/& C ?¿s4> C S ¿ > ¿ c ^ -
fc*~v
C ' ' "
V i/s & t * <
http://rcin.org.pl
Z P R A C WYDZIAŁU S T A T Y S T Y C Z N E G O P R Z Y ZARZĄ D ZIE W A R SZ A W SK IE J GMINY ST A R O Z A K O N N Y C H .
* %
III.
Obraz porównawczy budżetów Warszawskiej Gminy Starozakonnych
za 1(Mecie 1 9 0 4 - 1913.
OPRACOW AŁ
KAZIMIERZ HOROWICZ
D R . F I L .
i n s t y t u t
b a d a ń L I T E !'■ > C I < I ę H
B I B L I O T E K A
00-330 W arszaw a, ul. N ow y Ś w ia t 79 T e ł, 2 6 -6 8 -6 3
WARSZAWA.
DRUK TOW. AKC. S . ORGELBRANDA SYNÓW.
K ra k o w sk ie-P rzed m ieście JMa 66.
1 9 1 4 .
http://rcin.org.pl
Z PR A C WYDZIAŁU S T A T Y S T Y C Z N E G O PR Z Y ZARZĄDZIE
o j o j W A R SZ A W SK IE J GMINY S T A R O Z A K O N N Y C H . r a r a
III.
Obraz porównawczy budżetów Warszawskiej Gminy Starozakonnych
za 10-lecie 1904 — 1913.
OPRACOW AŁ
KAZIMIERZ HOROWICZ
D R . F I L .
WARSZAWA.
DRUK TOW. AKC. S. ORGELBRANDA SYNÓW.
K ra k o w sk ie-P rz ed m ie ście Na 66.
http://rcin.org.pl
skiej Gminy S ta ro z a k o n n y c h wyszło z d ru k u w o p ra c o w a n iu autora.-
I. D a n e o s k ł a d c e g m in n ej z a 10-lecie 1903 1912.
II. Ś m ie r t e ln o ś ć lu d n o ś c i ż y d o w s k i e j m. W a r s z a w y w r o k u 1912.
J a k o n a s t ę p n a p u b lik a c ja uk a ż e się:
I V . S z k o ł y dla lu d n o ś c i ż y d o w s k i e j m . W a r s z a w y .
¿ 3 .2 /0
,D,03BcwieH0 BoeHHoro UeH3ypoio. Bapmana, 14 aBrycia 1914 r.
http://rcin.org.pl
I.
Zadania instytucji g m i n n y c h określają się zazwyczaj z jednej strony przez udział w życiu większych ciał adm ini
stracyjnych, część których stanowią, z drugiej zaś przez te wszystkie względy, którym instytucje te zaw dzięczają swoje sa
moistne położenie prawne.
Zadania Warszawskiej Gminy Starozakonnych są więc z jednej strony wytknięte przez całokształt ogólnej adm inistra
cji miejskiej, z drugiej zaś przez stanowisko W. Gm. St., jako Gminy wyznaniowej.
To też służąc ludności żydowskiej m. W arszaw y, W. Gm.
St. musi zaspakajać potrzeby zarówno społeczne, jak i religijne tej ludności.
P rz y w ykonyw aniu swoich zadań instytucje publiczne kie
row ać się winny pew nym zgóry zakreślonym planem gospo
darczym na najbliższy okres finansowy; wcieleniem prawnem takiego planu je s t b u d ż e t .
To też rozpatrzenie budżetów daje nietylko obraz finan
sowej g o spodarki danej instytucji, ale, co najważniejsze, pojęcie o charakterze, p ro g ra m ie i rozmiarach tej działalności; m a więc ono znaczenie nie tylko bilansowe, ale i s p r a w o z d a w c z e ; spe
cjalnie ma to miejsce w instytucjach p r a w n o - p u b l i c z n y c h , które, jak W. Gm. St. już choćby z pow odów n atu ry prawnej m uszą ściśle prz estrze g ać zakreślonych ram budżetowych; nie ma więc pom iędzy budżetem, a jeg o wykonaniem godnej uwagi różnicy.
W p racy niniejszej p o d leg ają opracow aniu dane budżeto
we w formie ostatecznej, t. j. zatw ierdzone już przez Mini- sterjum Spraw Wewnętrznych.
Należy bowiem zaznaczyć, że budżet W. Gm. St. przecho
dzi następujące instancje administracyjne.
i
http://rcin.org.pl
Preliminarz budżetu, ułożony przez Zarząd W. Gm. St., przedstaw iany zostaje na rozpatrzenie M iejskiego Komitetu Budżetowego J); po rozpatrzeniu go przez Komitet, budżet z o staje przedstawiony do zatwierdzenia Ministerjum Spraw W e
wnętrznych.
Dążąc w pracy niniejszej do zobrazow ania nietylko g o spodarki finansowej W. Gm. St. w świetle liczb, ale i do za
znajom ienia szerszego ogółu z charakterem działalności W. Gm.
St., musimy zgóry zaznaczyć, że nie wchodzimy w roztrząsanie zasad gospodarki oraz zw racam y uwagę, że część spraw ozdaw cza musi być bardzo niekom pletna właśnie dlatego, że p o d stawą pracy niniejszej są bądź co bądź liczby budżetow e, m y ślą przewodnią zobrazow anie budżetów , a celem dynamika liczb budżetowych za rozpatryw ane 10-lecie, a nie statyka poszczególnych wydatków w tym lub innym roku spraw oz
dawczym.
Ponieważ naczelną zasadą prawidłowej administracji p u blicznej jest utrzymanie rów now agi (patrz fig. 1) między do
chodami a wydatkami, głów ną część budżetu stanowią te dwa działy. Nim jednak przystąpim y do ich rozpatrywania, rzućmy okiem na stan majątkowy W. Gm. St.
') W skład K om itetu B u d żeto w eg o wchodzą: P rezy d en t m iasta, Ober- P olicm ajster, Zarządzający Izbą Skarbową W arszawską, Zarządzający Izbą O brachunkową W arszaw ską, R eferent Kanceiarji Jenerał-Oubernatora War
sz a w sk ieg o , p rzed sta w iciel P om ocnika Jenerał-G ubernatora z w yd ziału p o li
c y jn eg o , p r zed sta w iciel N aczeln ika O kręgu K om unikacyjnego W arszaw skiego oraz czterech o b yw ateli m iasta. Patrz B a b i ń s k i W acław Dr. Obraz p o rów n aw czy B ud żetów m. W arszaw y za rok 1890 — 1913. W arszawa 1913 str. 3.
http://rcin.org.pl
II.
S t a n m a j ą t k o w y W . Gm . St.
Fig. 6.
1. Kapitały W . Gm. St.
(Tabl. 1).
§ 2. Rozpatrzm y przedewszystkiem k a p i t a ł y , będące w rozporządzalności W. Gm. St.
Dane odnośne przedstawiliśmy w Tabl. 1.
J a k widać, najsilniejszy ruch stały można zauważyć w r u b r y c e 3, t. j. w stosunku do sum, przeznaczonych na różne
cele l e g a t o w e , których wypełnienie ciąży na W. Gm. St. W o k re sie rozpatryw anym kapitały te wzrosły o 99,2%, czyli że p ra
wie się podwoiły. Mają one ch arakter funduszu ż e l a z n e g o , odsetki zaś od nich są używane na cele, ściśle określone przez zapisodawców.
Obok teg o kapitału żelaznego W. Gm. St. posiada kapitał o b r o t o w y , przeznaczony na prowadzenie instytucji k re dyto
wych o charakterze filantropijno-społecznym (lom bard bez p ro c e ntow y i kasę pożyczkowo - oszczędnościow ą im. Salomona E isenm ana). W ielkość tych kapitałów jest przedstaw iona w rubryce 6, a wzrost ich w okresie rozpatryw anym doszedł do 18%.
Trzeci rodzaj kapitałów W. Gm. St., to kapitały w ł a s n e , które pow stają z różnic między budżetem a jego wykonaniem (rubr. 7). Kapitały te mają charakter kapitału z a p a s o w e g o .
Ruch teg o kapitału nie był ciągły, gdyż wzrastając w o k re sie 1904— 1907, w następnych latach wahał się, ażeby o siągnąć m aximum w roku 1913; takim sposobem wzrost w roku ostat
nim w porów naniu z rokiem początkowym wynosił 119,9% -Co
http://rcin.org.pl
się zaś tyczy o g ó l n e j sum y kapitałów (rubr. 8), to wzrosła ona o 94,2% głównie dzięki wzrostowi rubr. 3, g dyż średnio za lat 10 rubryka ta stanowiła 90,1% całej sum y kapitałów (wobec 5,2% w rubr. 6 i 4 ,7 % w rubr. 7).
