• Nie Znaleziono Wyników

Psychiatria dzieci i młodzieży w Polsce

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Psychiatria dzieci i młodzieży w Polsce"

Copied!
21
0
0

Pełen tekst

(1)

Wstęp

W ostatnich miesiącach wiele mediów donosiło  o kata strofalnej sytuacji w psychiatrii dziecięcej. Poru- szeni artykułami takimi jak ten w „Gazecie Wyborczej”,  postanowiliśmy wykorzystać prawo do informacji pu- blicznej, którym zajmujemy się na co dzień, by zebrać  kompleksowe dane o leczeniu psychiatrycznym dzieci  i młodzieży w Polsce. Wysłaliśmy wnioski o informa- cję publiczną do Ministerstwa Zdrowia, wszystkich  oddziałów NFZ, wszystkich szpitali mających oddziały  psychiatryczne dla dzieci i młodzieży. Ich treść skon- sultowaliśmy ze specjalistami. 2 maja 2019 r. Rzecznik  Praw Obywatelskich wystosował kolejne wystąpienie  do Ministra Zdrowia, w którym zwraca uwagę na dra- matyczną sytuację polskiej psychiatrii dziecięcej i prosi  o przekazanie szczegółowych informacji na temat do- raźnych działań mających ją poprawić oraz prac nad  reformą psychiatrycznej opieki zdrowotnej dla dzieci 

i młodzieży. My również, jako organizacja społeczna,  chcemy dołączyć się do tego głosu, przedstawiając  dane, które udało nam się zebrać. Mamy nadzieję, że  dzięki nim debata publiczna na temat problemów psy- chiatrii dziecięcej będzie oparta na faktach. Jesteśmy  przekonani, że aby rozwiązać problemy, trzeba znać ich  skalę. Dziękujemy pracownikom oddziałów psychiatrii  dziecięcej, którzy odpowiedzieli na nasz szczegółowy  wniosek mimo nawału pracy. Bez ich pomocy ten ra- port by nie powstał. Nie zawiera on rekomendacji, po- nieważ organizacji zajmującej się na co dzień prawem  do informacji trudno rekomendować zmiany w służbie  zdrowia. Pozostawiamy to specjalistom. Naszym celem  było zebranie jak najbardziej szczegółowych danych,  używając do tego celu właśnie prawa do informacji  publicznej. Mamy nadzieję, że posłużą one do szerszej  diagnozy tym, którzy zajmują się tematem psychiatrii  dzieci i młodzieży w Polsce.

Z raportu Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska wynika, że standard WHO to 10 lekarzy spe- cjalistów psychiatrii dzieci i młodzieży na 100 tys. małoletnich. W naszym kraju jest ich 379 na ponad 7 mln dzieci, 31 oddziałów całodobowych zatrudnia 117 psychologów, a więc na oddział przypadają niecałe 4 etaty. Niska wycena terapii rodzinnej przez NFZ stanowi o słabym wyko- rzystaniu tego podstawowego narzędzia terapeutycznego w praktyce. Większość szpitali musi umieszczać chorych w wieloosobowych salach, które nie zapewniają pacjentom intymności.

Psychiatria dzieci

i młodzieży w Polsce

Fot. istockphoto.com

(2)

wrzesień/październik 5-6/2019 menedżer zdrowia 55

p s y c h i a t r i a

Wnioski

Wniosek do Ministerstwa Zdrowia

Nasz pierwszy wniosek trafił do Ministerstwa Zdro- wia. Chcieliśmy dowiedzieć się więcej o pracach Zespo- łu do spraw zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży,  który został powołany przy Ministerstwie Zdrowia   20 lutego 2018 r. Stało się to niedługo po wystąpieniach  Rzecznika praw dziecka i Rzecznika praw pacjenta  w sprawie złej sytuacji w psychiatrii dzieci i młodzie- ży w Polsce. W skład zespołu wchodzą przedstawiciele  Ministerstwa Zdrowia, dyrektorzy i kierownicy wybra- nych klinik i szpitali psychiatrii dzieci i młodzieży oraz  konsultant wojewódzka w dziedzinie pielęgniarstwa  psychiatrycznego. 

12 stycznia 2019 r. przesłaliśmy do Ministerstwa  Zdrowia wniosek o treści: „Na podstawie art 61 ust. 1  i 2 Konstytucji RP i Ustawy o dostępie do informacji pu- blicznej wnosimy o udostępnienie: 

1)  protokołów i uchwał z prac Zespołu do spraw zdro- wia psychicznego dzieci i młodzieży powołanego  zarządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 lutego  2018 r. (http://dziennikmz.mz.gov.pl/api/DUM_

MZ/2018/6/journal/4359); 

2)  ekspertyz, opinii, analiz sporządzonych na zlecenie  Przewodniczącego ww. Zespołu oraz w związku  z pracami tego zespołu; 

3)  rekomendacji dotyczących poprawy opieki nad  dziećmi i młodzieżą w lecznictwie psychiatrycznym  i uzależnień, jeśli takie ww. Zespół już wypracował; 

4)  skanów umów, które zostały zawarte w związku  z działaniem ww. Zespołu. 

Ministerstwo odpowiedziało 26 stycznia 2019 r. dosyć  ogólnikowo. W piśmie ministerstwa czytamy: ,,nie ma  obowiązku sporządzania protokołów z posiedzeń Zespo- łu. Ustalenia z posiedzeń są zawierane w dokumentach  roboczych przygotowywanych w ich trakcie. (...) nie zo- stały podjęte żadne uchwały”. W odpowiedzi na pytanie  dotyczące ekspertyz wypracowanych przez prawie rok  pracy Zespołu ministerstwo pisze: ,,Odpowiadając na  prośbę przekazania ekspertyz, opinii, analiz sporządzo- nych na zlecenie przewodniczącego zespołu, należy za- znaczyć, że są to powszechnie dostępne informacje m.in. 

o liczbie i wysokości kontraktowania psychiatrii dzieci  i młodzieży, czasie oczekiwania na świadczenie czy ilości  kadr”. Naszą opinię o powszechności i dostępności tych  danych przedstawiamy w dalszych częściach raportu.

Ministerstwo Zdrowia wskazuje też problem niedo- finansowania psychiatrii dzieci i młodzieży. Przesłano  nam zestawienie pokazujące kwoty przeznaczane na  opiekę psychiatryczną i leczenie uzależnień w podzia- le na dorosłych oraz dzieci i młodzież. Pokazują one  ogromną dysproporcję na niekorzyść tej drugiej gru- py, a przecież psychiatrię dorosłych też trudno określić  jako dobrze dofinansowaną. Dane udostępnione przez  MZ są i tak dużo bardziej optymistyczne, jeśli cho-

dzi o wysokość kwot, niż te, które uzyskaliśmy w ra- mach naszego monitoringu i opisujemy dalej. Wynika  to m.in z tego, że nie braliśmy pod uwagę świadczeń  związanych z leczeniem uzależnień. 

Jeśli chodzi o wypracowane rekomendacje dotyczące  poprawy opieki nad dziećmi i młodzieżą w lecznictwie  psychiatrycznym i uzależnień ministerstwo pisze dosyć  krótko o tym, że ,,nowy model opieki psychiatrycznej  powinien opierać się na nowym zdefiniowaniu poradni  psychologiczno-pedagogicznych w systemie oświaty oraz  stopniowej zmianie systemu lecznictwa psychiatrycznego  i psychologicznego”. Podstawową rolę w tym systemie  Zespół do spraw zdrowia psychicznego dzieci i młodzie- ży upatruje w poradniach psychologiczno-pedagogicz- nych, w razie potrzeby wspieranych przez specjalistów. 

Poradnie miałyby wyeliminować sytuacje, ,,w których  często przyjęcie na oddział psychiatryczny (np. po pod- jętej próbie samobójczej) jest pierwszym kontaktem nie- letniego z jakąkolwiek formą opieki”. Zespół zauważa  jeszcze, że wdrożenie nowego modelu wymagać będzie  współpracy z Ministerstwem Edukacji i nauczycielami  oraz zmian legislacyjnych i modelu finansowania porad- ni i jednostek opieki psychiatrycznej. Tak przedstawia  się rekomendowany przez zespół nowy model opieki: 

• I poziom referencyjności – Środowiskowe Poradnie  Psychologiczno-Pedagogiczne dla Dzieci i Młodzieży: 

specjaliści ze szkół/nauczyciele/terapeuci środowisko- wi, psychoterapeuci dzieci i młodzieży, terapeci śro- dowiskowi/ambulatorium; 

• II poziom referencyjności – Środowiskowe Centrum  Psychiatrii dla Dzieci i Młodzieży: psychiatra dzieci  i młodzieży/psycholog kliniczny/oddziały dzienne; 

• III poziom referencyjności – świadczenia psychia- tryczne całodobowe szpitalne: psychiatra dzieci  i młodzieży/psychiatryczna izba przyjęć/oddział cało- dobowy (planowe przyjęcia oraz przyjęcia w sytuacji  zagrożenia życia). 

