Sceptycyzm na przestrzeni wieków
Wprowadzenie Przeczytaj Mapa myśli Sprawdź się Dla nauczyciela
Droga sceptyka nigdy nie była prosta. Wystarczy wyobrazić sobie życie, w którym stale poddaje się wszystko w wątpliwość i niczego nie jest się do końca pewnym. Nie chodzi o to, że cofa się trzy razy, aby sprawdzić, czy na pewno zamknęło się za sobą drzwi, lecz o to, że trzeba bez końca weryfikować swoje poglądy.
W historii filozofii sceptycyzm przyjmował różne oblicza. W każdej epoce okazywał się trudną drogą uprawiania filozofii, która wymagała wielkiego samozaparcia i konsekwencji w działaniu, ale ostatecznie zawsze miał przynosić konkretne korzyści.
Twoje cele
Poznasz różne formy sceptycyzmu.
Zweryfikujesz, na ile postawa sceptycka może ci się przydać w życiu codziennym.
Przeanalizujesz argumenty „za” i „przeciw” względem sceptycznego pojmowania rzeczywistości.
Ocenisz wpływ postawy sceptyckiej na rozwój nauki.
Źródło: Pixabay, domena publiczna.
Sceptycyzm na przestrzeni wieków
Przeczytaj
Przypomnij sobie znanych ci sceptyków antycznych i ich poglądy. Zastanów się, jak ważne były te koncepcje dla myśli starożytnej. Oceń, czy sceptycyzm był jednym z dominujących nurtów epoki hellenistycznej.
Akceptacja sceptycyzmu w antyku
Wraz z podbojem Grecji przez Aleksandra Macedońskiego kończy się epoka helleńska, a zaczyna epoka hellenistyczna. Greckie polis zostaną stopniowo zdobyte, aby już nigdy w pełni nie odzyskać niezależności. Dotąd życie przeciętnego Greka związane było z jego ojczystym państwem‐miastem, a teraz Grecy poczuli się zagubieni w nowej sytuacji
społeczno‐politycznej. Przed filozofią stanęło ważne zadanie: musiała dać ludziom
odpowiedź na pytane o to, jak żyć w zupełnie nowych realiach. Do głosu dochodzą wtedy trzy nowe ruchy filozoficzne: stoicyzm, epikureizm i sceptycyzm. Dwa pierwsze stają się systemami filozoficznymi i zajmują się badaniem otaczającego świata, aby wskazać w nim miejsce człowieka, określić jak powinien postępować i działać. Trzeci z nich głosi, że tak naprawdę nie można poznać świata i powinno się jedynie zbierać docierające informacje, aby ostatecznie powstrzymać się od jakiejkolwiek opinii, zawiesić swój osąd – nie mieć zdania. Paradoks polega na tym, że chociaż sceptycy namiętnie zwalczali stoików
i epikurejczyków (nazywali ich „dogmatykami”, a więc ludźmi naiwnie wierzącymi w jakieś dogmaty), to wszystkim trzem ruchom filozoficznym przyświecał ten sam cel: wycofanie się do swojego własnego wnętrza, niewzruszoność względem otaczającego świata (ataraksja) i niewrażliwość wobec krzywd, jakie spotykają ludzi (apatia). Szczęście miało dać albo nieodczuwanie emocji (stoicyzm), albo cieszenie się z zaspokajania tylko niezbędnych do życia potrzeb (epikureizm), albo też nieposiadanie własnych przekonań (sceptycyzm).
O oryginalności ruchu sceptyków przesądzają zatem dwa pojęcia - izostenia i epoché, które nie były podzielane przez inne nurty filozofii hellenistycznej.
Pirron z Elidy (ok. 360 – ok. 285 r. p.n.e.) Inicjator ruchu sceptyków, którzy nazywani byli także „pirronistami”. Jego
niewzruszoność względem zewnętrznego świata i dystans wobec tego, co się dzieje, miały sprawić, że dożył 90 lat.
Tymon z Fliuntu (325 – 235 r. p.n.e.) Najwybitniejszy i bezpośredni uczeń Pirrona, kontynuator i obrońca jego myśli.
