Rady sądownictwa w Zjednoczonym Królestwie : zarys pozycji ustrojowej

Uniwersytet Jagielloński Gdańska Wyższa Szkoła Humanistyczna

Rady sądownictwa w Zjednoczonym Królestwie – zarys pozycji ustrojowej

I

Truizmem wydaje się już stwierdzenie, że zasada podziału władz we współczesnym państwie demokratycznym oznacza raczej zakaz koncentracji władzy w jednym ręku i wykracza poza tradycyjną triadę¹. Koegzystencja niezależnych organów wyposażo- nych w zróżnicowane kompetencje należące często do różnych prawnych sfer dzia- łania państwa stała się już zjawiskiem typowym, przy czym niektóre z tych organów mają na tyle hybrydowy charakter, że nawet trudno je zakwalifikować do określonej władzy państwowej, odwołując się tylko do podziału funkcjonalnego. Wśród takich organów trudno kwalifikowalnych można wymienić chociażby ombudsmanów czy właśnie rady sądownictwa. Te ostatnie, mając główne zadanie stania na straży nie- zależności organów władzy sądowniczej, nie nastręczają li tylko trudności kwalifika- cyjnych z punktu widzenia funkcjonalnego, ale także strukturalnego, gdyż skład ich często ma charakter mieszany, tj. zasiadają w nich przedstawiciele nie tylko sądów, ale też organów zarówno ustawodawczych, jak i wykonawczych. W niniejszym opraco- waniu przybliżona zostanie pozycja ustrojowa i kompetencje rad sądownictwa funk- cjonujących w Zjednoczonym Królestwie.

1 M. Tushnet, Advanced Introduction to Comparative Constitutional Law, Edward Elgar, Chelten- ham–Northampton 2014, s. 94–113; Ch. Möllers, The Three Branches. A Comparative Model of Separa­

tion of Powers, Oxford University Press, Oxford 2013, s. 227–232.

II

Cechą charakterystyczną rad sądownictwa w Zjednoczonym Królestwie jest brak ure- gulowania ich statusu poprzez ustawodawstwo. Zakotwiczenie ustrojowe tych rad jest więc relatywnie słabe, bo funkcjonują one w zasadzie wyłącznie na podstawie decyzji osób pełniących funkcję szefów sądownictwa w poszczególnych krajach stanowiących Zjednoczone Królestwo. Obecnie jedynie o Radzie Sędziowskiej Anglii i Walii (Judges’

Council) wspomina akt rangi ustawowej: a mianowicie ustawa o reformie konstytucyj- nej z 2005 roku. Ustawa ta nie określa jednak ani składu rady, ani jej szczegółowych kompetencji; na jej podstawie rada sędziowska czerpie kompetencje do proponowania trzech członków Komisji ds. Nominacji Sędziowskich². Sama rada angielsko-walijska powstała w 1873 roku, a jej utworzenie przewidywała ustawa o sądownictwie. W tej postaci rada funkcjonowała do 1981 roku. Odnowienie rady nastąpiło w 1988 roku, i wówczas na jej czele stanął Lord Naczelny Sędzia, zaś jej członkami zostali reprezen- tanci sądów wyższych. Jako druga w kolejności powstała Rada Sądownicza dla Szkocji (Judicial Council for Scotland), tj. w 2007 roku, natomiast rada w Irlandii Północnej (Judges’ Council for Nothern Scotland) – w 2010 roku. Wszystkie trzy rady uchwaliły coś w rodzaju statutu zwanego konstytucjami rad (constitutions).

