Wstęp
W ostatnich miesiącach wiele mediów donosiło o kata strofalnej sytuacji w psychiatrii dziecięcej. Poru- szeni artykułami takimi jak ten w „Gazecie Wyborczej”, postanowiliśmy wykorzystać prawo do informacji pu- blicznej, którym zajmujemy się na co dzień, by zebrać kompleksowe dane o leczeniu psychiatrycznym dzieci i młodzieży w Polsce. Wysłaliśmy wnioski o informa- cję publiczną do Ministerstwa Zdrowia, wszystkich oddziałów NFZ, wszystkich szpitali mających oddziały psychiatryczne dla dzieci i młodzieży. Ich treść skon- sultowaliśmy ze specjalistami. 2 maja 2019 r. Rzecznik Praw Obywatelskich wystosował kolejne wystąpienie do Ministra Zdrowia, w którym zwraca uwagę na dra- matyczną sytuację polskiej psychiatrii dziecięcej i prosi o przekazanie szczegółowych informacji na temat do- raźnych działań mających ją poprawić oraz prac nad reformą psychiatrycznej opieki zdrowotnej dla dzieci
i młodzieży. My również, jako organizacja społeczna, chcemy dołączyć się do tego głosu, przedstawiając dane, które udało nam się zebrać. Mamy nadzieję, że dzięki nim debata publiczna na temat problemów psy- chiatrii dziecięcej będzie oparta na faktach. Jesteśmy przekonani, że aby rozwiązać problemy, trzeba znać ich skalę. Dziękujemy pracownikom oddziałów psychiatrii dziecięcej, którzy odpowiedzieli na nasz szczegółowy wniosek mimo nawału pracy. Bez ich pomocy ten ra- port by nie powstał. Nie zawiera on rekomendacji, po- nieważ organizacji zajmującej się na co dzień prawem do informacji trudno rekomendować zmiany w służbie zdrowia. Pozostawiamy to specjalistom. Naszym celem było zebranie jak najbardziej szczegółowych danych, używając do tego celu właśnie prawa do informacji publicznej. Mamy nadzieję, że posłużą one do szerszej diagnozy tym, którzy zajmują się tematem psychiatrii dzieci i młodzieży w Polsce.
Z raportu Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska wynika, że standard WHO to 10 lekarzy spe- cjalistów psychiatrii dzieci i młodzieży na 100 tys. małoletnich. W naszym kraju jest ich 379 na ponad 7 mln dzieci, 31 oddziałów całodobowych zatrudnia 117 psychologów, a więc na oddział przypadają niecałe 4 etaty. Niska wycena terapii rodzinnej przez NFZ stanowi o słabym wyko- rzystaniu tego podstawowego narzędzia terapeutycznego w praktyce. Większość szpitali musi umieszczać chorych w wieloosobowych salach, które nie zapewniają pacjentom intymności.
Psychiatria dzieci
i młodzieży w Polsce
Fot. istockphoto.com
wrzesień/październik 5-6/2019 menedżer zdrowia 55
p s y c h i a t r i a
Wnioski
Wniosek do Ministerstwa Zdrowia
Nasz pierwszy wniosek trafił do Ministerstwa Zdro- wia. Chcieliśmy dowiedzieć się więcej o pracach Zespo- łu do spraw zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży, który został powołany przy Ministerstwie Zdrowia 20 lutego 2018 r. Stało się to niedługo po wystąpieniach Rzecznika praw dziecka i Rzecznika praw pacjenta w sprawie złej sytuacji w psychiatrii dzieci i młodzie- ży w Polsce. W skład zespołu wchodzą przedstawiciele Ministerstwa Zdrowia, dyrektorzy i kierownicy wybra- nych klinik i szpitali psychiatrii dzieci i młodzieży oraz konsultant wojewódzka w dziedzinie pielęgniarstwa psychiatrycznego.
12 stycznia 2019 r. przesłaliśmy do Ministerstwa Zdrowia wniosek o treści: „Na podstawie art 61 ust. 1 i 2 Konstytucji RP i Ustawy o dostępie do informacji pu- blicznej wnosimy o udostępnienie:
1) protokołów i uchwał z prac Zespołu do spraw zdro- wia psychicznego dzieci i młodzieży powołanego zarządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 lutego 2018 r. (http://dziennikmz.mz.gov.pl/api/DUM_
MZ/2018/6/journal/4359);
2) ekspertyz, opinii, analiz sporządzonych na zlecenie Przewodniczącego ww. Zespołu oraz w związku z pracami tego zespołu;
3) rekomendacji dotyczących poprawy opieki nad dziećmi i młodzieżą w lecznictwie psychiatrycznym i uzależnień, jeśli takie ww. Zespół już wypracował;
4) skanów umów, które zostały zawarte w związku z działaniem ww. Zespołu.
Ministerstwo odpowiedziało 26 stycznia 2019 r. dosyć ogólnikowo. W piśmie ministerstwa czytamy: ,,nie ma obowiązku sporządzania protokołów z posiedzeń Zespo- łu. Ustalenia z posiedzeń są zawierane w dokumentach roboczych przygotowywanych w ich trakcie. (...) nie zo- stały podjęte żadne uchwały”. W odpowiedzi na pytanie dotyczące ekspertyz wypracowanych przez prawie rok pracy Zespołu ministerstwo pisze: ,,Odpowiadając na prośbę przekazania ekspertyz, opinii, analiz sporządzo- nych na zlecenie przewodniczącego zespołu, należy za- znaczyć, że są to powszechnie dostępne informacje m.in.
o liczbie i wysokości kontraktowania psychiatrii dzieci i młodzieży, czasie oczekiwania na świadczenie czy ilości kadr”. Naszą opinię o powszechności i dostępności tych danych przedstawiamy w dalszych częściach raportu.
Ministerstwo Zdrowia wskazuje też problem niedo- finansowania psychiatrii dzieci i młodzieży. Przesłano nam zestawienie pokazujące kwoty przeznaczane na opiekę psychiatryczną i leczenie uzależnień w podzia- le na dorosłych oraz dzieci i młodzież. Pokazują one ogromną dysproporcję na niekorzyść tej drugiej gru- py, a przecież psychiatrię dorosłych też trudno określić jako dobrze dofinansowaną. Dane udostępnione przez MZ są i tak dużo bardziej optymistyczne, jeśli cho-
dzi o wysokość kwot, niż te, które uzyskaliśmy w ra- mach naszego monitoringu i opisujemy dalej. Wynika to m.in z tego, że nie braliśmy pod uwagę świadczeń związanych z leczeniem uzależnień.
Jeśli chodzi o wypracowane rekomendacje dotyczące poprawy opieki nad dziećmi i młodzieżą w lecznictwie psychiatrycznym i uzależnień ministerstwo pisze dosyć krótko o tym, że ,,nowy model opieki psychiatrycznej powinien opierać się na nowym zdefiniowaniu poradni psychologiczno-pedagogicznych w systemie oświaty oraz stopniowej zmianie systemu lecznictwa psychiatrycznego i psychologicznego”. Podstawową rolę w tym systemie Zespół do spraw zdrowia psychicznego dzieci i młodzie- ży upatruje w poradniach psychologiczno-pedagogicz- nych, w razie potrzeby wspieranych przez specjalistów.
Poradnie miałyby wyeliminować sytuacje, ,,w których często przyjęcie na oddział psychiatryczny (np. po pod- jętej próbie samobójczej) jest pierwszym kontaktem nie- letniego z jakąkolwiek formą opieki”. Zespół zauważa jeszcze, że wdrożenie nowego modelu wymagać będzie współpracy z Ministerstwem Edukacji i nauczycielami oraz zmian legislacyjnych i modelu finansowania porad- ni i jednostek opieki psychiatrycznej. Tak przedstawia się rekomendowany przez zespół nowy model opieki:
• I poziom referencyjności – Środowiskowe Poradnie Psychologiczno-Pedagogiczne dla Dzieci i Młodzieży:
specjaliści ze szkół/nauczyciele/terapeuci środowisko- wi, psychoterapeuci dzieci i młodzieży, terapeci śro- dowiskowi/ambulatorium;
• II poziom referencyjności – Środowiskowe Centrum Psychiatrii dla Dzieci i Młodzieży: psychiatra dzieci i młodzieży/psycholog kliniczny/oddziały dzienne;
• III poziom referencyjności – świadczenia psychia- tryczne całodobowe szpitalne: psychiatra dzieci i młodzieży/psychiatryczna izba przyjęć/oddział cało- dobowy (planowe przyjęcia oraz przyjęcia w sytuacji zagrożenia życia).
