PRACE ORYGINALNE
Barbara PIECH1 Marta KI ALKA2 Anna BARAN3 SandraMROZIŃSKA’
MarekJANECZKO5 Ewa HUMENIUK6 Tomasz MILEWICZ2
Wpływ warunków i stylu życia na poziom lęku kobiet w okresie połogu- badanie ankietowe
1SPZOZ Krzeszowickie Centrum Zdrowia ul.Legionów 30; 32-065Krzeszowice Kierownik:
Lek. med. Roman Matysik
’Klinika EndokrynologiiGinekologicznej Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków
Kierownik:
Prof.RobertJach
’Szpital Blekinge, Oddział Psychiatrii Dorosłych, Karlshamn, Szwecja Kierownik:
Karin Magnusson
’Klinika Chorób Metabolicznych
Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków, ul. Kopernika15
Kierownik:
Prof. Maciej Małecki
5Uniwersytet Mikołaja Kopernika Collegium Medicum im.Ludwika Rydygieraw Bydgoszczy
ul. Jagiellońska13-15, 85-067 Bydgoszcz Dziekan:
Prof drhab.KatarzynaPawlak-Osińska
6Zakład Patologiii Rehabilitacji Mowy, Uniwersytet Medycznyw Lublinie.
Kierownik:
Prof. Zbigniew Tarkowski
Dodatkowesłowakluczowe:
zaburzenia psychiczne okrespoporodowy stylżycia lęk
Additionalkey words:
mentaldisorders postpartum period lifestyle
anxiety
Adres do korespondencji:
Marta Kiałka
Klinika Endokrynologii Ginekologicznej Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum ul. Kopernika 23
31-501 Kraków tel.12 424 8571 fax: 12 4248570
e-mail: marła. kialka@poczta.fm
Wstęp: Z uwagi na dużą częstość występowania poporodowych zabu
rzeń lękowych oraz ich poważne kon
sekwencje zdrowotne i społeczne, niezwykle istotne jest przeanalizowa
nie możliwych czynników, mających związek z ich pojawieniem się, oraz wyłonienie grup kobiet szczególnie na nie narażonych celem objęcia ich odpowiednią opieką i kontrolą.
Celem naszej pracy było zbadanie zależności pomiędzy występowaniem lęku u kobiet w okresie połogu, a ich warunkami i stylem życia.
Materiały i Metodyka: Badanie przeprowadzono w okresie od kwiet
nia do lipca 2016 roku. Objęto nim 102 kobiety, będące w okresie poło
gu, zamieszkujące miasto Kraków i powiat krakowski. Badanie przepro
wadzono w oparciu o ankietę własne
go autorstwa, Inwentarz Stanu Lęku (STAI) Spielbergera oraz Inwentarz Zachowań Zdrowotnych (IZZ) Jur- czyńskiego.
Wyniki: Poziom lęku kobiet w okresie połogu zależy do warunków życia i podejmowanym przez nie za
chowań zdrowotnych. Poziom zacho
wań zdrowotnych kobiet w okresie połogu jest przeciętny i niezależny od wieku, liczby posiadanych dzieci i sy
tuacji materialnej. Mieszkanki miast, kobiety z wyższym wykształceniem, planujące ciążę cechuje wyższy po
ziom zachowań zdrowotnych. Dobre warunki mieszkaniowe wpływają ko
rzystnie na podejmowanie zachowań zdrowotnych. Niski poziom zachowań zdrowotnych wpływa istotnie na nasi
lenie lęku położnic. Mieszkanki wsi, kobiety z niższym wykształceniem i nie planujące ciąży mają wyższy po
ziom lęku w okresie połogu. Poziom lęku kobiet w połogu jest odwrotnie proporcjonalny do ich warunków mieszkaniowych. Kobiety posiadają
ce pracę mają niższy poziom lęku niż niepracujące. Poziom lęku położnic nie zależy od wieku ani sytuacji ma
terialnej.
Wnioski: Poziom lęku kobiet w okresie połogu istotnie zależy do
Introduction: Due to the high in
cidence of postpartum anxiety dis
orders and their serious health and social consequences, it is essential to analyze the possible risk factors to identify groups of women particularly vulnerable to cover their proper care and control.
The aim of our study was to inves
tigate the relationship between the anxiety in women in the postpartum period, and their living conditions and lifestyle.
Materials and Methods: The study was conducted from April to July 2016. We included 102 women in the postpartum period, living in the city of Cracow and the Cracow district. The study was based on a survey of our own authorship, State Anxiety Inven
tory (STAI) and the Jurczyriski’s In
ventory of Health Behavior (IZZ).
Results: The anxiety level in wom
en in the postpartum period depends on the conditions of life and health behaviors. The level of health behav
ior of women in the postpartum pe
riod is an average and independent of age, number of children, and the material situation. Residents of cities, women with higher education, who planned pregnancy, have a higher level of health behavior. Good hous
ing conditions have a positive influ
ence on health behavior. Low levels of health behavior significantly af
fect the severity of maternal anxiety.
Residents of the village, women with lower education and who not plan
ning pregnancy have higher levels of anxiety during the postpartum period.
Anxiety level of women in the postpar
tum period is inversely proportional to their housing conditions. Women with a job have lower levels of anxiety than non-working. The anxiety level in women in childbirth does not depend on age or financial situation.