Arkezylaos z Pitane (315 – 240 r. p.n.e.) i Karneades z Cyreny (214 – 129 r. p.n.e.) Scholarchowie (dyrektorzy) Akademii
platońskiej. Dzięki pierwszemu z nich duch sceptycyzmu ogarną Akademię, na której był wykładany za pomocą sokratejsko- platońskiej metody dialektycznej (zbijania argumentów rozmówcy w trakcie
rozmowy). Drugi z filozofów odnowił sceptycyzm akademicki, wprowadzając kilka istotnych pojęć i zagadnień, takich jak różnica między pojęciem pewności (której sceptyk mieć nie może), a poczuciem pewności (którą musi kierować się w życiu).
Sekstus Empiryk Późny przedstawiciel sceptycyzmu antycznego, działał na przełomie II i III w. Jego dzieła zawierały pełny zakres sceptyckich dowodów i do dziś stanowią swoiste zwieńczenie wszystkich antycznych rozważań sceptyków.
Oceń, czy któregoś ze znanych ci filozofów nowożytnych lub współczesnych można nazwać sceptykiem. Rozważ, czy po okresie starożytnym da się w ogóle mówić o sceptycyzmie w filozofii. Wskaż argumenty za swoim stanowiskiem w tej sprawie.
Późniejsze formy sceptycyzmu
W antyku akceptacja sceptycyzmu polegała na tym, że przyjmowano świat takim, jaki jest. Nie oceniało się faktów i wydarzeń, dystansowano się od życia społecznego i polityki, dzięki czemu uzyskiwano spokój i szczęście. Na tym polegał sceptycyzm starożytny,
zaproponowany przez Pirrona z Elidy i jego uczniów, metodologicznie dopracowany na Platońskiej Akademii za czasów Arkezylaosa i jego następców, a uprawiany później choćby przez Sekstusa Empiryka. Ale sceptycyzm nie kończy się wraz z antykiem, tylko znów zmienia swoje oblicze. Nie wystąpi już jako nurt filozoficzny, ale będzie się przejawiał w postawie różnych filozofów. Nie będzie też ogólną niewiarą w możliwość poznania
czegokolwiek, ale skupi się raczej na jakiejś konkretnej, bardziej sprecyzowanej sferze życia ludzkiego. Warto tutaj podać kilka przykładów.
Po pierwsze – sceptycyzm metodyczny. Wykorzystał go Kartezjusz, siedemnastowieczny filozof francuski, który w swych rozważaniach zwątpił we wszystko, co poznaje się dzięki własnym zmysłom. W efekcie stwierdził, że nie może być pewny niczego, nawet tego, że sam istnieje. Wskutek tych rozważań znalazł niepodważalną podstawę wszystkiego, która brzmi:
„myślę, więc jestem”. Dzięki niej, krok po kroku, udowodnił istnienie świata, rzeczywistości, a nawet sensowność własnych przekonań.
Po drugie – sceptycyzm moralny. Pojawiał się bardzo często w rozważaniach wielkich moralistów i etyków. François de La Rochefoucauld, przedstawiciel francuskiego oświecenia, sceptycznie podchodził do idealistycznych nauk moralnych, ukazujących
człowieka jako istotę dobrą i altruistyczną. Uważał, że jedynym powodem działań, także tych dobrych i pięknych, są egoizm i własne dobro. Jeszcze dalej poszedł Jean Jacques Rousseau, wg którego, pomimo całego rozwoju ludzkości, wszystkich osiągnięć cywilizacji i techniki, ludzie wcale nie stali się lepsi. Mogą się rozwijać przez tysiące lat, ale wciąż będą toczyć wojny, będzie istniała niesprawiedliwość, pazerność i śmierć z głodu i nędzy.
Po trzecie – sceptycyzm światopoglądowy. Niemiecki filozof, Friedrich Nietzsche, uważał, że inteligentny i wartościowy człowiek, zanim przyjmie jakąkolwiek pogląd, najpierw zrobi wszystko, aby go podważyć i wyśmiać. Jeśli bowiem starasz się podważyć sens konkretnej opinii lub nauki (np. moralnej), a nie jesteś w stanie tego zrobić – wtedy okazuje się ona nauką prawdziwą.
