Problematyka i rozwój rusycystycznych i slawistycznych badań językoznawczych w Instytucie Filologii Rosyjskiej i Słowiańskiej UAM w 35-leciu PRL

Tadeusz Zdancewicz

Problematyka i rozwój

rusycystycznych i slawistycznych

badań językoznawczych w Instytucie

Filologii Rosyjskiej i Słowiańskiej

UAM w 35-leciu PRL

Studia Rossica Posnaniensia 17, 159-171

STUDIA ROSSICA POSXAN1EXSTA

UAM Zeszyt X V II Foznaü 1983

T A D E U S Z Z D A N G E W I C Z P o zn a ń

PR O B L EM A TY K A I RO ZW Ó J RUSYCYSTYCZNYCH

I SLAW ISTYCZNYCH BADAŃ JĘZYKOZNAW CZYCH W IN STY TU C IE FIL O L O G II R O S Y JS K IE J I S Ł O W IA Ń K IE J UAM W 35-LECIU P R L

B adania językoznawcze prowadzone i rozwijane w Zakładzie Języka Rosyjskiego stanowiącego jednostkę organizacyjną najpierw K ated ry F ilo­ logii Rosyjskiej (w latach 1965 - 1969), a następnie In sty tu tu Filologii R o ­ syjskiej i Słowiańskiej (od roku 1969) U niw ersytetu im. Adam a Mickiewicza1 liczą sobie w roku X X X V -lecia Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej lat 14. Są to głównie bad an ia o problem atyce rusycystycznej, ale jednocześnie obok nich poczesne m iejsce zajm ują badania slawistyczne.

Pełna liczba publikacji pracowników In s ty tu tu Filologii Rosyjskiej i Sło­ wiańskiej UAM2 w zakresie językoznawstw a rosyjskiego i słowiańskiego za minione 14 la t wyniosła 135 pozycji wydawniczych. Spośród ty ch opracownń zagadnieniom językoznawstw a rosyjskiego poświęcono 102 pozycje (9 książek, 82 arty k u ły i l l recenzji), natom iast zagadnieniom językoznawstw a słowiań­ skiego — 33 pozycje (4 książki, 25 artykułów" i 4 recenzje). Należy podkreślić, że w powyższym zestawieniu uwzględniono jedynie pozycje opublikowane,

1 O p racach ru sy cy sty czn y ch i sla w isty c z n y c h w yk o n a n y ch w Poznaniu poza In s ty tu te m F ilo lo g ii R osyjsk iej i Slow iańskiej U AM inform uje publikacja: K . Z i e r h o f fe r , Dorobek język o zn a w stw a polonistycznego i slawistycznego w P o zn a n iu w okresie p o I I wojnie św iatow ej, S la v ia O ccid en ta lis 1981, t. 38, s. 97 - 116.

2 W ty m głów n ie pracow ników Z ak ład u J ę z y k a R o sy jsk ieg o , ale tak że n iek tórych p racow ników u tw orzon ego w 1969 r. w ra m a ch I n s ty tu tu F ilo lo g ii R osyjsk iej i S łow iań s­ kiej U AM Z a k ła d u M eto d y k i N a u cza n ia J ęz y k a R osyjsk iego, jak dr W anda Jak ow ick a, dr T om asz W ó jc ik (w la ta c h 1969 - 1973), m gr E u gen ia S tankiew icz-W alter, m gr Iw on a . W ap n a ru k -S ita rsk a i m gr Marian Ziom bra.

IGO T. Z d a n c e w i c z

nie zostały w nim natom iast ujęte prace znajdujące się w d ru k u 3 oraz praco gotowe, oczekujące na d ru k 4. Z powyższej sta ty sty k i wyłączono także p r a c e

zatrudnionych w Instytucie w om aw ianym okresie specjalistów radzieckich5. Podsumowania dorobku naukowego In s ty tu tu w zakresie językoznawstwa rusycystycznego i slawistycznego dokonywałem ju ż w grudniu 1975 r., tj. równo przed 4 laty, na konferencji naukowej poświęconej X-leciu istnienia uniwersyteckiej rusycystyki poznańskiej (por. artykuł: T. Zdancewicz Badania

językoznawcze i metodyczne w ciągu 10 lat istnienia uniwersyteckiej rusycystyki poznańskiej, „Studia Rossica Posnaniensia” 1979, z. IX , s. 221 - 229). Dlatego

w dalszym ciągu obecnego arty k ułu dane z dziesięciolecia 1965 - 1975 postaram się ograniczyć do niezbędnego m inimum , odsyłając zainteresowanych do za­ cytowanego wyżej artykułu, natom iast odpowiednio wyeksponuję dorobek ostatnich 4 lat, tj. okresu 1976 - 1979.