Conclusions: The anxiety level in women in the postpartum period, sig
nificantly depends on the living con
ditions and health behaviors. Verifica
tion of distinguished factors should
Przegląd Lekarski 2017 /74/3 101
warunków życia i podejmowanym przez nie zachowań be applied appropriately in health promotional activities zdrowotnych. Weryfikacja wyróżnionych czynników po- and prevention programs.
winna mieć zastosowanie w odpowiednio dobranych działaniach promocyjnych i profilaktycznych w zakresie zachowań prozdrowotnych i warunków życia.
Wstęp
Obserwacje kliniczne i wyniki coraz większej liczby badań wskazują, że ada
ptacja do zadań związanych z pełnieniem roli rodzica nie jest prosta, a okres na
stępujący po narodzinach dziecka może wiązaćsię z licznymi problemami,a także zaburzeniami emocjonalnymi. Okres po
porodowy może sprzyjać pojawieniu się nowych zaburzeń oraz nasilaniu się lub powtórnemu wystąpieniu zaburzeń istnie jących wcześniej [1]. Dotychczas nie zi dentyfikowano jednoznacznych przyczyn występowania emocjonalnych zaburzeń poporodowych; są onebardzozłożone. Do niedawna przyczyn zmian stanu psychicz nego położnic dopatrywano się głównie w zmianach hormonalnych zachodzących w organizmie. Rzeczywiście udowodniono, że znamiennie wpływająone na ich emo cje i samopoczucie. Jednakże obniżenie nastroju i lęk związany z pojawieniem się dziecka w rodzinie obserwuje się również u matek, które adoptowały dziecko, a tak że u ojców [2]. Badania dowodzą, że de
presja poporodowa może dotyczyć nawet 8-15 % kobiet [3-6], a występowanie ja
kichkolwiek zaburzeń stanu psychicznego i emocjonalnegowokresie poporodowym, wśródktórych wymienić można smutek po
porodowy, depresję poporodową, psycho
zę poporodową i hipomanię poporodową, obserwuję się u nawet 30-70% badanych populacji [7-9]. Pomimo, że zaburzenia lękowewystępują u 8-12% kobiet w okre
sie poporodowym [5], a według niektó rych autorów są częstsze niż depresja poporodowa [6], to niewiele jest badań, które opisują ich występowanie, przebieg, czynniki ryzyka, skuteczne metody lecze nia i rokowanie. Ponieważ nie wyodrębnia się zaburzeń lękowych poporodowych, są one definiowane podobnie jak zabur
zenia lękowe, występujące bez związku z okresem poporodowym. Według Fair- brother i wsp. u około 5% kobiet w ciąży i wokresie poporodowym współwystępują zaburzenia depresyjne i lękowe [6]. Za burzenia psychiczne okresu poporodowe
go związane sąz ryzykiem negatywnego wpływu na życie i funkcjonowanie samej kobiety, dziecka oraz całej rodziny, mogą mieć niekorzystny wpływna relacje kobiety z dzieckiem, partnerem i rodziną, a także na rozwój emocjonalny dziecka [10,11].
Z uwagi na rozpowszechnienie problemu oraz jego poważne konsekwencje zdro
wotne i społeczne, niezwykle istotne jest przeanalizowanie czynników, mających wpływ na wystąpienie zaburzeń lękowych u kobiet w okresie połogu celem wyłonie
nia grup kobiet szczególnie narażonych na wystąpienie zaburzeń stanu psychicznego, objęcie ich odpowiednią opieką i kontrolą oraz wdrożeniedziałań profilaktycznych.
Celem naszej pracybyło zbadanie za leżności pomiędzy poziomemlęku u kobiet
wokresie połogu,a ich warunkami istylem życia.
Materiały i Metodyka
Badanie przeprowadzono w oparciu o ankietę własnego autorstwa, Inwentarz Stanu Lęku (STAI)Spielbergeraw adapta
cji polskiej [12] oraz Inwentarz Zachowań Zdrowotnych (IZZ)Jurczyńskiego [13].
Kwestionariusz ankiety
Kwestionariusz ankietyzostał opraco
wany dla celów niniejszej pracy. Zawierał 23 pytania (zamknięte i półotwarte). Jego celem było zebranie informacji na temat przedmiotu badań i danych osobowych.
Uwzględniono w nim następujące czynniki:
wiek, miejsce zamieszkania, wykształce
nie, stan cywilny, zadowolenieze związku małżeńskiego, liczba posiadanych dzieci, planowanie ciąży, praca zawodowa, za grożenieutraty pracy w związku z macie
rzyństwem, sytuacja materialna, typrodzi
nytworzonej przez respondentki,warunki mieszkaniowe i wsparciespołeczne.
Inwentarz Stanu i Cechy Lęku (STAI) Jest to metoda pozwalająca wykryć osoby o zdecydowanie niskim lub zde cydowanie wysokim poziomie lęku, rozu mianego jako względnie stała cecha oso
bowości (lęk- cecha). Daje ona również możliwość rejestrowania zmian nasilenia lęku rozumianego, jako przejściowy i uwa
runkowany sytuacyjnie stan jednostki, po
jawiający się w odpowiedzi na określone bodźce zewnętrzne (lęk- stan). Polska adaptacja amerykańskiego kwestionariu sza STAI przeznaczona jest do badania osób powyżej 15 roku życia, zarówno chorych jak i zdrowych. Dzięki jego za stosowaniu możliwa była ocena poziomu lęku, jako stanui cechy u kobiet w okresie połogu.
