i sprzęt, 9. drzew o i wyroby, 10. papier i celuloza, 11. kwasy i nawozy, 12. k a
mienie, piasek i cement, 13. p rzetw ory owocowe, w arzyw ne, alkohol, tytoń i makuchy, 14. nasiona, owoce i w arzyw a, 15. zboża, 16. konie i bydło, 17. ryby, śledzie, 18. mięso i tłuszcze, 19. nabiał, 20 skóry, 21. szkło i porcelana, 22. różne tow ary. T akie zgrupow anie nie ma p re te n sji do ścisłości, przyczem zaznaczyć jednocześnie należy, że staty sty k i kolejowe, na których został o p a rty szkic niniejszy, nie p ro w adzą ścisłej nom enklatury, jak rów nież ilości p rzesyłek notow a- nych na kolei nie są dokładne, gdyż staty sty k a kolejow a n o tu je p rz e syłki dla poszczególnych tow arów dopiero od pew nej określonej ilo
ści tonn.
Ewolucja eksportu w ostatnich latach.
Je że li będziem y rozpatryw ali eksport, zauw ażym y, że po roku 1931, który n ależał jeszcze, jeśli chodzi o eksport, częściowo do la t dobrej konjunktury, eksport G. Śląska u trzy m u je się m niej w ię
cej na jednym i tym samym poziomie. I tak ek sp o rt w roku 1931 w y
nosił 13,012.008 t., w 1932 — 9.128.579 t., w 1933 — 8,481.974 t. i w 1934 — 9,278.389 t. W e w szystkich pow yższych lata ch d om inują
cym produktem eksportow ym jest węgiel. Stanow i on w wyżej w y m ienionych latach 92.35%, 93.34% , 90.96% i 91.87% całego eksportu.
W kolejności po nim następow ał eksport żelaza, szyn i ru r, k tó ry w ynosił w roku 1931 527.388 t. (4.5% całego ek sp o rtu ), w 1932 — 232.354 t. (2.54% ), w 1933 — 340.092 t. (4.1%) i w 1934 — 315.662 t. (3.4% ). N astępnie idzie koks z następującem i cyfram i procento- wem i: 2.14, 2.38, 2.17 i 3.09. W szystkie inne eksportow ane p ro d u k ty nie przenosiły z osobna jednego procentu ogólnego eksportu. J e śli jed n ak weźmiemy pod uwagę nadania z obrębu G. Śląska innych tow arów , zauw ażam y, że ilość każdego z nich z osobna z roku na rok w zrasta. Je ż e li weźmiemy np. eksport przez G dynię i uw zględ
nimy tylko te tow ary, których nadanie ze Śląska w ynosiło ponad 1000 tonn, przekonam y się, że w r. 1931 były jedynie 4 tak ie grupy (po
wyżej 1000 tonn), z wyżej wym ienionych towarów , któ re obejm ow a
ły 99.96% całego eksportu, w r. 1932 — 5 grup z 99.97% , w 1933 — 6 grup z 99.55% i wreszcie w r. 1934 — 7 grup z 99.98% . Ten objaw pow iększania się ilościowego innych grup poza węglem jest tern b a r
dziej pocieszającym , że są to p ro d u k ty przew ażnie daleko cen n iej
sze od węgla, a zatem eksport których przynosi więcej gospodarce narodow ej Polski.
Kierunki eksportu z wojew. śląskiego.