Słowem, rekomendacje można sprowadzić do mak- symy „lepiej zapobiegać, niż leczyć (w szpitalach)”.
W piśmie z ministerstwa brakuje niestety jakichkol- wiek terminów oraz planów, a nawet obietnic, w jaki sposób ministerstwo zamierza wdrożyć zmiany w psy- chiatrii dzieci i młodzieży.
Projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia
w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień
Więcej planów zdradza Projekt rozporządzenia Mi- nistra Zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień, opublikowany cztery dni po przesłaniu do nas odpo- wiedzi z ministerstwa.
W uzasadnieniu do projektu, oprócz zdań znanych nam już z odpowiedzi ministerstwa na nasz wniosek, czytamy: ,,Ciężkie zaburzenia psychiczne (ang. severe mental disorders, SMD) występują zdecydowanie rza-
dziej niż zaburzenia psychiczne o nasileniu łagodnym do umiarkowanego, blisko 3/4 pacjentów cierpi na tzw. powszechne zaburzenia psychiczne (ang. common mental disorders, CMD). Systemy opieki psychiatrycznej są obecnie lepiej przygotowane do leczenia pacjentów z SMD, natomiast często nie są odpowiednio zorgani- zowane, zaopatrzone i finansowane, aby adresować po- trzeby pacjentów z CMD. Konsekwencją takiej sytuacji jest nieefektywne wykorzystanie dostępnych zasobów oraz wysokie koszty pośrednie chorób psychicznych”.
Projekt skupia się na modelu opieki psychiatrycznej dzieci i młodzieży opisywanym w odpowiedzi, którą otrzymaliśmy z ministerstwa. Proponowane stopnie referencyjności brzmią trochę inaczej:
• I poziom referencyjności – Ośrodek Środowiskowej Opieki Psychologicznej dla Dzieci i Młodzieży;
• II poziom referencyjności – Środowiskowe Centrum Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży;
• III poziom referencyjności – Ośrodek Wysokospecja- listycznej Całodobowej Opieki Psychiatrycznej.
Załącznik do projektu rozporządzenia określa szcze- gółowe wymagania, jakie powinny spełniać placówki na poszczególnych stopniach referencyjności. I tak np.
poradnia psychologiczna dla dzieci i młodzieży, czyli placówka z I poziomu referencyjności, powinna zatrud- niać psychologa na co najmniej 3/4 etatu, 2 psychote- rapeutów lub specjalistów w dziedzinie psychoterapii dzieci i młodzieży, lub osoby w trakcie specjalizacji w dziedzinie psychoterapii dzieci i młodzieży, 1 tera- peutę środowiskowego lub osobę z certyfikatem „Pro- wadzenie terapii środowiskowej dzieci i młodzieży” oraz superwizora. Przychodnia powinna udzielać świadczeń osobom do 21. roku życia, a pierwsza porada powinna nastąpić najpóźniej w ciągu 4 dni od zgłoszenia. Wśród wymagań stawianych placówkom znajdziemy też świad- czenie wizyt domowych oraz koordynację udzielonych świadczeń ,,z lekarzem podstawowej opieki zdrowot- nej, poradnictwem psychologiczno-pedagogicznym
w szkołach, szczególnie z nauczycielami, pielęgniarką środowiska nauczania lub higienistką szkolną, specjali- stami psychologami i pedagogami pracującymi w pla- cówkach oświatowych”. Czy dojdzie do współpracy poradni z nauczycielami? Wygląda na to, że samo Mi- nisterstwo Zdrowia tego jeszcze nie wie. Już porównując odpowiedź ministerstwa na nasz wniosek i opisane tam stopnie referencyjności z tymi w projekcie rozporzą- dzenia, widać mniejszą rolę szkół. Pod koniec marca wiceminister zdrowia mówił: „Jeśli dokończymy nego- cjacje z Ministerstwem Edukacji Narodowej, to chcemy złożyć ofertę jako resort zdrowia. Teraz musimy im dać trochę oddechu ze względu na inne problemy. Ale póź- niej chcemy zaprosić ich do współudziału w opiece nad dzieckiem i młodzieżą”. (We wrześniu ma ruszyć nowy model opieki psychiatrycznej dla dzieci i młodzieży).
Projekt został przedstawiony do konsultacji publicz- nych. Swoje opinie można było przesłać do 19 lutego.
Na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacji nie znajdujemy jeszcze (na dzień 8.05.2019 r.) pism ze stanowiskami zgłoszonymi w ramach konsultacji.
Ile złotych jest przeznaczone na realizację rozporzą- dzenia? Zero. W ocenie skutków regulacji czytamy:
,,Zmiana nie wiąże się ze wzrostem wydatków na re- alizację świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień. Zmiana może spowodować relokację środków finansowych między świadczeniodawcami wskutek zmian w strukturze i liczbie realizowanych świadczeń przez świadczenio- dawców na poszczególnych poziomach referencyjnych”.
Prace specjalnego zespołu oraz zmiany w modelu le- czenia mają uzdrowić sytuację w psychiatrii dziecięcej.
Na to potrzeba czasu, a jak ona wygląda teraz? By się tego dowiedzieć, napisaliśmy też do szpitali.
6 marca 2019 r. wysłaliśmy kolejny wniosek o in- formację publiczną. Tym razem do 34 szpitali z cało- dobowymi oddziałami psychiatrycznymi dla dzieci i młodzieży. Te 34 placówki to nie wybrana próba, tyl- ko wszystkie szpitale w całej Polsce, które w momencie wysyłania przez nas wniosku proponował NFZ poszu- kującym w Zintegrowanym Portalu Pacjenta całodobo- wych szpitalnych świadczeń psychiatrycznych dla dzieci i młodzieży. Nasz wniosek miał formę dosyć długiej an- kiety. Pierwsza część, dotycząca oddziału całodobowego psychiatrii dzieci i młodzieży, liczyła 42 pytania. Dru- ga część składała się z 28 pytań, wypełniały ją tylko te szpitale, przy których funkcjonują oddziały dzienne psy- chiatrii dzieci i młodzieży Prosiliśmy także o przesłanie protokołów z kontroli, które odbyły się na oddziałach w 2018 r. Nasze pytania układaliśmy tak, by zebrać od szpitali możliwie kompleksowe informacje o:
• miejscach, jakimi dysponują, a co za tym idzie – ko- lejkach, czasie przyjęcia, dostawkach, problemach z koniecznością odsyłania zgłaszających się do szpitali;
• kadrze – pytaliśmy o lekarzy, pielęgniarki, rezydentów, psychologów, terapeutów, fizjoterapeutów, o etaty,
” Nowy model opieki
psychiatrycznej powinien się opierać na nowym zdefiniowaniu poradni
psychologiczno-pedagogicznych w systemie oświaty oraz
stopniowej zmianie systemu
lecznictwa psychiatrycznego
i psychologicznego ”
wrzesień/październik 5-6/2019 menedżer zdrowia 57
p s y c h i a t r i a
jakimi dysponuje szpital, o lekarzy psychiatrów o specjalizacji z psychiatrii dzieci i młodzieży, także o to, jaką specjalizację ma lekarz pełniący dyżur na oddziale;
• warunkach bytowych pacjentów i pacjentek szpitali oraz kwestiach procedur bezpieczeństwa i monitoringu;
• dostępności terapii, zajęć sportowych i szkoły pod- czas pobytu pacjentów i pacjentek w szpitalach.