III

Obecnie skład Rady Sędziowskiej Anglii i Walii (podobnie zresztą jak pozostałych rad) nie jest określony żadnymi powszechnie obowiązującymi przepisami. Wynika on raczej z praktyki ustrojowej ostatnich lat i można powiedzieć, że ma charakter dynamiczny, tj. skład ten jest rozszerzany w celu zagwarantowania udziału w radzie przedstawicielom różnych organów zaliczanych do szeroko rozumianej władzy są- downiczej, w tym trybunałów administracyjnych. Zgodnie ze statutem w skład an- gielsko-walijskiej rady z urzędu wchodzą: Lord Naczelny Sędzia Anglii i Walii (Lord Chief Justice)³, Mistrz Rejestru (Master of Rolls)⁴, Przewodniczący Wydziału Ławy Królewskiej w Wysokim Sądzie (President of the Queen’s Bench Division), Przewod- niczący Wydziału Rodzinnego w Wysokim Sądzie (President of the Family Division), Kanclerz Wysokiego Sądu (Chancellor of the High Court), wiceprzewodniczący Wy- działu Karnego Sądu Apelacyjnego (The Vice­President of the Court of Appeal Crimi­

nal Division), Starszy Prezes Trybunałów (Senior President of Tribunals)⁵, zastępca

2 Ustawa stanowi, że radą jest organ wyznaczony do tego celu przez Lorda Naczelnego Sędziego (zob. art. 7, załącznik 12 do ustawy).

3 To najwyższe stanowisko sędziowskie w systemie sądownictwa Anglii i Walii. Lord Naczelny Sędzia pełni także funkcję przewodniczącego Wydziału Karnego w Sądzie Apelacyjnym.

4 Mistrz Rejestru stoi na czele Wydziału Cywilnego w Sądzie Apelacyjnym.

5 Stoi na czele trybunałów administracyjnych: Trybunału Pierwszej Instancji (First­Tier Tribunal) oraz Trybunału Wyższego (Upper Tribunal).

przewodniczącego Wydziału Ławy Królewskiej w Wysokim Sądzie (Vice President of the Queen’s Bench Division) oraz Starszy Sędzia Przewodniczący (Senior Presiding Judge of England and Wales)⁶. Nadto do rady zostają powołani członkowie z wyboru – reprezentujący poszczególne rodzaje sądów i trybunałów działających na terenie Anglii i Walii⁷, a mianowicie: sędzia Sądu Najwyższego Zjednoczonego Królestwa⁸, jeden sędzia przewodniczący (a presiding judge)⁹, sędziowie Wydziału Kanclerskiego, Wydziału Rodzinnego oraz Wydziału Ławy Królewskiej w Wysokim Sądzie (po jed- nym z każdego wydziału), przewodniczący Królewskiej Rady Sędziów Okręgowych (The Council of Her Majesty’s Circuit Judges) oraz honorowy sekretarz tej rady, sędzia dystryktowy (reprezentujący sądy magistrackie), członek stowarzyszenia High Court Masters, przewodniczący Stowarzyszenia Sędziów Dystryktowych Jej Królewskiej Mości (Association of Her Majesty’s District Judges) oraz jego honorowy sekretarz, starszy sędzia zasiadający w trybunale administracyjnym, dwóch sędziów trybunal- skich, członek Stowarzyszenia Sędziów Magistrackich (Magistrates’ Association) oraz członek Narodowego Forum Sędziów Przewodniczących (National Bench Chairmen’s Forum)¹⁰. Dodatkowo status tzw. co­opted members mają: przedstawiciel Europejskiej Sieci Rad Sądownictwa, sądowy członek zarządu Służby Sądów i Trybunałów Jej Kró- lewskiej Mości¹¹ oraz reprezentant Rady Sądownictwa Szkocji. Członkiem bez prawa głosu jest natomiast szef urzędu sądownictwa (Chief Executive of the Judicial Office)¹².

6 Sędzia ten jest mianowany przez Lorda Naczelnego Sędziego, orzeka w Sądzie Apelacyjnym i sprawuje nadzór nad tzw. sędziami przewodniczącymi, zob. przypis nr 9.