Słowem, rekomendacje można sprowadzić do mak- symy „lepiej zapobiegać, niż leczyć (w szpitalach)”. 

W piśmie z ministerstwa brakuje niestety jakichkol- wiek terminów oraz planów, a nawet obietnic, w jaki  sposób ministerstwo zamierza wdrożyć zmiany w psy- chiatrii dzieci i młodzieży. 

Projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia

w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień

Więcej planów zdradza Projekt rozporządzenia Mi- nistra Zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych  z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień,  opublikowany cztery dni po przesłaniu do nas odpo- wiedzi z ministerstwa. 

W uzasadnieniu do projektu, oprócz zdań znanych  nam już z odpowiedzi ministerstwa na nasz wniosek,  czytamy: ,,Ciężkie zaburzenia psychiczne (ang. severe mental disorders, SMD) występują zdecydowanie rza-

(3)

dziej niż zaburzenia psychiczne o nasileniu łagodnym  do umiarkowanego, blisko 3/4 pacjentów cierpi na  tzw. powszechne zaburzenia psychiczne (ang. common mental disorders, CMD). Systemy opieki psychiatrycznej  są obecnie lepiej przygotowane do leczenia pacjentów  z SMD, natomiast często nie są odpowiednio zorgani- zowane, zaopatrzone i finansowane, aby adresować po- trzeby pacjentów z CMD. Konsekwencją takiej sytuacji  jest nieefektywne wykorzystanie dostępnych zasobów  oraz wysokie koszty pośrednie chorób psychicznych”. 

Projekt skupia się na modelu opieki psychiatrycznej  dzieci i młodzieży opisywanym w odpowiedzi, którą  otrzymaliśmy z ministerstwa. Proponowane stopnie  referencyjności brzmią trochę inaczej: 

• I poziom referencyjności – Ośrodek Środowiskowej  Opieki Psychologicznej dla Dzieci i Młodzieży; 

• II poziom referencyjności – Środowiskowe Centrum  Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży; 

• III poziom referencyjności – Ośrodek Wysokospecja- listycznej Całodobowej Opieki Psychiatrycznej. 

Załącznik do projektu rozporządzenia określa szcze- gółowe wymagania, jakie powinny spełniać placówki  na poszczególnych stopniach referencyjności. I tak np. 

poradnia psychologiczna dla dzieci i młodzieży, czyli  placówka z I poziomu referencyjności, powinna zatrud- niać psychologa na co najmniej 3/4 etatu, 2 psychote- rapeutów lub specjalistów w dziedzinie psychoterapii  dzieci i młodzieży, lub osoby w trakcie specjalizacji  w dziedzinie psychoterapii dzieci i młodzieży, 1 tera- peutę środowiskowego lub osobę z certyfikatem „Pro- wadzenie terapii środowiskowej dzieci i młodzieży” oraz  superwizora. Przychodnia powinna udzielać świadczeń  osobom do 21. roku życia, a pierwsza porada powinna  nastąpić najpóźniej w ciągu 4 dni od zgłoszenia. Wśród  wymagań stawianych placówkom znajdziemy też świad- czenie wizyt domowych oraz koordynację udzielonych  świadczeń ,,z lekarzem podstawowej opieki zdrowot- nej, poradnictwem psychologiczno-pedagogicznym 

w szkołach, szczególnie z nauczycielami, pielęgniarką  środowiska nauczania lub higienistką szkolną, specjali- stami psychologami i pedagogami pracującymi w pla- cówkach oświatowych”. Czy dojdzie do współpracy  poradni z nauczycielami? Wygląda na to, że samo Mi- nisterstwo Zdrowia tego jeszcze nie wie. Już porównując  odpowiedź ministerstwa na nasz wniosek i opisane tam  stopnie referencyjności z tymi w projekcie rozporzą- dzenia, widać mniejszą rolę szkół. Pod koniec marca  wiceminister zdrowia mówił: „Jeśli dokończymy nego- cjacje z Ministerstwem Edukacji Narodowej, to chcemy  złożyć ofertę jako resort zdrowia. Teraz musimy im dać  trochę oddechu ze względu na inne problemy. Ale póź- niej chcemy zaprosić ich do współudziału w opiece nad  dzieckiem i młodzieżą”. (We wrześniu ma ruszyć nowy  model opieki psychiatrycznej dla dzieci i młodzieży).

Projekt został przedstawiony do konsultacji publicz- nych. Swoje opinie można było przesłać do 19 lutego. 

Na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacji  nie znajdujemy jeszcze (na dzień 8.05.2019 r.) pism ze  stanowiskami zgłoszonymi w ramach konsultacji. 

Ile złotych jest przeznaczone na realizację rozporzą- dzenia? Zero. W ocenie skutków regulacji czytamy: 

,,Zmiana nie wiąże się ze wzrostem wydatków na re- alizację świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki  psychiatrycznej i leczenia uzależnień. Zmiana może  spowodować relokację środków finansowych między  świadczeniodawcami wskutek zmian w strukturze  i liczbie realizowanych świadczeń przez świadczenio- dawców na poszczególnych poziomach referencyjnych”.

Prace specjalnego zespołu oraz zmiany w modelu le- czenia mają uzdrowić sytuację w psychiatrii dziecięcej. 

Na to potrzeba czasu, a jak ona wygląda teraz? By się  tego dowiedzieć, napisaliśmy też do szpitali. 

6 marca 2019 r. wysłaliśmy kolejny wniosek o in- formację publiczną. Tym razem do 34 szpitali z cało- dobowymi oddziałami psychiatrycznymi dla dzieci  i młodzieży. Te 34 placówki to nie wybrana próba, tyl- ko wszystkie szpitale w całej Polsce, które w momencie  wysyłania przez nas wniosku proponował NFZ poszu- kującym w Zintegrowanym Portalu Pacjenta całodobo- wych szpitalnych świadczeń psychiatrycznych dla dzieci  i młodzieży. Nasz wniosek miał formę dosyć długiej an- kiety. Pierwsza część, dotycząca oddziału całodobowego  psychiatrii dzieci i młodzieży, liczyła 42 pytania. Dru- ga część składała się z 28 pytań, wypełniały ją tylko te  szpitale, przy których funkcjonują oddziały dzienne psy- chiatrii dzieci i młodzieży Prosiliśmy także o przesłanie  protokołów z kontroli, które odbyły się na oddziałach  w 2018 r. Nasze pytania układaliśmy tak, by zebrać od  szpitali możliwie kompleksowe informacje o: 

• miejscach, jakimi dysponują, a co za tym idzie – ko- lejkach, czasie przyjęcia, dostawkach, problemach  z koniecznością odsyłania zgłaszających się do szpitali;

• kadrze – pytaliśmy o lekarzy, pielęgniarki, rezydentów,  psychologów, terapeutów, fizjoterapeutów, o etaty, 

” Nowy model opieki

psychiatrycznej powinien się opierać na nowym zdefiniowaniu poradni

psychologiczno-pedagogicznych w systemie oświaty oraz

stopniowej zmianie systemu

lecznictwa psychiatrycznego

i psychologicznego ”

(4)

wrzesień/październik 5-6/2019 menedżer zdrowia 57

p s y c h i a t r i a

jakimi dysponuje szpital, o lekarzy psychiatrów  o specjalizacji z psychiatrii dzieci i młodzieży, także  o to, jaką specjalizację ma lekarz pełniący dyżur na  oddziale;

• warunkach bytowych pacjentów i pacjentek szpitali  oraz kwestiach procedur bezpieczeństwa i monitoringu; 

• dostępności terapii, zajęć sportowych i szkoły pod- czas pobytu pacjentów i pacjentek w szpitalach. 

Przy doborze kwestii do sprawdzenia w naszym  monitoringu pomogli nam rezydenci i rezydentki oraz  lekarze i lekarki pracujący na oddziałach psychiatrii  dzieci i młodzieży. 