Kwestionariusz STAI składa się z dwóch odrębnych podskal, z których jedna oznaczona symbolem X-1 służy do pomiaru lęku jako stanu, druga oznaczo nasymbolem X-2 wykorzystywana jest do mierzenia lęku jako cechy. Każda z pod
skal składa się z 20 pozycji, zapisanych w formie krótkich stwierdzeń odnoszących się do przeżyć i odczuć badanej osoby.
Każdej z pozycjiobydwu podskal przypisa no po 4skategoryzowane odpowiedzi, ba
dana osoba wybieratę, która w najlepszy sposób określa jej odczucia. Obliczanie wyników polega na sumowaniu wartości odpowiedzi przyporządkowanych danym kategoriom. Wyniki surowe obu podskal mogą podlegać wahaniom od 20 punk
tów (lęk niski) do 80 punktów(lęk wysoki).
Wyniki surowe zostają przekształcone na steny.Wyniki wgraniach 1-4 stena traktuje się jako niskie, wgranicach7-10 stena jako wysokie. Wynikiw granicach 5-6 uważane są za przeciętne[12].
Inwentarz Zachowań Zdrowotnych (izz)
Jest to metoda służącaustaleniu ogól
nego nasilenia zachowań sprzyjających zdrowiu oraz stopnia nasilenia czterech poszczególnych kategorii zachowań zdro
wotnych, którymi są: „Pozytywne nasta wienie psychiczne" (uregulowane życie to warzyskiei rodzinne, pozytywnemyślenie, unikanie gniewu lęku i napięć),„Zachowa
niaprofilaktyczne”(dbałość o własne zdro
wie, przestrzeganiezaleceń zdrowotnych),
„Prawidłowe nawyki żywieniowe” oraz
„Praktyki zdrowotne” (nawyki dotyczące snu, odpoczynku, odpowiedniej aktywno ści fizycznej, palenia tytoniu oraz kontroli masy ciała).
Inwentarz IZZ przeznaczony jest do badania osób dorosłych, zdrowych oraz chorych. Zawiera 24 stwierdzenia opisu jące zachowania związane ze zdrowiem.
Badany ma zaznaczyć,jak częstow cią gu ostatniego roku przejawiałwymienione zachowania zdrowotne oceniając ich czę stość w 5-cio stopniowej skali. Obliczenie wyniku polega na zaliczeniu poszczegól nych wartości liczbowych. Uzyskuje się w ten sposób ogólny wskaźnik nasilenia zachowań zdrowotnych. Wartość wskaź nika możewahać się w granicach 24-120 punktów, im wyższa jego wartość tym większe jestnasilenie zachowań zdrowot
nych. Poziom nasilenia poszczególnych zachowań w poszczególnych skalach wahasięod 1-6 punktów i stanowi średnią wynikówuzyskanych wdanej podkategorii [13].
Procedura badawcza
Badanie przeprowadzono w okre sie od kwietnia do lipca 2016 roku. Ob jęto nim 102 kobiety, będące w okresie połogu, zamieszkujące miasto Kraków i powiat krakowski. Badanie przeprowa
dzane było przez położne podczas wizyt patronażowych. Kryterium doboru bada nych stanowiłfakt, że kobiety były aktu
alnie w okresie połogui urodziłyzdrowe dziecko. Żadna z położnic, której zapro ponowanoudział w badaniu nie odmówi ła uczestnictwa.
Analiza statystyczna
W oparciuo uzyskane informacje zo stały stworzone tablice statystyczne ob
razujące rozkłady analizowanych cech (tablice liczebności i frakcji), anastępnie dokonano obliczeń współzależności po
między analizowanymi zmiennymi. Doko
nano testowania istotności statystycznej różnic pomiędzy analizowanymi zmien
nymi za pomocą testu t- Studenta. Ana
liza statystyczna uzyskanych wyników przeprowadzona została przy użyciu pro
gramu Statistica10 (StatSoft). Za poziom istotności statystycznej przyjęto wartość p<0,05.
Wyniki
Charakterystyka badanej populacji Wgrupie kobiet biorącychudział w ba
daniu najliczniej reprezentowane były re- spondentki w wieku 26-30 lat (38,3%).
W dalszej kolejności były toankietowane w wieku powyżej 35 roku życia (28, 4%) orazwwieku 31-35 lat(20, 6%).Najmniej
szą grupę stanowiły kobiety do 25 roku życia (12,7%).
Zdecydowana większość responden- tek zamieszkiwała duże miasto (41, 2%) lub wieś (44,1%). Pozostałe 14, 7% ba
danych stanowiły mieszkanki małych miast.
Aż 39, 2% respondentek posiadało dyplom ukończenia wyższej uczelni. Licz nie reprezentowane było również kobiety z wykształceniem średnim (37, 3%). Co piąta badana (18, 6%) posiadaławykształ cenie zawodowe, natomiast co dwudzie
sta(4, 9%)- podstawowe.