7 W Anglii i Walii do sądów wyższych zaliczają się: Wysoki Sąd (High Court of Justice), Sąd Ko- ronny (Crown Court) oraz Sąd Apelacyjny (Court of Appeal). Wysoki Sąd Składa się z Wydziału Kancler- skiego (Chancery Division), Wydziału Rodzinnego (Family Division) oraz Wydziału Ławy Królewskiej (Queen’s Bench Division). Niższymi sądami w Anglii i Walii są natomiast: a) utworzony w kwietniu 2014 r. centralny Sąd Hrabstwa (The County Court), który zastąpił działające do tej pory odrębne sądy hrabstw ‒ teraz stały się one jedynie miejscami odbywania rozpraw. W Sądzie Hrabstwa orzekają głów- nie tzw. sędziowie okręgowi (circuit judges) oraz dystryktowi (district judges), ale kompetencje takie posiadają także sędziowie piastujący wyższe stanowiska; b) sądy magistrackie (magistrate’s courts) z sę- dziami dystryktowymi (district judges) oraz tzw. sędziami pokoju (magistrates, justices of the peace);

c) jeden sąd rodzinny, również utworzony w 2014 r.

8 Sąd Najwyższy Zjednoczonego Królestwa jest najwyższą instancją sądową w państwie. Powstał w 2010 r. wskutek likwidacji kompetencji sądowych Izby Lordów (na mocy ustawy o reformie konsty- tucyjnej z 2005 r.).

9 W każdym z sześciu okręgów sądowych Sądu Koronnego w Anglii i Walii Lord Naczelny Sę- dzia powołuje jednego lub dwóch sędziów przewodniczących w celu lokalnego monitorowania pracy sędziów.

10 Tworzą go wybrani przedstawiciele siedmiu regionalnych forów zrzeszających sędziów magi- strackich, których rolą jest przewodniczenie składom orzekającym.

11 Her Majesty’s Courts and Tribunals Service – jest to podporządkowany ministrowi sprawiedliwo- ści (Secretary of State for Justice) urząd wyposażony od 1 kwietnia 2011 r. w kompetencje do administro- wania sądami i trybunałami w Anglii i Walii.

12 Jest to jednostka skupiająca aparat administracyjny obsługujący Lorda Naczelnego Sędziego.

Z kolei w skład Rady Sądownictwa Szkocji wchodzą Lord Przewodniczący Sądu Naczelnego (Lord President of the Court of Session)¹³ oraz przedstawiciele sądownic- twa szkockiego (zob. art. 1 i 3 konstytucji rady)¹⁴: Lord Sekretarz Sprawiedliwości (Lord Justice Clerk)¹⁵, wywodzący się ze Szkocji sędzia Sądu Najwyższego Zjedno- czonego Królestwa, dwóch sędziów Izby Wewnętrznej Sądu Naczelnego oraz dwóch sędziów Izby Zewnętrznej Sądu Naczelnego (wybranych zgodnie z procedurą uzgod- nioną przez sędziów tego sądu); Przewodniczący Sądu Ziemskiego, jeden starszy szeryf wybrany przez naczelnych szeryfów (sheriffs principal), dwóch szeryfów wy- branych przez stowarzyszenie szeryfów, dwóch przedstawicieli trybunałów admini- stracyjnych wybranych przez Szkockie Forum Trybunalskie (Scottish Tribunals Fo­

rum) oraz dwóch sędziów pokoju wybranych przez szkockie stowarzyszenia sędziów.

Jeśli chodzi o radę w Irlandii Północnej, to jej skład jest następujący: Lord Na- czelny Sędzia, starszy sędzia Wydziału Ławy Królewskiej w Wysokim Sądzie, sędzia przewodniczący sędziów sądów hrabstw (Presiding County Court Judge), sędzia dys- tryktowy wskazany przez Stowarzyszenie Sędziów Dystryktowych (District Judges’

Association), Mistrz Łącznikowy (The Liaison Master)¹⁶, starszy koroner (Senior Coroner)¹⁷, trzech członków trybunałów funkcjonujących na terenie Irlandii Północ- nej wskazanych przez Grupę Przewodniczących Trybunałów (Tribunals Presidents’

Group), jeden zastępca sędziego sądów hrabstw/dystryktowych powołany przez Lor- da Naczelnego Sędziego, przewodniczący sędziów niezawodowych (Presiding Lay Magistrate)¹⁸.