Uzyskane odpowiedzi

Odpowiedziało nam 30 szpitali. Niektóre w ciągu  kilku lub nawet jednego dnia, a niektóre po dwukrot- nym przypomnieniu, które wysłaliśmy po tym, jak mi- nął ustawowy, maksymalnie 14-dniowy, termin udzie- lenia informacji na wniosek. Jeszcze inne przedłużały  terminy odpowiedzi. Cztery szpitale nie odpisały nam  w ogóle: Regionalny Szpital Specjalistyczny im. dr. 

Władysława Biegańskiego w Grudziądzu, Wojewódzki  Szpital Specjalistyczny im. św. Jadwigi w Opolu, Ma- zowieckie Centrum Neuropsychiatrii sp. z o.o. w Zagó- rzu (oddział w Józefowie) oraz Samodzielny Publiczny  Szpital Kliniczny Nr 1 w Lublinie. 

Specjalistyczny Psychiatryczny Zespół Opieki Zdro- wotnej w Łodzi zebrał dla nas dane w dwóch osobnych  ankietach, ponieważ całodobowy oddział dla dzieci  oraz całodobowy oddział dla młodzieży funkcjonują  u nich osobno. Z kolei Samodzielny Publiczny Za- kład Opieki Zdrowotnej Centralny Szpital Kliniczny  Uniwersytetu Medycznego w Łodzi wyróżnia w swojej  strukturze dwa oddziały dzienne, dlatego też prze- słał nam dwie ankiety. W sumie więc posiadamy in- formacje od 30 szpitali, co daje dane z 31 oddziałów  całodobowych i 13 oddziałów dziennych. Pragniemy  zwrócić uwagę, że oddziałów dziennych psychiatrii  dzieci i młodzieży w Polsce jest znacznie więcej, bo 37,  my zaś posiadamy szczegółowe dane z dziennych od- działów przyszpitalnych i to tylko tych prowadzonych  przez szpitale posiadające jednocześnie całodobowy  oddział psychiatrii dzieci i młodzieży. Dane procento- we z tego rozdziału nie powinny więc być odnoszone  do wszystkich dziennych oddziałów psychiatrii dzieci  i młodzieży w całej Polsce. Przyjęliśmy założenie, że  pytając szpitale także o oddział dzienny, mamy szer- szy obraz tego, jaka skala opieki psychiatrycznej dla  dzieci i młodzieży jest przez nie oferowana. Może być  istotne również dla pacjentów i ich rodzin, że po za- kończeniu leczenia całodobowego istnieje możliwość  powrotu na kontynuację leczenia już w warunkach  dziennych, do znajomego miejsca i kadry. I odwrot- nie, posiadanie przez szpital oddziału dziennego może  być pomocne w przypadku osób, które zgłaszają się  na oddział całodobowy i potrzebują leczenia, lecz nie-

koniecznie w warunkach 24-godzinnej hospitalizacji. 

Wszystkim szpitalom, które odpisały – choć wiadomo,  że wszystkie miały taki obowiązek i tu wykazaliśmy  się większą wyrozumiałością niż w przypadku innych  naszych monitoringów (np. do partii politycznych nie  przesyłalibyśmy żadnych przypomnień, tylko skargę do  sądu) – jesteśmy wdzięczni. Wiemy, że nasz wniosek  był obszerny i wymagający zebrania wielu danych, ale  było to konieczne, by możliwie szeroko opisać sytuację  w polskiej psychiatrii dzieci i młodzieży.

Jakość uzyskanych odpowiedzi

W zdecydowanej większości szpitale udzielały kom- pleksowych odpowiedzi na zadane pytania. Najwięcej  trudności przysporzyły pytania, gdzie jednocześnie py- taliśmy o liczbę zatrudnionych osób, wymiar etatów  i formę zatrudnienia. Nie wszystkie szpitale podawały  wówczas wszystkie z tych informacji. Różnie rozumia- ne było pytanie o sanitariuszy na oddziale.

Odpowiedzi szczegółowo opisujemy w dalszej części  raportu.

Wniosek o informację publiczną do oddziałów wojewódzkich NFZ

Ostatni z naszych wniosków powędrował do wszyst- kich oddziałów wojewódzkich NFZ. Pytaliśmy o to,  jak wygląda opieka psychiatryczna dla dzieci w po- szczególnych województwach i na jakim poziomie jest  jej finansowanie. We wniosku do NFZ powtórzyliśmy  pytanie dotyczące liczby łóżek na oddziałach, chcąc zo- baczyć, czy będą jakieś różnice w pozyskanych danych.

Treść wniosku: Na podstawie art. 61 Konstytucji  RP i art. 10 ust. 1 ustawy o dostępie do informacji  publicznej stowarzyszenie Sieć Obywatelska Watchdog  Polska wnosi o udostępnienie następujących informacji  publicznych:

1. Iloma łóżkami na oddziałach psychiatrii dzieci  i młodzieży z opieką całodobową dysponowały na tere- nie województwa poszczególne szpitale mające kontrakt  z NFZ w 2018 r.? Prosimy o wyszczególnienie szpitali  posiadających takie oddziały wraz z liczbą łóżek.

2. Iloma łóżkami na oddziałach psychiatrii dzieci  i młodzieży z opieką całodobową dysponują poszcze- gólne szpitale mające kontrakt z NFZ na dzień zło- żenia wniosku? Prosimy o wyszczególnienie szpitali  posiadających takie oddziały wraz z liczbą łóżek.

” Rekomendacje można

sprowadzić do maksymy

lepiej zapobiegać niż leczyć

(w szpitalach) ”

(5)

3. Iloma miejscami na oddziałach dziennych psychia- trycznych dla dzieci i młodzieży dysponowały na tere- nie województwa poszczególne szpitale mające kontrakt  z NFZ w 2018 r.? Prosimy o wyszczególnienie szpitali  posiadających takie oddziały wraz z liczbą miejsc.

4. Iloma miejscami na oddziałach dziennych psychia- trycznych dla dzieci i młodzieży dysponują poszczegól- ne szpitale mające kontrakt z NFZ na dzień złożenia  wniosku? Prosimy o wyszczególnienie szpitali posiada- jących takie oddziały wraz z liczbą miejsc.

5. Wnosimy o udostępnienie listy poradni zdrowia  psychicznego dla dzieci i młodzieży mających kontrakt  z NFZ w 2018 r. w całym województwie.

6. Wnosimy o udostępnienie listy poradni zdrowia  psychicznego dla dzieci mających kontrakt z NFZ na  dzień złożenia wniosku w całym województwie.

7. Jaki był średni czas oczekiwania na konsultacje  w poradniach zdrowia psychicznego dla dzieci i mło- dzieży, mających kontrakt z NFZ, w 2018 r. – prosi- my o wyszczególnienie wszystkich placówek z terenu  całego województwa wraz z podaniem średniego czasu  oczekiwania na wizytę.

8. Jaki jest średni czas oczekiwania na konsultacje  w poradniach zdrowia psychicznego dla dzieci i mło- dzieży, mających kontrakt z NFZ, na dzień złożenia  wniosku – prosimy o wyszczególnienie wszystkich pla- cówek z terenu całego województwa wraz z podaniem  średniego czasu oczekiwania na wizytę.

9. Ile wyniosła łączna wartość kontraktów na le- czenie szpitalne w psychiatrii dziecięcej w roku 2018  w województwie? 

10. Jaki jest plan wydatków na to leczenie w 2019 r.? 

Prosimy o podanie ich łącznej kwoty.

11. Ile wyniosła wartość kontraktów na leczenie  w poradniach zdrowia psychicznego dla dzieci i mło- dzieży w 2018 r. w województwie.

12. Ile pieniędzy na leczenie w poradniach zdrowia  psychicznego dzieci i młodzieży Oddział NFZ planuje  wydać w 2019 r.?

Jakość uzyskanych odpowiedzi

Na nasz wniosek o informację publiczną odpowie- działy wszystkie oddziały NFZ. Nawet jeśli któreś  województwo przedłużało czas udzielenia odpowiedzi,  żadne nie przekroczyło ustawowego terminu dwóch  miesięcy. Jednak jakość udostępnionych danych jest  bardzo różna. Lubelski, opolski, dolnośląski, podlaski  czy mazowiecki oddział NFZ przesłały dane w prze- szukiwalnych plikach Excel. Pozostałe udostępniły  PDF-y zeskanowanych odpowiedzi, czasem zupełnie  nieczytelne, jak tabele z czasem oczekiwania do po- radni przesłane przez małopolski NFZ. 