Przy doborze kwestii do sprawdzenia w naszym monitoringu pomogli nam rezydenci i rezydentki oraz lekarze i lekarki pracujący na oddziałach psychiatrii dzieci i młodzieży.
Uzyskane odpowiedzi
Odpowiedziało nam 30 szpitali. Niektóre w ciągu kilku lub nawet jednego dnia, a niektóre po dwukrot- nym przypomnieniu, które wysłaliśmy po tym, jak mi- nął ustawowy, maksymalnie 14-dniowy, termin udzie- lenia informacji na wniosek. Jeszcze inne przedłużały terminy odpowiedzi. Cztery szpitale nie odpisały nam w ogóle: Regionalny Szpital Specjalistyczny im. dr.
Władysława Biegańskiego w Grudziądzu, Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. św. Jadwigi w Opolu, Ma- zowieckie Centrum Neuropsychiatrii sp. z o.o. w Zagó- rzu (oddział w Józefowie) oraz Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1 w Lublinie.
Specjalistyczny Psychiatryczny Zespół Opieki Zdro- wotnej w Łodzi zebrał dla nas dane w dwóch osobnych ankietach, ponieważ całodobowy oddział dla dzieci oraz całodobowy oddział dla młodzieży funkcjonują u nich osobno. Z kolei Samodzielny Publiczny Za- kład Opieki Zdrowotnej Centralny Szpital Kliniczny Uniwersytetu Medycznego w Łodzi wyróżnia w swojej strukturze dwa oddziały dzienne, dlatego też prze- słał nam dwie ankiety. W sumie więc posiadamy in- formacje od 30 szpitali, co daje dane z 31 oddziałów całodobowych i 13 oddziałów dziennych. Pragniemy zwrócić uwagę, że oddziałów dziennych psychiatrii dzieci i młodzieży w Polsce jest znacznie więcej, bo 37, my zaś posiadamy szczegółowe dane z dziennych od- działów przyszpitalnych i to tylko tych prowadzonych przez szpitale posiadające jednocześnie całodobowy oddział psychiatrii dzieci i młodzieży. Dane procento- we z tego rozdziału nie powinny więc być odnoszone do wszystkich dziennych oddziałów psychiatrii dzieci i młodzieży w całej Polsce. Przyjęliśmy założenie, że pytając szpitale także o oddział dzienny, mamy szer- szy obraz tego, jaka skala opieki psychiatrycznej dla dzieci i młodzieży jest przez nie oferowana. Może być istotne również dla pacjentów i ich rodzin, że po za- kończeniu leczenia całodobowego istnieje możliwość powrotu na kontynuację leczenia już w warunkach dziennych, do znajomego miejsca i kadry. I odwrot- nie, posiadanie przez szpital oddziału dziennego może być pomocne w przypadku osób, które zgłaszają się na oddział całodobowy i potrzebują leczenia, lecz nie-
koniecznie w warunkach 24-godzinnej hospitalizacji.
Wszystkim szpitalom, które odpisały – choć wiadomo, że wszystkie miały taki obowiązek i tu wykazaliśmy się większą wyrozumiałością niż w przypadku innych naszych monitoringów (np. do partii politycznych nie przesyłalibyśmy żadnych przypomnień, tylko skargę do sądu) – jesteśmy wdzięczni. Wiemy, że nasz wniosek był obszerny i wymagający zebrania wielu danych, ale było to konieczne, by możliwie szeroko opisać sytuację w polskiej psychiatrii dzieci i młodzieży.
Jakość uzyskanych odpowiedzi
W zdecydowanej większości szpitale udzielały kom- pleksowych odpowiedzi na zadane pytania. Najwięcej trudności przysporzyły pytania, gdzie jednocześnie py- taliśmy o liczbę zatrudnionych osób, wymiar etatów i formę zatrudnienia. Nie wszystkie szpitale podawały wówczas wszystkie z tych informacji. Różnie rozumia- ne było pytanie o sanitariuszy na oddziale.
Odpowiedzi szczegółowo opisujemy w dalszej części raportu.
Wniosek o informację publiczną do oddziałów wojewódzkich NFZ
Ostatni z naszych wniosków powędrował do wszyst- kich oddziałów wojewódzkich NFZ. Pytaliśmy o to, jak wygląda opieka psychiatryczna dla dzieci w po- szczególnych województwach i na jakim poziomie jest jej finansowanie. We wniosku do NFZ powtórzyliśmy pytanie dotyczące liczby łóżek na oddziałach, chcąc zo- baczyć, czy będą jakieś różnice w pozyskanych danych.
Treść wniosku: Na podstawie art. 61 Konstytucji RP i art. 10 ust. 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej stowarzyszenie Sieć Obywatelska Watchdog Polska wnosi o udostępnienie następujących informacji publicznych:
1. Iloma łóżkami na oddziałach psychiatrii dzieci i młodzieży z opieką całodobową dysponowały na tere- nie województwa poszczególne szpitale mające kontrakt z NFZ w 2018 r.? Prosimy o wyszczególnienie szpitali posiadających takie oddziały wraz z liczbą łóżek.
2. Iloma łóżkami na oddziałach psychiatrii dzieci i młodzieży z opieką całodobową dysponują poszcze- gólne szpitale mające kontrakt z NFZ na dzień zło- żenia wniosku? Prosimy o wyszczególnienie szpitali posiadających takie oddziały wraz z liczbą łóżek.
” Rekomendacje można
sprowadzić do maksymy
lepiej zapobiegać niż leczyć
(w szpitalach) ”
3. Iloma miejscami na oddziałach dziennych psychia- trycznych dla dzieci i młodzieży dysponowały na tere- nie województwa poszczególne szpitale mające kontrakt z NFZ w 2018 r.? Prosimy o wyszczególnienie szpitali posiadających takie oddziały wraz z liczbą miejsc.
4. Iloma miejscami na oddziałach dziennych psychia- trycznych dla dzieci i młodzieży dysponują poszczegól- ne szpitale mające kontrakt z NFZ na dzień złożenia wniosku? Prosimy o wyszczególnienie szpitali posiada- jących takie oddziały wraz z liczbą miejsc.
5. Wnosimy o udostępnienie listy poradni zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży mających kontrakt z NFZ w 2018 r. w całym województwie.
6. Wnosimy o udostępnienie listy poradni zdrowia psychicznego dla dzieci mających kontrakt z NFZ na dzień złożenia wniosku w całym województwie.
7. Jaki był średni czas oczekiwania na konsultacje w poradniach zdrowia psychicznego dla dzieci i mło- dzieży, mających kontrakt z NFZ, w 2018 r. – prosi- my o wyszczególnienie wszystkich placówek z terenu całego województwa wraz z podaniem średniego czasu oczekiwania na wizytę.
8. Jaki jest średni czas oczekiwania na konsultacje w poradniach zdrowia psychicznego dla dzieci i mło- dzieży, mających kontrakt z NFZ, na dzień złożenia wniosku – prosimy o wyszczególnienie wszystkich pla- cówek z terenu całego województwa wraz z podaniem średniego czasu oczekiwania na wizytę.
9. Ile wyniosła łączna wartość kontraktów na le- czenie szpitalne w psychiatrii dziecięcej w roku 2018 w województwie?
10. Jaki jest plan wydatków na to leczenie w 2019 r.?
Prosimy o podanie ich łącznej kwoty.
11. Ile wyniosła wartość kontraktów na leczenie w poradniach zdrowia psychicznego dla dzieci i mło- dzieży w 2018 r. w województwie.
12. Ile pieniędzy na leczenie w poradniach zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży Oddział NFZ planuje wydać w 2019 r.?
Jakość uzyskanych odpowiedzi
Na nasz wniosek o informację publiczną odpowie- działy wszystkie oddziały NFZ. Nawet jeśli któreś województwo przedłużało czas udzielenia odpowiedzi, żadne nie przekroczyło ustawowego terminu dwóch miesięcy. Jednak jakość udostępnionych danych jest bardzo różna. Lubelski, opolski, dolnośląski, podlaski czy mazowiecki oddział NFZ przesłały dane w prze- szukiwalnych plikach Excel. Pozostałe udostępniły PDF-y zeskanowanych odpowiedzi, czasem zupełnie nieczytelne, jak tabele z czasem oczekiwania do po- radni przesłane przez małopolski NFZ.