Respondentkio stażu małżeńskim krót szym niż rok stanowiły23, 5% ogółu bada
nych. Odsetek ankietowanych w grupach o stażu małżeńskim od rokudo5 lat oraz od6 do 10 lat byl zbliżony iwynosił odpo wiednio 25, 5% i 24, 5%. U 18, 7% kobiet czas trwania związku małżeńskiego był dłuższy niż 10 lat, a 7, 8% kobietbyło nie
zamężnych.
Wśród mężatek dominowały kobie
ty zadowolone ze związku małżeńskiego (86, 2%). Niezadowolonych było 4, 2% re spondentek, natomiast 9, 6% stwierdziło, że związek tylko częściowo spełnia ich oczekiwania.
Wśród badanychnieznacznie przewa
żały kobiety, które posiadały tylko jedno dziecko (55, 9%). Odsetek respondentek posiadających dwojelub trojedzieci stano wił 44, 1%.
U 73, 5% badanych ciąża była plano wana. Średnio co czwarta ankietowana (26, 5%)nie planowała ciąży.
69, 5% ankietowanych pracowało za wodowo przed zajściem w ciążę, przy czym 47% z nich miało zamiarwrócić do pracy pourlopie, natomiast 22, 5% chciało się poświęcić wychowywaniu dzieci. Nie
spełna jedna trzecia respondentek (30, 5%) niepracowała.
Spośród kobiet pracujących coczwar
ta badana (26%) obawiałasięutraty pracy w związku z macierzyństwem, natomiast 74% nie miało takichobaw.
Większość respondentek (53, 8%) swoją sytuację materialną oceniło jako przeciętną. 22, 3% określiła ją jako dobrą, 23, 9%-jako złą.
Blisko dwie trzecie badanych (63, 7%) mieszkało z mężem i dziećmi. 34, 3% re spondentekmieszkało w rodzinie wielopo koleniowej, natomiast 2% badanych tylko z dzieckiem.
Zdecydowana większość responden tek (75, 2%) swoje warunki mieszkaniowe oceniła jako dobre. Pozostałaczęśćbada nych(24, 8%) określiła je jako złe.
Wyniki analizy statystycznej
Średnia wartość lęku stanu w badanej grupie jest istotnie wyższa niż lęku cechy (odpowiednio6, 0 i 5, 27, p<0, 05).
Ogólny wskaźnik nasilenia zachowań zdrowotnych (w stenach) wyliczony na podstawie testu IZZwyniósł 5. 11. Badana grupa najwyższe wartości uzyskała w ska
li „Pozytywne nastawienie psychiczne”
(3, 52) oraz „ Zachowania profilaktyczne"
(3, 51). Niższe wartości średnie zaobser wowano w skalach „ Prawidłowe nawyki żywieniowe” (3, 3) oraz „Praktyki zdrowot ne” (3, 28).
Wykazano istotny związek pomiędzy nasileniem lęku stanui lęku cechya ogól nym wskaźnikiem nasilenia zachowań zdrowotnych. W grupie kobiet z niskim ogólnym wskaźnikiem nasilenia zacho wań zdrowotnych (do 5 punktów) zaob serwowano większe nasilenie lęku stanu i lęku cechyniż w grupiekobiet z wyższym ogólnym wskaźnikiem nasilenia zachowań zdrowotnych [Tab. Ij.
Mieszkanki wsi cechowałowyższe na
silenie lęku stanu i lęku cechy niż kobie
ty mieszkające w mieście [Tab. II]. Grupa kobiet mieszkających w mieście uzyskała wyższą wartość średnią ogólnegowskaź
nika nasilenia zachowań zdrowotnych niż kobiety mieszkające na wsi. Decydujący wpływ natą różnicę miał wskaźnik "Prak
tyki zdrowotne", gdzie respondentki miesz
Tabela I
Zależność lęku stanu (L-stan) i lęku cechy (L-cecha) od ogólnego wskaźnika nasilenia zachowań zdrowotnych.
The relationship between state anxiety(L-stan)andtraitanxiety (L-cecha)and the overallrate the severity ofhealth behaviours.
Ogólny wskaźnik nasieniazachowań zdrowotnychdo5 punktów
(średniatSD)
Ogólnywskaźnik nasieniazachowań zdrowotnych powyżej 5 punktów
(średniatSD)
P
L-stan [steny] 6,62+1, 86 5, 18±1,69 <0,01
L-cecha[steny] 5,93±2, 09 4, 39+2, 08 <0,02
TabelaII
Zależność lęku stanu i cechy od miejsca zamieszkania.
The relationship between anxiety state and trait and a placeofresidence.
Kobietymieszkające wmieście n=57
(średniatSD)
Kobietymieszkające na wsi n=45
(średniatSD)
P
L-stan [steny] 5, 6±1, 95 6,51 ±1,77 <0,05
L-cecha[steny] 4,48±2, 22 5,76+1, 98 <0,05
TabelaIII
Zależność lęku stanu i cechy odwykształcenia ankietowanych.
The relationship between anxiety state and trait and level of education.