Niektóre oddziały NFZ nie udostępniły nam bezpo- średnio w wysyłanej odpowiedzi danych, o które wnio- skowaliśmy, ale odesłały do strony internetowej, gdzie  te dane są zgromadzone. Na pewno należy docenić fakt, 

że NFZ publikuje większość informacji dotyczących  kontraktów zawieranych z poszczególnymi podmiota- mi medycznymi. Jednak poza centralnym systemem in- formacyjnym, który jest dość przejrzysty, poszczególne  oddziały NFZ na swoich stronach również publikują in- formacje o zawartych umowach. Z nich niestety trudno  zwykłemu laikowi wyczytać cokolwiek, a to do nich od- syłały niektóre oddziały NFZ w odpowiedzi na pytanie  o wysokość kontraktów w danym roku. Dodatkowym  utrudnieniem był fakt, że linku długości jednego wier- sza na zeskanowanym dokumencie nie da się skopiować. 

To samo zresztą dotyczyło także innych danych udo- stępnionych w postaci PDF-a ze skanu.

Poradnie zdrowia

psychicznego dla dzieci

Ustalenie liczby poradni zdrowia psychicznego dla  dzieci i młodzieży na podstawie danych udostępnio- nych przez oddziały NFZ było trudnym zadaniem,  ponieważ niektóre oddziały udostępniały jedynie in- formacje o podmiotach, z którymi podpisały umowy,  a czasem jeden podmiot ma poradnie w kilku miej- scach. Dodatkowo dostawaliśmy informacje o porad- niach dla dzieci z autyzmem, a one są innego rodzaju  świadczeniem. Po przeanalizowaniu tych danych usta- liliśmy, że w Polsce jest łącznie 164 poradni zdrowia  psychicznego dla dzieci i tego typu opiekę zapewnia  każde województwo.

Co to oznacza w praktyce? Czy każde dziecko może  skorzystać z pomocy specjalisty blisko miejsca zamiesz- kania, bez konieczności czekania w kilkumiesięcznej  kolejce? Niestety nie. Jak w przypadku większości  świadczeń specjalistycznych, są one dostępne głównie  w większych miastach. Na przykład na Mazowszu na  25 poradni zdrowia psychicznego aż 15 jest w Warsza- wie, w Zachodniopomorskiem 3 z 5 poradni na całe  województwo są w Szczecinie. Mieszkańcy Małopolski  mają do dyspozycji 15 poradni zdrowia psychicznego  dla dzieci i młodzieży, z których aż 66% mieści się  w Krakowie. Nieco lepiej sytuacja wygląda np. w Lu- buskiem, gdzie 4 poradnie są zlokalizowane w różnych  miastach.

Czy poradni wystarcza?

Z danych udostępnionych przez oddziały NFZ wy- nika, że kontrakty na świadczenia ambulatoryjne dla  dzieci i młodzieży w 2018 i 2019 r. pozostają na podob- nym poziomie, jeśli chodzi o liczbę podpisanych umów. 

W związku z tym, że trudno na podstawie liczby  poradni ocenić ich dostępność, nie wiedząc, ilu pa- cjentów mogą przyjąć, przyjrzeliśmy się, jak wyglądają  poszczególne województwa, jeśli chodzi o wydatki na  ambulatoryjną opiekę psychiatryczną dla dzieci w prze- liczeniu na liczbę małoletnich mieszkańców. Niestety, 

(6)

wrzesień/październik 5-6/2019 menedżer zdrowia 59

p s y c h i a t r i a

jeśli chodzi o to pytanie, mamy pewne braki w danych,  ponieważ część oddziałów NFZ, zamiast odpowiedzieć,  odsyłała na stronę Informator o zawartych umowach. 

Można znaleźć tam kompletne dane dotyczące umów  na 2018 r., natomiast nie każde województwo udo- stępnia tam kompletne dane dotyczące 2019 r. Dlate- go zestawienie wydatków na 2019 r. obejmuje jedynie  10 województw. Nie mamy danych ze Śląska, z woje- wództwa lubuskiego, kujawsko-pomorskiego, łódzkie- go, warmińsko-mazurskiego i podlaskiego. Jeśli chodzi  o wydatki na ambulatoryjną opiekę psychiatryczną dla  dzieci w przeliczeniu na jednego małoletniego miesz- kańca w 2018 r., najwięcej na ten cel przeznaczały wo- jewództwa kujawsko-pomorskie, pomorskie i mazo- wieckie. Mniej niż połowę tego co kujawsko-pomorskie  na ten cel wydało w 2018 r. województwo opolskie. 

Niewiele lepiej było w Świętokrzyskiem i Lubelskiem. 

Z niepełnych danych za rok 2019 wynika, że  w większości województw zwiększyły się wydatki na  ambulatoryjną opiekę psychiatryczną. Największy  skok, o ponad 30 proc., odnotowały województwa po- morskie i lubelskie. Aż o 28% wzrosły również wydat- ki w Świętokrzyskiem, a o 18 proc. w Wielkopolsce. 

Z 10 województw, których danymi na 2019 r. dyspo- nujemy, dwa nieznacznie obniżyły wartość kontraktów  na psychiatryczną opiekę ambulatoryjną w porównaniu  z 2018 r. – zachodniopomorskie o 10 proc., i opolskie,  które i tak wydaje najmniej, o 8 proc. W odpowiedzi  Opolskiego Oddziału Narodowego Funduszu Zdrowia  czytamy, że wprawdzie mają zaplanowane wydatki  na konkretnym poziomie, jednak finansowanie tych  świadczeń odbywa się według rzeczywistych potrzeb  zdrowotnych. Nie jest do dla nas do końca jasne, ale  może przewidywane jest zwiększenie kontraktów, jeśli  zajdzie taka potrzeba. 

Ile czeka się na wizytę w poradni zdrowia psychicznego dla dzieci?

Zapytaliśmy też o średni czas oczekiwania na wizytę  w poradni, wiedząc, że NFZ zbiera takie informacje. 

Prosiliśmy o dane z poszczególnych poradni i rzeczy- wiście je uzyskaliśmy, jednak zwykle rozbite na po- szczególne miesiące. To praktycznie uniemożliwiało  porównanie danych, biorąc pod uwagę fakt, że liczbę  164 poradni trzeba pomnożyć przez 12, a potem jesz- cze przez 2, ponieważ na innych zasadach przyjmuje  się pacjentów w trybie pilnym, a inaczej tych, których  stan ocenia się jako stabilny. Jeśli chodzi o przyjęcie  do specjalisty pilnych pacjentów, to większość poradni  deklaruje, że robi to od ręki. Stan stabilny oznacza cze- kanie od tygodnia do roku, najczęściej 2–3 miesiące. 

Jak te informacje mają się do alarmujących sygnałów,  że do psychiatry dziecięcego na NFZ trzeba czekać  rok? Strona terminyleczenia.nfz.gov.pl, do której od- syłała nas część oddziałów NFZ, podaje dane mające  niewiele wspólnego z rzeczywistością. Dzwoniliśmy do 

poradni z kilku województw, żeby sprawdzić, czy po- twierdzi się informacja o pierwszym wolnym terminie  podawanym na stronie NFZ. Żadna rozmowa nie po- twierdziła danych ze strony terminyleczenia.nfz.gov.pl,  a rozbieżności były olbrzymie. Zgodnie z informacją na  stronie na wizytę w szpitalu uniwersyteckim w Byd- goszczy trzeba czekać 2 miesiące (dane z połowy kwiet- nia 2019 r.), tymczasem w rejestracji usłyszeliśmy, że  nie ma już miejsc w tym roku. W innych przypadkach  różnice w terminach podawanych przez stronę i przez  NFZ wynosiły ok. 2 miesięcy. 

Łóżka na oddziałach całodobowych i miejsca na oddziałach dziennych

Oddziały całodobowe

Pytanie dotyczące liczby łóżek na całodobowych  oddziałach psychiatrii dzieci i młodzieży zadaliśmy  zarówno szpitalom, jak i oddziałom NFZ. W prawie  połowie przypadków dane ze szpitali nie zgadzały  się z danymi z NFZ. Rozbieżności nie są duże, z wy- jątkiem szpitala w Konstancinie, który podał liczbę  38 zakontraktowanych łóżek na 2019 r., a NFZ 20. 

Może urzędnicy nie odnotowali zmiany w porównaniu  z 2018 r., w którym zakontraktowane były 22 łóżka. 