J a k widać kapitały W. Gm. St. stanowią przeważnie sum y legatowe, a więc kapitały żelazne, mające zupełnie ścisłe p rz e znaczenie i tylko bardzo n iezna czna część jest, jako kapitał za
pasowy, w łasnością i w rozporządzalności W. Gm. St. (średnio za lat 10 rb. 56931,41 rocznie).
2. N ieru ch om ości, d łu g i i z a le g ło śc i W . Gm. St.
Tabl. 2.
§ 3. N ieruchom ości gm inne mają charakłer czysto g o spodarczy: służą bezpośrednio celom W. Gm. St.
D o c hody z nieruchomości, legow anych na rzecz W. Gm.
St. m ają ściśle określone przeznaczenie, figurują więc w su
mach, przeznaczonych na w ypełnienie zobow iązań legatowych (patrz niżej), wreszcie dochody z nieruchom ości, zakupionych przez W. Gm. St. na własne cele, a jeszcze na te cele nie eksploatow anych (place pod przyszłe cmentarze) znajdziemy niżej (tabl. 4, rubr. 8).
W artość nieruchom ości (patrz Fig. 6), w okresie sprawoz
dawczym wzrosła o 35,7% wykazując ciągłą tendencję wzwyż, co jest naturalne ze względu na silny wzrost działalności W.
Gm. St., odzwierciadlającej się, jak zoba czym y niżej w silnym i stałym wzroście budżetu.
Z a l e g ł o ś c i pochodzą z nieściągniętej składki gm innej i w ykazują brak określonego ruchu, uw arunkow any przyczyna
mi najróżnorodniejszej natury, wyjaśnionem i już na innem miejscu x).
P rzejdźm y teraz do rozpatrzenia d ł u g ó w W. Gm. St.
Ja k każda instytucja prawno-publiczna, powołana do za-
') D an e o sk ład ce gm innej za 1 0 -lec ie 1903— 1912. Z prac W ydziału S ta ty sty czn eg o przy Zarządzie W arszaw skiej G m iny Starozakonnych. I. War
szawa, 1913. R óżnica m ięd zy prelim inarzem składki gm innej, a sumą sp o d ziew aną z te g o źródła, figurującą w B u d żecie objaśnia się tern, że średnio 5,2% su m y p relim inow an ej zo sta je um orzone, a 16,8% w c a le do kasy nie w p ływ a (str. 13).
http://rcin.org.pl
— 5 —
sp o k o je n ia potrzeb nietylko krótkotrwałych, ale i takich, z któ
rych b ęd ą korzystały pokolenia przyszłe (cmentarze, szpitale i t. d.) W. Gm. St. zaciąga pożyczki długoterminowe, p r z e n o sząc w taki sposób i spłatę na pokolenia przyszłe.
Wielkość tych spłat będzie uwidoczniona niżej (Tabl. 7, rubr. 5), tutaj zaznaczymy tylko, że W. Gm. St. zaciągnęła n a stęp u jąc e pożyczki:
Rok zaciągn ięcia
Cel pożyczki
Suma w okrągłych
liczbach
1 Stycznia 1913 r. p o zostaje do
spłaty
1900 Na wykończenie budowy n o w e g o szpitala żydow skie
go w kolonii Lu
dwików na Czystem 300000 249000 1902 na ten sam cel . 50000 41908,20 1905 Na urządzenie n o
wych cmentarzy . 200000 16049 Razem. . . 550000 451317,20 Rozpatrzmy teraz, ile długów przypada na j e d n e g o tnie szk a ń ca m. W arszaw y *) wyznania m ojżeszowego.
Rok Rub. Rok Rub.
1904 1,52 1909 1,78
1905 1,94 1910 1,60
1906 1,99 1911 1,58
1907 1,96 1912 1,56
1908 1,83 1913 1,42
Ś r e d n i o przez lat 10 przypada rocznie na każdego m ie
szkańca rb. 1,72 długów g m in n y c h 2).
‘) Patrz dod atek I.
2) Na jed n e g o m ieszkańca w. m. przypada średnio:
0,42 rb. udziału w kapitałach Gminy, (w 90,1% nienaruszalnych) oraz 0,46 rb. udziału w w artości nieruchom ości gm innych.
W ysok ość d łu g ó w m i e j s k i c h , obarczających jed n eg o m ieszkańca m.
W arszaw y, w yn osi 56 rb. (śred nio za 1904— 1911; por. Babiński, loc. cit.)
http://rcin.org.pl
D o c h o d y W . Gm. St.
Tabl. 3.
§ 4. O d ochodacd informuje nas Tabl. 3.
Cała sum a dochodów (budżetu) w zrosła w okresie ro z p a trywanym o 96,5%, a więc podwoiła się.
1. D ochody ogóln e.
T abl. 4.
Do d o chodów tej kategorji zaliczone zostają dochody na opędzenie ogólnych wydatków W. Gm. St. oraz na utrzym anie instytucji dobroczynności społecznej, (a więc nie na dobroczyn
ność doraźną).
D o c h o d y o g ó l n e (Tabl. 3, rubr. 1; s z c z e g ó ły w Tabl. 4), w z r o s ł y w r o z p a tr y w a n y m czasie o 113,4% w y k a z u ją c stały i c i ą g ły w z ro st.
W s to s u n k u do in n y c h d o c h o d ó w d o c h o d y o g ó ln e s t a n o w ią za lat 10 ś re d n io 6 9 ,3 % a w ięc n a jw ię k s z ą część b u d ż e tu d o c h o d ó w , w y k a z u ją c ten s a m ru c h , co i cało k sz ta łt b u d ż e tu (patrz F i g . 7).
Na d o c h o d y ogólne składają się dochody:
a ) ze s k ła d k i g m in n e j (Tabl. 4, ru b r. 1),
b) z opłat po g rz eb o w y ch i za korzystanie z urządzeń re
ligijnych (rubr. 2 i 3),
c) z ofiar dobrow olnych (rubr. 4, 5, 6 i 7),
<7) za dzierżawę placów, przeznaczonych na cm entarze i z % od kapitałów własnych (rubr. 8 i 9).
http://rcin.org.pl
— 7 —
S k ła d k a g m i n n a m a c h a ra k te r p o d a t k u b e z p o ś r e d n i e g o , aczkolw iek je st o n a p o d a tk ie m r e p a r t y c y j n y m 1.
O p ła ty p o b r z e b o w e ty lk o (patrz T abł. 4) ś re d n io w 4,5°/0 p o c h o d z ą z ofiarności publicznej, m a ją więc o n e łączn ie z in- n e m i o p ł a t a m i 2) c h a ra k te r p o d a t k u p o ś r e d n i e g o .
W p ra w d z ie w zasadzie tych opłat, o k r e ś la n y c h w e d ł u g p e w n e j 8) tak sy leży m o m e n t p r y w a tn o - g o s p o d a r c z y , g d y ż są o n e u is z c z a n e za p e w n e o k r e ś lo n e fu n k cje W. Qm. St., ale n ie w ą tp liw y c h a r a k t e r p o d a tk o w y ty c h opłat (G e b ü h re n ) w y n ik a z w y ją tk o w e g o przyw ileju (regalium ), jak ie m a n a ich s p e łn ia nie W. Gm. St.
D o t y c z y to s p e c ja ln ie n ajw ię k sz e j p o zy cji o p ła to w e j: o p ła t p o g r z e b o w y c h .
W id zim y więc, że d o c h o d y o g ó l n e p o c h o d z ą z t r z e c h ź ró d eł:
I. z d o c h o d ó w o c h a ra k te rz e p u b 1 i c z n o - g o s p o d a r c z y m (sk ła d k a i opłaty),
II. z d o c h o d ó w o c h a r a k te rz e p r y w a t n o - g o s p o d a r c z y m ( d o c h o d y z d z ie rż a w y i % ° d kapitałów ),
III. z d o c h o d ó w o c h a r a k te rz e d o b r o w o ln e j ofiarności (ofiary).
D o c h o d y ze składki g m in n e j w z r o s ły w o k re sie r o z p a tr y w a n y m o 136,8% ; ró w n ież stale w z r a s ta udział p ro c e n to w y d o c h o d ó w z tej p o zy cji w c ało k ształcie d o c h o d ó w o g ó ln y c h .
P o d o b n y ru ch w y k azu ją d o c h o d y z o p ła t p o g r z e b o w y c h (rubr. 2); w z ro s t w okresie r o z p a t r y w a n y m w y n o s i
158,4%.