Przyrost językoznawczej produkcji naukowej pracowników In sty tu tu w ty m okresie wyniósł 36 publikacji (w ty m 1 książka, 31 artykułów i 4 re ­ cenzje). Bliższe omówienie i charakterystyka ty ch prac zostanie dokonana niżej z podziałem ich na dwie grupy tem atyczne, tj. n a opracowania rusycysty­ czne i slawistyczne. W odrębną, trzecią grupę zostaną wydzielone prace za­ trudnionych w Instytucie specjalistów radzieckich (por. przypis 5 niżej).

I

J a k to podałem w wymienionym wyżej artykule w „Studiach Rossica Posnaniensia” IX (por. s. 221 - 222), językoznawcze badania rusycystyczne w roku 1975 obejmowały w IF R iS 12 następujących problemów szczegóło­ wych, które tu ta j przytaczam wraz z liczbą poświęconych do roku 1975 każde­ mu problemowi prac:

1) badania n ad akcentem i intonacją rosyjską — 8 prac (7 artykułów i 1 recenzja),

2) fonetyka i fonologia języka rosyjskiego — 7 prac (l książka, 5 a rty k u ­ łów i 1 recenzja),

3 Oprócz pew nej liczb y znajdujących się w druku a rtyk u łów n ie w liczono tu ta j np. rozpraw y doktorskiej dr W . Jakow ickiej Балетная лексика в русском и польском языках opublikow anej dopiero w roku 1981.

4 Oprócz artyk u łów n ależą tu ta j rozpraw y doktorskie dra J . K aliszan a Интерна­ циональные препозитивные морфемы греко-латинского происхождения в современном русском и польском словообразовании (która została opublikow ana dopiero w roku 1980), dra K . W ieliczki Живая речь в условиях массовой коммуникации (спортивный комментарий на русском и польском языках) (opublikow ana w roku 1982) i dra M. W ó jto w icza Характеристика английских заимствований в русском языке (d otych czas n ie o p u b li­ kow ana) .

171)-3) słowotwórstwo rosyjskie — 21 prac (2 książki, 17 artykułów i 2 re- eenzje),

4) zagadnienia części mowy oraz kategorii rodzaju gram atycznego i liczby w języku rosyjskim — 1 praca (artykuł ),

5) w ybrane zagadnienia z fleksji rosyjskiej — 2 prace (artykuły), 6) w ybrane zagadnienia ze składni rosyjskiej — 3 prace (artykuły),

7) leksyka języka rosyjskiego ze szczególnym uwzględnieniem zapoży­ czeń — 15 prac (2 książki, 11 artykułów i 2 recenzje),

8) wybrane zagadnienia z sem antyki rosyjskiej — 3 prace (artykuły), 9) historia rosyjskiego języka literackiego — 2 prace (książki),

10) odm iany ruszczyzny potocznej i inne problem y socjolingwistyczne — 2 prace (1 artyk u ł i 1 recenzja),

11) zagadnienia przekładu artystycznego z języka rosyjskiego na polski — 6 prac (1 książka i 5 artykułów),

12) językoznawstwo konfrontatyw ne rosyjsko-polskie, polsko-rosyjskie I rosyjsko-słowiańskie — 4 prace (1 książka i 3 artykuły).

J a k łatwo można stwierdzić na podstawie powyższego zestawienia, w dzie­ sięcioleciu 1965 - 1975 w rusycystycznym profilu badawczym In sty tu tu na plan pierwszy pod względem liczby reprezentujących poszczególne zagadnienia prac wysunęło się sześć problemów" następujących: nr 1 (8 prac), n r 2 (7 prac), n r 3 {21 prac), n r 7 (15 prac), n r 11 (6 prac) i nr 12 (4 prace). W sumie ty m sześciu problemom pracownicy In sty tu tu poświęcili zdecydowaną większość swoich prac, bo 61 na ogólną liczbę 74. W ten sposób w stosunkowo różnorodnej, uprawdanej w dziesięcioleciu 1965 - 1975 w Instytucie rusycystycznej proble­ m atyce językoznaw'czej , wymienione wyżej problem y były głównymi kom po­ nentam i określającymi jego rusycystyczny językoznawczy profil naukowy. Także w" czteroleciu następnym , tj. w lata ch 1976 - 1979, wokół tych sześ­ ciu problemów koncentrowały się badania pracowników In sty tu tu . Świadczy o tym dowodnie fakt, że na 28 językoznawczych publikacji rusycystycznych z tego okresu problemom ty m (tj. nr 1, 2, 3, 7, 11 i 12) poświęcono aż 19 prac, potw ierdzając w ten sposób ich wiodącą rolę w profilu badawczym In sty tu tu . N atom iast pozostałym, także sześciu problem om (nr 4, 5, 6, 8, 9 i 10) poświęco­ no tylko 5 prac. Oprócz tego w latach 1976 - 1979 wprowadzono dAva nowe problemy badawcze (nr 13: zabytki języka rosyjskiego i ich analiza, i nr 14: onom astyka rosyjska) reprezentowane przez 4 prace.