W związku z tym, że nie mieliśmy kompletnych da- nych ze szpitali, chcąc porównać liczbę łóżek między  województwami, braliśmy pod uwagę informacje udo- stępnione nam przez NFZ. Obraz nie przedstawia się  dobrze. Dane z oddziałów NFZ potwierdzają, że łóżek  na oddziałach psychiatrycznych dla dzieci i młodzie- ży jest bardzo mało. Podlasie nie ma ich w ogóle, od  kiedy 7 lat temu zlikwidowano oddział psychiatrycz- ny dla dzieci w szpitalu w Choroszczy. W pozostałych  województwach sytuacja jest tylko trochę mniej dra- matyczna. Biorąc pod uwagę liczbę łóżek w przeliczeniu  na liczbę dzieci w danym województwie, najgorzej jest  w Wielkopolsce, gdzie na 705 920 dzieci przypada 50  łóżek. Niewiele lepiej jest w Małopolsce przy 50 łóżkach  na prawie 680 tys. dzieci, czy na Podkarpaciu, gdzie są  24 łóżka na ponad 300 tys. dzieci. Najlepiej w tym zesta- wieniu wypada województwo lubuskie, które w szpitalu  psychiatrycznym w Zaborze dysponuje aż 90 miejscami  dla dzieci i młodzieży, a Lubuskie ma 194 tys. mieszkań- ców do 18. roku życia. Nie najgorzej, na tle pozostałych  województw, prezentuje się również województwo dolno- śląskie, gdzie jest 135 łóżek na pół miliona dzieci. 

Porównując dane udostępnione przez NFZ doty- czące łóżek na oddziałach psychiatrycznych dla dzieci  i młodzieży w 2018 i 2019 r. w poszczególnych woje- wództwach, trudno mówić o choćby minimalnej po- prawie sytuacji. W większości województw liczba łóżek  pozostała na tym samym poziomie, w dwóch – mało-

(7)

Pełna nazwa szpitala Liczba łóżek – oddział całodobowy

2018

Liczba dostawek – oddział całodobowy

2018

Liczba łóżek – oddział całodobowy

2019

Liczba dostawek – oddział całodobowy

2019

Sudeckie Centrum Onkologii Sp. z o.o. 32 4 36 4

Wojewódzki Specjalistyczny Szpital

Dziecięcy im. św. Ludwika w Krakowie 20 0 20 0

Szpital Wojewódzki im. Prymasa Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Sieradzu, Centrum Psychiatryczne w Warcie

23 7 23 7

Szpital Pediatryczny w Bielsku-Białej 17 1 17 3

Wojewódzki Szpital Zespolony

im. L. Rydygiera 20 3 20 3

Szpital Kliniczny im. Karola Jonschera Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

25 9 25 13

Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Centrum Leczenia Dzieci i Młodzieży w Zaborze

90 0 0 0

Uniwersyteckie Centrum Kliniczne Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

20 10 20 14

Centrum Pediatrii im. Jana Pawła II

w Sosnowcu Sp. z o.o. 62 0 62 0

Szpital Neuropsychiatryczny im. prof. Mieczysława Kaczyńskiego Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Lublinie

40 0 40 0

Instytut Psychiatrii i Neurologii 28 15 28 7

Wojewódzki Zespół Lecznictwa

Psychiatrycznego w Olsztynie 32 10 32 4

Wojewódzki Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych im. Aleksandra Piotrowskiego w Gnieźnie

25 0 30 0

Województwo 2018 – liczba łóżek na oddziałach stacjonarnych

na województwo wg NFZ

2019 – liczba łóżek na oddziałach stacjonarnych

na województwo wg NFZ

Liczba dzieci przypadająca na jedno łóżko na całodobowym oddziale psychiatrii dziecięcej w 2019 r.

dolnośląskie 135 135 3818

kujawsko-pomorskie 43 43 9257

lubelskie 52 52 7700

lubuskie 90 90 2155

łódzkie 106 106 4162

małopolskie 43 50 13 537

mazowieckie 186 186 5706

opolskie 18 18 9310

podkarpackie 24 24 13 018

podlaskie 0 0 0

pomorskie 71 76 6267

śląskie 103 95 8536

świętokrzyskie 18 18 12 286

warmińsko-mazurskie 60 60 4655

wielkopolskie 56 50 14 118

zachodniopomorskie 36 36 8659

(8)

wrzesień/październik 5-6/2019 menedżer zdrowia 61

p s y c h i a t r i a

Pełna nazwa szpitala Liczba łóżek –

oddział całodobowy 2018

Liczba dostawek – oddział całodobowy

2018

Liczba łóżek – oddział całodobowy

2019

Liczba dostawek – oddział całodobowy

2019 SP ZOZ Szpital Uniwersytecki

w Krakowie 32 0 32 0

Wojewódzki Szpital dla Nerwowo

i Psychicznie Chorych im. dr. J. Bednarza 23 2 23 0

Milickie Centrum Medyczne sp. z o.o. 23 2 21 4

Wojewódzki Szpital Specjalistyczny

im. J. Gromkowskiego 27 2 28 2

Szpital Uniwersytecki nr 1

im. dr. Antoniego Jurasza w Bydgoszczy 23 0 23 1

Świętokrzyskie Centrum Psychiatrii

w Morawicy 18 7 18 2

NSP ZOZ „Mawiko”

Oddział Psychiatryczny dla Młodzieży 4 2 4 2

Samodzielny Publiczny Specjalistyczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Zdroje”

w Szczecinie

36 30 36 10

Wielospecjalistyczny Szpital – Samodzielny Publiczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Zgorzelcu

25 0 25 0

Wojewódzki Szpital dla Nerwowo

i Psychicznie Chorych w Bolesławcu 24 0 24 0

Szpital dla Nerwowo i Psychicznie

Chorych im. St. Kryzana 16 2 16 2

Specjalistyczny Psychiatryczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Łodzi – oddział psychiatryczny dla dzieci

48 16 47 14

Uzdrowisko Konstancin-Zdrój

S.A. Szpital Rehabilitacji 22 0 38 0

Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Centralny Szpital Kliniczny Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

29 6 29 5

Wojewódzki Szpital Psychiatryczny

im. prof. Tadeusza Bilikiewicza w Gdańsku 35 3 35 7

Centrum Medyczne w Łańcucie 24 10 24 4

Wojewódzki Szpital Neuropsychiatryczny im. dr. Emila Cyrana z siedzibą

w Lublińcu

28 9 40 7

871 150 906 115

polskim i pomorskim – nieznacznie wzrosła, i również  w dwóch – wielkopolskim i śląskim – zmalała. 

Patrząc na dane udostępnione przez szpitale, rów- nież nie widać znacznej poprawy. W 2018 r. łącznie  w tych szpitalach było 871 miejsc, w 2019 r. 906, czyli  o 35 więcej.

Dostawki na korytarzach

Szpitale pytaliśmy nie tylko o liczbę łóżek na oddzia- łach, ale również o to, czy korzystają z dostawek, czyli  rozstawianych łóżek, kiedy brakuje miejsc dla pacjen- tów. Na 30 szpitali 10 nie korzystało z nich w 2018  i 2019 r., pozostałe 20 ratowało się w ten sposób. Łącz- nie w 2018 r. na całodobowych oddziałach psychiatrii 

dziecięcej korzystano ze 150 dostawek, przez pierwsze  miesiące 2019 r. ze 115. 

Oddziały dzienne

Doktor hab. n. med. Maciej Pilecki, ordynator Od- działu Klinicznego Psychiatrii Dorosłych, Dzieci i Mło- dzieży Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie, zwra- ca uwagę, że aby terapia na oddziale dziennym miała  sens, nie może on być za bardzo oddalony od miejsca  zamieszkania pacjenta, tymczasem w 2018 i 2019 r. aż  pięć województw – lubuskie, opolskie, świętokrzyskie,  warmińsko-mazurskie i zachodniopomorskie – nie  podpisało żadnej umowy na prowadzenie dziennych  oddziałów psychiatrycznych. Z danych udostępnionych 

(9)

Liczba szpitali przyjmujących dzieci w określonym wieku

Liczba szpitali

Wiek dziecka [lata]

30

25

20

15

10

5

0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26

5 5 6

9 11 12

16 20

22 22 22 22 23 29 30

20 28 28 28

10 7 7

5 5 5 5

2 przez NFZ wynika, że w całej Polsce jest 37 oddziałów 

dziennych psychiatrii dzieci i młodzieży. Najlepiej pod  tym względem wygląda województwo dolnośląskie,  potem lubelskie, najgorzej – podlaskie (11 miejsc na  dziennych oddziałach psychiatrii dziecięcej na 218 tys. 

dzieci w województwie) i wielkopolskie (44 miejsca  na 700 tys. dzieci). Porównując dane z 2018 i 2019 r.,  trudno dostrzec zmianę na lepsze. Tam, gdzie nie było  oddziałów dziennych w 2018 r., nie ma ich w 2019 r. 