Członkowie rad, oprócz osób zasiadających w nich ex officio, są powoływani co do zasady na trzyletnie kadencje – w przypadku rady angielsko-walijskiej oraz pół- nocnoirlandzkiej. Z kolei w Szkocji kadencja jest ustalana przez organ powołujący w skład rady.

13 Jest odpowiednikiem Lorda Naczelnego Sędziego Anglii i Walii.

14 W Szkocji wyższym sądami są: Sąd Naczelny (Court of Session) oraz Wysoki Sąd (High Court).

Sąd Naczelny składa się z dwu izb: Izby Zewnętrznej (Outer House) oraz Izby Wewnętrznej (Inner Hou­

se). Sądami niższymi są: sądy szeryfów oraz sądy pokoju (Justice of the Peace Courts). W skład sądów pokoju są powoływani sędziowie pokoju (sędziowie niezawodowi) lub zawodowi sędziowie magistraccy (stipendiary magistrates). Do szkockich sądów szczególnych należą: Szkocki Sąd Ziemski (Scottish Land Court) oraz tradycyjny, tzw. Sąd Lorda Lyona (Court of the Lord Lyon), zajmujący się problematyką heraldyczną.

15 W precedencji piastuje drugie po Lordzie Przewodniczącym stanowisko sądowe w Szkocji.

16 Jest to rodzaj stanowiska w Wysokim Sądzie. Mistrzom (masters) powierza się wykonywanie pewnych pomocniczych czynności sądowych.

17 Zadaniem koronerów, jako niezależnych urzędników sądowych, jest podejmowanie czynności śledczych w sytuacji nadzwyczajnych okoliczności śmierci.

18 Struktura sądów w Irlandii Północnej jest w zasadzie powieleniem rozwiązań angielsko-walij- skich, z tym że obecnie funkcjonują odrębne, lokalne sądy hrabstw.

IV

Wszystkie trzy rady mają charakter organów doradczych służących osobom piastują- cym najwyższe rangą stanowisko w ramach poszczególnych systemów sądownictwa.

Brak aktów normatywnych regulujących kompetencje rad sprawia, że zadania rad i skuteczność ich działań kształtuje praktyka ustrojowa. Decyzje rad mają jedynie charakter sugestii, które są przedkładane pod rozwagę odpowiednio Lordom Naczel- nym Sędziom lub Lordowi Przewodniczącemu Sądu Naczelnego. Kierunki działal- ności doradczej zostały określone przez poszczególne rady przede wszystkim w ich statutach (konstytucjach)¹⁹.

Zadaniami Rady Sędziowskiej Anglii i Walii²⁰ są: szerokie reprezentowanie są- downictwa jako całości, analizowanie oraz przedstawianie problemów, opinii i idei wyrażanych przez sędziów, szczegółowe analizowanie i rozpatrywanie określonych zagadnień, jeśli opinię w danej sprawie mają wyrazić przedstawiciele środowiska sę- dziowskiego. Rada opracowuje także zasady polityki i doradza Lordowi Naczelnemu Sędziemu lub członkowi Zarządu Sądownictwa (Judicial Executive Board)²¹ upoważ- nionemu przez Lorda Naczelnego Sędziego do działania w danym obszarze.