Kobiety zwykształceniempodstawo wymlub zawodowym
n=24 (średniatSD)
Kobiety z wykształceniem średnim lub wyższym
n=78 (średniatSD)
P
L-stan[steny] 6, 67±2,16 5,79±1,8 <0,05
L-cecha[steny] 6, 13±2, 11 5,01 ±2,1 <0,05
Tabela IV
Zależnośćlęku stanu i cechy od planowania ciąży.
The relationship between anxiety state and trait and procreativeplans.
Kobiety nieplanujące ciąży n=27 (średniatSD)
Kobiety planujące ciążę n=75 (średniatSD)
P
L-stan[steny] 6,85±2,16 5,69±1, 95 <0,05
L-cecha[steny] 5, 96±2,11 5,03±2,19 <0,05
kającew mieście uzyskały znacząco wyż
szy wynik niż mieszkające na wsi.
Wykształcenie badanych w znaczący sposób wpływało na poziom lęku stanu oraz lęku cechy. Badane z wykształce
niem podstawowym i zawodowym uzy
skały wyższe wartości średnie niżbadane z wykształceniem średnim lub wyższym [Tab. III]. Ankietowane z wykształceniem średnim lub wyższym uzyskały w teście IZZ zdecydowaniewyższąwartość średnią ogólnego wskaźnika nasilenia zachowań zdrowotnych, niż kobiety z wykształce
niempodstawowym i zawodowym. Kobiety lepiej wykształcone uzyskały wyższe war
tości średnie we wszystkich kategoriach wchodzących w skład ogólnegowskaźnika zachowań zdrowotnych.
Jak wynika z uzyskanych danych re spondentki, które planowały ciążę cechują się niższym poziomem lęku stanu i cechy niż kobiety, których macierzyństwo nie było planowane [Tal. IV]. Planowanie cią
ży przez ankietowane w znaczący sposób wpływałona uzyskany wskaźnik nasilenia zachowań zdrowotnych. Ogólny wskaźnik nasilenia zachowań zdrowotnych w gru pie kobiet, których macierzyństwo było przypadkowe był zdecydowanie niższy
PrzeglądLekarski2017 /74/3 103
Tabela V
Zależność lęku stanu I cechy odstatusu zawodowego.
The relationship between anxietystate andtrait and professional status.
Kobiety pracujące, mające zamiar wrócić do pracy po urlopie macierzyńskim (1)
n=47 (średniatSD)
Kobietypracujące,nie mające zamiaruwrócićdopracypo
urlopiemacierzyńskim (2) n=23
(średniatSD)
Kobiety niepracującej)
n=31 (średniatSD)
P
L-stan
[steny] 5,56+1, 97 5,61±1,1, 64 6,97±1, 72
p13<0,05, P„<0,05 p;. 2=ns
L-cecha
[steny] 4, 77±2,13 4,83±1,8 6,39±2, 06
P,3<0, 05, p2. <0,05
P1>2=ns
Tabela VI
Zależność lęku stanu I cechy odwarunków mieszkaniowych.
The relationship between anxietystate andtrait andliving conditions.
Kobiety określające swojewarunki mieszkaniowe jako dobre
n=77 (średniatSD)
Kobiety określająceswoje warunki mieszkaniowe jako złe
n=25 (średniatSD)
P
L-stan[steny] 6,69±1, 6 5, 69±1, 98 <0,05
L-cecha [steny] 6,0±1, 88 4,94±2,19 <0,05
niż w grupie kobiet, które ciążę zaplano wały. We wszystkich kategoriach testu IZZ stwierdzono zdecydowanie wyższe nasi lenie zachowań prozdrowotnych w grupie kobietz planowanąciążą.
U kobiet niepracujących zawodowo stwierdzono zdecydowanie wyższy poziom nasilenia lęku, niż w obu grupach pracu
jącychtj. zamierzających wrócić do pracy pourlopiemacierzyńskim, jak inie planują cychtakiego powrotu [TabV],
Zaobserwowano również wyższy po
ziom lęku stanu i lęku cechy u kobiet, które swoje warunki mieszkaniowe określiły jako dobre, niż wgrupie badanych opisujących swoje warunki mieszkaniowejako złe [Tab.
VI], Warunki mieszkaniowe miały duży wpływ naosiągane przezbadane wartości wskaźników zachowań zdrowotnych. Re- spondentki mające dobre warunki miesz
kaniowe uzyskały wyższe wartości we wszystkich badanychkategoriach.
Nie wykazano istotnej zależności po
między poziomem lęku stanu i lęku ce
chy, a wiekiem badanych kobiet, liczbą posiadanych dzieci oraz ich sytuacją ma
terialną. Nie wykazano istotnej zależności pomiędzy ogólnym wskaźnikiem nasilenia zachowań zdrowotnych, a wiekiem respon- dentek. W grupie kobietpowyższej 30 roku życia zaobserwowano natomiast wyższe wartości w skali „Prawidłowe nawyki ży
wieniowe”. Nie stwierdzono różnicw pozo stałych wskaźnikach wchodzących w skład ogólnego wskaźnika nasilenia zachowań zdrowotnych pomiędzygrupami. Nie wyka zano równieżistotnego związku pomiędzy ogólnym wskaźnikiem nasilenia zachowań zdrowotnych, a liczbą posiadanych dzieci, sytuacją materialną oraz statusem zawo
dowym.