Tylko w jednym województwie – wielkopolskim – licz- ba miejsc na takich oddziałach zwiększyła się z 29 do  44, ale też w jednym – śląskim – tych miejsc ubyło. 

I to sporo, bo w roku 2019 było ich 132, a w roku 2018  tylko 81. 

Wiek pacjentów

Z danych udostępnionych przez szpitale wynika, że  nie tylko brak miejsca może zdecydować o nieprzy- jęciu dziecka do szpitala. Równie duże znaczenie ma  wiek. Największe szanse mają czternastolatkowie, dla  których miejsca przewidział każdy szpital. Jeśli jednak  będzie konieczność hospitalizacji pięcioletniego dziec- ka, spośród 30 szpitali, które nam odpowiedziały, je- dynie 12 przewidziało miejsce dla dzieci w tym wieku. 

Zapewne liczba miejsc dla dzieci w określonym wieku  jest podyktowana potrzebami, a także względami bez- pieczeństwa – lepiej, żeby małe dzieci nie przebywały  na jednym oddziale z licealistami. Widać jednak sporą  dysproporcję w liczbie i dostępności miejsc w poszcze- gólnych województwach. Na przykład jedyny szpital na  Podkarpaciu – w Łańcucie – przyjmuje dzieci w wieku  8–18 lat, a w Zachodniopomorskiem możliwość ho- spitalizacji mają dzieci w wieku 6–18 lat. A co z młod- szymi? Mają szukać pomocy w innym województwie? 

Im mniejsze dziecko, tym bardziej potrzebuje towarzy- szenia rodzica, co w takiej sytuacji jest bardzo trudne. 

Trudno też w takiej sytuacji mówić o możliwości pro- wadzenia terapii rodzinnej. 

Podobny problem dotyczy dziewiętnastolatków,  którzy formalnie są już dorośli, jednak nierzadko, np. 

z powodów zdrowotnych, nie ukończyli jeszcze szkoły  i hospitalizacja na oddziale młodzieżowym umożliwi- łaby im dalszą naukę, o co zapewne trudno na oddziale  dla dorosłych. Tymczasem tylko 10 szpitali przyjmuje  młodych w tym wieku. 

Z danych udostępnionych przez szpitale wynika, że  na oddziałach dziennych miejsca rozkładają się trochę  bardziej równomiernie, jeśli chodzi o dzieci w wie- ku 6–18 lat. Tylko 1 szpital spośród 13 przewidział  przyjmowanie na oddział dzienny pacjentów mających   19 lat (Centrum Medyczne w Łańcucie). Natomiast ża- den oddział dzienny dla dzieci i młodzieży nie przewi- duje przyjęcia pacjentów po 19. roku życia. 

Kolejki

Z naszego monitoringu wynika, że łatwiej w trybie  pilnym dostać się do poradni zdrowia psychicznego niż  na oddział psychiatryczny dzieci i młodzieży. Nawet  jeśli jedna przychodnia w mieście nie przyjmie dziecka  w trybie pilnym, zrobi to druga. Natomiast rzadko kie- dy w jednym mieście jest więcej niż jeden szpital z od- działem psychiatrii dla dzieci i młodzieży – częściej jest  jeden taki oddział na całe województwo. Jeśli on nie  przyjmuje w trybie pilnym, trzeba szukać pomocy na- wet kilkaset kilometrów od domu. Z informacji prze- kazanych przez szpitale wynika, że w trybie zagrożenia  życia w 2018 r. od razu można było być przyjętym do  20 szpitali na 30. Początek 2019 r. nie był dużo lepszy  – powyższa sytuacja była możliwa w 21 szpitalach na  30. W pozostałych przypadkach w trybie pilnym lub  zagrożenia życia trzeba czekać w tym roku 2, 3, 6, 7,  14, 167 i 182 dni. Wyliczenie średniej daje 12–13 dni. 

(10)

Szpital 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 Sudeckie Centrum Onkologii Sp. z o. o. 3 4 5 6 7 8 12 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Dziecięcy im. św. Ludwika w Krakowie

4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Szpital Wojewódzki im. Prymasa Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Sieradzu, Centrum Psychiatryczne w Warcie

13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

Szpital Pediatryczny w Bielsku-Białej 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Wojewódzki Szpital Zespolony

im. L. Rydygiera 12 13 14 15 16 17 18 19

Szpital Kliniczny im. Karola Jonschera Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Centrum Leczenia Dzieci i Młodzieży w Zaborze

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Uniwersyteckie Centrum Kliniczne Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Centrum Pediatrii im. Jana Pawła II

w Sosnowcu Sp. z o.o. 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

Szpital Neuropsychiatryczny im. prof. Mieczysława Kaczyńskiego Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Lubilnie

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

Instytut Psychiatrii i Neurologii 13 14 15 16 17 18 19

Wojewódzki Zespół Lecznictwa

Psychiatrycznego w Olsztynie 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Wojewódzki Szpital dla Nerwowo

i Psychicznie Chorych im. Aleksandra Piotrowskiego w Gnieźnie

7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

SP ZOZ Szpital Uniwersytecki

w Krakowie 14 15 16 17 18

Wojewódzki Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych im. dr. J. Bednarza

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Milickie Centrum Medyczne sp. z o.o. 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Wojewódzki Szpital Specjalistyczny

im. J. Gromkowskiego 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Szpital Uniwersytecki nr 1

im. dr. Antoniego Jurasza w Bydgoszczy 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Świętokrzyskie Centrum Psychiatrii

w Morawicy 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

NSP ZOZ „Mawiko”

Oddział Psychiatryczny dla Młodzieży 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

Samodzielny Publiczny Specjalistyczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Zdroje” w Szczecinie

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Wielospecjalistyczny Szpital – Samodzielny Publiczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Zgorzelcu

7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Wojewódzki Szpital dla Nerwowo

i Psychicznie Chorych w Bolesławcu 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Szpital dla Nerwowo i Psychicznie

Chorych im. St. Kryzana 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26

Specjalistyczny Psychiatryczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Łodzi – oddział psychiatryczny dla dzieci i oddział dla młodzieży

2 3 4 5 6 7 6 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Uzdrowisko Konstancin-Zdrój S.A.

Szpital Rehabilitacji 13 14 15 16 17 18 19 20 21

Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Centralny Szpital Kliniczny Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

13 14 15 16 17 18

Wojewódzki Szpital Psychiatryczny im. prof. Tadeusza Bilikiewicza w Gdańsku

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26

Centrum Medyczne w Łańcucie 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

(11)

GDY W 2018 R. ZDARZAŁY SIĘ PRZYPADKI, ŻE Z BRAKU MIEJSC ZGŁASZAJĄCY SIĘ NA ODDZIAŁ PSYCHIATRYCZNY DLA

DZIECI I MŁODZIEŻY TRAFIALI NA INNY ODDZIAŁ SZPITALA, JAKI BYŁ TO ODDZIAŁ?

oddział pediatryczny

oddział psychiatryczny

dorosłych

oddział neurologiczny

GDY W 2019 R. ZDARZAŁY SIĘ PRZYPADKI, ŻE Z BRAKU MIEJSC, ZGŁASZAJĄCY SIĘ NA ODDZIAŁ PSYCHIATRYCZNY DLA

DZIECI I MŁODZIEŻY TRAFIALI NA INNY ODDZIAŁ SZPITALA, JAKI BYŁ TO ODDZIAŁ?

oddział pediatryczny

oddział psychiatryczny

dorosłych

oddział neurologiczny

Najdłuższy czas oczekiwania dotyczy Wojewódzkiego  Szpitala Specjalistycznego im. J. Gromkowskiego we  Wrocławiu. Z odpowiedzi szpitali wynika jednak, że  w razie braku miejsc dziecko zgłaszające się w trybie  pilnym przyjmowane jest na inny oddział bądź prze- wożone do innego szpitala. 

Kiedy natomiast na izbę przyjęć zgłasza się dziecko,  którego stan nie zagraża życiu, może liczyć na przyję- cie na oddział jedynie w 6 szpitalach na 30 (w 2018 r. 

w 5). W pozostałych przypadkach będzie czekało od  7 do 720 dni. Mediana to 36 dni, a rekord (720 dni)  należy do szpitala klinicznego im. Karola Jonchera UM  im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. 