Z kolei do zadań szkockiej rady sądownictwa należą (zob. art. 2 statutu): stanie na straży niezawisłości sędziowskiej, stanie na straży i działanie na rzecz właściwego procesu sprawowania wymiaru sprawiedliwości, koordynowanie poglądów i działań sędziów zmierzające do osiągnięcia powyższych celów, promowanie interesów za- wodowych oraz socjalnych środowiska sędziowskiego, opracowywanie wytycznych dotyczących kwestii etycznych i innych spraw związanych z właściwym wykonywa- niem wymiaru sprawiedliwości, działanie na rzecz porozumienia między sędziami różnego rodzaju sądów i szczebli, zbieranie i porównywanie ich opinii; udzielanie informacji i doradzanie Lordowi Prezesowi Sądu Naczelnego, tak by znał opinie śro- dowiska sędziowskiego, rozpatrywanie wszelkiego rodzaju zagadnień dotyczących sądownictwa.

Rada Sędziowska Irlandii Północnej ma, jak stanowi art. 2 statutu, uzyskiwać sze- roką perspektywę w sprawach, które wykraczają poza interesy danej grupy sędziów, uwidaczniać wszelkie różnice poglądów prezentowanych przez sędziów reprezentu- jących różne instancje sądowe, zapewniać szczegółową analizę specyficznych kwestii, które są konsultowane ze środowiskiem sędziowskim, rozwijać poglądy na sprawy le- żące w jej właściwości. Do zadań rady należą nadto (zob. art. 9 statutu rady): stanie na straży niezawisłości sędziowskiej, promowanie i ochrona właściwego wykonywania

19 Kompetencje rad zostały ostatnio upowszechnione w wydanym przez ENCJ przewodniku Europejskiej Sieci Rad Sądownictwa, polskie dwujęzyczne wydanie: P. Gilligan, I. Piotrowska (red.), Przewodnik po Europejskiej Sieci Rad Sądownictwa (Guide to the European Network of Councils for the Judiciary), KRS, TNOiK Dom Organizatora, Warszawa–Toruń 2014.

20 https://www.judiciary.gov.uk/about-the-judiciary/the-judiciary-the-government-and-the-con- stitution/how-the-judiciary-is-governed/judges-council/ [dostęp 28.07.2015].

21 Zarząd Sądownictwa jest organem wspomagającym Lorda Naczelnego Sędziego.

wymiaru sprawiedliwości, koordynowanie opinii i działań sędziów – tak by zrealizo- wać powyższe cele, działanie na rzecz dobra środowiska sędziowskiego, działanie na rzecz powszechnego zrozumienia pracy sędziów, podejmowanie działań dotyczących różnorodności i rozwoju ich kariery, podejmowanie działań zapewniających sędziom zasoby niezbędne do pracy, podejmowanie współpracy z innymi organami władzy sądowniczej, w tym z Europejską Siecią Rad Sądownictwa, oraz podejmowanie kon- taktów z radami sądownictwa Anglii i Walii, Szkocji oraz Republiki Irlandii.

Żadna z rad nie posiada kompetencji w zakresie nominacji sędziowskich. Je- dynie Rada Sędziowska Anglii i Walii, jak już wspomniałem, proponuje trzech członków²² Komisji ds. Nominacji Sędziowskich²³. Komisja ta – i podobne organy²⁴ w innych krajach Zjednoczonego Królestwa – została powołana w celu ograniczenia dyskrecjonalności w podejmowaniu decyzji nominacyjnych i ograniczenia możli- wości kierowania się motywami politycznymi w doborze kandydatów na sędziów²⁵. Zadaniem komisji jest rekomendowanie właściwym organom kandydatów na stano- wiska sędziowskie²⁶.

Rady sądownictwa w Zjednoczonym Królestwie nie mają też uprawnień do egzekwowania odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów, nie ma też obowiązku konsultowania z radami żadnych projektów aktów prawnych, choć w praktyce takie

22 Formalnie ustawa o reformie konstytucyjnej z 2005 r. daje radzie sędziowskiej prawo do przed- stawienia dwóch członków, natomiast ustawa wspomina, że jeden członek – przedstawiciel trybunałów – jest proponowany przez Radę Sędziów Trybunałów (Tribunal Judges’ Council). W praktyce jednak sę- dziowie trybunalscy, co wskazałem wyżej, są reprezentowani w Radzie Sędziowskiej.