Opierając się n a powyższych stw ierdzeniach w przeprow adzanym niżej przeglądzie prac w ykonanych w obrębie poszczególnych problemów" w okresie

1965 - 1979 dzielę te ostatnie na trzy grupy, a mianowicie: A. Problem y wiodące w badaniach In sty tu tu ,

B. Problem y upraw iane w In sty tucie z m ałą intensywmością oraz

0. Problem y nowe, wrprowadzone do badań In sty tu tu w latach 1976 - - 1979.

II Studia Rossica z. XVII

162 T. Z d a n c e w i c z

Całość dorobku In s ty tu tu w zakresie problem ów wiodących do 1979 r. reprezentuje poniższa tab ela:

A. Problem y wiodące (nr 1, 2, 3, 7, 11, 12) i L iczba prac problem u la ta 1965 - 75 la ta 1976 - 79 ! 1 8 1

į

Zgodnie z zapowiedzią na początku arty k u łu (por. s. IGO) informacje odno­ szące się do prac z la t 1965 - 1975 ograniczam od danych liczbowych za w a r' ty ch w powyższej tabeli, natom iast w dalszym ciągu obecnego opracowania zajm ę się szczegółowo tylko dorobkiem z la t 1976 - 1979. W obrębie poszcze­ gólnych problemów wiodących został on wzbogacony o prace następujące: 1. M. Wojtowicz, Akcentuacja rzeczowników zapożyczonych z języka angiel­

skiego przez język rosyjski6.

2. M. M artysiuk, Niekotoryje osobiennosti fonieticzeskogo oswojenija n ie­

mieckich zaimstwoivanij w russkom jazykie; M. W ojtowicz, Substytucja samogło­ sek w wyrazach zapożyczonych z języka angielskiego przez język rosyjski po R e­ wolucji Październikowej.

3. J . Kaliszan, К opriedieleniju slowoobrazowatielnogo statusa niekotorych

intiernacyjonalnych priepozitiwnych elemientow w sowriemiennom russkom jazykie; tenże, O niekotorych faktorach, swidietielstwujuszczich o rostie priefi- ksacyi w sistiemie obrazowanija imion prilagatielnych w sowriemiennom russkom jazykie (na matieriale prilagatielnych s pristawkam i priedlożnogo proischożdienija;

E. Siekierzycki, O niekotorych woprosach izuczenija slowoobrazowatielnych

sinonimow w robotach sowietskich lingwistów; tenże, Slowoobrazowatielnyje sinonim y sriedi prilagatielnych s suffiksom n i jego proizwodnymi w sour icmien

-e D ok ład n y w ykaz opu b lik ow an ych prac n a u k o w y c h wraz z adr-esam i b ib liograficz­ n y m i jest zam ieszczony n a końcu n iniejszego to m u . W yjątk ow o niektóre prace m ogą się znajdow ać w ,,B ibliografii p u b lik a cji pracow ników In sty tu tu F ilologii R o sy js k ie j i S ło ­ w ia ń sk iej U A M (1965 - 1975)” , „ S tu d ia R ossica P osn an ien sia” 1979, z. I X , s. 235 - 257

R ozw ój rnsycystyczn ych i sla w istycznych badań językoznaw czych 163

nom russkom ja zy kie; K. Wieliczko, O tierminołogiczeskom sportiwnom slowoobra- zowanii (na matieriale russkogo i polskogo jazykow )7.

7. M. Kaliniewicz, Morfołogiczeskaja adaptacyja francuzskich zaimstwo-

w anij w sowriemiennom russkom litieraturnom jazykie; K. Wieliczko, Naim ie- nowanija sportsmienow w rieczi sportiwnych kommientatorow (na matieriale russkogo i polskogo jazykow). A . Tierminologiczeskaja sportiwnaja leksika·, tenże, N aim ienowanija sportsmienow w rieczi sportiwnych kommientatorow (na m a­ tieriale russkogo i polskogo jazykow). B. Tierminologiczeskaja leksika s obsz- czejazykowym znaczeni jem; M. Wojtowicz, Kontakty jazykow wprocessiezaimstwo- wanija slow russkim jazykom iz anglijskogo; tenże, Katiegorija padieża, roda i czisla imion suszczestwitielnych, zaimstwowannych iz anglijskogo jazyka;

tenże, Słowoobrazowatielnaja charaktieristika im ion suszczestwitielnych, zaimst­

wowannych russkim jazykom iz anglijskogo; tenże, W. M . Aristowa, Anglo- -russkije jazykowyje kontakty (Anglizmy w russkom jazykie), Leningrad

1978.

11. W zakresie tego problemu zgodnie z danym i tabeli na s. 162 w latach 1976 - 1979 żadna nowa praca w In sty tucie nie została wykonana.