O p ł a t y za k o r z y s ta n ie z u r z ą d z e ń re lig ijn y c h (ru b r. 3) sp ad ły n ie c o , w y k a z u ją c n a o g ó ł b a r d z o m ały ruch.
Co się zaś tyczy d a ls z y c h ru b ry k , to o f ia r n o ś ć p u b lic z n a n a in sty tu c je d o b r o c z y n n e , u t r z y m y w a n e przez W. Gm. St., s ł a b n i e , a u d z ia ł p ro c e n to w y w całokształcie d o c h o d ó w o g ó l n y c h , p o c h o d z ą c y c h z o fiarn o ści publiczn ej, ta kże cią g le się zm niejsza.
W o g ó l e w ięc m o ż n a zau w a ż y ć fakt, że n a u trz y m a n ie
]) Patrz: D an e o składce gm innej za 10-lecie 1903— 1912. loc. cit.
2) Dla śc isło ści nadm ienim y, że w rubr. 5 znajdują się d ob row oln e ofiary leg a to w e na utrzym anie cmentarzy, ale w w yso k o ści kilkunastu rubli rocznie.
3) Por. D odatek II i Tablice na str. 18.
http://rcin.org.pl
publiczno-gospodarczych, a nie z dobrowolnej ofiarności swoich członków.
Średnio za lat 10 z całej liczby dochodów ogólnych 89,8%
(już po uwzględnieniu ofiar na cele cm entarne Tabl. 4a) pocho
dzi ze źródeł publiczno i pryw atno-gospodarczych (Tabl. 4 rubr. 1, 2, 3, 8, 9), a tylko 10,2% z ofiarności publicznej.
2. D ochody na cele dobroczynne.
(Tabl. 3, rubr. 2).
§ 5. D o c h o d y z tego źródła to dochody z ofiarności p u blicznej; są one przeznaczone na d o broc zynność doraźną (z w y jątkiem nieznacznej sumy na lom bard bezprocentowy):
1. na zapom ogi dla ubogich na święta paschalne, 2. na odzież dla ubogich,
3. na zapomogi dla u b o g ich chorych.
D o c h o d y te, stanow iące średnio 12,7% całego rocznego budżetu d o ch o d o w eg o , wykazują pewne wahania, mając bardzo słabą tendencję wzwyż; stanowią jednak coraz mniejszy o d setek (z 15,6 spadł na 8,6) całokształtu dochodów , jasno w y
kazując, że d obrow olna ofiarność nawet na specjalne cele d o b roczy n n o ści doraźnej o d g ry w a coraz to mniejszą rolę w b u dżecie W. Gm. St. (patrz Fig. 8).
3. D ochody ob rotow e.
(T abl. 3, rubr. 3).
§ 6. D o c hody z tego źródła, przeznaczone są przez za- p isodaw c ów na różne cele (patrz Tabl. 12), leżące poza działal
nością W. Gm. St. .D o c h o d y te w zrosły o 119,9%, a więc więcej, niż wdwójnasób, m ają w idoczną tendencję wzwyż, b ę dąc coraz to większą częścią budżetu dochodów (w yjątek sta
now ią ostatnie dwa lata, k iedy do ch o d y nadzw yczajne wzra
stały bardzo silnie patrz Fig. 8).
4. D ochody nadzw yczajne.
(Tabl. 3, rubr. 4).
§ 7. D ochody z tego źródła są to te wszystkie dochody, które na nadzwyczajne i jednorazow e wydatki zostają przeznaczone
http://rcin.org.pl
9 —
z z a p a s o w e g o kapitału W. Gm. St.; jako takie nie m ogą one mieć oczywiście żadnej wyraźnej tendencji (patrz Fig. 8).
§ 8. Podział dochodów według p o s z c z e g ó l n y c h p o z y c j i średnio za lat 10 1904— 1913 jest uzmysłowiony na Fig. 1.
Ciekawy jest wzrost c a ł e j sumy budżetow ej dochodów (a więc i rozchodów) W. Gm. St., w rozpatryw anym okresie.
Liczby budżetow e wzrastają s t a l e i jak wskazuje nastę
pująca tabliczka dość silnie (z wyjątkiem r 1907).
Wzrost wynosił bowiem w roku:
1905 8,4%
1906 13,9%
1907 : —4 ,5 % 1908 i 7,6%
1919 1,4°/, 1910 17,5 % 1911 2,4«/, 1912 16,8°/, 1913 10,1°/,
Średnio wynosił wzrost 8,2%
Ruch ten został uzmysłowiony na Fig. 7.
Wzrost absolutnych liczb wyniósł 96,5%, czyli cała suma budżetow a p o d w o i ł a się.
§ 9. Rozpatrzmy teraz dochody W. Gm. St. niezależnie od dochodów obrotowych, jako m ających specjalne cele, leżące poza W. Gm. St., a więc sumy, przeznaczone na w ł a s n e ( b e z p o ś r e d n i e ) potrzeby W. Gm. St.
Dane te przedstawione są w Tabl. 4b.
Co do układu tej Tablicy należy zauważyć, źe do r u b r y ki 1 weszły dochody, nie mające charakteru ofiarności publicz
nej, a więc dochody praw no gospodarcze (składka gminna i wszystkie opłaty) i pryw atno-gospodarcze (dochód z w y ro bów, sprzedanych przez Warsztaty rzemieślnicze przy W. Gm. St., d o c h o d y od kapitałów, dochody z dzierżawy i dochody n ad zwyczajne, pochodzące z kapitału zapasowego), do rubryki 2 zaś wszystkie o f i a r y (między innemi z rubr. 2 Tabl. 4, ofiary na utrzym anie cm entarzy wedł. Tabl. 4).
Z rozpatrywanej Tabl. 4b widać przedewszystkiem, że d o chody, nie mające charakteru ofiar, ro s n ą stale i znacznie, p o d czas, gdy liczby rubr. 2 stoją prawie na tej samej wysokości pomimo znacznego wzrostu ludności i instytucji dobro c zy n n o ści publicznej, utrzym yw anych przez W. Gm. St.
Wzrost liczb rubr. 1 wynosi w okresie rozpatryw anym aż 171,7%.
http://rcin.org.pl
Również stale rośnie udział p roc entow y liczb rubryki 1 w całokształcie dochodów na własne cele W. Gm. St., p o dno
sząc się z 71,9% do 87,8%.
Średnio za lat 10 od 1904 do 1913 d ochody ze źródeł ofiarności publicznej w ynosiły tylko 20,7% całej sumy d o c h o dów na potrzeby własne, a z innych źródeł 79,3%-
Można więc z pow yższego wyprowadzić jasny wniosek, że n a p o k r y c i e p o t r z e b s w o i c h W. Gm. St.
w l w i e j c z ę ś c i m u s i k o r z y s t a ć z p r a w ś c i ą g a n i a p o d a t k ó w i o p ł a t , g d y ż o f i a r n o ś ć p u b l i c z n a p o k r y w a t y ł k a m a ł ą c z ę ś ć b u d ż e t u .
Nawet olbrzym ie sum y legatowe, będące w rozporządzal- ności W. Gm. St. (patrz Tabl. 1 rubr. 3) nie m ogą wpłynąć na na tę konieczność, gdyż, jak zobaczym y niżej (Tabl. 12a), tylko 20,1% wszystkich dochodów od legatów zostaje średnio przez lat 10 przeznaczone na b e z p o ś r e d n i e cele W. Gm. St.
§ 10. Rozpatrzm y teraz d o c h o d y W. Gm. St., pochodzą
ce jedynie ze źródeł p o d a t k o w y c h . D ane te są podane w Tabl. 5.
Widzimy z niej przedewszystkiem, że średnio za lat 10 podatki b e z p o ś r e d n i e w ynosiły 76,4%, a podatki p o ś r e d n i e (opłaty) 23,6% całej sumy podatkowej. Wzrost całej tej sumy w okresie rozpatryw anym wynosił 173,2%; na podatki rubryki 1 (składka gminna) przypada wzrost o 136,8% (patrz str. 7), podatki zaś pośrednie wzrosły o 32,6%-
Udział p ro c en to w y podatków bezpośrednich w całokształ
cie sum y podatkowej W. Gm. St. w okresie 1904— 1908 stale się zwiększa; w ciągu następujących pięciu lat spada na korzyść udziału p ro c en to w eg o podatków pośrednich.