Po czwarte - sceptycyzm religijny. Przejawia się nader często w rozważaniach z zakresu teologii czy filozofii religii, a dotyczy głównie kwestii istnienia Boga. Za przykład sceptyka religijnego może uchodzić chociażby Wolter, który - w obliczu ilości zła spotykanego na
świecie - wyrażał powątpiewania odnośnie do istnienia Boga czy Jego opiekuńczej roli względem całości stworzenia. Właśnie dlatego francuski filozof był traktowany przez ateistów, deistów i agnostyków jako ich duchowy przywódca. Innym przykładem tegoż sceptycyzmu może być myśl filozoficzna Fryderyka Nietzschego, który swym słynnym stwierdzeniem „Bóg jest martwy” wyrażał spostrzeżenie, że moralność oparta na
objawionych prawdach religii wyczerpała się i nie spełnia żadnej dobroczynnej funkcji w życiu społecznym.
Po piąte - sceptycyzm naukowy. Przejawia się w postawie naukowca, który - w imię rzetelności naukowej - jest powściągliwy w przyjęciu konkretnej tezy i stara się ją
weryfikować na wszelkie możliwe sposoby. Do tego zagadnienia jednak jeszcze wrócimy.
René Descartes, Kartezjusz (1596–1650) Wybitny filozof francuski doby odrodzenia, nazywany niekiedy „ojcem filozofii
nowożytnej”. Jego słynne dzieło pt.
Rozprawa o metodzie rozpoczyna się od sceptycznego zwątpienia w możliwość poznania świata i samego siebie, w wyniku czego nie ma pewności, czy istnieje
otaczająca człowieka rzeczywistość, a nawet on sam. Rozważania te
doprowadziły go do fundamentalnego stwierdzenia cogito, ergo sum („myślę, więc jestem”). Fakt, że ludzie myślą, jest niezaprzeczalny, a zatem istnieją, skoro wykonują tę czynność.
François de La Rochefoucauld (1613–1680) Filozofujący pisarz francuski, autor
słynnych Maksym i rozważań moralnych, w których sceptycznie wyrażał się
o idealistycznych wizjach człowieka jako istoty z natury dobrej. W swym głównym dziele punktował hipokryzję, egoizm, słabość ludzkiego charakteru, wrodzoną skłonność do czynów niegodnych
i małostkowości.
Jean Jacques Rousseau (1712–1778) Wybitny przedstawiciel francuskiego oświecenia, który jedną rozprawą zyskał
międzynarodową sławę Wygrał konkurs
Spróbuj scharakteryzować różnicę między przymiotnikiem „sceptyczny”, który dotyczy naszej codzienności (bycia sceptycznym względem czyjegoś planu czy marzenia),
międzynarodową sławę. Wygrał konkurs zorganizowany przez Akademię w Dijon na pracę pod tytułem Czy odnowienie sztuk i nauk przyczyniło się do odnowienia obyczajów? Jego odpowiedź była skrajnie negatywna, sceptycznie odniósł się do patrzenia na dzieje ludzkie jako na postęp moralny i doskonalenie się. Stwierdził, że co prawda ludzkość rozwija się
nieustannie, ale pozostaje tak samo zepsuta moralnie.
Friedrich Wilhelm Nietzsche (1844–1900) Współczesny filozof niemiecki, krytycznie i sceptycznie podchodzący do całej
dotychczasowej nauki moralnej, zwłaszcza chrześcijańskiej. Uważał, że normami etycznymi powinni kierować się zwykli ludzie, niezdolni do samodzielnego myślenia i potrzebujący gotowych
odpowiedzi, natomiast jednostki twórcze i wybitne muszą sobie tworzyć własną, bardziej rygorystyczną naukę moralną.
a „sceptycki”, odnoszącego się do postawy filozoficznej. Oceń, czy te pojęcia się przenikają, a jeśli tak, to rozważ w jakim stopniu i w jakich sytuacjach.