Zapytaliśmy również, ile osób oczekuje na przyjęcie  do szpitali – łącznie we wszystkich 30 szpitalach, któ- re odpowiedziały, na przyjęcie czekają 634 osoby. Ta  liczba rozkłada się bardzo nierówno – w sześciu pla- cówkach nikt nie czeka na przyjęcie, ale na przykład na  przyjęcie do Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego  Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego czekają 174  osoby (dane z 20.03.2019 r.). 

Na przyjęcie na szpitalny oddział dzienny trzeba cze- kać od 0 do 270 dni, najczęściej czas oczekiwania wy- nosi ok. 2 miesięcy. W kolejce do nich czeka 246 osób. 

Jeśli szpital nie jest w stanie przyjąć pacjenta w sta- nie zagrożenia życia, stara się znaleźć mu miejsce na  innym oddziale lub w innym szpitalu. W 2018 r. w po- nad 35 proc. szpitali zdarzyła się sytuacja, w której kie- rowano pacjenta na inny oddział, w 2019 r. w blisko  36 proc. szpitali. Jeśli dziecko trafia na inny oddział  w tym samym szpitalu, najczęściej jest to oddział psy- chiatryczny dla dorosłych, oddział pediatryczny czy  neurologiczny. 

Dużo częściej, z powodu braku miejsc, dzieci, któ- rym nie można odmówić przyjęcia do szpitala (stan  zagrożenia życia), są odsyłane do innych placówek. 

W 2018 r. taka sytuacja zdarzyła się w prawie 68 proc.,  od stycznia 2019 r. w ponad 61 proc. placówek.

Kadra

Specjaliści psychiatrii dzieci i młodzieży Oddziały całodobowe psychiatrii dzieci i młodzieży

Liczbę psychiatrów na oddziale prowadzącym świad- czenia psychiatryczne dla dzieci i młodzieży obejmu- jące diagnostykę i leczenie dzieci i młodzieży reguluje  Rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych  z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień  z 6 listopada 2013 r. 

I tak na 16 łóżek, z wpisanych przez szpital do reje- stru podmiotów wykonujących działalność leczniczą,  powinien przypadać, w wymiarze 1 etatu, lekarz spe- cjalista w dziedzinie psychiatrii lub lekarz specjalista  w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży lub psychia- trii dziecięcej, lub lekarz, który posiada specjalizację  I stopnia w dziedzinie psychiatrii lub psychiatrii dzieci  i młodzieży, lub lekarz w trakcie specjalizacji w dzie- dzinie psychiatrii lub psychiatrii dzieci i młodzieży. 

Na 32 łóżka pozostaje mniejsza dowolność w dobo- rze specjalisty. Według warunków realizacji świadczeń  gwarantowanych na oddział powinien w sumie przy- padać 1 etat lekarza specjalisty w dziedzinie psychiatrii  dzieci i młodzieży lub psychiatrii dziecięcej. Planowane  rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń  gwarantowanych z zakresu opieki psychiatrycznej i le- czenia uzależnień niewiele zmieni. Projekt przewidu- je co najmniej 1,5 etatu lekarza specjalisty psychiatrii  dzieci i młodzieży oraz co najmniej 1 etat lekarza spe- cjalisty psychiatrii dzieci i młodzieży lub specjalisty  psychiatrii, lub lekarza w trakcie specjalizacji z psy- chiatrii dzieci i młodzieży, lub lekarza ze specjalizacją  I stopnia z psychiatrii dzieci i młodzieży lub psychia- trii. Wszystko to na 35 łóżek oddziału całodobowego  i przyszpitalną poradnię zdrowia psychicznego dla dzie- ci i młodzieży. W przypadku posiadania większej liczby 

(12)

wrzesień/październik 5-6/2019 menedżer zdrowia 65

p s y c h i a t r i a

Ilu lekarzy specjalistów psychiatrii dzieci i młodzieży pracowało na oddziale całodobowym?

2018

r. 2019

r. spadek w % suma wszystkich lekarzy

psychiatrów dzieci i młodzieży z oddziałów, które udzieliły odpowiedzi

96 87 9,38%

średnia liczba psychiatrów dzieci i młodzieży przypadających na oddział

3,30 3,00 9,09%

średnia etatów psychiatrów dzieci i młodzieży

przypadających na oddział

2,7 2,4 11,11%

łóżek na oddziale równoważnik etatu należy przeliczyć  proporcjonalnie do większej liczby łóżek.

Liczba zatrudnionych lekarzy a rzeczywiste etaty Odpowiedzi przesłane przez szpitale potwierdzają  dyskutowany od wielu miesięcy problem braku lekarzy  specjalistów psychiatrii dziecięcej. Szpitale, próbując ra- dzić sobie z trudną sytuacją, zatrudniają ich na cząstki  etatów i choć ładnie wygląda liczba np. 10 zatrudnio- nych lekarzy, to w przeliczeniu na etaty wygląda to  dużo gorzej, bo tych 10 lekarzy pracuje łącznie tylko  w wymiarze siedmiu etatów. Zresztą 10 lekarzy spe- cjalistów w jednym szpitalu to ewenement. Dużo czę- ściej jest to jeden lekarz specjalista na jeden etat przy  oddziale, na którym jest ok. 20 łóżek. Przy 40 łóżkach  etatów jest trochę więcej, bo między 2 a 3. Zdarzają  się szpitale, gdzie na 25 łóżek są prawie 4 etaty, jest  to jednak rzadkość. Na przykład szpital w Sosnow- cu zatrudnia lekarzy pracujących na 3,75 etatu przy  62 łóżkach, a Samodzielny Publiczny Zakład Opie- ki Zdrowotnej Centrum Leczenia Dzieci i Młodzieży  w Zaborze dysponuje 2,25 etatami specjalistów na   90 łóżek – dlatego, jak czytamy w reportażu „Gaze- ty Wyborczej”, obecnie jest tam tylko 66 pacjentów. 

W dniu odpowiedzi na nasz wniosek (19.03.2019 r.) na  przyjęcie do tego szpitala czekało 22 pacjentów.

Liczba etatów przypadających na łóżka

Jak odpowiedzi oddziałów mają się do regulacji  z Rozporządzenia w sprawie świadczeń gwarantowa- nych z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależ- nień z 6 listopada 2013 r., mówiącego o konieczności  zapewnienia 1 etatu lekarza specjalisty w dziedzinie  psychiatrii dzieci i młodzieży lub psychiatrii dziecięcej  na 32 łóżka? Tę, niezbyt wyśrubowaną, normę speł- niają wszystkie oddziały, które udzieliły nam infor- macji o wymiarze etatów. Nie ma jednak powodów  do optymizmu, gdy uświadomimy sobie, że oznacza  to w praktyce, że na jedno łóżko przypada średnio   0,1 etatu specjalisty psychiatrii dzieci i młodzieży. Szpi- tale, próbując sobie radzić z niedoborem tych specjali- stów, zatrudniają specjalistów psychiatrów lub korzy- stają ze wsparcia rezydentów, których też nie jest dużo  (o czym dalej). Ponadto można zauważyć, że liczba spe- cjalistów psychiatrii dzieci i młodzieży na oddziałach  całodobowych spadła w stosunku do zeszłego roku. 

Formy zatrudnienia lekarzy

W szpitalach, które udzieliły nam jasnej informa- cji o formie zatrudnienia lekarzy psychiatrów dzieci  i młodzieży na oddziale całodobowym, trochę częściej  zatrudnia się wszystkich lekarzy na kontraktach (36,8  proc.), rzadziej na umowach o pracę (26,3 proc). Czę- ściej trafia się kombinacja zatrudniania części kadry na  kontraktach, a części na umowie o pracę (31,6 proc.). 

Zdarza się też, że szpital zatrudnia niektórych lekarzy 

na umowę o pracę, a innych na kontrakcie i na umowie  zleceniu (5,6 proc.).