23 Judicial Appointments Commission.

24 Północnoirlandzka Komisja ds. Nominacji Sędziowskich (Northern Ireland Judicial Appoint­

ments Commission), Komisja ds. Nominacji Sędziowskich dla Szkocji (Judicial Appointments Board for Scotland).

25 Zob. P. Biskup, P. Mikuli, Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej [w:] P. Mi- kuli (red.), Status prawny sędziego we współczesnych systemach politycznych, Wydawnictwo Gdańskiej Wyższej Szkoły Humanistycznej, Koszalin‒Gdańsk 2013, s. 36–55.

26 W Anglii i Walii sędziów Sądu Apelacyjnego, piastunów najbardziej eksponowanych stanowisk sędziowskich, a także sędziów Wysokiego Sądu oraz sędziów okręgowych i dystryktowych powołuje monarcha za radą Lorda Kanclerza. Sędziowie pokoju (magistrates) są natomiast mianowani bezpo- średnio przez Lorda Kanclerza w imieniu monarchy. Sędziów szkockiego Sądu Naczelnego, a także pełnoetatowych szeryfów, mianuje monarcha za radą premiera Szkocji przedstawioną po konsultacji z Lordem Prezesem Sądu Naczelnego. Dwa najważniejsze urzędy sędziowskie w Szkocji, tj. Prezesa Sądu Naczelnego (Lord President of the Court of Session) oraz Lorda Sekretarza Sprawiedliwości (Lord Justice Clerk), mianuje monarcha za radą premiera Zjednoczonego Królestwa, który z kolei musi rekomendo- wać kandydatów zaproponowanych przez premiera Szkocji. Sędziów pokoju oraz szeryfów orzekających w niepełnym wymiarze czasu pracy powołują w imieniu monarchy ministrowie szkoccy. Jeśli chodzi o Irlandię Północną, to Lorda Naczelnego Sędziego oraz sędziów Sądu Apelacyjnego powołuje mo- narcha za radą premiera Zjednoczonego Królestwa przedstawioną po obowiązkowej konsultacji z Lor- dem Naczelnym Sędzią (w przypadku wakatu na stanowisku Lorda Naczelnego Sędziego po konsultacji z najstarszym sędzią Sądu Apelacyjnego) oraz Komisją Nominacyjną dla Irlandii Północnej. Z kolei sędziów Wysokiego Sądu, a także sędziów w sądach niższych powołuje monarcha za radą Lorda Kancle- rza, który jednak musi przedstawić kandydata zaakceptowanego przez Komisję Nominacyjną.

konsultacje są czasem prowadzone. Rada Anglii i Walii oraz Rada dla Szkocji ustalają natomiast zasady etyki sędziowskiej, w czym nie uczestniczy ich północnoirlandzki odpowiednik.

V

We współczesnych państwach organy o charakterze rad sądownictwa mają wieloraki status ustrojowy, skład oraz kompetencje. Wynika to z uwarunkowań historycznych oraz ze specyfiki danego systemu organów państwowych. Wspólnym mianownikiem jest wzmacnianie niezależności sądów, przy czym stopień realnych możliwości spraw- czych rad jest zróżnicowany. Pomimo dużej niejednolitości pozycji ustrojowej rad w literaturze wyodrębnia się dwa główne modele funkcjonujące na kontynencie eu- ropejskim: północny i południowy²⁷. Pierwszy, występujący w niektórych państwach nordyckich, charakteryzuje się tym, że istnieje swoiste zespolenie rady w sensie kole- gialnego organu z jednostką zajmującą się administrowaniem sądami. W drugim mo- delu, południowym, rady nie posiadają kompetencji w zakresie administracji sądo- wej, ale udzielają rekomendacji w procesie nominacji sędziowskich oraz w sprawach postępowania dyscyplinarnego sędziów. Wyróżnienie tych modeli ma jednak ograni- czone znaczenie poznawcze, ze względu na to, że wiele rad lub podobnych organów trudno jednoznacznie zakwalifikować do danego modelu. Bez wątpienia jednak rady sądowniczej w Zjednoczonym Królestwie nie można zaliczyć do żadnego z nich.