12. J . Kaliszan, Priepozitiwnyje bloki grieko-latinskogo proischożdienija как

słowoobrazowatielnyje elemienty w russkom i polskom jazykach; tenże, Niekotoryje nabludienija nad rostom agglutinatiwnosti w sistiemie priefiksalnogo óbrazowa- n ija imion w sowriemiennych russkom i polskom jazykach; L. Ossowski, Ob opriedielenii miesta udarienija w russkom i polskom jazykach; E. Siekierzycki, Briłagatielnyje na -iczeskij w russkom jazykie i korrielatiwnyje obrazowani ja

na -iczny jj -yczny w polskom jazykie.

W śród powyższych 19 prac w ykonanych w Insty tucie w obrębie sześciu problemów wiodących w okresie 1976 - 1979 znajduje się 18 artykułów i 1 recenzja. Z przeglądu widać wyraźnie, że najbardziej intensywnie w ty m okre­ sie prowadzono w Insty tucie badania w zakresie problem u n r 3, tj. słowo- tw órstw a rosyjskiego (5 artykułów) oraz problem u n r 7, tj. leksyki języka rosyjskiego ze szczególnym uwzględnieniem zapożyczeń (6 artykułów i 1 recenzja). Odnośnie do intensywności badań nad problem em n r 3 należy jeszcze zwrócić uwagę na obserwację pomieszczoną w przypisie n r 7 niżej. Jednocześ­ nie dokonany przegląd pozwala na skonstatow anie zjawiska negatywnego, a mianowicie całkowitego braku prac w okresie 1976 - 1979 poświęconych p ro ­ blemowi n r 11, tj. zagadnieniom przekładu artystycznego z języka rosyjskiego na polski.

7 X a ležy zazn aczyć, że ten in ten sy w n ie upraw iany w In sty tu cie problem w zm acniają jeszcze d od atk ow o prace z zakresu słow otw órstw a rosyjskiego traktow anego konfron- ta ty w n ie z język iem p olsk im om ów ione w ram ach problem u nr 12.

1G4 T. Z d a n e e w i c z

B. Problem y upraw iane z m ałą intensyw nością (nr 4, 5, 6, 8, 9, 10) Podobnie jak przy problem ach wiodących także w zakresie problemów upraw ianych w In sty tu cie z m ałą intensyw nością całość dorobku do roku 1979 przedstaw iam w następującej tabeli:

N r problem u L iczba prac Sum a la ta 1965 - 75 la ta 1976 - 79 4 1 — ₁ 5 2 - 2 6 3 _i 4 8 3 _{2 5} 9 2 - ₂ 10 2 2 4 Sum a 13 5 18

Zgodnie z przyjętym na s. 160 i 162 sposobem traktow ania m ateriału informacje odnoszące się do prac z la t 1965 - 1975 ograniczam do danych liczbowych zaw artych w powyższej tabeli i w dalszym ciągu opracow ania rozpatruję dokładnie tylko prace powstałe w latach 1976 - 1979.

J a k widzimy z tabeli, w okresie ty m nie przybyły nowe prace w obrębie problemów n r 4, 5 i 9, n atom iast pozostałe trzy problem y zostały wzbogacone 0 prace następujące:

6. M. M artysiuk, Ob izuczenii substantiwnych slowosoczetanij w russkom

ja zy kie w sowietskuju epochu.

8. E. Dobryniewska-Pacholczyk, O leksiko-siemanticzeskoj gruppie glagolov)

w sowriemiennom russkom jazykie; I. W apnaruk-Sitarska, Siemanticzeskaja charaktieristika słowa igrať w chudożestwiennoj prozie M . Gor’kogo.

10. W. Jakow icka, O niekotorych osobiennostiach profiessionalnogo baletnogo

slowoupotrieblenija w sowriemiennom russkom jazykie; K. Wieliczko, Żyw aja riecz w uslowijach masowoj komm unikacyi (Sportiwnyj kommientarij na russkom 1 polskom jazykach). Awtoriefierat kandidatskoj dissiertacyi.

Ogólnie z powyższego przeglądu prac w zakresie problemów upraw ianych w Insty tucie z m ałą intensywnością daje się zauważyć znaczne zmniejszenie liczby opracowań w okresie 1976 - 1979 w porów naniu z okresem 1965 - 1975, mianowicie z 13 do 5 artykułów . Zjawisko to należy uznać za ujem ne. D aje ono wprawdzie bardziej w yrazisty profil badawczy In s ty tu tu w obrębie p ro ­ blemów wiodących, ale jednocześnie zubaża ta k skalę zainteresowań, ja k i zak ­ res możliwości badawczych (a w konsekwencji także i dydaktycznych) p r a ­

lio zw ó j rusycystycznych i slaw istycznych badań językoznaw czych 1 6 5

C. Problem y nowe (nr 13, 14)

Problem y te, jak zaznaczyłem na s. 161, zostały wprowadzone do badań I n ­ s ty tu tu dopiero w latach 1975 - 1979 i w konsekwencji obejm ują stosunkowo szczupłą, ograniczoną tylko do dwóch zagadnień i tylko do drugiego z w y ­ dzielonych przeze mnie okresów chronologicznych, liczbę opracowań. Jednak, pom im o tej prostej w stosunku do grup poprzednich sytuacji, dla zachowania przyjętego tam porządku opracowania oraz dla należytego uw ydatnienia wpro­ wadzonej tu ta j nowej problem atyki rozpoczniemy od przedstaw ienia m ateriału

w p o staci tabeli: N r L iczba prac Sum a problem u la ta 1965 - 75 la ta 1976 - 79 13 — 3 3 14 - _i 1 Sum a - 1 4 4