Ażeby zaKończyć rozpatrzenie dochodów W. Gm. St., ro z
patrzm y jeszcze, jak się dzieli suma budżetowa, obliczona na j e d n e g o m ieszkańca Warszawy wyzn. mojż.
Dane te umieszczamy w Tabl. 6. Ruch dwóch n ajg łó w niejszych pozycji (rubr. 1 i 5) jest uzm ysłowiony na diagramie (Fig. 9). Liczby średnie za rozpatryw ane 10-lecie są podane na Fig. 3.
J a k widać, o g ó l n e l i c z b y b u d ż e t o w e p r z y p a d a j ą c e n a j e d n e g o m i e s z k a ń c a W. G m . St. (d o c h o d y i w y datki) w z r o s ły w o k re s ie b u d ż e t o w y m o 8 0 ,0 % , a d o c h o d y z p o d a tk ó w o 101,4% , t. j- p o d w o iły się.
http://rcin.org.pl
— 11 —
Ruch całej liczby dochodów miał w yra źną tendencję wzwyż, taką sam ą tendencję wykazują dochody z podatków.
Ciekawym jest ruch dochodów z dobrow olnych ofiar (rubr. 2); odnośne liczby wykazały maximum w roku 1907, potem zaś stale spadały. W roku 1913 była liczba tej rubryki o 20,8% mniejsza, niż w roku 1904.
Zakończywszy w taki sposób z d o c h o d a m i W. Gm. St.
w okresie rozpatryw anym , przejdziemy do rozpatrzenia drugiej strony sum budżetowych: do w y d a t k ó w .
http://rcin.org.pl
W y d a t k i W . Gm. St.
(Tabl. 7)
§ 1 1 . O w ydatkach informuje nas Tabl. 7.
N a wydatki W. Gm. St. składają s i ę : 1) Wydatki na kancelarję i rabinat;
2) W ydatki na ośw iatę;
3) W ydatki na dobroczynność doraźną i instytucje d o broc zy n n o ści p u b lic z n e j;
4) W ydatki p o grz ebow e i c m e n ta rn e ;
5) W ydatki na amortyzację pożyczek g m innych;
6) Wydatki na wykonyw anie różnych zobow iązań le- g a to w y c h (wydatki obrotow e) i
7) Wydatki jednorazowe.
Średnio za lat 10 (por. Fig. 1) w całokształcie wydatków pierw sze miejsce pod względem udziału p ro c en to w eg o zajęła d o b ro c z y n n o ść (25,3 °/0), drugie zaraz oświata (23,5 %)> trzecie utrzym anie kancelarji i duchow ieństw a ( 1 5 ,4 % ) potem id ą : wydatki obrotow e (12,7% ), cm entarne i pogrzebow e (10,5% ), am ortyzacja pożyczek ( 8 , 3 % ) oraz je dnora zow e (4,3% )-
Co się zaś tyczy r u c h u liczb p rocentow ych, wskazujących udział p o szczególnych rubryk w całokształcie wydatków (patrz Fig. 10), to przedewszystkiem należy zauważyć, że wydatki na d o b ro c zy n n o ś ć stale zajm ują coraz to mniejszy udział w cało
kształcie w ydatków W. Gm. St.
Udział p roc entow y w ydatków na powyższe źródło spadł w okresie spraw ozdaw czym z 2 9 ,1 % do 19,4 °/0, t. j. zmniejszył się o 30 % .
Udział procentow y wydatków na u t r z y m a n i e k a n c e l a r j i i d u c h o w i e ń s t w a w okresie 1904— 1911 wzrasta, na
tom iast w ostatnich latach zmniejsza się, zajm ując w roku 1913 tylko o 2 , 7 % więcej niż, w r. 1904.
http://rcin.org.pl
— 13 —
W ydatki na oświatę za jm u ją na początku okresu spraw o
zdaw czego pod względem udziału p ro c en to w eg o w całokształ
cie budżetu, mniej więcej takie same miejsce, jak w roku o stat
nim. W okresie 1904— 1910 daje zauważyć się pewien spadek, dopiero w ostatnich latach widoczny jest pew ie n wzrost.
W ydatki p o g r z e b o w e i c m e n t a r n e w okresie s p r a wozdawczym zajmowały na początku 12 °/0, w roku ostatnim zaś tylko 10 °/0 całego budżetu wydatków.
Udział w ydatków o b r o t o w y c h w okresie 1904— 1911 w zrasta stale, w ostatnich dwóch latach sp a d ł; podczas ca łe g o zaś roz patryw a nego okresu wzrósł o 1 ,0 % .
O wzroście liczb a b s o l u t n y c h będziem y mieli sp o s o b ność mówić p rz y rozpatryw aniu szczegółów Tabl. 7.
Ruch głów niejszych liczb jest pokazany na Fig. 11. Ruch zaś liczb, wskazujących u d z i a ł procentow y na Fig. 10.
Przejdźm y więc teraz do szczegółów wydatków W. Gm. St.
1. W ydatki na adm inistrację i rabinat.
(Tabl. 8).
§ 12. W okresie dziesięciolecia ro z patryw a nego wydatki na cel pow yższy wzrastały (z wyjątkiem r. 1907) s t a l e , a wzrost ten w ynosi aż 160,9% .
Objaśnia się to oczywiście wzrostem całej działalności W.
Gm. St., w ykazującej się we wzroście sum y budżetowej o 100%*
Zresztą należy przyjąć pod uwagę, że do rubryki tej w cho
dzą nietylko wydatki administracyjne, ale i koszty utrzymania rabinów, kancelarji rabinatu, a więc wydatki na zaspakajanie potrzeb religijnych ludności żydowskiej oraz koszty administro
wania olbrzym iem i sumami legatowemi, część których naj
mniejsza jest przeznaczona (patrz niżej) na bozpośrednie cele W. Gm. St.; to też w ypełniając zobowiązania legatowe, W. Gm.
St. spełnia swoje zadania społeczne w szerszym zakresie, niż spełnianie swoich bezpośrednich zadań. Należy również pam ię
tać, że zlecenia zapisodawców obok celów użyteczności s p o łe cznej m ają często charakter czysto p r y w a t n y . Ł)
’) D op iero w ostatnich latach zapisodaw cy zaczęli u w zględ n iać c ię żar, zw iązan y z adm inistrow aniem sum leg a to w y ch , przeznaczon ych na różne cele, a b ęd ą cy ch w zaw iadyw an iu W. Gm. St. i zaczęli przeznaczać drobn e su m y na potrzeby kancelarji (patrz: Uw agi do tabl. 12a).
http://rcin.org.pl
Z c a łe g o b u d ż e t u w y d a tk ó w ś r e d n i o za lat 10 na p e n sje d la u rz ę d n ik ó w p r z e z n a c z o n o 6 2 , 5 % , n a u trz y m a n ie rab in ó w i k a n c e la rję r a b in a tu 3 1 , 7 % , a na e m e r y tu r y 5 , 8 % .
Należy przy tej okazji wyjaśnić, że W. Gm. St., posiada
jąc kasę przezorności urzędników, prow adzoną przez nich sa
mych, nie posiada ustawy emerytalnej. W ydatki w rubr. 2 są to sumy, przyznawane w każdym p o szc zególnym w ypadku przez Zarząd Gminy i zatw ierdzane przez władzę wyższą.
L i c z b y a b s o l u t n e Tabl. 8, w ykazują naogół stały i dość znaczny wzrost;
W rubr. 3 (wydatki na kancelarję i em erytury) wzrost ten w ynosił 199,4% (z 21748 rb. na 65206,08 rb.) t. j. wydatki na cel powyższy prawie p o t r o i ł y się, wydatki zaś rubr. 5 (na utrzym anie rabinatu) wzrosły o 9 6 ,7 % (z 13050 rb. na 25675 rb.) t. j. p o d w o i ł y się.
W ydatki na ośw iatę.
(Tabl. 9.)
§ 13. Rozpatrzmy z kolei 2 -gą pozycję Tabl. 7 wydatki na o ś w i a t ę . Dane Szczegółowe są umieszczone w Tabl. 9.
W ydatki oświatowe składają się z wydatków na s z k o l n i c t w o ’).
Od roku 1909 przew idziany jest poza szkolnictwem jeszcze wydatek w w ysokości rb. 600 rocznie na konserw ację Muzeum imienia M atiasa Bersohna, które powstało z daru teg o o b y watela, a pośw ięcone jest przeszłości żydów w Polsce.
Lwią część wydatków na szkolnictwo pochłaniają wydatki na szkoły, zwane r e l i g i j n e mi .