Niektóre oddziały NFZ nie udostępniły nam bezpo- średnio w wysyłanej odpowiedzi danych, o które wnio- skowaliśmy, ale odesłały do strony internetowej, gdzie te dane są zgromadzone. Na pewno należy docenić fakt,
że NFZ publikuje większość informacji dotyczących kontraktów zawieranych z poszczególnymi podmiota- mi medycznymi. Jednak poza centralnym systemem in- formacyjnym, który jest dość przejrzysty, poszczególne oddziały NFZ na swoich stronach również publikują in- formacje o zawartych umowach. Z nich niestety trudno zwykłemu laikowi wyczytać cokolwiek, a to do nich od- syłały niektóre oddziały NFZ w odpowiedzi na pytanie o wysokość kontraktów w danym roku. Dodatkowym utrudnieniem był fakt, że linku długości jednego wier- sza na zeskanowanym dokumencie nie da się skopiować.
To samo zresztą dotyczyło także innych danych udo- stępnionych w postaci PDF-a ze skanu.
Poradnie zdrowia
psychicznego dla dzieci
Ustalenie liczby poradni zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży na podstawie danych udostępnio- nych przez oddziały NFZ było trudnym zadaniem, ponieważ niektóre oddziały udostępniały jedynie in- formacje o podmiotach, z którymi podpisały umowy, a czasem jeden podmiot ma poradnie w kilku miej- scach. Dodatkowo dostawaliśmy informacje o porad- niach dla dzieci z autyzmem, a one są innego rodzaju świadczeniem. Po przeanalizowaniu tych danych usta- liliśmy, że w Polsce jest łącznie 164 poradni zdrowia psychicznego dla dzieci i tego typu opiekę zapewnia każde województwo.
Co to oznacza w praktyce? Czy każde dziecko może skorzystać z pomocy specjalisty blisko miejsca zamiesz- kania, bez konieczności czekania w kilkumiesięcznej kolejce? Niestety nie. Jak w przypadku większości świadczeń specjalistycznych, są one dostępne głównie w większych miastach. Na przykład na Mazowszu na 25 poradni zdrowia psychicznego aż 15 jest w Warsza- wie, w Zachodniopomorskiem 3 z 5 poradni na całe województwo są w Szczecinie. Mieszkańcy Małopolski mają do dyspozycji 15 poradni zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży, z których aż 66% mieści się w Krakowie. Nieco lepiej sytuacja wygląda np. w Lu- buskiem, gdzie 4 poradnie są zlokalizowane w różnych miastach.
Czy poradni wystarcza?
Z danych udostępnionych przez oddziały NFZ wy- nika, że kontrakty na świadczenia ambulatoryjne dla dzieci i młodzieży w 2018 i 2019 r. pozostają na podob- nym poziomie, jeśli chodzi o liczbę podpisanych umów.
W związku z tym, że trudno na podstawie liczby poradni ocenić ich dostępność, nie wiedząc, ilu pa- cjentów mogą przyjąć, przyjrzeliśmy się, jak wyglądają poszczególne województwa, jeśli chodzi o wydatki na ambulatoryjną opiekę psychiatryczną dla dzieci w prze- liczeniu na liczbę małoletnich mieszkańców. Niestety,
wrzesień/październik 5-6/2019 menedżer zdrowia 59
p s y c h i a t r i a
jeśli chodzi o to pytanie, mamy pewne braki w danych, ponieważ część oddziałów NFZ, zamiast odpowiedzieć, odsyłała na stronę Informator o zawartych umowach.
Można znaleźć tam kompletne dane dotyczące umów na 2018 r., natomiast nie każde województwo udo- stępnia tam kompletne dane dotyczące 2019 r. Dlate- go zestawienie wydatków na 2019 r. obejmuje jedynie 10 województw. Nie mamy danych ze Śląska, z woje- wództwa lubuskiego, kujawsko-pomorskiego, łódzkie- go, warmińsko-mazurskiego i podlaskiego. Jeśli chodzi o wydatki na ambulatoryjną opiekę psychiatryczną dla dzieci w przeliczeniu na jednego małoletniego miesz- kańca w 2018 r., najwięcej na ten cel przeznaczały wo- jewództwa kujawsko-pomorskie, pomorskie i mazo- wieckie. Mniej niż połowę tego co kujawsko-pomorskie na ten cel wydało w 2018 r. województwo opolskie.
Niewiele lepiej było w Świętokrzyskiem i Lubelskiem.
Z niepełnych danych za rok 2019 wynika, że w większości województw zwiększyły się wydatki na ambulatoryjną opiekę psychiatryczną. Największy skok, o ponad 30 proc., odnotowały województwa po- morskie i lubelskie. Aż o 28% wzrosły również wydat- ki w Świętokrzyskiem, a o 18 proc. w Wielkopolsce.
Z 10 województw, których danymi na 2019 r. dyspo- nujemy, dwa nieznacznie obniżyły wartość kontraktów na psychiatryczną opiekę ambulatoryjną w porównaniu z 2018 r. – zachodniopomorskie o 10 proc., i opolskie, które i tak wydaje najmniej, o 8 proc. W odpowiedzi Opolskiego Oddziału Narodowego Funduszu Zdrowia czytamy, że wprawdzie mają zaplanowane wydatki na konkretnym poziomie, jednak finansowanie tych świadczeń odbywa się według rzeczywistych potrzeb zdrowotnych. Nie jest do dla nas do końca jasne, ale może przewidywane jest zwiększenie kontraktów, jeśli zajdzie taka potrzeba.
Ile czeka się na wizytę w poradni zdrowia psychicznego dla dzieci?
Zapytaliśmy też o średni czas oczekiwania na wizytę w poradni, wiedząc, że NFZ zbiera takie informacje.
Prosiliśmy o dane z poszczególnych poradni i rzeczy- wiście je uzyskaliśmy, jednak zwykle rozbite na po- szczególne miesiące. To praktycznie uniemożliwiało porównanie danych, biorąc pod uwagę fakt, że liczbę 164 poradni trzeba pomnożyć przez 12, a potem jesz- cze przez 2, ponieważ na innych zasadach przyjmuje się pacjentów w trybie pilnym, a inaczej tych, których stan ocenia się jako stabilny. Jeśli chodzi o przyjęcie do specjalisty pilnych pacjentów, to większość poradni deklaruje, że robi to od ręki. Stan stabilny oznacza cze- kanie od tygodnia do roku, najczęściej 2–3 miesiące.
Jak te informacje mają się do alarmujących sygnałów, że do psychiatry dziecięcego na NFZ trzeba czekać rok? Strona terminyleczenia.nfz.gov.pl, do której od- syłała nas część oddziałów NFZ, podaje dane mające niewiele wspólnego z rzeczywistością. Dzwoniliśmy do
poradni z kilku województw, żeby sprawdzić, czy po- twierdzi się informacja o pierwszym wolnym terminie podawanym na stronie NFZ. Żadna rozmowa nie po- twierdziła danych ze strony terminyleczenia.nfz.gov.pl, a rozbieżności były olbrzymie. Zgodnie z informacją na stronie na wizytę w szpitalu uniwersyteckim w Byd- goszczy trzeba czekać 2 miesiące (dane z połowy kwiet- nia 2019 r.), tymczasem w rejestracji usłyszeliśmy, że nie ma już miejsc w tym roku. W innych przypadkach różnice w terminach podawanych przez stronę i przez NFZ wynosiły ok. 2 miesięcy.