T y tu ły nowo wprowadzonych problemów podałem na s. 161. Problem y te są reprezentow ane przez opracowania następujące:

13. M. W ojtowicz, Nowgorodskaja bieriestianaja gramota o pieriedacze kun; tenże, A . W. Arcickowskij, W. L. J a n in , Nowgorodskije gramoty na hieriestie

(Iz raekopok 1962 - 1976), M oskwa 1978; tenże, A . A . Miedyncewa, Driewnie- russkije nadpisi nowgorodskogo Sofijskogo soborą, M oskwa 1978.

14. M. W ojtowicz, N . A . Baekakow, Rnsskije fa m ilii tiurkskogo prois-

chożdienija, Moskwa 1979.

W sumie jest to 1 a rty k u ł i 3 recenzje autorstw a M. W ojtowicza. Są one poświęcone bardzo interesującej i tru dn ej problem atyce historycznej i ono- m astycznej i jako takie w sposób zasadniczy rozszerzają krąg badawczych

zainteresow ań pracowników In sty tu tu . I I

Prowadzone w Instytucie językoznawcze badania slawistyczne w roku 1975 obejm owały osiem problemów naukowych (por. „Studia Rossica Posnaniensia” IX , s. 225). Przytaczam je tu ta j wraz z podaniem liczby i rodzaju poświęco­ nych do roku 1975 każdem u problemowi prac:

1) zagadnienia praw idłowości rozwoju fonetycznego języków słowiańskich — 6 prac (5 artykułów i 1 recenzja),

2) problem lokalizacji praojczyzny Słowian — 1 praca (artykuł),

3) k o n ta k ty językowe bałto-słowiańskie — 6 prac (3 artykuły i 3 recenzje), 4) dialekty przejściowe polsko-białoruskie i k o n tak ty językowe polsko- -białoruskie — 7 prac (1 książka i 6 artykułów),

5) w ybrane zagadnienia z białoruskiej leksyki gwarowej — 1 praca (artykuł), 6) dialekty polskie Mazowsza i Podlasia z uwzględnieniem faktów

166 T. Z d a n e e w i c z

etnograficznych — 2 prace (książki),

7) wybrane zagadnienia z fonetyki języka polskiego — 1 praca (artykuł), 8) słowotwórstwo przym iotników w języku czeskim — 1 praca (recenzja). Z powyższego zestawienia widać wyraźnie, że w językoznawczych b a d a ­ niach slawistycznych prowadzonych w In sty tu cie w dziesięcioleciu 1965 - 1975 dominowały cztery następujące problemy: n r 1 (6 prac), n r 3 (6 prac), n r 4 (7 prac) i n r 6 (2 prace)8. W sumie ty m czterem problem om poświęcono aż 21 opracowań n a ogólną ilość w ykonanych w ty m okresie w Instytucie 25 prac slawistycznych, czyli były one problem am i wiodącymi, określały języko­ znawczy slawistyczny profil naukow y In sty tu tu .

Pozostałym, także czterem problemom (nr 2, 5, 7 i 8) poświęcono w dzie­ sięcioleciu 1965 - 1975 tylko 4 prace, czyli były one upraw iane w In sty tu cie z m ałą intensywnością.

W czteroletnim okresie następnym , tj. w latach 1976 - 1979, profil bad aw ­ czy In sty tu tu w zakresie slaw istyki językoznawczej uległ znacznym m odyfi­ kacjom w porównaniu z okresem poprzednim . W płynęły na to przede w szyst­ kim zmiany personalne wśród działających na ty m polu pracowników nau ko ­ wych In s ty tu tu — głównie odejście z dniem 1 X 1975 r. na em eryturę profe­ sora L. Ossowskiego i przeniesienie się z dniem 1 X 1973 r. na U niw ersytet Warszawski wówczas jeszcze docenta A. Bartoszewicza. Reperkusje powyższych zmian w zakresie slawistycznych bad ań językoznawczych w In sty tucie w o k re­ sie 1976 - 1979 przedstaw ię szczegółowo w dalszym ciągu opracowania. T utaj chcę tylko zaznaczyć ogólnie, że pomimo zmienionej sytuacji personalnej, problemy wiodące z lat 1965 - 1975 (z w yjątkiem problemów nr 1 i 6, o czym por. niżej) utrzym ały nadal swoją przodującą pozycję w językoznawczych badaniach slaw istycznych I n s ty tu tu także w Jatach 1976 - 1979, kiedy to poświęcono im 6 prnc n a ogólną liczbę 8. Także wprowadzono w ty m okresie do badań In sty tu tu jeden slaw istyczny problem nowy, mianowicie n r 9: k o n ­ ta k ty językowe rosyjsko-polskie, reprezentow any przez 2 artykuły.