W ydatek na ten cel wynosił średnio 3 8 , 0 % całego b u d żetu szkolnego. W 1904— 1910 udział p roc entow y na cel p o wyższy w całokształcie budżetu szkolnego stale w z r a s t a ł ; po tym roku z p o w o d u powstania d w u k l a s o w y c h szkół p o czątkow ych i większego budżetu na kursy sobotnie i wieczorowe udział ten stale spadał.
Co się tyczy liczb a b s o l u t n y c h , to w okresie roz p atry wanym wzrastały one s t a l e , a wzrost ten wyniósł w końcu
‘) Jako następna publikacja W ydziału S tatystyczn ego przy W. Gm. St.
ukaże s ię : „Szkoły dla lud ności żyd ow sk iej m. W arszaw y“.
P on iew aż zaw ierać ona b ę d zie sz c z e g ó ły co do programu, licz b y uczniów , k osztów utrzymania i t. d., na tem m iejscu dane te pom ijam y.
http://rcin.org.pl
15 —
okresu 10-letniego 112,1 % wydatków na szkolnictwo r. 1904, t. j. wydatki te podwoiły się.
U tr z y m a n ie m i e j s k i c h szkół p o c z ą t k o w y c h z a jm o w a ło p rz e z lat 10 śre d n io 3 3 , 3 % cało k ształtu b u d ż e tu s z k o ln e g o . U d z ia ł ten w o k r e s ie r o z p a tr y w a n y m m a d ąż e n ie ku s p a d k o w i.
W okresie ostatnich lat 5-iu spadek ten był bardzo zn a czny. Udział procentow y w końcu rozpatryw anego dziesięcio
lecia wynosił tylko 19,1 %> wówczas gdy na początku całego okresu w ynosił 37,7 %• Spadek ten rów na się 97,4 % .
Należy zaznaczyć, źe Zarząd W. Gm. St. od dłuższego już czasu przedsięwziął starania, ażeby przeznaczone dla ludności żydowskiej miejskie szkoły początkowe były utrzym yw ane k o sztem kasy miejskiej, a nie W. Gm. St. Starania te, prz ech o dząc przez różne instancje urzędowe, nie zostały jeszcze osta
tecznie skutkiem uwieńczone.
Szkoły miejskie m ają typ szkół rządowych, gdy tymcza- W. Gm. St. dąży do tworzenia i prowadzenia szkół początko
w ych o typie szkół p r y w a t n y c h , których pro g ram i sposób p row a dzenia m o g ą być lepiej zastosow ane do potrzeb w spół
czesnych szkolnictwa krajow ego. W rzeczy samej utrzym anie d w u k l a s o w y c h p r y w a t n y c h s z k ó ł p o c z ą t k o w y c h W.
Gm. St., zostało uwzględnione w budżecie dopiero od r. 1911, ale już w ciągu trzech lat wydatek na ten cel wzrósł bardzo znacznie, w ynoszą c 11,0% , 14,2% , i 27,7 % całokształtu b u d żetu szkolnego, t. j. już znacznie więcej niż koszty utrzymania miejskich szkół początkowych.
Liczby a b s o l u t n e w ydatków na ten cel wzrastały r ó w nież silnie w ciągu tych trzech lat, wynosiły bowiem 12000,
18000 i 47000 rb.
U trzym anie W a r s z t a t ó w r z e m i e ś l n i c z y c h obciąża budżet szkolny W. Gm. St. coraz to w m niejszym stopniu.
Udział procentow y wydatków na szkolnictwo zawodowe, zmniejszając się stale, spadł w rozpatryw anym okresie z 28,2%
na 11,0%. Również spadają stale liczby a b s o l u t n e , bo z 23803,31 rb. na 18687,58 rb.
P rz y c z y n y tego zjawiska należy szukać w zwiększonej na cel W arsztatów ofiarności publicznej.
Średnio przez lat 10 W arsztaty rzemieślnicze pochłonęły 19,1 % całokształtu budżetu szkolnego.
U trz y m a n ie sobotnich i w ieczornych k u r s ó w r z e m i e ś l n i c z y c h w przeciągu pierw szych 7 lat okresu rozpatryw anego
http://rcin.org.pl
stoi na tej samej wysokości, dopiero w ciągu 3-ch lat ostatnich wzrasta i to bardzo raptow nie, g dyż wzrost ten wynosi w r.
1911 66,7%, w r. 1912 1 1 2 ,5 % a w ostatnim roku 1913 82,4%.
Co się tyczy udziału p rocentow ego wydatków, przeznaczonych na kursy dla rzemieślników, to w ciągu pierw szych 7 lat ro z p a
tryw anego okresu stanowi średnio około 2 , 6 % całej sumy, przeznaczonej na szkolnictwo, w roku zaś 1913 stanowi on już 9,1 °/o; średnio za lat 10 — 3 ,8 % -
W ydatki r ó ż n e , związane z szkolnictwem (utrzymywanie nauczyciela religji w instytucie ociemniałych i głuchoniem ych, wydatki kancelaryjne inspekcji szkół m. Warszawy, związane z szkolnictwem W. Gm. St.) w ynoszą średnio 460 rb. rocznie, co stanowi 0,5 % całego budżetu szkolnego.
Co się tyczy liczb asolutnych ca łe go budżetu szkolnego, to w okresie ro z p atry w a n y m wzrósł on z 84559,16 do 169789,68 t. j. o 100,8%.
3. W yd atk i na dobroczynność,
(Tabl. 10).
§ 14. W Tablicy 10-ej pokazane są wydatki na dobro
czynność w e dług dwóch głów nych jej fo rm : wydatków na do b ro c z y n n o ść o cnarakterze społecznym (instytucje dobroczynne) i o charakterze doraźnym .
Absolutne liczby wydatków na dobroczynność społeczną wzrosły w okresie sprawozdaw czym o 4 1 ,2 % , na dobroczyn
ność d o ra ź n ą zaś o 25,2%» wobec wzrostu całego budżetu d o broczynności o 32,9% -
Ciekawym jest ruch udziału p rocentow ego obydw óch p o zycji w całokształcie budżetu dob ro c zy n n eg o W. Gm. St.
W przeciągu pierwszych lat 8 przeważa dobroczynność doraźna, a dopiero w ciągu ostatnich dwóch lat ro z p a try w a n e go okresu więcej, niż połowę całego budżetu na wydatki d o bro c zy n n e zajmuje dobroczynność społeczna.
Średnio za lat 10 d o b ro c zy n n o ść społeczna zajmuje 4 8 ,6 % a dobro c zy n n o ść doraźna 5 1 , 4 % całości.
Przejdźm y teraz do szc zeg ó łó w ; rozpatrzm y Tabl. 1 0 a.
Lwią cząść wydatków na d o broc zynność społeczną (śre dnio 52.6 % ) stanowią wydatki na sz p italnictw o: na zapom ogę dla Szpitala żydow skiego na Czystem, utrzym yw anie ambula- torjum dla przychodzących chorych przy ulicy Pokornej oraz na zw ro t szpitalom zamiejscowym kosztów leczenia członków Gm iny Warszawskiej.
http://rcin.org.pl
— 17 —
Absolutne liczby wydatków na cele szpitalnictwa ro sn ą stale. W rozpatryw anym okresie wzrosły one o 25,4 %•
Raptowne wzniesienie się w r. 1906 objaśnia się po trze b ą u rządzenia kanalizacji, w odociągów, centralnego ogrzew ania i rozszerzeniem gm achu, przeznaczonego na am bulatorjum .
Rubryka 2 podaje wydatki, przeznaczone n a o p i e k ę n a d s t a r c a m i i s i e r o t a m i , a mianowicie subsydjum dla głów nego dom u opieki dla starców i sierot (na Woli).
W ydatki te pochłaniają średnio 1 7 ,7 % całego b udżetu na instytucje dobroczynne, a w okresie rozpatryw anym wzrosły 0 2 0 ,0 % .
Słały i silny wzrost wykazują liczby w rubryce 3. W y d a t
ki, przeznaczone na przytułki dzienne dla dzieci stoją na dru- diem miejscu w całym prelim inarzu w ydatków na instytucje d ob ro c zy n n e (średnio za lat 10 — 2 5,6% )- W ciągu roz p atry w a n e g o okresu wydatki te wzrosły z 8405 rb. do 17675 rb., co stanowi 110,3% . W zrost ten jest specjalnie znaczny w ostatnich latach rozpatryw anego okresu.
W ydatki na l o m b a r d b e z p r o c e n t o w y (administracja 1 asekuracja zastawów) podane są w rubr. 4. W ydatki te zaj
m ują średnio 4 , 1 % całego budżetu Tabl. lOa, nie wykazując uwagi godnych zmian.