Łóżka na oddziałach całodobowych i miejsca na oddziałach dziennych
Oddziały całodobowe
Pytanie dotyczące liczby łóżek na całodobowych oddziałach psychiatrii dzieci i młodzieży zadaliśmy zarówno szpitalom, jak i oddziałom NFZ. W prawie połowie przypadków dane ze szpitali nie zgadzały się z danymi z NFZ. Rozbieżności nie są duże, z wy- jątkiem szpitala w Konstancinie, który podał liczbę 38 zakontraktowanych łóżek na 2019 r., a NFZ 20.
Może urzędnicy nie odnotowali zmiany w porównaniu z 2018 r., w którym zakontraktowane były 22 łóżka.
W związku z tym, że nie mieliśmy kompletnych da- nych ze szpitali, chcąc porównać liczbę łóżek między województwami, braliśmy pod uwagę informacje udo- stępnione nam przez NFZ. Obraz nie przedstawia się dobrze. Dane z oddziałów NFZ potwierdzają, że łóżek na oddziałach psychiatrycznych dla dzieci i młodzie- ży jest bardzo mało. Podlasie nie ma ich w ogóle, od kiedy 7 lat temu zlikwidowano oddział psychiatrycz- ny dla dzieci w szpitalu w Choroszczy. W pozostałych województwach sytuacja jest tylko trochę mniej dra- matyczna. Biorąc pod uwagę liczbę łóżek w przeliczeniu na liczbę dzieci w danym województwie, najgorzej jest w Wielkopolsce, gdzie na 705 920 dzieci przypada 50 łóżek. Niewiele lepiej jest w Małopolsce przy 50 łóżkach na prawie 680 tys. dzieci, czy na Podkarpaciu, gdzie są 24 łóżka na ponad 300 tys. dzieci. Najlepiej w tym zesta- wieniu wypada województwo lubuskie, które w szpitalu psychiatrycznym w Zaborze dysponuje aż 90 miejscami dla dzieci i młodzieży, a Lubuskie ma 194 tys. mieszkań- ców do 18. roku życia. Nie najgorzej, na tle pozostałych województw, prezentuje się również województwo dolno- śląskie, gdzie jest 135 łóżek na pół miliona dzieci.
Porównując dane udostępnione przez NFZ doty- czące łóżek na oddziałach psychiatrycznych dla dzieci i młodzieży w 2018 i 2019 r. w poszczególnych woje- wództwach, trudno mówić o choćby minimalnej po- prawie sytuacji. W większości województw liczba łóżek pozostała na tym samym poziomie, w dwóch – mało-
Pełna nazwa szpitala Liczba łóżek – oddział całodobowy
2018
Liczba dostawek – oddział całodobowy
2018
Liczba łóżek – oddział całodobowy
2019
Liczba dostawek – oddział całodobowy
2019
Sudeckie Centrum Onkologii Sp. z o.o. 32 4 36 4
Wojewódzki Specjalistyczny Szpital
Dziecięcy im. św. Ludwika w Krakowie 20 0 20 0
Szpital Wojewódzki im. Prymasa Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Sieradzu, Centrum Psychiatryczne w Warcie
23 7 23 7
Szpital Pediatryczny w Bielsku-Białej 17 1 17 3
Wojewódzki Szpital Zespolony
im. L. Rydygiera 20 3 20 3
Szpital Kliniczny im. Karola Jonschera Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
25 9 25 13
Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Centrum Leczenia Dzieci i Młodzieży w Zaborze
90 0 0 0
Uniwersyteckie Centrum Kliniczne Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
20 10 20 14
Centrum Pediatrii im. Jana Pawła II
w Sosnowcu Sp. z o.o. 62 0 62 0
Szpital Neuropsychiatryczny im. prof. Mieczysława Kaczyńskiego Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Lublinie
40 0 40 0
Instytut Psychiatrii i Neurologii 28 15 28 7
Wojewódzki Zespół Lecznictwa
Psychiatrycznego w Olsztynie 32 10 32 4
Wojewódzki Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych im. Aleksandra Piotrowskiego w Gnieźnie
25 0 30 0
Województwo 2018 – liczba łóżek na oddziałach stacjonarnych
na województwo wg NFZ
2019 – liczba łóżek na oddziałach stacjonarnych
na województwo wg NFZ
Liczba dzieci przypadająca na jedno łóżko na całodobowym oddziale psychiatrii dziecięcej w 2019 r.
dolnośląskie 135 135 3818
kujawsko-pomorskie 43 43 9257
lubelskie 52 52 7700
lubuskie 90 90 2155
łódzkie 106 106 4162
małopolskie 43 50 13 537
mazowieckie 186 186 5706
opolskie 18 18 9310
podkarpackie 24 24 13 018
podlaskie 0 0 0
pomorskie 71 76 6267
śląskie 103 95 8536
świętokrzyskie 18 18 12 286
warmińsko-mazurskie 60 60 4655
wielkopolskie 56 50 14 118
zachodniopomorskie 36 36 8659
wrzesień/październik 5-6/2019 menedżer zdrowia 61
p s y c h i a t r i a
Pełna nazwa szpitala Liczba łóżek –
oddział całodobowy 2018
Liczba dostawek – oddział całodobowy
2018
Liczba łóżek – oddział całodobowy
2019
Liczba dostawek – oddział całodobowy
2019 SP ZOZ Szpital Uniwersytecki
w Krakowie 32 0 32 0
Wojewódzki Szpital dla Nerwowo
i Psychicznie Chorych im. dr. J. Bednarza 23 2 23 0
Milickie Centrum Medyczne sp. z o.o. 23 2 21 4
Wojewódzki Szpital Specjalistyczny
im. J. Gromkowskiego 27 2 28 2
Szpital Uniwersytecki nr 1
im. dr. Antoniego Jurasza w Bydgoszczy 23 0 23 1
Świętokrzyskie Centrum Psychiatrii
w Morawicy 18 7 18 2
NSP ZOZ „Mawiko”
Oddział Psychiatryczny dla Młodzieży 4 2 4 2
Samodzielny Publiczny Specjalistyczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Zdroje”
w Szczecinie
36 30 36 10
Wielospecjalistyczny Szpital – Samodzielny Publiczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Zgorzelcu
25 0 25 0
Wojewódzki Szpital dla Nerwowo
i Psychicznie Chorych w Bolesławcu 24 0 24 0
Szpital dla Nerwowo i Psychicznie
Chorych im. St. Kryzana 16 2 16 2
Specjalistyczny Psychiatryczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Łodzi – oddział psychiatryczny dla dzieci
48 16 47 14
Uzdrowisko Konstancin-Zdrój
S.A. Szpital Rehabilitacji 22 0 38 0
Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Centralny Szpital Kliniczny Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
29 6 29 5
Wojewódzki Szpital Psychiatryczny
im. prof. Tadeusza Bilikiewicza w Gdańsku 35 3 35 7
Centrum Medyczne w Łańcucie 24 10 24 4
Wojewódzki Szpital Neuropsychiatryczny im. dr. Emila Cyrana z siedzibą
w Lublińcu
28 9 40 7
871 150 906 115
polskim i pomorskim – nieznacznie wzrosła, i również w dwóch – wielkopolskim i śląskim – zmalała.
Patrząc na dane udostępnione przez szpitale, rów- nież nie widać znacznej poprawy. W 2018 r. łącznie w tych szpitalach było 871 miejsc, w 2019 r. 906, czyli o 35 więcej.
Dostawki na korytarzach
Szpitale pytaliśmy nie tylko o liczbę łóżek na oddzia- łach, ale również o to, czy korzystają z dostawek, czyli rozstawianych łóżek, kiedy brakuje miejsc dla pacjen- tów. Na 30 szpitali 10 nie korzystało z nich w 2018 i 2019 r., pozostałe 20 ratowało się w ten sposób. Łącz- nie w 2018 r. na całodobowych oddziałach psychiatrii
dziecięcej korzystano ze 150 dostawek, przez pierwsze miesiące 2019 r. ze 115.