Przechodząc do szczegółowego przedstawienia językoznawczego dorobku

slawistycznego w czternastoleciu

pomimo jego skromniejszych

wymiarów w porównaniu z dorobkiem rusycystycznym, zachowam zastosowa­

ny tam podział na trzy grupy problemów, tj. na: A. Problemy wiodące, B. Pro­

blemy uprawiane z malą intensywnością i C. Problemy nowe, wprowadzone

do badań po roku

Także, podobnie jak przy opracowaniu materiału

rusycystycznego, dla prac z okresu

ograniczę się tylko do podania

liczb w tabelach, natomiast szczegółowo przedstawię prace z okresu

8 P rzy czy m przy problem ie nr 6 n ie n a leży się su gerow ać zd aw ałob y się zn ik om ą liczb ą 2 prac, gd yż są to dw a duże to m y , z k tó ry ch jed en lic z y L X V I I I plus 582 str o n y ,

J'ozvó j rusycystycznych i slaw istycznych badań językoznaw czych 1G7 A. Problem y wiodące (nr 1, 3, 4, 6)

Całość językoznawczego dorobku slawistycznego pracowników In sty tu tu w zakresie problemów wiodących do roku 1979 reprezentuje poniższa tabela:

N r ; L iczba prac _{Sum a}

problem u la ta 1965 - 75 lata 1970 - 79 1 ! 0 — 6 3 6 3 9 4 _{1 7 3} 10 6 _{1 2} - o Sum a _{1 2 * «} 27

J a k widzimy z tabeli, w okresie 1976 - 1979 nie przy! yla ani jedna praca w obrębie problemów nr 1 i 6, nato m iast dwa pozostałe problem y wzbogaciły się o opracow ania następujące:

3. T. Zdancewicz, Głos w dyskusji nad referatem A . Vanagasa: K woprosu

■o jazykowych jatw iaiskieh rieliktach w Litwie] tenże, Glos w dyskusji nad refe­ ratem A . Bednarczuk: On certain aspects of gens tie and its traces in Polish-Li­ thuanian borderland in Sejny district; tenże, Gieograficzeskoje raspołożenije baltijskich і slawianskich nazwanij mszystych bolot osnowannych na korniach тьсіь- (ekwiwalent baltijskogo mus-) i šaman- (*sam-) na Suwalszczinie (siewie- ro-wostocznaja P olsza ).

4. T. Zdancewicz, Mazurzące gwary suwalskie (Referat wygłoszony IG V I

1976 r.); tenże, Nazicy różnych rodzajów osełek do ostrzenia kosy i pokrowców ■do nich w gwarach podlasko-suwalskich; tenże, Mazurzące gwary suwalskie, cz. I , Gwarowe cechy polskie (Fonetyka, Slowotwórstwo).

N a 6 powyższych prac składa się 1 monografia i 5 artykułów (w ty m 2 głosy w dyskusji). B rak nowych opracow ań w okresie 1976 - 1979 w zakresie p roble­

m u n r 1 jest spowodowany wspom nianym wyżej odejściem na em eryturę prof. L. Ossowskiego, k tó ry jako jedyny wśród, pracowników In sty tu tu zajm o­ wał się stanowiącymi tem a t tego problem u zagadnieniam i prawidłowości rozw oju fonetycznego języków słowiańskich9. Analogiczny b rak opracow ań w zakresie problem u n r 6 został spowodowany zakończeniem prac nad edycją dzieł O. K olberga dotyczących Mazowsza dokonywanych z udziałem doc. T. Zdancew icza. Zresztą całkow ity b rak opracow ań w zakresie problem u nr 6 jest tylko pozorny, gdyż także tego problem u dotyczy praca T. Zdancewicza p t.

N azw y różnych rodzajów osełek do ostrzenia kosy i pokrowców do nich w gwarach podlasko-suwalskich obejm ująca także m ateriały z gwar polskich Podlasia

i części Mazowsza. P raca ta jednak ze względu na fakt, że obejm uje też m ate ­ riały z gwar białoruskich i ukraińskich, została zaliczona do problemu n r 4.

168 T. Z d an ce w ic z

Całość dorobku pracowników In s ty tu tu w zakresie tych problemów do roku 1979 przedstaw ia tabela następująca:

В. Problem y upraw iane z m ałą intensywnością (nr 2, 5, 7, 8)

X r 1 L iczba prac Sum a problem u ! la ta 1965 - 75 \ la ta 1976 - 79 2 1 j 1 1 5

1

1

J a k widzimy z tabeli, problemom slawistycznym upraw ianym w In sty tu c ie z m ałą intensywnością w okresie 1976 - 1979 nie poświęcono żadnej pracy. Przyczyną tego stan u jest fakt, że autoram i wykazanych w tabeli 4 prac z o kre­ su 1965 - 1975 byli prof. L. Ossowski i doc. A. Bartoszewicz10, k tó rzy ja k już pisałem wyżej, przestali pracować w Instytucie.