O bok wydatków na instytucje dobroczynne W. Gm. St. p o święca duże sum y (średnio 55431,71 rb.) na d o b ro c zy n n o ść d o r a ź n ą , jak to : zapom ogi ubogim członkom Gminy w g o tó w ce, opale i na święta paschalne.
D ane te pom ieszczam y w Tabl. 10 b.
Największa część tych wydatków przeznaczona jest (śre
dnio 72 ,7 % ) na za p o m o g i w gotówce, zapom ogi dla ubogich chorych, położnic i na karmienie niemowląt. Reszta dzieli się mniej więcej ró w n o m iern ie między pozostałe pozycje.
4. W ydatki p ogrzeb ow e.1)
(Tabl. 11).
§ 15. W T ablicy 11 podane są wydatki na utrzymanie dwóch cm entarzy W. Gm. St.: w Warszawie i na Pradze.
W ydatki te dzielą się na jednorazow e, związane z inwe-
*) C iekawem je st z esta w ie n ie d o c h o d ó w i w y d a t k ó w na c ele p ogrzeb ow e i cm entarne.
W tym celu przyjrzyjm y się liczbom rubr. 1, Tabl. 4a i rubr. 1 Tabl. 11.
2
http://rcin.org.pl
stycjami cm entarnem i i stałe, jak utrzym anie służby, efektów pogrzebow ych i t. d.
W ydatki p o grz ebow e i cm entarne ro s n ą stale. W okresie rozpatryw anym wydatki te w zrosły o 67,0 % .
G łó w n a część w y d a tk ó w to w y d a tk i b i e ż ą c e (stałe), w y n o s z ą c e p rzez lat 10 ś r e d n i o 7 6 , 8 % c a ł e g o b u d ż e tu p o g r z e b o w e g o .
W ydatki b i e ż ą c e w zrastają stale, a w okresie sp ra w o zdawczym wzrost ich wynosił 115,1%.
W ydatki n a d z w y c z a j n e (jednorazowe) już z powodu swego charakteru nie m o g ą wykazywać żadnej określonej d ąż
ności.
5. W ydatki legatow e.
(Tabl. 12).
§ 16. Wydatki na cele legatowe zgodnie ze swojem p rz e
znaczeniem p o d a n e są w Tabl. 12.
Z w raca tu p rzedew szystkiem uwagę okoliczność, że śre
dnio przez lat 10 z sum legatow ych 79,9 % przeznacza się na w ykonyw anie różnych zobowiązań, leżących poza bezpośrednim i celami W. Gm. St.
Niżej będziem y mieli sposobność przekonać się, że jedna-
Rok
D o ch o d y z o p ł a t p o
g r z e b o w y c h 1)
W ydatki p o grzeb ow e i cm entarne2)
Nadw yżka stanowi rb. % w yd atków
1904 27480.00 24173.69 3306.31 13.7
1905 28800.00 24950.69 3849.31 15.4
1906 29935.00 26335.69 3599.31 13.6
1907 32285.00 31257.00 1028.00 3.3
1908 37887.75 36525.48 1362.27 3.7
1909 49059.80 38704.75 10355.05 26.7
1910 57224.00 42763.89 14460.11 33.8
1911 63204.25 44924.61 18279.64 40.7
1912 69960.00 50948.89 19071.11 37.3
1913 75240.08 51994.00 23246.08 44.7
Średnio za
lat 10 47240.08 37259.87 9980.21 24.1
W ynika z p o w y żs z e g o , że W. Gm. St. czerp ie z przyw ileju pobierania opłat p o grzeb ow ych średn io tylko 9980,21 rb. ro czn ie t j. 24,1$ całej sumy, wydaw anej na b i e ż ą c e p otrzeb y p o g rzeb o w e i cm entarne.
’) B ez ofiar. 2) B ez n ad zw yczajnych i jednorazow ych.
f
http://rcin.org.pl
— 19 —
k o w o ż większość tych sum jest przeznaczona na różne cele użyteczności publicznej, to też, administrując temi poważnem i sumami (za lat 10 średnio 55239,73 rb.) W. Gm. St. spełnia tylko swoje zadania społeczne i dobroczynne.
Z sum legatowych tylko 20,1 % średnio za lat 10 jest przeznaczone na bezpośrednie cele W. Gm. St., z teg o 10,7 % na szkoły (t. zw. religijne i warsztaty rzemieślnicze), 1,2 °/0 na instytucje d o broc zyne i społeczne W. Gm. St. (przytułki, lom
b ard b e z proce ntow y i Kasę pożyczkową im. S. Eisenmana), 7,0 °/0 na d o broc zynność doraźną, wreszcie 1,4 % na utrzym a
nie cmentarzy.
W zrost sum legatow ych w okresie spraw ozdaw czzm jest bardzo znaczny, bo wynosi, jak to już zaznaczyliśmy, 106,7%-
Legaty, przeznaczone na bez pośrednie cele W. Gm. St.
ro s n ą jed n ak niepom iernie słabiej, niż legaty, przeznaczone na ró ż n e cele, leżą ce poza W. Gm. St. Kiedy w zrost pierw szych wynosił w okresie rozpatryw anym 65,2 %> wzrost drugich czy
nił 119,9% .
Rozpatrzmy wreszcie, na jakie cele są przeznaczone różne z o b o w i ą z a n i a l e g a t ó w e , które ma do wypełnienia zgodnie z wolą zapisodaw ców W. Gm. St.
D ane te umieściliśm y w Tabl. 12a.
W ynika z niej, że 7 2 , 8 % całości średnio za lat 10 było p rzeznaczone na cele dobroczynne, z tego 4 6 , 2 % na d o b ro c zynność doraźną, a 2 6 , 6 % na instytucje dobroczynne, leżące poza W. Gm. St.
D uża część, bo średnio 15,9% , przeznaczona jest na w y
płaty dla rodzin zapisodaw ców ; 1 ,6 % na nabożeństwa żałobne po zapisodaw cach i ich rodzinach, a 9 , 7 % na różne inne zo
bowiązania.
We wszystkich rubrykach Tabl. 12a m ożna zauważyć stały i silny w z ro s t; największy jednak w rubr. 2 na dobroczynność doraźną.
6. W yd atk i W . Gm, St., przypadające na jednego m ie
szk ań ca m. W a rsza w y w , m.
(Tabl. 13).
§ 17. Rozpatrzm y wreszcie w y d a t k i W. Gm. St., przy
padające na je d n e g o m ieszkańca w. m. m. W arszaw y.
Dane te są um ieszczone w Tabl. 13.
http://rcin.org.pl
Siiny wzrost daje się zauważyć w rubr. 1 (kancelarja i r a binat), 2 (oświata), 3 (instytucje dobroczynne).
W ydatki rubr. 5 (pogrzebow e i cm entarne) ro s n ą wpraw
dzie, ale nie tak szybko, jak w ydatki w ru b ry k ach wyżej w spom nianych.
Ciekawym jest ruch w rubryce 4 (d o broczynność doraźna).
Sumy w ydaw ane na głowę ludności na cel pow yższy ulegają p ew nym wahaniom, ale mają one raczej tendencję ku spadko
wi, niż zwyżce. W ynika więc przy zestawieniu z r u b r y k ą 3, że W. Gm. St. stara się o zużytkowanie swoich funduszów d o b r o c z y n n y c h więcej w kierunku s p o ł e c z n y m , niż f i l a n t r o p i j n y m (w ścisłem tego słowa znaczeniu).
A żeby sobie uzmysłowić wydatki na głowę według po
szczególnych kategorji, przedstaw iam y odpow iednie liczby ś r e d n i e na Fig. 3.
Kilka słów poświęcim y jeszcze rubr. 8 i 10.
Rubryki te wykazują, jakie sumy są przeznaczane w le
gatach za pośrednictw em W. Gm. St. rocznie na głowę ludności.
Na innem miejscu mieliśm y sposobność przekonać się (str. 19), że sum y legatowe, biorąc absolutnie, w zrastają bardzo znacznie. Z rubr. 8 Tabl. 13, możem y się przekonać, że sumy obliczone na j e d n e g o m ieszkańca a przeznaczone na wypełnie
nie róż nych celów poza W. Gm. St. w zrastają bardzo szybko natom iast liczby rubr. 10 pozostają prawie bez zmiany.