Oddziały dzienne
Doktor hab. n. med. Maciej Pilecki, ordynator Od- działu Klinicznego Psychiatrii Dorosłych, Dzieci i Mło- dzieży Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie, zwra- ca uwagę, że aby terapia na oddziale dziennym miała sens, nie może on być za bardzo oddalony od miejsca zamieszkania pacjenta, tymczasem w 2018 i 2019 r. aż pięć województw – lubuskie, opolskie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie i zachodniopomorskie – nie podpisało żadnej umowy na prowadzenie dziennych oddziałów psychiatrycznych. Z danych udostępnionych
Liczba szpitali przyjmujących dzieci w określonym wieku
Liczba szpitali
Wiek dziecka [lata]
30
25
20
15
10
5
0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
5 5 6
9 11 12
16 20
22 22 22 22 23 29 30
20 28 28 28
10 7 7
5 5 5 5
2 przez NFZ wynika, że w całej Polsce jest 37 oddziałów
dziennych psychiatrii dzieci i młodzieży. Najlepiej pod tym względem wygląda województwo dolnośląskie, potem lubelskie, najgorzej – podlaskie (11 miejsc na dziennych oddziałach psychiatrii dziecięcej na 218 tys.
dzieci w województwie) i wielkopolskie (44 miejsca na 700 tys. dzieci). Porównując dane z 2018 i 2019 r., trudno dostrzec zmianę na lepsze. Tam, gdzie nie było oddziałów dziennych w 2018 r., nie ma ich w 2019 r.
Tylko w jednym województwie – wielkopolskim – licz- ba miejsc na takich oddziałach zwiększyła się z 29 do 44, ale też w jednym – śląskim – tych miejsc ubyło.
I to sporo, bo w roku 2019 było ich 132, a w roku 2018 tylko 81.
Wiek pacjentów
Z danych udostępnionych przez szpitale wynika, że nie tylko brak miejsca może zdecydować o nieprzy- jęciu dziecka do szpitala. Równie duże znaczenie ma wiek. Największe szanse mają czternastolatkowie, dla których miejsca przewidział każdy szpital. Jeśli jednak będzie konieczność hospitalizacji pięcioletniego dziec- ka, spośród 30 szpitali, które nam odpowiedziały, je- dynie 12 przewidziało miejsce dla dzieci w tym wieku.
Zapewne liczba miejsc dla dzieci w określonym wieku jest podyktowana potrzebami, a także względami bez- pieczeństwa – lepiej, żeby małe dzieci nie przebywały na jednym oddziale z licealistami. Widać jednak sporą dysproporcję w liczbie i dostępności miejsc w poszcze- gólnych województwach. Na przykład jedyny szpital na Podkarpaciu – w Łańcucie – przyjmuje dzieci w wieku 8–18 lat, a w Zachodniopomorskiem możliwość ho- spitalizacji mają dzieci w wieku 6–18 lat. A co z młod- szymi? Mają szukać pomocy w innym województwie?
Im mniejsze dziecko, tym bardziej potrzebuje towarzy- szenia rodzica, co w takiej sytuacji jest bardzo trudne.
Trudno też w takiej sytuacji mówić o możliwości pro- wadzenia terapii rodzinnej.
Podobny problem dotyczy dziewiętnastolatków, którzy formalnie są już dorośli, jednak nierzadko, np.
z powodów zdrowotnych, nie ukończyli jeszcze szkoły i hospitalizacja na oddziale młodzieżowym umożliwi- łaby im dalszą naukę, o co zapewne trudno na oddziale dla dorosłych. Tymczasem tylko 10 szpitali przyjmuje młodych w tym wieku.
Z danych udostępnionych przez szpitale wynika, że na oddziałach dziennych miejsca rozkładają się trochę bardziej równomiernie, jeśli chodzi o dzieci w wie- ku 6–18 lat. Tylko 1 szpital spośród 13 przewidział przyjmowanie na oddział dzienny pacjentów mających 19 lat (Centrum Medyczne w Łańcucie). Natomiast ża- den oddział dzienny dla dzieci i młodzieży nie przewi- duje przyjęcia pacjentów po 19. roku życia.
Kolejki
Z naszego monitoringu wynika, że łatwiej w trybie pilnym dostać się do poradni zdrowia psychicznego niż na oddział psychiatryczny dzieci i młodzieży. Nawet jeśli jedna przychodnia w mieście nie przyjmie dziecka w trybie pilnym, zrobi to druga. Natomiast rzadko kie- dy w jednym mieście jest więcej niż jeden szpital z od- działem psychiatrii dla dzieci i młodzieży – częściej jest jeden taki oddział na całe województwo. Jeśli on nie przyjmuje w trybie pilnym, trzeba szukać pomocy na- wet kilkaset kilometrów od domu. Z informacji prze- kazanych przez szpitale wynika, że w trybie zagrożenia życia w 2018 r. od razu można było być przyjętym do 20 szpitali na 30. Początek 2019 r. nie był dużo lepszy – powyższa sytuacja była możliwa w 21 szpitalach na 30. W pozostałych przypadkach w trybie pilnym lub zagrożenia życia trzeba czekać w tym roku 2, 3, 6, 7, 14, 167 i 182 dni. Wyliczenie średniej daje 12–13 dni.
Szpital 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 Sudeckie Centrum Onkologii Sp. z o. o. 3 4 5 6 7 8 12 10 11 12 13 14 15 16 17 18
Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Dziecięcy im. św. Ludwika w Krakowie
4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
Szpital Wojewódzki im. Prymasa Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Sieradzu, Centrum Psychiatryczne w Warcie
13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
Szpital Pediatryczny w Bielsku-Białej 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Wojewódzki Szpital Zespolony
im. L. Rydygiera 12 13 14 15 16 17 18 19
Szpital Kliniczny im. Karola Jonschera Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Centrum Leczenia Dzieci i Młodzieży w Zaborze
6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
Uniwersyteckie Centrum Kliniczne Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Centrum Pediatrii im. Jana Pawła II
w Sosnowcu Sp. z o.o. 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
Szpital Neuropsychiatryczny im. prof. Mieczysława Kaczyńskiego Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Lubilnie
6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21
Instytut Psychiatrii i Neurologii 13 14 15 16 17 18 19
Wojewódzki Zespół Lecznictwa
Psychiatrycznego w Olsztynie 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Wojewódzki Szpital dla Nerwowo
i Psychicznie Chorych im. Aleksandra Piotrowskiego w Gnieźnie
7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
SP ZOZ Szpital Uniwersytecki
w Krakowie 14 15 16 17 18
Wojewódzki Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych im. dr. J. Bednarza
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
Milickie Centrum Medyczne sp. z o.o. 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Wojewódzki Szpital Specjalistyczny
im. J. Gromkowskiego 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
Szpital Uniwersytecki nr 1
im. dr. Antoniego Jurasza w Bydgoszczy 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Świętokrzyskie Centrum Psychiatrii
w Morawicy 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
NSP ZOZ „Mawiko”
Oddział Psychiatryczny dla Młodzieży 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
Samodzielny Publiczny Specjalistyczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Zdroje” w Szczecinie
6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
Wielospecjalistyczny Szpital – Samodzielny Publiczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Zgorzelcu
7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
Wojewódzki Szpital dla Nerwowo
i Psychicznie Chorych w Bolesławcu 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Szpital dla Nerwowo i Psychicznie
Chorych im. St. Kryzana 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Specjalistyczny Psychiatryczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Łodzi – oddział psychiatryczny dla dzieci i oddział dla młodzieży
2 3 4 5 6 7 6 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
Uzdrowisko Konstancin-Zdrój S.A.