C. Problem y nowe (nr 9)

W prowadzone po roku 1975 do b adań In sty tu tu nowe językoznawcze problem y slawistyczne są jeszcze szczuplejsze, niż to obserwowaliśmy przy badaniach rusycystycznych, ograniczają się one bowiem do jednego zagadnie­ nia. W te j‘sytuacji bardziej ze względu na przyjęty porządek opracow ania niŁ ! ze wzglęćów m eiy to iy czn yd i pizedstaw iam rczpatiyw any tu ta j m aterial

w postaci tabeli: N r problem u L iczba prac ļ la ta 1965 - 75 la ta 1976 - 79 ' ШПа 9 1 ! u ,

Tytuł nowo wprowadzonego problem u podałem na s. 166. J e s t on rep re z en ­ tow any przez opracowania następujące:

9. T. Kuroczycki, W. R. R zepka11, W pływy języka rosyjskiego na system

gramatyczny polszczyzny X I X i początków X X wieku w świetle ówczesnych źródeł poprawnościowych; et al., Zapożyczenia leksykalne z języka rosyjskiego we

współczesnej polszczyźnie pisanej.

10 Por. „ S tu d ia R ossica P osn an ien sia” 1979, z. I X , s. 227.

11 W spółautor obu artyk u łów dr W . R . R zep k a jest p racow nikiem naukow ym , I n s t y ­ tu tu F ilo lo g ii Polskiej U AM.

R ozw ój r usy су styczn y ch i slaw istycznych badań językoznaw czych

Zgodnie z ty tu łem problem u n r 9 oba powyższe arty ku ły są poświęcone zagadnieniu wpływów języka rosyjskiego na język polski. Zagadnienie to jest dotychczas jeszcze słabo opracowane. W chodzi ono do bardzo istotnego szer­ szego zagadnienia wpływów obcych na język polski w ogóle. Stąd interesuje ono szczególnie polonistów przede wszystkim ze względu na historię zewnętrzną języka polskiego, ale także od strony jego czystości. Pomimo to, ta k ze względu na przygotowanie naukowe, ja k i zainteresowania polskich rusycystów i sla- wistów, zagadnienie wpływów języka rosyjskiego na język polski może być- dla nich bardzo wdzięcznym polem badań. Zagadnienie to rozpatryw ane na obszernym m ateriale może stanowić podstaw ę do ciekawych obserwacji i uogól­ nień n a tem a t wza jem nych kontaktów języków blisko spokrewnionych. W pro­ wadzenie go do kręgu badawczego pracowników In sty tu tu w ydaje się b y ć dla powyższych powodów pożądane i pożyteczne.

I I I

Zgodnie z zapowiedzią zamieszczoną n a s. 160 w tej części arty k u łu p rze­ chodzę do omówienia b adań naukowych w zakresie językoznawstwa pracu­ jących w om aw ianym okresie w Insty tucie specjalistów radzieckich. J a k po­ dałem w cytow anym artykule w „S tu d ia Rossica P osnaniensia” IX , s. 229, w latach 1965 - 1975 badania te zam knęły się ilością 10 opracowań (1 książka i 9 artykułów).

W okresie 1976 - 1979 badania te wzbogaciły się o 9 dalszych artykułów n astępujący cli autorów: J . S. Jazikowa, O narodno-razgowornoj osnowie sieman-

ticzeskoj struktury słowa w jazykie M . Gor’kogo12; A. I. Korniew, O sowieiskich talkowych słoicariach russkogo jazyka; tenże, O rozgraniczenii složných slow i schod­ ných s nim i substantiwnych slowosoczetanij; L. F. Mironiuk, К problemie uda- rienija p ri pieriewodie poezii; tenże, Niekotoryje problemy srawnitielnoj stilisti­ k i russkogo i polskogo jazykow; tenże, Tołstowskaja koncepcyja stila; L. F. Miro-

niuk, S. G. Mironiuk, К problemie transformacyi poeticzeskogo idiolekta (na ma-

iieriale liriki Adam a Mickiewicza); e t al., Sowietskoje pieriewodowiedienije za 60 let; E. A. Stolarowa, O priczinaeh umieńszenija czisla suszczestwitiel- nych w razgou'ornom stile rieczi (Srawnitielno s drugimi funkcyonalnym i stilami).