Dyskusja
Przedstawione badanie miało na celu udzielnie odpowiedzi na pytanie, czy wa
runki życia izachowania zdrowotnekobiet
w okresie połogusąpredykatorami wystą pienia u nichzaburzeńlękowych.
Lęk jest częstymobjawem towarzyszą cym różnym zaburzeniom psychicznym, i nierzadko poprzedza wystąpienie depresji poporodowej [14, 15]. Analiza wypowiedzi położnicbadanychtestem STAI wykazała, żepoziom doświadczanego przez nie lęku był średni i wynosił odpowiednio6 dla lęku stanu i 5, 27 dla lęku cechy. Wynik ten po
twierdza wcześniejsze obserwacje[7-9], że sytuacjaurodzenia dziecka jestdla kobiety stresująca i wywołuje napięcie emocjonal
ne. Wykazanystosunkowo wysoki poziom lęku może w znaczącymstopniu zaburzać funkcjonowanie położnic w każdej sferze życia.
Ogólny wskaźnik nasilenia zachowań zdrowotnych wykazany w badaniach te
stem IZZ jest na poziomie przeciętnym (5,11). Najwyższe wartości zanotowano w kategorii „Pozytywne nastawienie psy chiczne" oraz „Zachowania profilaktyczne”, które wg Chazana [16] w istotny sposób obniżają poziom lęku i napięcia emocjo nalnego u kobiet. Pozytywne nastawienie psychicznepołożnic może wynikać zumie jętności radzenia sobie w sytuacjachstre
sowych i wsparcia bliskich, wszak 98% re- spondentek deklarowałoprzynależność do rodzinyjedno- i dwupokoleniowej, od której położnica może spodziewać się pomocy.
Przeprowadzone badania wykazały istotny wpływ zachowań zdrowotnych na nasilenie lęku u położnic. Im niższy był ogólny wskaźnik nasilenia zachowańzdro
wotnych, tym notowano większe nasilenie lęku badanych kobiet. Wyniki te, wydają się szczególnieważne, z uwaginamożliwość obniżenia lęku poprzezwdrożeniedziałań promocyjnych z zakresu prozdrowotnego stylu życia w stosunku do kobiet w połogu, będących w ciąży orazplanujących ciążę.
Miejsce zamieszkania miało istotny wpływ na ogólny wskaźnik nasilenia za chowań zdrowotnych, jego wartość zde
terminowanazostała głównie przez wyso ki wynik w kategorii „Praktykizdrowotne”. Wyniki potwierdzająobserwacje Starzyń skiej i Goral [17], które uważają, że znacz
na część kobiet wiejskich nie zachowuje należytych postaw zdrowotnych w okresie ciąży. Wyniki te sugerują potrzebę rozsze
rzenia działań edukacyjnychgłówniez za
gadnień praktykzdrowotnych wśród kobiet ześrodowisk wiejskich.
W naszej pracy położnicez wyższym wykształceniem prezentowały wyższe war tości nasilenia zachowań prozdrowotnych w każdejz kategorii. Wynikitesą zbieżne z prezentowanymi przez Banaszak- Żak [18].Kobietylepiejwykształcone mogąpo
siadać lepszą wiedzę na tematroli zacho
wańprozdrowotnychw utrzymaniu zdrowia i wykorzystywać ją wżyciu codziennym.
Z badań wynika,że warunki mieszka niowe są kryterium mocno różnicującym zachowania zdrowotne położnic. Wyniki tepozostają zbieżne z podawanymi przez Banaszak-Żak [18], któratwierdzi, że wa runki mieszkaniowe w dużym stopniu de
terminująstyl życia. Od nich szczególnie zależąpozytywne nastawienie psychiczne i praktyki zdrowotne badanychkobiet.
Pozycja zawodowa, jako składowa sta
tusu społeczno- ekonomicznego jest wy raźnym predykatoremzdrowia [19],można sądzić, żerównież zachowań zdrowotnych.
W związku z tym wyniki badań, wykazujące niższy wskaźnik nasilenia zachowań zdro
wotnych u kobiet niepracujących nie powi
nienbudzić kontrowersji.
Z uwagi na bardzo istotne znaczenie stanu psychicznego kobiet w okresie poło gu, szczególniew nawiązywaniu prawidło
wych relacji z nowonarodzonym dzieckiem i kształtowaniu się nowej rodziny, przed
miotem pracybyło również zbadanie uwa runkowań lęku upołożnic.
Z przeprowadzonych badań wynika, że wiek nie miałwpływu na poziom lęku kobietw połogu. Wynik ten jest zgodny ze stwierdzeniem Jarząbek i wsp. [20], którzy uważają, że zaburzenia emocjonalne u ko
biet w połogu występują w każdym wieku.
Wopozycjidotych wyników Kumar i Rob- son [21] oraz Reroń i wsp. [22] wykazali częstszeich występowanieu kobiet po 30 rokużycia. Rola wieku w etiologii poporo
dowych zaburzeń psychicznych jest więc kwestią sporną i wymaga dalszych badań.
Badaniewpływu miejscazamieszkania na nasilenie lęku w połogu wykazało, że ko
biety mieszkające na wsi cechuje wyższy jego poziom. Obserwacja tajestsprzecz
naz wynikami badań Reronia i wsp. [22], którzywykazali większą częstośćwystępo
wania zaburzeń stanu psychicznego wśród kobiet z dużychmiast.