Szpital Rehabilitacji 13 14 15 16 17 18 19 20 21
Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Centralny Szpital Kliniczny Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
13 14 15 16 17 18
Wojewódzki Szpital Psychiatryczny im. prof. Tadeusza Bilikiewicza w Gdańsku
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Centrum Medyczne w Łańcucie 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
GDY W 2018 R. ZDARZAŁY SIĘ PRZYPADKI, ŻE Z BRAKU MIEJSC ZGŁASZAJĄCY SIĘ NA ODDZIAŁ PSYCHIATRYCZNY DLA
DZIECI I MŁODZIEŻY TRAFIALI NA INNY ODDZIAŁ SZPITALA, JAKI BYŁ TO ODDZIAŁ?
oddział pediatryczny
oddział psychiatryczny
dorosłych
oddział neurologiczny
GDY W 2019 R. ZDARZAŁY SIĘ PRZYPADKI, ŻE Z BRAKU MIEJSC, ZGŁASZAJĄCY SIĘ NA ODDZIAŁ PSYCHIATRYCZNY DLA
DZIECI I MŁODZIEŻY TRAFIALI NA INNY ODDZIAŁ SZPITALA, JAKI BYŁ TO ODDZIAŁ?
oddział pediatryczny
oddział psychiatryczny
dorosłych
oddział neurologiczny
Najdłuższy czas oczekiwania dotyczy Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego im. J. Gromkowskiego we Wrocławiu. Z odpowiedzi szpitali wynika jednak, że w razie braku miejsc dziecko zgłaszające się w trybie pilnym przyjmowane jest na inny oddział bądź prze- wożone do innego szpitala.
Kiedy natomiast na izbę przyjęć zgłasza się dziecko, którego stan nie zagraża życiu, może liczyć na przyję- cie na oddział jedynie w 6 szpitalach na 30 (w 2018 r.
w 5). W pozostałych przypadkach będzie czekało od 7 do 720 dni. Mediana to 36 dni, a rekord (720 dni) należy do szpitala klinicznego im. Karola Jonchera UM im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu.
Zapytaliśmy również, ile osób oczekuje na przyjęcie do szpitali – łącznie we wszystkich 30 szpitalach, któ- re odpowiedziały, na przyjęcie czekają 634 osoby. Ta liczba rozkłada się bardzo nierówno – w sześciu pla- cówkach nikt nie czeka na przyjęcie, ale na przykład na przyjęcie do Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego czekają 174 osoby (dane z 20.03.2019 r.).
Na przyjęcie na szpitalny oddział dzienny trzeba cze- kać od 0 do 270 dni, najczęściej czas oczekiwania wy- nosi ok. 2 miesięcy. W kolejce do nich czeka 246 osób.
Jeśli szpital nie jest w stanie przyjąć pacjenta w sta- nie zagrożenia życia, stara się znaleźć mu miejsce na innym oddziale lub w innym szpitalu. W 2018 r. w po- nad 35 proc. szpitali zdarzyła się sytuacja, w której kie- rowano pacjenta na inny oddział, w 2019 r. w blisko 36 proc. szpitali. Jeśli dziecko trafia na inny oddział w tym samym szpitalu, najczęściej jest to oddział psy- chiatryczny dla dorosłych, oddział pediatryczny czy neurologiczny.
Dużo częściej, z powodu braku miejsc, dzieci, któ- rym nie można odmówić przyjęcia do szpitala (stan zagrożenia życia), są odsyłane do innych placówek.
W 2018 r. taka sytuacja zdarzyła się w prawie 68 proc., od stycznia 2019 r. w ponad 61 proc. placówek.
Kadra
Specjaliści psychiatrii dzieci i młodzieży Oddziały całodobowe psychiatrii dzieci i młodzieży
Liczbę psychiatrów na oddziale prowadzącym świad- czenia psychiatryczne dla dzieci i młodzieży obejmu- jące diagnostykę i leczenie dzieci i młodzieży reguluje Rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień z 6 listopada 2013 r.
I tak na 16 łóżek, z wpisanych przez szpital do reje- stru podmiotów wykonujących działalność leczniczą, powinien przypadać, w wymiarze 1 etatu, lekarz spe- cjalista w dziedzinie psychiatrii lub lekarz specjalista w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży lub psychia- trii dziecięcej, lub lekarz, który posiada specjalizację I stopnia w dziedzinie psychiatrii lub psychiatrii dzieci i młodzieży, lub lekarz w trakcie specjalizacji w dzie- dzinie psychiatrii lub psychiatrii dzieci i młodzieży.
Na 32 łóżka pozostaje mniejsza dowolność w dobo- rze specjalisty. Według warunków realizacji świadczeń gwarantowanych na oddział powinien w sumie przy- padać 1 etat lekarza specjalisty w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży lub psychiatrii dziecięcej. Planowane rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki psychiatrycznej i le- czenia uzależnień niewiele zmieni. Projekt przewidu- je co najmniej 1,5 etatu lekarza specjalisty psychiatrii dzieci i młodzieży oraz co najmniej 1 etat lekarza spe- cjalisty psychiatrii dzieci i młodzieży lub specjalisty psychiatrii, lub lekarza w trakcie specjalizacji z psy- chiatrii dzieci i młodzieży, lub lekarza ze specjalizacją I stopnia z psychiatrii dzieci i młodzieży lub psychia- trii. Wszystko to na 35 łóżek oddziału całodobowego i przyszpitalną poradnię zdrowia psychicznego dla dzie- ci i młodzieży. W przypadku posiadania większej liczby
wrzesień/październik 5-6/2019 menedżer zdrowia 65
p s y c h i a t r i a
Ilu lekarzy specjalistów psychiatrii dzieci i młodzieży pracowało na oddziale całodobowym?
2018
r. 2019
r. spadek w % suma wszystkich lekarzy
psychiatrów dzieci i młodzieży z oddziałów, które udzieliły odpowiedzi
96 87 9,38%
średnia liczba psychiatrów dzieci i młodzieży przypadających na oddział
3,30 3,00 9,09%
średnia etatów psychiatrów dzieci i młodzieży
przypadających na oddział
2,7 2,4 11,11%
łóżek na oddziale równoważnik etatu należy przeliczyć proporcjonalnie do większej liczby łóżek.
Liczba zatrudnionych lekarzy a rzeczywiste etaty Odpowiedzi przesłane przez szpitale potwierdzają dyskutowany od wielu miesięcy problem braku lekarzy specjalistów psychiatrii dziecięcej. Szpitale, próbując ra- dzić sobie z trudną sytuacją, zatrudniają ich na cząstki etatów i choć ładnie wygląda liczba np. 10 zatrudnio- nych lekarzy, to w przeliczeniu na etaty wygląda to dużo gorzej, bo tych 10 lekarzy pracuje łącznie tylko w wymiarze siedmiu etatów. Zresztą 10 lekarzy spe- cjalistów w jednym szpitalu to ewenement. Dużo czę- ściej jest to jeden lekarz specjalista na jeden etat przy oddziale, na którym jest ok. 20 łóżek. Przy 40 łóżkach etatów jest trochę więcej, bo między 2 a 3. Zdarzają się szpitale, gdzie na 25 łóżek są prawie 4 etaty, jest to jednak rzadkość. Na przykład szpital w Sosnow- cu zatrudnia lekarzy pracujących na 3,75 etatu przy 62 łóżkach, a Samodzielny Publiczny Zakład Opie- ki Zdrowotnej Centrum Leczenia Dzieci i Młodzieży w Zaborze dysponuje 2,25 etatami specjalistów na 90 łóżek – dlatego, jak czytamy w reportażu „Gaze- ty Wyborczej”, obecnie jest tam tylko 66 pacjentów.
W dniu odpowiedzi na nasz wniosek (19.03.2019 r.) na przyjęcie do tego szpitala czekało 22 pacjentów.
Liczba etatów przypadających na łóżka
Jak odpowiedzi oddziałów mają się do regulacji z Rozporządzenia w sprawie świadczeń gwarantowa- nych z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależ- nień z 6 listopada 2013 r., mówiącego o konieczności zapewnienia 1 etatu lekarza specjalisty w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży lub psychiatrii dziecięcej na 32 łóżka? Tę, niezbyt wyśrubowaną, normę speł- niają wszystkie oddziały, które udzieliły nam infor- macji o wymiarze etatów. Nie ma jednak powodów do optymizmu, gdy uświadomimy sobie, że oznacza to w praktyce, że na jedno łóżko przypada średnio 0,1 etatu specjalisty psychiatrii dzieci i młodzieży. Szpi- tale, próbując sobie radzić z niedoborem tych specjali- stów, zatrudniają specjalistów psychiatrów lub korzy- stają ze wsparcia rezydentów, których też nie jest dużo (o czym dalej). Ponadto można zauważyć, że liczba spe- cjalistów psychiatrii dzieci i młodzieży na oddziałach całodobowych spadła w stosunku do zeszłego roku.