Akceptacja sceptycyzmu dzisiaj
Współcześnie w filozofii sceptycyzm pełni tak samo ważną funkcję, jak w poprzednich
epokach. Ukazuje mankamenty jakiegoś sposobu myślenia i dąży do ich poprawienia.
Nawet w epistemologii, więc nauce, która dotyczy poznawania świata, występuje tzw.
falsyfikacjonizm. W myśl jego zasad należy skupiać się nie na obronie danej tezy, lecz zrobić wszystko, aby ją podważyć. Jeżeli nie uda się tego dokonać, można – przynajmniej na pewien czas – uznać jej prawdziwość. Taka metoda badawcza jest zbieżna z fallibilizmem naukowym, tj. przekonaniem, że rozwój nauki polega na stałym wypracowywaniu nowych paradygmatów, czyli całościowych ujęć danej problematyki. Fallibilizm zakłada bowiem, że dana teoria jest prawdziwa tylko w tym czasie, w którym uznaje się ją za najlepszy, najbardziej adekwatny opis rzeczywistości. Trwa to tak długo, aż nie zostanie opracowana nowsza, bardziej adekwatna koncepcja.
Ale sceptycyzm ma też potoczne znaczenie, używane w życiu codziennym. Kim jest współczesny sceptyk? To osoba, która stale weryfikuje swoje przekonania i nieustannie sprawdza własne stanowisko i poglądy. Zawsze słucha argumentów innych ludzi, nie bagatelizuje ich i chce je poznać, bo wie, że sama może nie mieć racji. Nigdy nie przyjmuje niczego za absolutnie pewne, gdyż chce dążyć do prawdy, a nie trwać uparcie we własnych mniemaniach, które mogą okazać się błędne. Dzisiejszy sceptycyzm jest synonimem
rozsądku.
Słownik
afazja
Karl Popper (1902–1994)
Wybitny przedstawiciel filozofii nauki, twórca zasady falsyfikacyjności (zwanej też popperyzmem). Według niej żadna teoria naukowa nie jest ostateczna – każda zostanie kiedyś zastąpiona przez nową, lepiej
opisującą dane zjawisko. Dlatego nie powinno się skupiać na bronieniu danej tezy, lecz na ciągłych próbach jej falsyfikacji (podważenia), wierzyć zaś należy tylko tym tezom, których jeszcze nie udało się obalić.
Źródło: Hubertl, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.
(gr. αφασία – niemówienie, nieorzekanie) cecha typowa dla filozofii sceptyckiej, polegająca na tym, że nie wyraża się opinii w żadnej kwestii, każdorazowo zawieszając osąd
apa a
(z gr. ἀπάθεια,apátheia – nieodczuwanie, nieodczuwalność) cecha typowa dla nurtów filozoficznych epoki hellenistycznej, zwłaszcza dla stoicyzmu i sceptycyzmu, stan
wewnętrznego opanowania i równowagi duchowej, osiągany dzięki obojętności na dobra pozorne i niedostępne
ataraksja
(z gr. αταραξια, ataraksía – niewzruszenie, niewzruszoność) w starożytnej etyce greckiej określenie stanu ducha charakteryzującego się spokojem wewnętrznym, osiąganym przez wyzbycie się nadmiernych pragnień oraz lęku przed śmiercią i cierpieniem, a zarazem znajdowaniem radości duchowych, których źródłem jest cnota i rozum
epistemologia
(z gr. episteme – wiedza, umiejętność, zrozumienie; logos – nauka, myśl) dział filozofii zajmujący się wiedzą i mechanizmami poznawania; przedmiotem refleksji
epistemologicznej są również źródła i granice wiedzy, a także kryterium prawdziwości sądów
epoché
(gr. ἐποχή, epoché - zawieszam, wstrzymuję) termin filozoficzny pochodzenia greckiego, który oznacza zawieszenie osądu, niewyrażanie mniemań i opinii; w antycznej Grecji spopularyzował je Protagoras z Abdery, głoszący niemożliwość określenia, czym jest prawda (sprzeczność sądów), i względność tego, czym jest cnota (relatywizm moralny);