W badaniach nad etiologią zaburzeń psychicznych u kobiet w połogubierze się pod uwagę wykształcenie.Nasze badania wykazały istotnązależność pomiędzy po
ziomemlęku, a wykształceniem. Im niższe było wykształcenie położnic, tym wyższe notowano u nichwartości lęku. Być może niższe wykształcenie wiążę się z gorszą orientacją w zaistniałej sytuacji i obawami co do własnychmożliwości radzenia sobie w sytuacjach stresowych. Wyniki te po
zostają zbieżne z prezentowanymi przez Faisal- Cury i wsp. [23], którzy wykazali zależność pomiędzy zaburzeniami stanu psychicznego, a niskim poziomem eduka cji u położnic. Nieco odmienne zdanie na ten temat wyrażają w swojej pracy Reroń i wsp. [22], którzytwierdzą, że zaburzenia emocjonalne występują częściej u położnic ześrednim wykształceniem.
Uzyskane wyniki badań świadczą o braku wpływu liczby posiadanych dzie ci na poziom lęku u położnic. Urodzenie dziecka najwidoczniej nie stanowi dla badanych kobiet dodatkowego obciąże nia. Wyniki naszego badania są zgodne z pracami Fairbrother i wsp. którzy po
twierdzili w swoich badaniach, że liczba przebytych ciąż nie wpływa na częstość występowania zaburzeń lękowych [24].
Według Fairbrother i wsp. występowanie zaburzeń lękowych u kobiet w okresie ciąży i we wczesnym okresie poporo
dowym przekraczało częstość występo
waniazaburzeń depresyjnych.Uokoło 5%
współwystępowałyzaburzenia depresyjne i lękowe. Liczba przebytych ciążnie wpły wała na częstośćwystępowania zaburzeń lękowych [24]. Zauważyćnależy,że wśród badanych kobiet, aż 55, 9% urodziło swoje pierwsze dziecko, Gdybywbadaniu repre zentacja kobiet posiadających więcej niż 3 dzieci była liczniejsza, być może wyniki byłyby inne, zważywszy chociażby na wy nikbadania Faisal- Cury i wsp.[23], którzy uważają,że większa liczba dzieci w rodzi
nie koreluje z częstością depresji poporo
dowej,którączęsto poprzedzawystępowa nie zaburzeń lękowych [14, 15].
Wyższy poziom lęku cechowałpołożni ce, które nieplanowały swojej ciąży.Broc
kington [25],Faisal- Cury i wsp. [23],Siwek i Dudek [26]twierdzą, że urodzeniedziecka z nieplanowanejciążystanowidla kobiety dużeobciążeniepsychiczne i częściej wy stępujeu nich depresja poporodowa.
W naszym badaniu sytuacja material
na badanych kobiet nie wpłynęła istotnie na poziom doświadczanego przez nie lęku.
Być może dlatego, że większość kobiet oceniła ją jako przeciętną (53, 8%) i dobrą (22, 3%) oraz względne z niej zadowole nie. Badacze uważają jednak, że status ekonomiczny w istotny sposób warunkuje stan psychiczny kobiet posiadającychmałe dzieci [27],zwłaszcza tych, którenie będą kontynuowały pracy zawodowejpourodze
niu dziecka. Faisal-Cury i wsp.[23] uważa ją, ze wśród kobiet biednych częściej wy stępują poporodowe zaburzenia nastroju.
Wnioski
Poziom lęku u kobiet w okresie połogu zależy do warunków życia i podejmowa
nym przez nie zachowań zdrowotnych.
Poziom zachowań zdrowotnych kobiet w okresiepołogu jest przeciętny iniezależ
ny odwieku, liczby posiadanych dzieci i sy
tuacji materialnej. Mieszkanki miast, kobie
ty z wyższym wykształceniem, planujące ciążę cechuje wyższy poziom zachowań zdrowotnych. Dobrewarunki mieszkanio we wpływają korzystnie na podejmowa nie zachowań zdrowotnych. Niski poziom zachowań zdrowotnych wpływa istotnie na nasilenie lęku u położnic. Mieszkanki wsi, kobiety z niższym wykształceniem i nie planujące ciążymająwyższy poziom lęku w okresie połogu. Poziom lękukobiet w połogu jestodwrotnie proporcjonalny do ich warunków mieszkaniowych. Kobiety posiadające pracę mają niższy poziom lęku niż niepracujące. Stan emocjonalny położnic nie zależy od wieku ani sytuacji materialnej.
Z uwagi na duże rozpowszechnienie problemu zaburzeń psychicznych u kobiet wokresie poporodowym oraz jego poważ ne konsekwencje zdrowotne i społeczne, bardzo ważnejestrozpoznanieczynników ryzyka przed ciążą oraz w czasie opieki nadciężarnąw okresieokoło- i poporodo
wym w celu ichzłagodzenia lubeliminacji.
Weryfikacja wyróżnionych czynników po
winna mieć zastosowanie w odpowiednio dobranych działaniach promocyjnych i pro filaktycznych w zakresie zachowań proz
drowotnych iwarunków życia.