Zatrudnienie psychiatrów dzieci i młodzieży zdaniem Ministerstwa Zdrowia i Naczelnej Izby Lekarskiej

Ministerstwo Zdrowia w odpowiedzi na nasz wnio- sek o informację publiczną przyznaje, że zauważa nie- dobór specjalistów psychiatrii dzieci i młodzieży w Pol- sce. Przytacza dane Naczelnej Izby Lekarskiej, według  której w 2017 r. było w Polsce 362 lekarzy specjalistów  psychiatrii dzieci i młodzieży. Przyznaje, że standardem  WHO jest 10 lekarzy tej specjalizacji na 100 tys. po- pulacji dzieci i młodzieży, a w Polsce to tylko 5,2 na  100 tys. Nie dodaje informacji znanej np. z wystąpienia  Rzecznika Praw Pacjenta, że 169 lekarzy z 362 było po  51. roku życia. Najnowsze dane z Naczelnej Izby Le- karskiej są nieznacznie lepsze, jeśli chodzi o liczbę leka- rzy tej specjalizacji, brakuje jednak informacji o liczbie  lekarzy z podziałem na wiek. Według jej statystyk na  31.03.2019 r. było 379 lekarzy specjalistów psychiatrii  dzieci i młodzieży i 40 na I stopniu specjalizacji, wyko- nujących zawód. Razem 419. Tymczasem specjalistów  psychiatrii oraz psychiatrów (leczących osoby dorosłe)  na I stopniu specjalizacji było razem 4165. 

Przyszpitalne oddziały dzienne psychiatrii dzieci i młodzieży

Rozporządzenie w sprawie świadczeń gwaranto- wanych z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia  uzależnień z 6 listopada 2013 r. mówi, że w placów- kach oferujących świadczenia dzienne psychiatrycz- ne rehabilitacyjne dla dzieci i młodzieży obejmujące  diagnostykę, leczenie i rehabilitację dzieci i młodzieży  do 18. roku życia powinien być dostępny lekarz spe- cjalista w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży lub  psychiatrii dziecięcej, lub lekarz specjalista w dziedzi- nie psychiatrii w wymiarze 1 etatu na 40 miejsc oraz  lekarz specjalista w dziedzinie psychiatrii lub lekarz 

(13)

FORMY ZATRUDNIENIA LEKARZY W 2019 R.

STOSOWANE NA ODDZIAŁACH CAŁODOBOWYCH umowa o pracę,

kontrakt,

umowa zlecenie: 5,3 umowa o pracę: 26,3 kontrakt: 36,8

umowa o pracę i kontrakt: 31,6 specjalista w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży  lub psychiatrii dziecięcej, lub lekarz, który posiada  specjalizację I stopnia w dziedzinie psychiatrii, lub le- karz, który posiada specjalizację I stopnia w dziedzinie  psychiatrii dzieci i młodzieży, lub lekarz w trakcie spe- cjalizacji w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży –   1 etat na 40 miejsc. 

Planowane rozporządzenie Ministra Zdrowia w spra- wie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki psy- chiatrycznej i leczenia uzależnień nie określa bardziej  wyśrubowanej normy. Na 15-osobowy oddział dzienny  ma przypadać lekarz specjalista w dziedzinie psychia- trii dzieci i młodzieży lub lekarz specjalista psychiatrii  oraz lekarz w trakcie specjalizacji z psychiatrii dzie- ci i młodzieży lub lekarz ze specjalizacją pierwszego  stopnia z psychiatrii dzieci i młodzieży w wymiarze co  najmniej 1 etatu. 

Liczba zatrudnionych lekarzy a rzeczywiste etaty Na przyszpitalnych oddziałach dziennych z obsadą  specjalistów jest jeszcze gorzej niż na oddziałach cało- dobowych – przykładowo w Szpitalu Pediatrycznym  w Bielsku-Białej na dziennym oddziale psychiatrycz- nym dla dzieci w 2018 r. było zatrudnionych 2 lekarzy 

specjalistów psychiatrii dzieci i młodzieży – każdy na  0,6 etatu, a w 2019 r. 1 lekarz na 0,3 etatu. Zapew- ne dlatego liczba pacjentów spadła z 9 do 5. Z kolei  w Centrum Medycznym w Łańcucie, gdzie jest oddział  dzienny dla 16 pacjentów, w ogóle nie ma specjalisty od  dziecięcej psychiatrii – zastępuje go specjalista dla doro- słych. Zdarza się też, że szpitale nie różnicują wymiarów  etatów dla oddziału dziennego i całodobowego.

Liczba etatów przypadających na miejsca w przyszpitalnych oddziałach dziennych

Gdyby na oddziałach dziennych wprowadzić normy  wymagające posiadania pełnego etatu specjalisty psy- chiatry dzieci i młodzieży, bez posiłkowania się specjali- stami psychiatrii czy rezydentami, skończyłoby się to ka- tastrofą. W tej chwili na jednego pacjenta (licząc według  liczby miejsc na oddziale) przypada średnio 0,08 etatu  specjalisty psychiatry dzieci i młodzieży. Do tego, choć  całkowita liczba lekarzy na przyszpitalnych oddziałach  dziennych, które udzieliły nam tej informacji, pozostała  taka sama (26 osób) w tym roku jak w 2018, to wy- miary etatów spadły. Średnia liczba etatów psychiatrów  dzieci i młodzieży przypadających na cały oddział (czyli  bez względu na jego liczbę miejsc) w 2018 r. wynosiła  1,18 etatu. Teraz wynosi 1,14 etatu. Czy norma z nowe- go rozporządzenia to zmieni? Raczej nie. Nowy propono- wany przepis nie wymaga nawet zatrudniania konkretnie  specjalisty w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży –  może to być psychiatra. A wymagany 1 etat na 15 osób  daje nam niespełna 0,07 etatu pracy lekarza na jednego  pacjenta. 

Forma zatrudnienia lekarzy psychiatrii dzieci i młodzieży na oddziałach dziennych

Oddziały dzienne, które poinformowały nas o stoso- wanej formie zatrudnienia specjalistów psychiatrii dzie- ci i młodzieży, zatrudniają ich na kontrakty (66,7 proc.)  albo na umowy o pracę (33,3 proc.). Nie stosują różnych  rodzajów umów z poszczególnymi pracownikami, jak  w przypadku oddziałów całodobowych, lecz zatrudniają  wszystkich psychiatrów dzieci i młodzieży na oddziale  na tych samych rodzajach umów. 

Kto jest odpowiedzialny za oddział w czasie dyżuru?

Lekarze psychiatrzy pomagający układać nam ankietę  sygnalizowali, że jest problem z obsadzeniem dyżurów  w szpitalach – tak mało jest specjalistów. Odpowiedzi  potwierdzają tę tezę, bo aż 41,9 proc. szpitali, które  odpowiedziały na nasz wniosek, boryka się z takim  problemem. Sytuację ratują psychiatrzy dla dorosłych  i rezydenci psychiatrii i psychiatrii dziecięcej. 

Lekarze rezydenci w psychiatrii dzieci i młodzieży Lekarzy rezydentów psychiatrii dzieci i młodzieży,  czyli lekarzy w trakcie specjalizacji, w szpitalach prawie  nie ma, ponieważ niewiele osób decyduje się na tę spe-

” Standard WHO to 10 lekarzy specjalistów psychiatrii dzieci i młodzieży na 100 tys. populacji małoletnich. W Polsce jest

379 lekarzy specjalistów

psychiatrii dzieci i młodzieży

na ponad 7 mln dzieci ”

Cytaty

Powiązane dokumenty

oraz „Regulaminie pracy komisji konkursowej”. Udzielający zamówienia zastrzega sobie prawo do odwołania konkursu oraz do przesunięcia terminu składania ofert. Oferent

np. pocztą kurierską), o terminie złoŜenia oferty decyduje termin dostarczenia oferty do Udzielającego Zamówienia, a nie termin jej nadania. Udzielający Zamówienia

Przystępujący winien wykazać się odpowiednimi kwalifikacjami w udzielaniu tego rodzaju świadczeń zgodnie z Zarządzeniem Prezesa NFZ Nr 68/2016/DGL z dnia 30

b) aktualny odpis z właściwego rejestru albo aktualne zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej, jeżeli odrębne przepisy wymagają

W załączniku nr 1 do SIWZ (Specyfikacja asortymentowo-cenowa) w pakiecie nr 6, poz.1, Zamawiający określił swoje wymagania na drukarkę laserową kolorową.. Zawarty

11 ustawy Prawo zamówień publicznych Wykonawcy przekazują Zamawiającemu oświadczenie o przynależności lub braku przynależności do tej samej grupy kapitałowej w terminie 3 dni

ul.. 2) Postępowanie o udzielenie zamówienia w zakresie pakietu nr 27 zostało uniewaŜnione, gdyŜ cena najkorzystniejszej oferty przewyŜsza kwotę, jaką Zamawiający

Sporządzając sprawozdanie finansowe Dyrektor Szpitala jest odpowiedzialny za ocenę zdolności Szpitala do kontynuowania działalności, ujawnienie, jeżeli ma to zastosowanie,