Formy zatrudnienia lekarzy
W szpitalach, które udzieliły nam jasnej informa- cji o formie zatrudnienia lekarzy psychiatrów dzieci i młodzieży na oddziale całodobowym, trochę częściej zatrudnia się wszystkich lekarzy na kontraktach (36,8 proc.), rzadziej na umowach o pracę (26,3 proc). Czę- ściej trafia się kombinacja zatrudniania części kadry na kontraktach, a części na umowie o pracę (31,6 proc.).
Zdarza się też, że szpital zatrudnia niektórych lekarzy
na umowę o pracę, a innych na kontrakcie i na umowie zleceniu (5,6 proc.).
Zatrudnienie psychiatrów dzieci i młodzieży zdaniem Ministerstwa Zdrowia i Naczelnej Izby Lekarskiej
Ministerstwo Zdrowia w odpowiedzi na nasz wnio- sek o informację publiczną przyznaje, że zauważa nie- dobór specjalistów psychiatrii dzieci i młodzieży w Pol- sce. Przytacza dane Naczelnej Izby Lekarskiej, według której w 2017 r. było w Polsce 362 lekarzy specjalistów psychiatrii dzieci i młodzieży. Przyznaje, że standardem WHO jest 10 lekarzy tej specjalizacji na 100 tys. po- pulacji dzieci i młodzieży, a w Polsce to tylko 5,2 na 100 tys. Nie dodaje informacji znanej np. z wystąpienia Rzecznika Praw Pacjenta, że 169 lekarzy z 362 było po 51. roku życia. Najnowsze dane z Naczelnej Izby Le- karskiej są nieznacznie lepsze, jeśli chodzi o liczbę leka- rzy tej specjalizacji, brakuje jednak informacji o liczbie lekarzy z podziałem na wiek. Według jej statystyk na 31.03.2019 r. było 379 lekarzy specjalistów psychiatrii dzieci i młodzieży i 40 na I stopniu specjalizacji, wyko- nujących zawód. Razem 419. Tymczasem specjalistów psychiatrii oraz psychiatrów (leczących osoby dorosłe) na I stopniu specjalizacji było razem 4165.
Przyszpitalne oddziały dzienne psychiatrii dzieci i młodzieży
Rozporządzenie w sprawie świadczeń gwaranto- wanych z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień z 6 listopada 2013 r. mówi, że w placów- kach oferujących świadczenia dzienne psychiatrycz- ne rehabilitacyjne dla dzieci i młodzieży obejmujące diagnostykę, leczenie i rehabilitację dzieci i młodzieży do 18. roku życia powinien być dostępny lekarz spe- cjalista w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży lub psychiatrii dziecięcej, lub lekarz specjalista w dziedzi- nie psychiatrii w wymiarze 1 etatu na 40 miejsc oraz lekarz specjalista w dziedzinie psychiatrii lub lekarz
FORMY ZATRUDNIENIA LEKARZY W 2019 R.
STOSOWANE NA ODDZIAŁACH CAŁODOBOWYCH umowa o pracę,
kontrakt,
umowa zlecenie: 5,3 umowa o pracę: 26,3 kontrakt: 36,8
umowa o pracę i kontrakt: 31,6 specjalista w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży lub psychiatrii dziecięcej, lub lekarz, który posiada specjalizację I stopnia w dziedzinie psychiatrii, lub le- karz, który posiada specjalizację I stopnia w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży, lub lekarz w trakcie spe- cjalizacji w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży – 1 etat na 40 miejsc.
Planowane rozporządzenie Ministra Zdrowia w spra- wie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki psy- chiatrycznej i leczenia uzależnień nie określa bardziej wyśrubowanej normy. Na 15-osobowy oddział dzienny ma przypadać lekarz specjalista w dziedzinie psychia- trii dzieci i młodzieży lub lekarz specjalista psychiatrii oraz lekarz w trakcie specjalizacji z psychiatrii dzie- ci i młodzieży lub lekarz ze specjalizacją pierwszego stopnia z psychiatrii dzieci i młodzieży w wymiarze co najmniej 1 etatu.
Liczba zatrudnionych lekarzy a rzeczywiste etaty Na przyszpitalnych oddziałach dziennych z obsadą specjalistów jest jeszcze gorzej niż na oddziałach cało- dobowych – przykładowo w Szpitalu Pediatrycznym w Bielsku-Białej na dziennym oddziale psychiatrycz- nym dla dzieci w 2018 r. było zatrudnionych 2 lekarzy
specjalistów psychiatrii dzieci i młodzieży – każdy na 0,6 etatu, a w 2019 r. 1 lekarz na 0,3 etatu. Zapew- ne dlatego liczba pacjentów spadła z 9 do 5. Z kolei w Centrum Medycznym w Łańcucie, gdzie jest oddział dzienny dla 16 pacjentów, w ogóle nie ma specjalisty od dziecięcej psychiatrii – zastępuje go specjalista dla doro- słych. Zdarza się też, że szpitale nie różnicują wymiarów etatów dla oddziału dziennego i całodobowego.
Liczba etatów przypadających na miejsca w przyszpitalnych oddziałach dziennych
Gdyby na oddziałach dziennych wprowadzić normy wymagające posiadania pełnego etatu specjalisty psy- chiatry dzieci i młodzieży, bez posiłkowania się specjali- stami psychiatrii czy rezydentami, skończyłoby się to ka- tastrofą. W tej chwili na jednego pacjenta (licząc według liczby miejsc na oddziale) przypada średnio 0,08 etatu specjalisty psychiatry dzieci i młodzieży. Do tego, choć całkowita liczba lekarzy na przyszpitalnych oddziałach dziennych, które udzieliły nam tej informacji, pozostała taka sama (26 osób) w tym roku jak w 2018, to wy- miary etatów spadły. Średnia liczba etatów psychiatrów dzieci i młodzieży przypadających na cały oddział (czyli bez względu na jego liczbę miejsc) w 2018 r. wynosiła 1,18 etatu. Teraz wynosi 1,14 etatu. Czy norma z nowe- go rozporządzenia to zmieni? Raczej nie. Nowy propono- wany przepis nie wymaga nawet zatrudniania konkretnie specjalisty w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży – może to być psychiatra. A wymagany 1 etat na 15 osób daje nam niespełna 0,07 etatu pracy lekarza na jednego pacjenta.
Forma zatrudnienia lekarzy psychiatrii dzieci i młodzieży na oddziałach dziennych
Oddziały dzienne, które poinformowały nas o stoso- wanej formie zatrudnienia specjalistów psychiatrii dzie- ci i młodzieży, zatrudniają ich na kontrakty (66,7 proc.) albo na umowy o pracę (33,3 proc.). Nie stosują różnych rodzajów umów z poszczególnymi pracownikami, jak w przypadku oddziałów całodobowych, lecz zatrudniają wszystkich psychiatrów dzieci i młodzieży na oddziale na tych samych rodzajach umów.
Kto jest odpowiedzialny za oddział w czasie dyżuru?
Lekarze psychiatrzy pomagający układać nam ankietę sygnalizowali, że jest problem z obsadzeniem dyżurów w szpitalach – tak mało jest specjalistów. Odpowiedzi potwierdzają tę tezę, bo aż 41,9 proc. szpitali, które odpowiedziały na nasz wniosek, boryka się z takim problemem. Sytuację ratują psychiatrzy dla dorosłych i rezydenci psychiatrii i psychiatrii dziecięcej.
Lekarze rezydenci w psychiatrii dzieci i młodzieży Lekarzy rezydentów psychiatrii dzieci i młodzieży, czyli lekarzy w trakcie specjalizacji, w szpitalach prawie nie ma, ponieważ niewiele osób decyduje się na tę spe-