W ynika z tego, że dobro c zy n n o ść osób, które zapisują sum y legatow e na rzecz W. Gm. St. zwiększa się ty łk a a b s o l u t n i e , a nie względnie do liczby ludności; z wzrostu zaś w rubr. 9 wynika, że d o broc zynność ta nie zmienia się w stosunku do je d n e g o m ieszkańca w. m. m. W arszaw y; jest ona coraz więcej kiero w an ą na cele, leżące poza bezpośrednią działalnością W. Gm. St., niż na instytucje będące w zawiady
waniu W. Gm. St.
http://rcin.org.pl
V.
P o r ó w n a n i e z b u d żeta m i n i e k t ó r y c h G m in p r o w in c j o n a ln y c h .
§ 18. M aterjał porów naw czy z Gmin prowincjonalnych został d ostarc zony Wydziałowi Statystytycznemu W. Gm. St.
tylko z Lublina1), C zęstochow y i W łocław ka; ten więc m aterjał będzie m ógł b y ć przy porów naniu uwzględniony.
Tabl. 14, 15 i 16 zawierają dane liczbowe dla Gmin w y żej w spom nianych.
Ponieważ celem naszym jest jedynie p o r ó w n a n i e z bud
że tem W. Gm. St., wszelką dyskusję nad Tabl. 14, 15 i 16 po
mijamy.
Dla porów nania rozpatrzm y najsamprzód, jak się przedsta
wiają s t o s u n k i procentow e poszczególnych pozycji do cało
kształtu budżetu dla W arszawy i trzech miast prowincjonalnych.
Rozpatrzm y w tym celu jedynie liczby ś r e d n i e za lat 10.
Dane powyższe są zamieszczone w Tabl. 17 i 18, z któ ry ch pierwsza jest pom yślana dla dochodów, druga zaś dla wy
datków.
Przechodząc do rozpatzenia d o c h o d ó w widzimy, że mimo daleko większe zadania, jakie spełnia W. Gm. St. w p o ró w n a
niu z gm inam i prowincjonalnemi, mimo szersze pojmowanie swoich celów s p o ł e c z n y c h W. Gm. St. czerpie ze s k ł a d k i g m i n n e j n a j m n i e j s z y % całego budżetu w porów naniu i trzema innemi gminami.
Kiedy C zęstochow a pokryw a dochodam i ze składki 81,2%
c a łe go budżetu, Lublin 71,3%. a Włocławek 60,9%, W. Gm. St.
tylko trochę więcej, niż połowę, bo 50,8% !
‘) D ane z Lublina zaw d zięczam y osob istej uprzejm ości P rezesa Gm iny L ub elskiej pana Jakóba Kipmana,
http://rcin.org.pl
Jeżeli nawet przyjm iem y pod uwagę, że np. C zęstochow a nie korzysta z przywileju m onopolizowania dochodów p o g rz e bowych i cmentarnych, t. j., jeżeli dodam y udziały p roc entow e dwóch pierw szych rubryk Tabl. 17, to i wtedy okaże się, że z dochodów o charakterze p o d a t k o w y m (podatki b ez pośred
nie i pośrednie) W. Gm. St. czerpie m n i e j s z ą część sw ego budżetu, niż trzy inne rozpatryw ane gminy, a mianowicie:
C zęstochow a 81,2 % Lublin 73,2 °/0 W łocławek 64,3 % W a r s z a w a 62,5 °/0.
P rz y tej okazji należy zaznaczyć, że dla Lublina liczby rubr. 4 (nadzwyczajne), jako pochodz ące z zaległości składki gminnej należałoby jeszcze dodać do rubr. 1, wtedy dochody przewidziane ze składki gminnej w Lubelskiej Gminie wynosiły by nie 71,3 % , lecz 94,6 °/0 budżetu, a więc prawie cały budżet.
Co się tyczy o f i a r n o ś c i p u b l i c z n e j (rub. 3 i 5), to pod w zględem o f i a r tylko Włocławek wykazuje większy udział proc entow y w całokształcie dochodów od Warszawy, zaś pod w zględem sum l e g a t o w y c h W arszaw a stoi na pierwszem miejscu.
Ofiarność publiczna Częstochow y i Lublina jest zdum ie
wająco mała.
Rozpatrzm y wreszcie w y d a t k i trzech gmin prow incjonal
nych i W. Gm. St., t. j. dane Tabl. 18.
P rzedew szystkiem zw róćm y uw agę na rubr. 1.
W ydatki na kancelarję i rabinat są w W. Gm. St. w sto
sunku procentow ym do trzech gm in prow incjonalnych n a j m n i e j s z e , w ynoszą np. trzecią część (3 4 ,8 % ) w ydatków Czę
stochow y i Włocławka, 69,4 % wydatków Lublina.
P o d względem s z k o l n i c t w a jedynie Częstochowa po święca szkolnictwu większą część sw ego budżetu, niż W a rsza
wa, dw a inne m iasta stoją znacznie niżej, szczególniej Lublin.
Co się tyczy d o b r o c z y n n o ś c i , to W arszaw a ustępuje tylko Lublinowi, który praw ie połowę całego swojego budżetu przeznacza na dobroczynność.
§ 19. Przejdźm y teraz do porów nania d o chodów i w y
datków, prz y p ad ając y ch ś r e d n i o przez lat 10 na j e d n e g o
mieszkańca w. m. danej gminy. -
P oniew aż m iasta prowincjonalne nie p row a dzą statystyki stanu ludności w latach poszczególnych, za śre dnią liczbę lu
http://rcin.org.pl
— 23 —
dności przyjm iem y ludność w środku okresu 10-letniego, który rozpatrujem y, a więc w r. 1909.
W e d łu g danych Warsz. Kom. S ta tystycznego w roku tym liczono ludności w. m .1).
w Lublinie 31607, w Częstochowie 22024,
• w Włocławku 6831.
Tablica 19 podaje dane o średnich dochodach gminnych, przypadających na każdego osobnika w. m., zamieszkałego w Lublinie, C zęstochow ie, W łocławku i Warszawie.
P rzedew szystkiem rubryka 1 (dochody ze źródeł o cha
rakterze podatkow ym ) są jedynie w Częstochow ie mniejsze, niż w Warszawie.
W Lublinie i Włocławku liczby te są znacznie większe, niż w Warszawie, aczkolwiek w Włocławku o f i a r n o ś ć , obliczona na je d n e g o m ieszkańca jest bardzo duża (rubr. 3); jest ona d a leko większa, niż w Warszawie, która znowu wykazuje daleko większą ofiarność, niż dwa inne m iasta: Lublin i Częstochowa.
Co się tyczy dochodów na wypełnianie różnych z o b o w ią
zań legatow ych (obrotowe), podane w rubr. 3, to W arszawa stoi n a tej samej wysokości co Włocławek, ale bez porównania wyżej, niż Lublin i Częstochowa.
D o c h o d y nadzw yczajne (jednorazow e) są z wyjątkiem Lu
blina w innych miastach większe, niż w Warszawie.
W y d a t k i , obliczone na każdego mieszkańca, są podane w Tabl. 20.
W idać z niej, że Warszawa, wydaje na głowę o 1-ą k o piejkę śre d n io więcej, niż Lublin, znacznie jed n ak mniej niż C zęstochow a i Włocławek.
P o d w z glę dem wydatków na o ś w i a t ę W arszawa stoi na pierwszem miejscu.
N a d o b r o c z y n n o ś ć wydaje W arszaw a na głowę lud
ności więcej wprawdzie, niż Częstochowa, ale znacznie mniej niż Lublin i Włocławek.
Wreszcie p o g r z e b o w e wydatki przypadają w W arsza
wie w daleko większej sumie, niż w innych miastach.
Co się tyczy c a ł o k s z t a ł t u budżetu, p rzypadającego ś r e d n i o na głowę ludności żydowskiej, to W arszaw a wydaje
’) Por. Bohdan W asiutyński, Ludność żyd ow sk a w Król. polsk iem , W arszawa 1913.
http://rcin.org.pl
na każdego członka swej gm iny daleko mniejsze sumy, niż Włocławek, ale większe, niż Lublin i Częstochowa.
Ażeby zakończyć porów nanie budżetów W. Gm. St. z b u d żetami miast prowincjonalnych, musimy jeszcze zwrócić uwagę, że przy rozpatryw aniu sum budżetow ych, przypadających n a g ł o w ę l u d n o ś c i ż y d o w s k i e j w e d ł u g g ł ó w n i e j s z y c h p o z y c j i należy przyjąć pod uwagę, że różne z rozpatryw a
nych miast mają różne sum y b u d ż e to w e ; ażeby więc wyelimo- wać tę różnicę, na Fig. 3 i 4 podajem y, ile z każdego r u b l a , płaconego średnio: przez je d n e g o mieszkańca wyzn. mojż. roz
patryw anych gmin, p rz ypada na każdą głów niejszą kategorję dochodów i wydatków.
http://rcin.org.pl
T A B L I C E .
http://rcin.org.pl
T ablica 1.