jedno z kluczowych pojęć dla ruchu sceptyków, powstrzymujących się od stawiania twierdzeń, którym towarzyszyłoby poczucie pewności czy przeświadczenie o ich prawdziwości
falsyfikacjonizm
pogląd w filozofii nauki, zgodnie z którym, aby dążyć do rozwoju wiedzy, należy dążyć do obalenia (falsyfikowania) aktualnie obowiązujących teorii, szukając kontrprzykładów, które mogą ją zakwestionować
izostenia
(gr. ισοσθενεια, isosteneia - określające coś o równej sile) określenie greckiej teorii filozoficznej, w myśl której każdemu stawianemu twierdzeniu filozoficznemu możemy przeciwstawić twierdzenie przeciwne i równosilne (o tak samo ważnym znaczeniu, tak samo prawdziwe, tak samo adekwatne); za pioniera izostenii filozoficznej uznaje się
Protagorasa z Abdery, który swym twierdzeniem „człowiek jest miarą wszechrzeczy”
ukazuje relatywizm stawianych twierdzeń i względność pojęcia prawdy; izostenia została rozwinięta przez ruchy sceptyckie, stając się jednym z ich głównych założeń
sceptycyzm metodyczny
metoda polegająca na kwestionowaniu poszczególnych twierdzeń i wątpieniu w nie w celu dotarcia do twierdzeń bardziej pewnych lub takich, w które wątpić już się nie da sceptycki
(gr. σκεπτικός,skeptikos) określenie czegoś typowego dla filozofii sceptyckiej
Mapa myśli
Polecenie 1
Przeanalizuj poniższą mapę myśli. Zapoznaj się z różnymi odmianami sceptycyzmu na przestrzeni dziejów. Rozważ, czy rozwój sceptycyzmu wydaje ci się procesem ciągłym i spójnym.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o..
Polecenie 2
Jeszcze raz przeanalizuj mul medium. Z analizy jego poszczególnych, historycznych odmian, postaraj się wyciągnąć ogólne wnioski i odpowiedzieć na pytania:
1) jakie cechy wspólne przejawiają się w każdej z epok?
2) z jakiego rodzaju namysłu, z jakich wątpliwości czy sposobu rozumowania wynika postawa sceptycka, bez względu na konkretną epokę?
Polecenie 3
Wskaż podobieństwa i różnice między sceptycyzmem nowożytnym i współczesnym a sceptycyzmem antycznym.
Polecenie 4
Wymień filozofów nowożytnych i współczesnych, których można nazwać sceptykami. Rozważ, czy po okresie starożytnym możemy w ogóle mówić o sceptycyzmie w filozofii. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Sprawdź się
Ćwiczenie 1
W tabeli znajdują się informacje na temat sceptycyzmu antycznego. Wskaż, które są prawdziwe, a które fałszywe.
stwierdzenie prawda fałsz
Inicjatorem ruchu był Pirron, stąd jego inna nazwa – „pirronizm”.
□ □
Dzięki Platonowi duch sceptycyzmu zawitał
w Akademii.
□ □
Sceptycyzm nigdy nie stał się systemem
filozoficznym wykładanym w ten sam sposób przez
wszystkich jego przedstawicieli.
□ □
Dzieła Sekstusa Empiryka przedstawiają swoiste podsumowanie wszystkich
tez sceptyckich.
□ □
Sceptycyzm, obok epikureizmu i stoicyzmu,
należał do trzech głównych nurtów filozoficznych epoki
hellenistycznej.
□ □
Ćwiczenie 2
Wskaż zdania, które poprawnie charakteryzują relacje pomiędzy sceptycyzmem, epikureizmem i stoicyzmem.
Stoicyzm i epikureizm, w odróżnieniu od sceptycyzmu, były systemami filozoficznymi.
Stoicyzm, wbrew sceptycyzmowi, głosił potrzebę zawieszenia osądu.
Można było opowiedzieć się równocześnie za epikureizmem, sceptycyzmem i stoicyzmem, gdyż te trzy postawy nie wykluczają się nawzajem.
Stoicyzm i sceptycyzm łączyły pojęcia apa i (nieodczuwania emocji) i ataraksji (niewzruszoności względem świata zewnętrznego).