B ardzo ciekawie przedstaw ia się również kierunkowość ekspor
tu z G. Śląska. Poniew aż łączność gospodarcza G. Śląska z portam i polskiemi, a w szczególności z Gdynią, jest przedm iotem stałego z a interesow ania, przytaczam y poniżej tabelkę, która uw idacznia, w ja kich kierunkach eksportow ane były produkty przem ysłu śląskiego w latach ubiegłych (w to n n ac h ):
k ie ru n e k 1931 1932 1933 1934
(33-59% ) (46.4% ) (51.95% ) ( 58.9 9 % )
p rz e z G d y n ię 4,370.88$ 4,23$.716 4,40$.g68 5.473.004
p rz e z G dańsk 4,939.202 2,736.86$ 2,195.364 2,302.363
(37-96 % ) 0 ° % ) (1 5 8 8 % ) (24.81% ;
R azem d ro g ą m o rsk ą 9.3 10.087(71-55) 6 .972.5 8 1 (76*4) 6 .601.332(77 83) 7-775-367(83-8)
p rz e z granice lądow e 3,701.921 1,155998 1,880.642 1,303.022
(18-4 5 % ) (13.6% ) (22.17% ) (16.2% )
R azem 13,012.008 9,128.$79 8,481.974 9,278.389
(100% ) (100% ) (100% ) (100% )
Cyfry procentowe, zamieszczone pod ilościami ton, w skazują na procentow y udział w poszczególnych latach kierunków eksportu. W y
nika z nich, że z roku na rok zacieśnia się coraz bardziej stosunek m iędzy G. Śląskiem a Gdynią, a jednocześnie sp a d a ją cyfry procento
we dla kierunku przez G dańsk i przez granice lądow e. Je śli chodzi o G dańsk, jednym z powodów kurczenia się eksportu przez ten port jest specjalne przystosow anie G dyni do p rzeładunku tow arów m aso
wych, jak węgiel, koks i żelazo. S padek uwidoczniony w eksporcie przez granice lądow e i jednoczesny w zrost przez p orty d a je się łatw o w ytłum aczyć faktem, że handel z k rajam i europejskiem i, w skutek z arządzeń naszych kontrahentów w dziale dewiz, cła i innych, jest coraz bardziej utrudniony i w skutek tego ekspansja gospodarcza Polski była zm uszona nastaw ić się na rynki zam orskie. Gdybyśm y bad ali rozm aite tow ary z punktu widzenia ich dróg eksportowych, to nie w ykazują one praw ie żadnych zm ian procentowych.
N ależy podkreślić z naciskiem, że w ostatnich latach G. Śląsk zd o łał się w znacznej m ierze uwolnić z pośrednictw a niemieckiego, jeśli chodzi o stosunki handlow e z rynkam i zamorskiemi. O ile cyfry ek sportu przez p orty niem ieckie przedstaw iały się w latach ubie
głych dość pokaźnie, to w r. 1934 ogólna suma eksportow anych to w arów w yniosła 9.200 t. J e s t to cyfra znikoma w porów naniu z n a
daniam i G. Śląska do portów polskich. Je śli przejrzy m y te tow ary, które są eksportow ane przez p orty niemieckie, dochodzim y do w nio
sku, że obrany p rzez nie kierunek był wynikiem bądź zupełnie sp e cjalnych w arunków sprzedaży, względnie m iędzynarodow ych p o ro zum ień w poszczególnych działach produkcji. D otyczy to przede- w szystkiem ru r żelaznych (ca 3.800 t.) i karbidu (ca 2100 t.).
Charakterystyka i drogi importu na Śląsk.
P rzechodząc do im portu, przedew szystkiem zauw ażyć należy, że kurczy się on z roku na rok. W r. 1931 wyniósł on 893.826 tonn, w roku 1932 — 369.301 t., w r. 1933 — 688.370 t., przyczem w tym w ypadku na powiększenie im portu w płynął im port ru d żelaznych i złomu, które o kazały się potrzebne w większych ilościach w zw iązku z ożywieniem w dziale przem ysłu hutniczego. Inne jednak tow ary pozostały bez zm ian wzgl. naw et się zm niejszyły. W im porcie p ro duktów na G. Śląsk dom inującą rolę odgryw ają ru d y z następującem i cyfram i procentow em i całego im portu: 43.44%, 40.68% , 40.13%. Na drugiem m iejscu widzim y złom (w grupie 7-mej) z cyfram i 33.53%, 27.18% i 35.48%. Na dalszych m iejscach w idzim y grupę 12-tą (ka
mienie, piasek), któ ra jednak idzie wyłącznie drogą lądow ą, p rz e w ażnie jako m a te rja ł podsadzkow y dla kopalń z cyfram i 7.71%, 8.70% i 5.66%. Inne grupy, poza przypadkow em i odchyleniam i kon- junkturalnem i, jak np. zboże w 1933 r. — 6.53% — nie osiągają cyfry 1-go procentu całego im portu. B iorąc pod uwagę poszczególne grupy, p odane na początku niniejszego szkicu, zauw ażym y większe ilości im portu następujących tow arów : nawozy, owoce, m aszyny i śledzie.