Kapitały W . Gm. St.
1 2 3 4 5 6 7 8
Rok
K apitały leg a to w e w pa
pierach, g o tó w ce i gw aranto
w ane hyp ote- czn ie
K a p i t a ł y b ę d ą c e w z a w i a d y w a n i u W y d z i a ł u D o b r . p u b l . p r z y M a g i s t r a c i e m. W a r s z a w y
Razem na cele le g a to
we ( 1 + 2 )
Kapitał lombardu b ezp ro cen
to w eg o
Kapitał kasy p o ż.-oszczęd .
im.
Sal. E isen- mana
Razem kapitały na
ce le sp o łeczn e
(4 + 5)
Kapitały własne W. Gm. St.
R a z e m
1904 705637.04 4350 709987.04 38321.35 21300.— 59621.25 37529.95 807138.24 1905 769997.34 4350 774347.34 38441.95 2 1 3 0 0 . - 59741.95 38551.41 872640.70 1906 931289.48 4350 935639.48 38510.75 22300 — 60810.75 64721.97 1061172.20 1907 962707.71 4350 967057.71 38528.75 22300.— 60828.75 68926.48 1096812.94 1908 1076213.02 4350 1080563.02 88602.65 24730.74 63333.39 26047.57 1169943.98 1909 1134454.66 4350 1138804.66 38706.95 25879.75 64586.70 72900.— 1276291.36 1910 1266748.85 4350 1271098.85 40946.95 26222.76 67169.70 51181.85 1389450.41 1911 1338549.86 4350 1342899.86 40946.95 26222.76 67169.71 62556.15 1436919.—
1912 1386026.96 4350 1390376.96 41038.95 26895.90 67934.86 64353.28 1522665.09 1913 1410045.93 4350 1414395.93 41101.45 29658.68 70760.13 82545.40 1567701.46
Średnio
za lat 10 1097067.09 4350 1101417.09 39514.66 24681.06 64195.72 56931.41 1222544.22
http://rcin.org.pl
T ablica 2.
W artość n ieru ch om ości g m in n y ch oraz d łu gi i za leg ło ści W . Gm. St.
Rok
W a rto ść n ieru
c h o m o ś c i,b ę d ą cych w łasnością
W. Gm. St.
Długi W. Gm. St.
Zaległości W. Gm. St.
1904 1062400 336597.20 32851
1905 1062400 532895.30 25842
1906 1323119 524689.40 33036
1907 1323119 518212.10 35550
1908 1323119 509286.20 35400
1909 1323119 500763.— 36170
1910 1323119 488923.40 72867
1911 1436919 476749.30 69199
1912 1441553 464220.30 38588
1913 1441553 451317.20 18030
Średnio
przez lat 10 1306042 459971.34 39753
http://rcin.org.pl
T ab lica 3.
D ochody W . Gm. St,
1 Rok D o c h o d y ogólne
°/ 10 1904 218229.49 70.1 1905 238072.— 70.6 1606 249083.32 64.8 1907 250776.20 68.2 1908 271009.51 68.5 1909 289499.56 72.1 1910 315509.25 66.9 1911 339358.14 70.3 1912 375700.37 66.6 1913 465797.98 75.0 Średnio
za lat 10 301303.58 69.3
D o c hody na cele dobroczynne
I °l 10
48391.87 15.6 32259.93 51408.92 15.2 35322.—
53998.92 14.1 47975.49 55964.92 15.2 48050.86 54585.98 13.8 52814.12 50765.55 12.6 55727.11 52180.93 11.1 61965.59 54256.96 11.2 76995.40 55062.28 9.8 70358.75 53457.19 8.6 70928.12 53007.35 12.7 55239.73
D o c h o d y o b ro to we na wypełnienie
zobow iązań lega- towych
10 10.4 10.5 12.5 13.1 13.3 13.9 13.1 15.9 12.5 11.4 12.7
D ochody nadzwyczajne
°l 10 12260.40 12606.62 33271.91 12968.44 17453.09 5491.27 42162.64 12373.57 63076.57 31090.56
3.9 3.7 8.6 3.5 4.4 1.4 8.9 2.6 11.1
5.0 24175.51 5.3
R a z e m
°//O 311141.69 337409.54 384329.64 367760.42 395862.70 401483.40 471818.41 482984.07 564197.97 691273.85
100.0
433726.17 100.0
http://rcin.org.pl
T ab lica 4.
D ochody szcze g ó ło w e: 1) D ochody
1 2 3 4 5
Rok
D o ch o d y ze składki
gm innej
D o ch o d y z opłat p o g rz eb o w y ch
O płaty za u częszcza n ie do sy n a g o g i i kąp ieli rytualnych
Z opłat na t. zw . szk o ły
religijne
Z ofiar i do ch o d ó w na w arszta
ty rzem ieśl
nicze
% «// 0 °/o % 0/
/o
1904 151000.— 69.2 30125.01 13.8 3640 1.7 5007.67 2.3 18803.31 8.6
1905 169000.— 71.0 31282.01 13.1 3535 1.5 5684.05 2.4 18288.31 7.7
1906 180000.— 72.2 32425.01 13.0 3150 1.3 5759.87 2.3 17323.81 7.0
1907 182140.— 72.6 34744.76 13.9 2755 1.1 5672.50 2.2 14956.31 6.0
1908 202160.— 74.6 39097.51 14.4 2500 1.0 3874.54 1.4 14934.83 5.5
1909 214490.— 74.1 50632.09 17.5 2320 0.8 4135.09 1.4 9709.83 3.4
1910 235018.97 74.4 58805.81 18.6 2205 0.7 4893.38 1.6 9049.21 2.9
1911 250394.— 73.7 64351.06 19.0 2300 0.7 5675.84 1.7 9343.55 2.8
1912 273855.— 72.9 71196.81 18.9 2500 0.7 5939.26 1.6 9047.58 2.4
1913 357506.— 76.8 77841.92 16.7 2310 0.5 5959.26 1.3 9187.58 2.1
P r z e
ciętn ie 220556.40 73.2 49050.20 15.9 2721.50 1.0 5260.15 1.3 13064.32 4.8
ogóln e. (Tabl. 3, rubr. 1).
6 7 8 9 10
Z ofiar na am bulatorjum
dla przycho- cych chorych
Z ofiar na utrzym anie przytułków dzien nych
D o ch ó d z d zierża w y
placów , przeznaczon ych
na cm entarz
P rocen t
z kapitałów R a z e m
% % Oll o 10 %
8405 3.8 1248.50 0.6 218229.49 100.0
9065 3.8 1217.63 0.5 238072.—
9210 3.7 1217.63 0.5 249083.32 n
800 0.3 8490 3.4 1217.63 0.5 250776.20
800 0.3 7225 2.7 1217.63 0.4 271009.51
800 0.3 6195 2.1
. 1217.63 0.4 289499.56 »
800 0.3 4630 1.5 106.88 0.0 315509.25
800 0.2 5267.50 1.5 1226.18 0.4 339358.14
4600 1.2 5645 1.5 1958.61 0.5 958.11 0.3 375700.37
4085 0.9 6035 1.3 1958.61 0.5 914.61 0.2 465797.48 n
1268.50 0.4 7016.75 2.5 391.72 0.1 1054.24 0.4 301303.58 100.0
http://rcin.org.pl
32
T ab lica 4a.
D ochody z opłat pogrzeb ow ych . (Szczegóły Tabl. 4, rub. 2).
1 2 3
Rok Opłaty Ofiary R a z e m
o / ¡0 °l / 0 °//O
!
1904 27480.00 91.2 2645.01 8.8 30125.01 100.0 1905 28800.00 92.3 2482.01 7.7 31282.01 1906 29935.00 92.3 2490.01 7.7 32425.01 1907 32285.00 92.9 2459.76 7.1 34744.76 1908 37887.75 96.9 1209.76 3.1 39097.51 1909 49059.80 96.9 1572.29 3.1 50632.09 1910 57224.00 97.3 1581.81 2.7 58805.81 n 1911 63204.25 98.2 1146.81 1.8 64351.06 1912 69960.00 98.3 1236.81 1.7 71196.81 1913 76565.00 98.4 1276.92 1.6 77844.92 n
Ś rednio
za lat 10 47240.08 95.5 1810.12 4.5 49050.20 100.0