Za zakończenie dokonanego w artykule przeglądu rusycj^stycznych i sla­ wistycznych prac językoznawczych w ykonanych w In sty tucie Filologii

Ro-12 W szystk ie p odane tu ta j prace uczon ych radzieckich zo sta ły opublikow ane w: „ S tu d ia R ossica P o sn a n ien sia ” , z. V I I I , I X , X , X I , X I V i X V oraz w „P rzeglądzie R u sy c y sty c z n y m ” , t . II .

1 7 0 T. Z ( l a n c e w i c z

«y j skie j i Słowiańskiej U AM w ezternastoleciu 1965 - 1979 wydaje się ko­ niecznym zwrócenie uwagi na t r z y fak ty następujące:

1. W ypowiedziany przeze mnie w ,,Studia Rossica Posnaniensia” IX (s. 229) sąd o twórczości naukowej pracowników In sty tu tu , że prace w y­ konane przez nich w okresie 1965 - 1975 ,,w sposób istotny, znaczący i widocz­ ny w skali krajowej rozszerzyły naszą wiedzę o języku rosyjskim i naszą wiedzę z zakresu slawistyki językoznawczej” , globalnie pozostaje w mocy także dla okresu 1976 - 1979. W okresie ty m bowiem nadal zostało utrzym ane tempo pracy naukowej, wynoszące średnio około 10 publikacji rocznie (por. 99 publi­ kacji w latach 1965 - 1975 i 36 publikacji w latach 1976 - 1979). Dla okresu 1976 - 1979 należy tu ta j jeszcze dodatkow o uwzględnić fakt, którego obecny arty ku ł analizujący jedynie prace opublikowane nie mógł uchwycić, że w okre­ sie tym pracownicy In sty tu tu wykonali szczególnie dużo prac ty p u przygotow a­ wczego i redakcyjnego, które zaowocują w postaci publikacji zaraz po stano ­ wiącym dla nas w ty m arty k u le cezurę roku 1979 (por. przypisy 3 i 4). D okona­ ny przegląd wykazał także, że nie obniżył się poziom i ambicje naukowe p ra ­ cowników, o czym m iędzy innym i świadczy dowodnie dalsze utrzym anie w la­ tach 1976 - 1979 czołowej pozycji w badaniach In s ty tu tu wszystkich niemal problemów wiodący cli z lat 1965 - 1975 oraz wprowadzenie 3 problemów nowych.

2. N astąp iła dalsza indyw idualizacja i krystalizacja profilu badawczego zespołu pracujących w In sty tu cie językoznawców. W zakresie rusycystyki na plan pierwszy wysuw ają się tu ta j b adan ia nad słowotwórstwem rosyjskim oraz badania nad leksyką zapożyczoną w języku rosyjskim i sposobami jej wchłaniania nie tylko przez rosyjski system leksykalny, ale także przez pozostałe bardziej od niego zam knięte system y cząstkowe tego języka. W w y­ konanych w Insty tu cie pracach rusycystycznych widać także w yraźną ten d en ­ cję do konfrontatyw nego ujm ow ania wielu zagadnień w porównaniu z językiem polskim. W zakresie slaw istyki językoznawczej czołową pozycję z a jm u ją badania nad ko n tak tam i językowymi polsko-białoruskimi i bałto-słowiańs- kimi.

3. Należy jednocześnie z niepokojem stwierdzić, że w okresie 1976 - 1979 występowało osłabienie lub zam ieranie bad ań na niektórych odcinkach u p ra ­ wianych z sukcesem w latach 1965- 1975 (np. problem y n r 1 i 11 w zakresie rusycystyki, problem y n r 1 i 6 w zakresie slawistyki, a także problem y u p ra­ wiane z m ałą intensyw nością ta k rusycystyczne jak i slawistyczne). J e st to głównie związane ze w zm iankow anym w tekście artykułu odejściem z In s ty tu ­ tu doświadczonych pracow ników (prof. L. Ossowski, doc. A. Bartoszewicz) lub zakończeniem bad ań zw iązanych z danym problemem. W pierwszym z wym ienionych wypadków n a nadrobienie stra t In s ty tu t będzie m usiał dość długo poczekać. Są jedn ak i zjaw iska ujemne, którym można zapobiec szybciej. T a k jest na przykład z zaniechaniem prac z zakresu problem atyki przekładu

R ozw ój ru sycystycznych i slaw istycznych badań językoznaw czych 17 L artystycznego z języka rosyjskiego na polski, upraw ianej z sukcesem przez d ra T. Kuroczyckiego w latach 1965 - 1975. Poza względami naukowym i wznowienie ty ch b adań stw orzyłoby możliwość umocnienia indywidualnego oblicza naukowego In s ty tu tu Filologii Rosyjskiej i Słowiańskiej UAM, gdyż poza U niw ersytetem Łódzkim, gdzie nad zagadnieniam i przekładu arty sty cz­ nego w nieco innym niż w Poznaniu aspekcie pracuje dr Z. G rosbart, problem y z tego zakresu nie są upraw iane na większą skalę w innych ośrodkach uniw ersy­ teckich w Polsce.