Wszystkie trzy nurty powstały, ponieważ Grecy po podboju przez Aleksandra Wielkiego potrzebowali nowej filozofii, lepiej dostosowanej do zaistniałej sytuacji społeczno-politycznej.
Ćwiczenie 3
Przedstaw krótko zasady sceptycyzmu moralnego, prezentowanego przez Françoisa de La Rochefoucaulda.
François de La Rochefoucauld Źródło: licencja: CC BY-ND 3.0.
François de La Rochefoucauld twierdził, że...
Ćwiczenie 4
Uzupełnij tabelę o brakujące elementy.
Friedrich Nietzsche, Francja, rozwijanie nauk Pirrona, stosowanie satyry jako środka wyrazu
Przedstawiciel sceptycyzmuEpoka jego życia Kraj pochodzenia
Cechy sceptycyzmu
rozwijanie nauk Pirrona, stosowanie satyry jako
środka wyrazu
Francja
Friedrich Nietzsche
Ćwiczenie 5
Określ, na czym polega różnica pomiędzy przymiotnikiem „sceptycki” i „sceptyczny”.
Ćwiczenie 6
Rozwiąż krzyżówkę. Jej hasłem jest greckie słowo, które tłumaczymy jako „zawieszenie osądu”.
1. Niewiara w to, że Bóg ingeruje w świat.
2. Przydomek Sekstusa.
3. Twórca ruchu sceptyckiego.
4. Trzeci, obok sceptycyzmu i epikureizmu, dominujący nurt filozofii greckiej w epoce hellenistycznej.
5. Niemiecki filozof współczesny sceptycznie nastawiony względem chrześcijaństwa i całej dotychczasowej filozofii moralnej.
6. Niewiara w istnienie Boga.
1 2 3 4 5 6
Ćwiczenie 7
Ćwiczenie 8
Odpowiedz, dlaczego falsyfikacjonizm jest współczesną formą sceptycyzmu.
Sprawdź, czy dobrze zapamiętałeś pojęcia ze słownika do tej lekcji. Połącz pojęcia z ich definicjami.
afazja
Greckie pojęcie oznaczające nieodczuwanie, czyli odcięcie się od
doznawania emocji.
ataraksja
Greckie pojęcie oznaczające niewzruszenie, czyli duchową niezależność względem świata.
epistemologia
Greckie pojęcie oznaczające nieorzekanie, czyli niewyrażanie opinii
w jakiejkolwiek kwes i.
apa a Klasyczna dyscyplina filozoficzna
zajmująca się teorią poznania.
falsyfikacjonizm
Metoda filozoficzna polegająca na tym, że tymczasowo uznaje się za prawdziwe
tylko te tezy, których obecnie nie da się obalić.
Dla nauczyciela
Autor: Piotr Mazur Przedmiot: filozofia
Temat: Akceptacja sceptycyzmu
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, uczniowie liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony
Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
X. Tropy sceptyczne jako ponadczasowe wyzwanie dla epistemologii. Uczeń:
1) wyjaśnia na wybranych przykładach, na czym polega względność spostrzeżeń;
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe III. Wybrane problemy filozofii.
4. Wybrane spory epistemologiczne. Uczeń, definiując odpowiednie terminy i analizując argumenty, rekonstruuje następujące spory:
3) o możliwość zdobycia wiedzy pewnej (sceptycyzm – hipotetyzm – dogmatyzm);
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.
Cele lekcji ( językiem ucznia):
Poznasz różne formy sceptycyzmu.
Zweryfikujesz, na ile postawa sceptycka może ci się przydać w życiu codziennym.
Przeanalizujesz argumenty „za” i „przeciw” względem sceptycznego pojmowania rzeczywistości.
Ocenisz wpływ postawy sceptyckiej na rozwój nauki.
Cele operacyjne. Uczeń:
dostrzega w poglądach filozofów paradygmaty myślowe, które są obecne w kulturze na przestrzeni wieków;
rozwija krytyczne myślenie i sprawności logiczne poprzez analizę wybranych pytań i argumentów filozoficznych;
identyfikuje różne problemy etyczne, rozważa je z punktu widzenia różnych stanowisk i nurtów filozoficznych na własnych przykładach.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja;
rozmowa kierowana.