A naliza kierunków, z jakich nadchodzi im port na G. Śląsk, jest niem niej ciekawa, niż przy eksporcie. Uwidocznia to poniższa tabela
(w to n n a c h ):
n a d an o n a G . Śląsk z: 1931 1932 1933
G d y n i 274.870 115.901 307 379
(30.7$% ) (31.38% ) (44.66% )
G d ań sk a 148.928 44.12-2 47.740
(16.66% ) ( n - 9 3 % ) (6.93% )
R azem d ro g ą m o rsk ą 423.798 (4 7 4 1 ) 160.023 (43.35) 35 $ i 39 ( 5'-:
ląd o w y ch p u n k t, g ra n ic zn y c h 470.028 209.278 3 3 3 -:3 :
( 52-59% ) (56.69% ) (48.41% )
razem 893.826O O
K
369.301 688.370(100% ) (100% )
Cyfry procentow e, um ieszczone pod ilościami tonn, w skazują, jak i przy eksporcie, udział procentow y poszczególnych kierunków w im porcie na G. Śląsk. Z tabelki tej widzimy, że udział Gdyni stale w zrasta, w tym w ypadku kosztem G dańska. Im port przez granice lądow e utrzym uje się mniej więcej na tym samym procentowym po
ziomie. D la lepszego jego zrozum ienia zaznaczyć należy, że w im porcie przez granicę lądow ą mieści się im port na polski G Śląsk z niemieckiego G. Śląska, odbyw ający się na podstaw ie Konwencji G enew skiej. W yraz z jej wygaśnięciem w 1937 r. procentow y udział
kierunków n ad an ia praw dopodobnie znacznie się zmieni.
T ak samo jak i p rzy eksporcie, G. Śląsk zd o łał się oswobodzić z pośrednictw a niemieckiego przy im porcie tow arów zamorskich.
O gólna cyfra tow arów im portow anych na G. Śląsk przez porty nie
m ieckie w yniosła w 1934 r. 7.158 t. J a k przy eksporcie, tak i przy im porcie zaw ażyły w tym względzie właściwości poszczególnych to warów . N ap rzykład gros im portu przez p orty niem ieckie stanow iła m ak u la tu ra w ilości 4.095 t., gdyż lin je żeglugowe, zaw ijające do G dyni, niechętnie frachtow ały m akulaturę jako tow ar niekorzystny p rz y przew ozach morskich. Drugą, co do kolejności, była ruda chromowa.
Pobieżny ten przegląd eksportu i im portu G. Śląska w o s ta t
nich latach, latach, m ożna powiedzieć, kryzysu, nasuw a pocieszające refleksje. M ianowicie, mimo ogólnego kryzysu gospodarczego, G.
Śląsk potrafił utrzym ać swój eksport, a naw et go w ostatnim roku powiększyć. Jednocześnie p otrafił on ograniczyć swój im port do p ro duktów niezbędnych dla swej wytwórczości. P rzem iany gospodarcze, k tó re okazały się konieczne jeśli chodzi o im port w latach kryzysu, p o zw alają sądzić, że naw et w latach przyszłej dobrej konjunktury gospodarka Śląska potrafi utrzym ać im port w zakresie li tylko n ie
zbędnych dla siebie m aterjałów , zao p atru jąc się w wytwory, niepro- dukow ane na tutejszym terenie — w Polsce.
Zbigniew M iłobędzki.
WYDAWNICTWA INSTYTUTU ŚLĄSKIEGO
SER JA : ŚLĄSK, Z IE M IA I LUDZIE.
M arjan K siążkiew icz, Z ary s gcologji Śląska. Z 16 ry cin am i. K ato w ice 1936. S tro n 65. C en a 1,20 zł.
W ład y sław M archacz, K ra jo b ra z Śląska P olskiego (z u w zg lęd n ien iem p rz y le g ły c h k ra in ). Z 2 m ap k a m i, 2 p lan a m i s y n te ty c z n e m i i 16 ry c in a m i. K ato w ice 1936. S tro n i i i. C en a t,$ o zł.
Jan M o n ia k i E d w a rd S ten z, Z ary s k lim a to lo g ji Śląska. Z 6 ry c in a m i.