VI

Pozycję ustrojową rad funkcjonujących w Zjednoczonym Królestwie warto zatem zestawić z pewnymi przyjętymi standardami rad lub podobnych organów powoły- wanych w celu ochrony niezależności władzy sądowniczej. Utworzona w 2014 roku w Rzymie Europejska Sieć Rad Sądownictwa (dalej ENCJ), zrzeszająca kilkanaście rad funkcjonujących w Europie, stoi na stanowisku, że rady powinny odgrywać istot- ną rolę w zakresie zapewnienia prawidłowego funkcjonowania wymiaru sprawiedli- wości. Zdaniem ENCJ, rady mają się składać albo wyłącznie z sędziów, albo, w przy- padku mieszanego składu, sędziowie powinni stanowić nie mniej niż jego połowę.

Wszystkie rady funkcjonujące w Zjednoczonym Królestwie składają się w zasadzie wyłącznie z sędziów, więc z naddatkiem spełniają postulaty ENCJ. Najważniejsze jest jednak zwrócenie uwagi na postulowane przez ENCJ zadania rad lub innych podob- nych organów zawarte w uchwale Zgromadzenia Ogólnego Europejskiej Sieci Rad

27 Piszę o tym w: P. Mikuli, Rady sądownictwa w Europie [w:] P. Tuleja (red.), Krajowa Rada Są­

downictwa, XX­lecie działalności, Dom Organizatora, Toruń–Warszawa 2010, s. 111–118.

Sądownictwa, przyjętej w Budapeszcie na posiedzeniu w dniach 21‒23 maja 2008 roku²⁸. Zadania te powinny dotyczyć:

a) powoływania i awansowania sędziów, b) szkoleń, dyscypliny i etyki sędziowskiej, c) administracji sądowej,

d) finansowania sądownictwa, e) zarządzania sądownictwem,

f) rozpatrywania skarg uczestników postępowań sądowych, g) ochrony wizerunku sądownictwa,

h) formułowania opinii na temat polityki państwa w stosunku do sądownictwa, i) stworzenia systemu oceny funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, j) przygotowywania i wnoszenia propozycji ustawodawczych dotyczących sę-

dziów i sądów.

Analizując powyższe punkty, trzeba podkreślić, że w zasadzie żadna z istnieją- cych w Europie rad nie dysponuje kompetencjami we wszystkich tych obszarach²⁹, niemniej zgodnie z deklaracją budapesztańską mogą one zostać rozdzielone po- między kilka niezależnych organów. Z historycznych względów formalne gwaran- cje niezależności sądownictwa od rządu nie są w Zjednoczonym Królestwie zbyt rozbudowane. Niezależność sądów wynikała zawsze bardziej z kultury prawnej niż z rozwiązań normatywnych. W zasadzie dopiero ustawą o reformie konstytucyjnej w 2005 roku do systemu prawnego wprowadzono pewne instytucjonalne gwaran- cje w tym zakresie. Symbolem tych przemian była gruntowna reforma urzędu Lorda Kanclerza. Obecnie kompetencje w stosunku do sądów zostały rozdysponowane po- między różne podmioty funkcjonujące zarówno na poziomie ogólnopaństwowym (w zakresie dotyczącym w zasadzie wyłącznie Sądu Najwyższego), jak i krajowym.