Piśmiennictwo
1. Kaźmierczak M, Gebuza G, Gierszewska M:
Zaburzenia emocjonalne okresu poporodowego.
Problemy Pielęgniarstwa 2010; 18:503-511.
2. PopeCJ, Mazmanian D: Breastfeeding and post
partum depression:an overviewand methodologi calrecommendations for future research.Depress Res Treat 2016; 2016: 4765310.
3. Lanes A,L-Kuk J, TamimH: Prevalence and cha
racteristics of postpartumdepression symptomato- logu among Canadianwomen:a cross- sectional study. BMC Public Health.2011; 11: 302.
4. Patel M, Bailey RK, Jabeen S, AH S,Barker NC, Osiezagha K: Postpartum depression: areview.
J Health CarePoor Underserved.2012;23: 534- 542.
5. Fairbrother N, Janssen P, Antony MM,Tucker E, Young AH: Perinatal anxietydisorder preva lenceandincidence. J AffectDisord.2016;200:
148-155.
6. Reck, C, Struben K, Backenstrass M, Stefenelli U, Reinig K.et al:Prevalence, onset and comor bidity of postpartumanxietyand depressive disor
ders.ActaPsychiatrics Scandinavica 2008; 118:
459-468.
7. Rai S, PathakA, Sharma I: Postpartum psychi
atric disorders: early diagnosis and management.
Indian JPsychiatry2015; 57:216-221.
8. Sagayadeyan V,Pheng-LeeS,Abdin E, Vain- gankar F, ChenH.et al: Retrospective observa tion ofmentaldisordersduring postpartumperios:
Results from the Singapore mentalhealth study.
BMCWomens Health 2016; 15:119.
9. RobertsonE, Greace S, Wallington T, Stewart D:
Antenatal risk factorsfor postpartum depression:
asynthesisof recent literature. GeneralHospital Psychiatry 2004; 26: 289-295.
10. Nguyen TT, Tran TD, Tran T, LaB, Nguyen H, Fisher J:Postpartum changein common mental disorders among rural Vietnamese women: inci dence, recoveryandrisk and protective factors. Br J Psychiatry 2015; 206:110-115.
11. Goodman JH, Watson GR, Stubbs B: Anxiety disorders inpostpartum women:a systematic re
viewand meta-analysis. JAffect Disord. 2016; 203:
292-231.
12. Wrześniewski K, Sosnowski T, Matusik D:
Inwentarz Stanui Cechy Lęku STAI. Polska ada
ptacja STAL PracowniaTestów Psychologicznych PolskiegoTowarzystwa Psychologicznego. War
szawa 2002.
13. Jurczyński Z: Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia.Pracownia Testów Psycholo gicznych Polskiego Towarzystwa Psychologiczne go.Warszawa 2001.
14. SkouterisH, Wertheim EH, Rallis S,Milgrom J, PaxtonSJ: Depressionandanxietythroughpreg nancy and the early postpartum: anexamination of prospective relationships. Journalof affective disorders 2009;113: 303-308.
15. Prenoveau J, Craske M, Counsell N,WestV, Davies B.et al: Postpartum GAD is a risk factor forpostpartumMDD: thecourse and longitudinal relationshipsof postpartum GADand MDD. De
pressionandanxiety 2013; 30: 506-514.
16. Chazan B:Położnictwo w praktyce lekarz rodzin nego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa 1997: 22-26,166-167, 298-306.
17. Skórzyńska H,Goral M: Zachowania zdrowotne kobiet ciężarnych z grup ryzyka zamieszkałych w środowisku wiejskim. Medycyna ogólna 1996;
2: 150-159.
18. Banaszak- Żak B: Stylżycia kobietw okresiecią ży.Zdrowie Publiczne 2005; 115:179-183.
19. Ostrowska A: Stylżycia a zdrowie. Wydawnictwo IFISPAN.Warszawa2000:14-18,27.
20. Jarząbek G: Ciąża młodocianych a depresja okołoporodowa.Nowiny Lekarskie 2002; 71:277- 282.
21. Kumar R, Robson K: A prospective study of emo tionaldisorders inchildbearing women. Br J Psy
chiatry 1984; 144: 35-47.
22. Reroń A, Gierat B, Huras H: Ocena częstotliwości występowania depresjipoporodowej.Ginekologia Praktyczna 2004; 12: 32-35.
23. Faisal- Cury A, Todesco J,Kahhale S, Menezes PR,Zugaib M: Postpartum depression: in relation oflife eventsand of patternsofcoping. Arch Wom ens Ment health. 2004; 7:123-131.
24. Fairbrother, Young AH, ZhangA, Janssen P, AntonyMM: The prevalence and incidence of perinatal anxiety disorders among women ex periencing a medically complicated pregnancy.
Archives of Women’s Mental Health2016: doi:
10.1007/S00737-016-0704-7. [Epub ahead of print]
25. Brockington I: Postpartum psychiatric disorders.
The Lancet 2004; 363: 303-310.
26. Siwek M, Dudek D: Depresjapoporodowa. Prze gląd Lekarski 2002; 59: 919-923.
27. McGrath E, KeitaGP,Strickland BR, RussoNF:
Women and depression: risk factors and treatment issues. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Gdańsk2003.
PrzeglądLekarski 2017/74/3 105