K a to w ice 1936. S tro n 57. C en a 1,— zł.
A n d rz ej B attaglia, G ó rn ic tw o śląskie. Z 32 ry c in a m i. K ato w ice 1936.
S tro n 77. C en a 1,20 zł.
Z adaniem te j serji w y d a w n ictw jest p rzed staw ien ie w szeregu m o n o g rafii o b ra z u p rz y ro d y i życia czło w iek a o ra z jego k u ltu r y w w o je w ó d ztw ie Śląskiem.
Stan p o p u lary z ac ji w ied zy o Śląsku jest dziś, p o ty lu la ta c h N iep o d leg ło ści i Z je
d n o czen ia, b a rd z o n iew y starczający . D o tk liw ie daje się o d c zu w a ć b ra k sy ste m aty c zn e j, p rz y stę p n ie a n a u k o w o u jętej m o n o g rafji, w k tó re jb y śląska p rz y ro d a i c zło w iek z n a lazły p e łn y i p la s ty c z n y w y raz. R ó w n ie ż i szkoła dzisiejsza, d ążąc d o zb liżen ia n a u k i d o życia i zw iązan ia jej z n ajbliższem o to cz en ie m , stan ęła w o b ec p o trz e b y p o siad an ia o d p o w ied n ieg o w y d a w n ictw a re g jo n aln eg o .
D o b ó r z ag ad n ień w p o szczeg ó ln y ch to m ik a c h m a u c z y n ić zadość z a ró w n o p o trz e b o m szk ó ł śre d n ich jak p o w sze ch n y c h , o g ó ln o k sz ta łcą cy c h jak zaw o d o w y ch . P o ciągnęło to za so b ą pew ne sto p n io w a n ie w p o zio m ie p o p u la ry z a c ji, sto so w n ie do p rz ez n ac ze n ia d an eg o to m ik u . Je d n a k ż e zag ad n ien ia tak ie jak geologja albo k lim a to - logja, k tó r e p o z o rn ie nie d o c h o d zą d o głosu w szkole p o w szech n ej, w y d ają się n ie
zb ęd n e dla oso b isteg o w y k szta łc en ia nau czy cieli i z ro z u m ie n ia całego sp lo tu p r o cesów i zjaw isk, k tó r y c h o s ta te cz n y m w y n ik iem jest k ra jo b ra z .
O b ecn ie u k a z u ją się c z te ry pierw sze to m y serji.
W p ierw szy m z n ich a u to r p o d a ł w zw ięzłej i p rz y s tę p n e j fo rm ie zary s d zie
jó w ziem i n a te re n ie w o je w ó d ztw a , k tó r y c h w y n ik iem są dzisiejsze fo rm y p o w ie rz c h n i o ra z skały i złoża m in e ra ln e n a Śląsku w y stęp u jące.
D ru g i to m an alizu je dzisiejszy w y g ląd k ra jo b ra z o w y Śląska, a k ce n tu ją c w n im zasadnicze tło , d an e p rz e z w a ru n k i p rz y ro d n ic z e o ra z zm ia n y , jakie w niósł w k r a j
o b ra z c zło w iek p rz e z swe osiedla i g o sp o d ark ę.
P rz e d m io te m opisu trzecieg o to m u jest szkic w a ru n k ó w k lim a ty c z n y c h Śląska, o p a r ty n a d łu g o le tn ic h m ate rja ła c h o b serw acy jn y ch .
C z w a rty to m w reszcie opisuje p o c z ą tk i, ro z w ó j i sta n o b e cn y g ó rn ic tw a n a Śląsku, z az n aja m iają c c z y te ln ik a z m e to d a m i p ra c y i osiąganem i re z u lta ta m i. T re ś ć w szy stk ic h to m ó w u z u p ełn iają liczn e ilu stracje, częściow o ta k ż e w y k resy i m ap k i.
Katowice, w lutym 1936.
U w a g a : Zezw ala się na d ow oln e korzystanie z k om u n ik atów In stytu tu Ślą
skiego dla celów prasow ych.
Drukarnia „ D zied zictw a“ w C ieszynie.
T o m I.
T o m II.
T o m III.
T o m IV .
z