Formy pracy:
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.
Przebieg zajęć:
Przed lekcją:
1. Nauczyciel tydzień przed lekcją dzieli klasę na pięć grup. Każda grupa losuje jeden z głównych nurtów sceptycyzmu: metodyczny Kartezjusza, moralny, światopoglądowy, religijny lub naukowy. Uczniowie samodzielnie ustalają plan pracy w swojej grupie – zadania do realizacji, podział czynności do wykonania i formy realizacji. Nauczyciel udostępnia uczniom katalog wybranych przez siebie źródeł i adresów bibliograficznych (w tym e‐materiał Akceptacja sceptycyzmu ze szczególnym uwzględnieniem schematu prezentującego odmiany sceptycyzmu z perspektywy historycznej), z którymi
uczniowie zapoznają się przed lekcją i wykonują zadania. Celem pracy każdej grupy jest przygotowanie multimedialnego materiału (prezentacji) z omówieniem wylosowanego nurtu sceptycyzmu.
Faza wstępna:
1. Nauczyciel przedstawia temat i cele lekcji. Wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.
2. Rozmowa kierowana. Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na różnicę pomiędzy przymiotnikiem „sceptyczny”, który dotyczy naszej codzienności (bycia sceptycznym względem czyjegoś planu czy marzenia), a „sceptycki”, odnoszącego się do postawy filozoficznej. Uczniowie oceniają, czy te pojęcia się przenikają, rozważają, w jakim stopniu i w jakich sytuacjach.
Faza realizacyjna:
1. Uczniowie prezentują opracowane nurty sceptycyzmu: metodologicznego, moralnego, światopoglądowego, religijnego i naukowego. Nauczyciel wskazuje mocne i słabe strony prezentacji uczniów i w razie potrzeby uzupełnia informacje.
2. Dyskusja. Nauczyciel inicjuje dyskusję o znaczeniu sceptycyzmu dziś. Tematy do dyskusji:
– Czy jest możliwe usunięcie niezgodności poglądów między ludźmi?
– Czy można wskazać jakieś stanowiska, które są uznawane za powszechnie – Czy postawa sceptyczna umożliwia czy hamuje rozwój nauki?
Po zakończonej dyskusji wybrany uczeń podsumowuje tę część lekcji.
3. Praca z multimedium. Nauczyciel wyświetla na tablicy interaktywnej lub za pomocą rzutnika materiał z sekcji „Mapa myśli”. Uczniowie wspólnie zastanawiają się nad rozwiązaniem poleceń 1‐3.
4. Ćwiczenia przedmiotowe. Uczniowie w parach wykonują ćwiczenia 1‐4 i 6‐7. Następnie omawiają swoje odpowiedzi z inną parą uczniów.
Faza podsumowująca:
1. Na zakończenie lekcji nauczyciel zadaje uczniom pytanie podsumowujące, np.
– Czy sceptycyzm, podobnie jak inne filozofie starożytne, był nastawiony praktycznie, czyli miał prowadzić do szczęścia?
– Co można powiedzieć o współczesnym sceptycyzmie? – Czy ma on konkretne cele i założenia?
2. Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.
Praca domowa:
1. Napisz pracę argumentacyjną na temat: Czy nauki sceptyków są przydatne w twoim życiu? Swoją wypowiedź poprzyj odpowiednimi argumentami.
Materiały pomocnicze:
Abriszewski K., Sceptycyzm jako pozytywne stanowisko epistemologiczne, w: „Toruński Przegląd Filozoficzny” 2007, t. 7/8, s. 225‐240.
A. Puczyłowski T. A., O argumencie z niewiedzy i logice sceptycyzmu, w: „Przegląd Filozoficzny” 2011, nr 2, s. 213‐227.
Ziemińska R., Historia sceptycyzmu: w poszukiwaniu spójności, Toruń 2013.
Renata Ziemińska R., Spójność starożytnego sceptycyzmu, w: „Przegląd Filozoficzny”
2010, nr 1, s. 147‐163.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:
Nauczyciel może wykorzystać mapę myśli do podsumowania lekcji.