Cechą charakterystyczną zatem brytyjskiego modelu rad sądownictwa jest ich raczej skromna pozycja ustrojowa. Wpływ ma na to nie tylko brak zakotwiczenia w ustawodawstwie (co nawet w warunkach brytyjskich w przypadku nowych orga- nów jest raczej niespotykane), ale i sprowadzenie ich do roli jedynie ciał doradczych

„szefów” poszczególnych systemów sądowych (chodzi mi tutaj o lordów naczelnych sędziów w Anglii, Walii i Irlandii Północnej oraz Lorda Naczelnego Sędziego w Szko- cji). Trzeba jednak podkreślić, że rola tych ostatnich rośnie, gdyż istnieje tendencja do dalszego ograniczania wpływu egzekutywy na sądownictwo. W tym kontekście swoistym wyróżnikiem na gruncie brytyjskim pozostawał ‒ lub dalej pozostaje ‒ brak dookreślonych na płaszczyźnie stricte prawej regulacji dotyczących wzajemnych rela- cji pomiędzy podmiotami odpowiedzialnymi za problematykę ustroju sądownictwa,

28 Budapest Resolution on Self Governance for the Judiciary: Balancing Independence and Account­

ability, tekst w j. angielskim i francuskim: http://encj.eu/index.php?option=com_content&view=artic- le&id=70:resolutionbudapest&catid=19:concils-for-the-judiciary&Itemid=239 [dostęp 14.07.2015].

29 Zob. I. Piotrowska, Rady Sądownictwa w Europie, „Kwartalnik Krajowa Rada Sądownictwa”

2015, nr 2, s. 28–31.

w tym za administrowanie sądami. Współpracę pomiędzy Lordem Kanclerzem, piastującym obecnie również stanowisko ministra sprawiedliwości, a Lordem Na- czelnym Sędzią do wejścia w życie ustawy o reformie konstytucyjnej z 2005 roku regulował wydany 26 stycznia 2004 roku tzw. konkordat³⁰. Rada Sędziowska Anglii i Walii odegrała zresztą istotną rolę w jego wynegocjowaniu³¹. Podobną funkcję pełni obecnie np. konkordat zawarty w 2013 roku między Ministerstwem Sprawiedliwości a Sądem Najwyższym Zjednoczonego Królestwa lub zawarte w 2011 roku tzw. poro- zumienie ramowe między Lordem Kanclerzem, Lordem Naczelnym Sędzią a Star- szym Przewodniczącym Trybunałów, dotyczące funkcjonowania Służby Sądowej Jej Królewskiej Mości³².

Rady w Zjednoczonym Królestwie przypominają organy samorządu sędziow- skiego reprezentującego zawodowe interesy sędziów sądów różnych szczebli w uzgad- nianiu polityk dotyczących wymiaru sprawiedliwości. Zadanie stania na straży nieza- leżności sądów może być wypełniane zatem tylko dzięki „miękkim” inicjatywom rad i upominaniu się o pewne korzystne dla sędziów rozwiązania. Brak wpływu na proces nominacji sędziowskich, prowadzenia postępowania dyscyplinarnego i możliwości wpływania na szkolenia sędziów znacznie ograniczają radom możliwości odziaływa- nia na funkcjonowanie systemów sądownictwa. Rady występujące w Zjednoczonym Królestwie wpisują się więc w skomplikowany obraz ustrojowy sądów i trybunałów i całego szeroko pojętego wymiaru sprawiedliwości, w którym występuje proliferacja różnego rodzaju ciał, organów i urzędów.

30 Oficjalna nazwa: The Lord Chancellor’s Judiciary­Related Functions: Proposals.

31 S. Shetreet, S. Turenne, Judges on Trail. The Independence and Accountability of the English Judg­

es, second edition, Cambridge University Press, Cambridge 2013, s. 71.

32 Lord Kanclerz zobowiązał się w nim do konsultowania kwestii związanych z administrowaniem sądami z kierownictwem Służby oraz przedstawicielami sądownictwa.